Η απόκτηση και συντήρηση επιθετικών ελικοπτέρων αποτελεί κρίσιμο στοιχείο για την ενίσχυση της μαχητικής ικανότητας του Ελληνικού Στρατού (ΕΣ). Και εδώ το 30ετές πρόγραμμα των επιθετικών ελικοπτέρων AH-64 Apache, που αποτελεί βασικό πυλώνα της Αεροπορίας Στρατού (ΑΣ), έχει ιστορικά συνεισφέρει στη διαμόρφωση μιας ισχυρής αποτρεπτικής δύναμης.
Πολωνία: Για 96 ελικόπτερα Apache AH-64E, έως $12 δις η δαπάνη
Ωστόσο, η εξέλιξη της τεχνολογίας, οι οικονομικές πιέσεις και οι σύγχρονες απαιτήσεις του πεδίου μάχης εγείρουν σοβαρά ερωτήματα για το μέλλον των ελληνικών Apache, ιδιαίτερα στην εκφρασμένη πρόθεση προ ετών για απόκτηση και της νεότερης έκδοσης AH-64E Guardian, η οποία βέβαια έχει πλέον ατονήσει.
Το κόστος των AH-64E και οι διεθνείς παραγγελίες
Το AH-64E Guardian αποτελεί την πλέον εξελιγμένη έκδοση του ελικοπτέρου Apache, με βελτιωμένα ηλεκτρονικά, ραντάρ Longbow μεγαλύτερης εμβέλειας και δυνατότητες συνεργασίας με μη επανδρωμένα αεροσκάφη (MUMT-X). Ωστόσο, το κόστος απόκτησης, υποδομών, συντήρησης και εκπαίδευσης το καθιστά μια εξαιρετικά δαπανηρή επιλογή. Μια ματιά στις διεθνείς παραγγελίες αποκαλύπτει την επιβάρυνση που συνεπάγεται η υιοθέτηση αυτού του συστήματος.
Η Ινδία, για παράδειγμα, το 2018 υπέβαλε αίτημα για την απόκτηση έξι AH-64E, μαζί με 180 πυραύλους Hellfire και 200 πυραύλους Stinger, με εκτιμώμενο κόστος περίπου 930 εκατομμυρίων δολαρίων, δηλαδή περίπου 155 εκατομμύρια ανά ελικόπτερο, συμπεριλαμβανομένων εξοπλισμού και υποστήριξης. Η ίδια χώρα, το 2025, αναμένεται να παραλάβει έξι ακόμα AH-64E, με τις πρώτες παραδόσεις να έχουν ήδη ξεκινήσει τον Ιούλιο του 2025.
Η Ολλανδία, το 2018, αποφάσισε την αναβάθμιση 28 AH-64D σε AH-64E, με κόστος 1,191 δισεκατομμυρίων δολαρίων, συν 190 εκατομμύρια για εκπαίδευση και υποστήριξη, που μεταφράζεται σε περίπου 49,3 εκατομμύρια δολάρια ανά μονάδα. Η Αίγυπτος, το 2018, προχώρησε στην απόκτηση 10 νέων AH-64E με 135 πυραύλους Hellfire για 1 δισεκατομμύριο δολάρια, δηλαδή περίπου 100 εκατομμύρια δολάρια ανά ελικόπτερο, ενώ το 2020 δαπάνησε 2,3 δισεκατομμύρια δολάρια για την αναβάθμιση 43 AH-64D σε AH-64E, ήτοι 53,5 εκατομμύρια δολάρια ανά μονάδα.
Προς ακύρωση η παραγγελία των 36 Apache Guardian της Νότιας Κορέας;
Το Κατάρ, το 2019, υπέγραψε σύμβαση για 24 AH-64E με 2.500 πυραύλους Hellfire έναντι 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων, δηλαδή περίπου 125 εκατομμύρια δολάρια ανά ελικόπτερο. Η Νότια Κορέα, το 2012, ζήτησε 36 AH-64E με πλήρες πακέτο εξοπλισμού για 3,6 δισεκατομμύρια δολάρια, δηλαδή 100 εκατομμύρια δολάρια ανά μονάδα. Τέλος, η Βρετανία, το 2015, δαπάνησε 3 δισεκατομμύρια δολάρια για την αναβάθμιση 50 WAH-64D σε AH-64E, δηλαδή 60 εκατομμύρια δολάρια ανά ελικόπτερο.
Από τις παραπάνω περιπτώσεις, προκύπτει ότι το μέσο κόστος απόκτησης ενός AH-64E κυμαίνεται από κάπου 50 έως 155 εκατομμύρια δολάρια, ανάλογα με το πακέτο εξοπλισμού, εκπαίδευσης και υποστήριξης και βέβαια αν αυτό προέρχεται από αναβάθμιση προηγούμενου μοντέλου ή είναι νέα κατασκευή.
Οπότε για νέας παραγωγής αεροσκάφη, μια απόκτηση π.χ. 20 μονάδων, θα κόστιζε περίπου 2 δισεκατομμύρια δολάρια. Σε αυτό το ποσό πρέπει να προστεθούν τα κόστη υποδομών, όπως νέες εγκαταστάσεις συντήρησης, εξομοιωτές και αποθήκες ανταλλακτικών, όπως και ένος αρχικού πακέτου οπλισμού, που εκτιμώνται σε τουλάχιστον 200-300 εκατομμύρια δολάρια. Η εκπαίδευση πληρωμάτων και τεχνικών, συμπεριλαμβανομένων προγραμμάτων προσομοίωσης και συντήρησης, θα μπορούσε να προσθέσει επιπλέον 100-150 εκατομμύρια δολάρια, όπως φαίνεται από την περίπτωση της Ολλανδίας.
ΕΚΤΑΚΤΟ: Ανανέωση για τα 19 ελικόπτερα AH-64A Apache του ΕΣ σήμερα στο ΚΥΣΕΑ
Συνολικά, το αρχικό κόστος απόκτησης και υποστήριξης για 20 AH-64E θα μπορούσε να ξεπεράσει τα 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια για την πρώτη πενταετία, χωρίς να υπολογίζονται απρόβλεπτες δαπάνες. Το κόστος αυτό είναι συγκρίσιμο με την απόκτηση 15-20 μαχητικών αεροσκαφών F-35A, χωρίς τα έξτρα κόστη υποδομών και εκπαίδευσης!
Να αναφέρουμε εδώ και το πολύ πρόσφατο ζήτημα της ακύρωσης της αγοράς νέων AH-64E από την Νότια Κορέα, η οποία μάλιστα έχει πολύ μεγάλη εθνική υποδομή υποστήριξης τους. Κι όμως, η αγορά περισσότερων τέτοιων, κρίθηκε πολύ υψηλού κόστους και προκρίνεται η επένδυση σε μη επανδρωμένα.
Ιστορική αναδρομή στα ελληνικά Apache
Η Ελλάδα εισήλθε στον κόσμο των επιθετικών ελικοπτέρων τη δεκαετία του 1990, όταν αποφάσισε την απόκτηση των AH-64A Apache, καθιστώντας την, πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που ενέταξε αυτό το σύστημα. Η απόφαση αυτή ελήφθη μετά τον Πρώτο Πόλεμο του Κόλπου (1991), όπου το AH-64A απέδειξε την αξία του ως κυνηγός αρμάτων και πλατφόρμα κρούσης.
Μέσα από δύο διακρατικές συμφωνίες, το 1991 (LOA GR-B-XDU) και το 1993 (LOA GR-B-JAS), η Ελλάδα παρέλαβε 20 AH-64A+ το 1995, με κόστος που εκτιμάται σε περίπου 500 εκατομμύρια δολάρια, συμπεριλαμβανομένων εξοπλισμού και αρχικής υποστήριξης. Το ποσό αυτό, για την εποχή, ήταν σημαντικό και απορρόφησε μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού του ΕΣ, περιορίζοντας τις επενδύσεις σε άλλα κρίσιμα οπλικά συστήματα, όπως τα τεθωρακισμένα και τα μεταφορικά ελικόπτερα.
ΑΠΟΨΗ: Ελληνικά AH-64A+, “κάντο όπως” το Ισραήλ, περιορισμένος εκσυγχρονισμός και SPIKE-NLOS
Το 2003, η Ελλάδα αποφάσισε την απόκτηση 12 AH-64DHA Apache Longbow, με κόστος 663,2 εκατομμύρια δολάρια. Η απόφαση αυτή δεν περιλάμβανε τον εκσυγχρονισμό των υπαρχόντων AH-64A σε AH-64D, παρά το γεγονός ότι μια τέτοια επιλογή είχε εξεταστεί. Η ΑΣ ήλπιζε ότι η αγορά των AH-64D θα αποτελούσε το πρώτο βήμα για την ενίσχυση του στόλου, με τον εκσυγχρονισμό των AH-64A να ακολουθεί σε δεύτερο χρόνο, όταν θα εξασφαλιζόταν ο απαραίτητος προϋπολογισμός.
Ωστόσο, η οικονομική κρίση που ακολούθησε, σε συνδυασμό με την έλλειψη πολιτικής βούλησης, οδήγησε στη ματαίωση αυτών των σχεδίων. Έτσι η ύπαρξη δύο εκδόσεων του ελικοπτέρου δημιούργησε πρόβλημα πολυτυπίας στην ΑΣ, με αρκετά διαφορετικές ανάγκες συντήρησης και εκπαίδευσης.
Σήμερα, ο στόλος των ελληνικών Apache αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις. Τα 19 AH-64A+ που παραμένουν σε υπηρεσία, με ηλικία περίπου 30 ετών, λειτουργούν χάρη σε ανταλλακτικά που προμηθεύτηκε η Ελλάδα από αποθέματα άλλων χωρών. Η συμφωνία με τα ΗΑΕ, που οριστικοποιήθηκε το 2025 έναντι 50 εκατομμυρίων ευρώ, εξασφάλισε σημαντικές ποσότητες ανταλλακτικών, ενώ παρόμοιες συμφωνίες με τη Σαουδική Αραβία έχουν συμβάλει στη διατήρηση της επιχειρησιακής ετοιμότητας. Ωστόσο, η κατάσταση των AH-64A παραμένει οριακή, καθώς η Boeing έχει διακόψει την υποστήριξη της έκδοσης από το 2013, και τα ελικόπτερα λειτουργούν με προσωρινές λύσεις και «πατέντες».
Ακόμη, ο εκσυγχρονισμός των AH-64A από την ισραηλινή Elbit Systems, που εγκρίθηκε το 2023 με κόστος 35 εκατομμυρίων ευρώ, δεν έχει ακόμα υλοποιηθεί, και η τύχη του παραμένει αβέβαιη. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει την αναβάθμιση των ηλεκτροπτικών συστημάτων και την ενσωμάτωση πυραύλων Spike NLOS, οι οποίοι θα επιτρέψουν στα ελικόπτερα να επιχειρούν σε μεγαλύτερες αποστάσεις, εκτός του βεληνεκούς των περισσότερων εχθρικών αντιαεροπορικών συστημάτων.
Ο στόλος των AH-64D από την άλλη, έχει μειωθεί σε μόλις 9 ελικόπτερα λόγω ατυχημάτων, και η συντήρησή τους παραμένει πρόκληση. Η αναβάθμιση των AH-64D σε AH-64E, αν και εφικτή, όπως είδαμε από τα διεθνή παραδείγματα θα απαιτήσει πολύ μεγάλα κονδύλια, που εκτίμηση μας είναι πως δεν υπάρχουν.
Εναλλακτικές λύσεις
Το Ισραήλ, μια χώρα που βρίσκεται σε διαρκή ετοιμότητα λόγω του περιβάλλοντος ασφαλείας, προσφέρει ένα ενδιαφέρον μοντέλο για την Ελλάδα. Παρά τη δωρεάν στρατιωτική βοήθεια από τις ΗΠΑ, το Ισραήλ δεν έχει προχωρήσει στην απόκτηση AH-64E, προτιμώντας να επενδύσει σε μαχητικά αεροσκάφη F-35A και F-15I. Αντ’ αυτού, έχει επιλέξει να εκσυγχρονίσει τα AH-64A με δικές του προσιτές λύσεις, όπως η ενσωμάτωση ηλεκτρονικών συστημάτων μέσω ατρακτιδίων, που φέρνουν τα ελικόπτερα κοντά στις δυνατότητες του AH-64D χωρίς υπέρογκο κόστος αναβάθμισης. Αυτή περιλαμβάνει και την ενσωμάτωση πυραύλων Spike NLOS. Οπότε εδώ η Ελλάδα θα μπορούσε να ακολουθήσει παρόμοια στρατηγική, εκσυγχρονίζοντας το σύνολο του στόλου της, με τη βοήθεια ισραηλινών εταιρειών όπως η Elbit Systems, ενεργοποιώντας δηλαδή και επεκτείνοντας το πρόγραμμα της αναβάθμισης των ΑΗ-64Α.
Η τακτική της Κύπρου σε παρόμοιο ζήτημα προσφέρει ακόμη ένα χρήσιμο παράδειγμα για την Ελλάδα. Η Εθνική Φρουρά αποφάσισε να αντικαταστήσει τα ρωσικά επιθετικά ελικόπτερα Mil Mi-35, τα οποία κρίθηκαν ακατάλληλα για το σύγχρονο πεδίο μάχης λόγω της περιορισμένης επιβιωσιμότητάς τους και του υψηλού κόστους συντήρησης. Αντ’ αυτού, η Κύπρος επέλεξε το ελαφρύτερο και οικονομικό σε απόκτηση H145M της Airbus, το οποίο προσφέρει χαμηλότερο κόστος συντήρησης, ενώ μπορεί να εκτελεί πολλαπλούς ρόλους, όπως αναγνώριση, υποστήριξη και ελαφριές επιθετικές αποστολές, εξοπλισμένο με πυραύλους Spike. Ενώ η υψηλή διαθεσιμότητά του επιτρέπει περισσότερες ώρες πτήσης σε σχέση με τα βαριά επιθετικά ελικόπτερα.
ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ: Τι μας είπε η Boeing για το μέλλον των ελληνικών AH-64A/D
Η επιλογή της Κύπρου αντικατοπτρίζει μια ευρύτερη τάση, όπου οι ένοπλες δυνάμεις στρέφονται προς πιο ευέλικτα και οικονομικά συστήματα, ιδιαίτερα σε περιβάλλοντα όπου οι απειλές από drones και αντιαεροπορικά συστήματα καθιστούν τα επιθετικά ελικόπτερα ευάλωτα. Η εμπειρία από τον πόλεμο στην Ουκρανία ενισχύει αυτή την άποψη. Τα ρωσικά επιθετικά ελικόπτερα Ka-52 Alligator, παρά την προηγμένη τεχνολογία τους, έχουν υποστεί σημαντικές απώλειες από φθηνά αντιαεροπορικά όπλα, όπως τα MANPADS, ενώ πλέον κινδυνεύουν και από από FPV drones.
AH-64 Apache με Spike NLOS για “φονικά παιχνίδια” στο Αιγαίο
Έτσι το όποιο αρχικό ελληνικό σχέδιο για απόκτηση νέων AH-64E, όπως προβλέπεται στον μακροχρόνιο σχεδιασμό της ΑΣ, κατά την εκτίμηση μας, είναι πλέον σχεδόν αδύνατο αλλά και αδόκιμο να πραγματοποιηθεί. Θα απορροφήσει τεράστιους πόρους, θέτοντας σε κίνδυνο άλλα κρίσιμα προγράμματα του Στρατού Ξηράς, όπως ο εκσυγχρονισμός των Leopard 2A4/HEL ή η απόκτηση σύγχρονων τεθωρακισμένων οχημάτων μάχης και θα αποδώσει ναι μεν κάποια πολύ σύγχρονα επιθετικά ελικόπτερα, αλλά σε ένα πεδίο μάχης με ριζικές αλλαγές. Όπου κυριαρχούν τα μη επανδρωμένα, φθηνά και σε τεράστιους αριθμούς, και με ελάχιστο κόστος προσωπικού και απαιτήσεις συντήρησης. Άρα η χώρα μας στο θέμα ενίσχυσης του συγκεκριμένου στόλου, πρέπει να κατευθυνθεί σε επιλύσεις συντήρησης-αναβάθμισης του με λογικό κόστος και συμπλήρωσης του με σύγχρονα μη επανδρωμένα, χωρίς και εδώ εξάρσεις δαπανών και υπερπολύπλοκων συστημάτων.
