Foreign Policy: Η Τουρκία “διψάει” για πόλεμο με την Κύπρο

Πηγή: Foreign Policy
Όταν ο Berat Albayrak, ο υπουργός Οικονομικών της Τουρκίας και γαμπρός του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ανακοίνωσαν στις 12 Μαΐου ότι η χώρα του θα στείλει σύντομα ένα τρυπάνι για να ερευνήσει για φυσικό αέριο σε μια περιοχή που ανήκει στην Κύπρο, θα μπορούσε το περιστατικό να θεωρηθεί ως μια ακόμη “φωτοβολίδα” στις εδαφικές διαμάχες που διαρκούν δεκαετίες στην Ανατολική Μεσόγειο. Η κατά καιρούς πρόκληση εντάσεων στις σχέσεις με την Ελλάδα και την Κύπρο ήταν πάντα μέρος της στρατηγικής της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.
Αυτή τη φορά η κατάσταση είναι πολύ πιο επικίνδυνη ωστόσο, επειδή υπάρχουν ενδείξεις ότι η Τουρκία μπορεί να είναι έτοιμη να κλιμακώσει την αντιπαράθεσή της. Η ανακοίνωση του Albayrak ήρθε μια μέρα πριν η Τουρκία ανακοινώσει την έναρξη της Sea Wolf 2019, της μεγαλύτερης ετήσιας ναυτικής άσκησης στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Στη συνέχεια, στις 15 Μαΐου, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Mevlut Cavusoglu επανέλαβε την πρόθεση της χώρας να αγοράσει το σύστημα S-400 από τη Ρωσία. Και σε όλη αυτή την περίοδο, τα τουρκικά αεροσκάφη παραβιάζουν τον ελληνικό εναέριο χώρο σχεδόν καθημερινά.
Η αγορά των S-400 αποτελεί πηγή έντασης από μόνη της. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ πιστεύουν ότι το σύστημα, μόλις συνδεθεί με το ραντάρ της Τουρκίας, θα δώσει στα ρωσικά συστήματα πρόσβαση σε ευαίσθητα δεδομένα του ΝΑΤΟ – ενδεχομένως διευκολύνοντας για παράδειγμα τη Μόσχα να ανιχνεύσει τα F-35 που η Τουρκία προμηθεύεται από τη Δύση. Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι αυτές οι ανησυχίες είναι υπερβολικές, αλλά αυτό δεν έχει σταματήσει την Ουάσινγκτον από το να απειλήσει την Άγκυρα με την απομάκρυνση της από το πρόγραμμα του F-35.
Όλα αυτά θα μπορούσαν να θεωρηθούν μέρος της γενικά προβληματικής σχέσης μεταξύ Τουρκίας και Δύσης μετά από τα γεγονότα των διαδηλώσεων στο Πάρκο Γκεζί το 2013 και την κλιμάκωση του πολέμου στη Συρία, όταν ο Ερντογάν άρχισε να εδραιώνει την εξουσία στη χώρα του σχεδόν πριν από έξι χρόνια. Αλλά οι πρόσφατες τοπικές εκλογές στην Κωνσταντινούπολη – στις οποίες ο Ερντογάν έχασε την πόλη- έχουν σαφώς τρομάξει τον κάποτε “ακλόνητο” ηγέτη, οδηγώντας τον στο να επιβάλει επανάληψη των εκλογών. Αυτή η εξέλιξη ενδέχεται να εκπυρσοκροτήσει, με τα κόμματα της αντιπολίτευσης να αποσύρουν τους υποψηφίους τους για να υποστηρίξουν συνολικά τον Ekrem Imamoglu του Δημοκρατικού Λαϊκού Κόμματος, ο οποίος ήταν ο νικητής του πρώτου γύρου.
Σε όλα αυτά προστίθεται και η παρακμή της οικονομίας όπως αντικατοπτρίζεται στην τιμή της τουρκικής λίρας, και τις γκρίνιες για τον Ερντογάν μέσα στο κόμμα του. Η παγωμένη υποδοχή του Ερντογάν στα Κατεχόμενα πέρυσι, δεν βοήθησε στην εικόνα του στην Τουρκία.
Πρόκειται για εξελίξεις για τις οποίες ο Ερντογάν δεν ήταν προφανώς έτοιμος. Οι Τούρκοι μπορεί τελικά να επωφεληθούν από την απότομη αποδυνάμωση του αυταρχικού πρόεδρου τους. Αλλά όσον αφορά τη διεθνή πολιτική, τα αποτελέσματα είναι πολύ πιο διφορούμενα. Η ιστορία υποδεικνύει ότι οι ηγέτες που χάνουν τη δύναμή τους στο εσωτερικό έχουν λόγους να οργανώσουν μια παράσταση δύναμης και να ενώσουν τη βάση τους πίσω από μια (υποτιθέμενη) επικείμενη εξωτερική απειλή. Ο Ερντογάν έχει κάθε λόγο να δημιουργήσει εχθροπραξίες με τον παραδοσιακό αντίπαλο της Τουρκίας που είναι η Ελλάδα και την σύμμαχο της Κύπρο, προκειμένου να αποσπάσει την προσοχή από τα εσωτερικά του προβλήματα.
Η Τουρκία ποτέ δεν επέτρεψε στην Κύπρο να επωφεληθεί από τα αποθέματα φυσικού αερίου στα ύδατά της χωρίς κάποια αντιπαράθεση. Με αυτή την έννοια, η στρατηγική της Τουρκίας στο Αιγαίο είναι συνεπής εδώ και πολλές δεκαετίες: ασκεί πίεση, θέτει απαιτήσεις, περιμένει μια κρίση και στη συνέχεια φέρνει την άλλη πλευρά στο τραπέζι με τους δικούς της όρους. Αυτό ακριβώς προσπαθεί να κάνει στην Κύπρο αυτή τη στιγμή. «Αυτό που εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας είναι μια συστηματική στρατηγική που έχει σχεδιαστεί από την Τουρκία για να θέσει υπό αμφισβήτηση το status quo στις περιοχές του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου», έγραψε ο Αλέξης Παπαχελάς, “Όλα τα στοιχεία δείχνουν προς κορύφωση των εντάσεων το φθινόπωρο.”
Είναι δύσκολο να πούμε ποια είναι τα όρια της τρέχουσας αντιπαράθεσης. Οι σημερινές συνθήκες δημιουργούν ένα επικίνδυνο μείγμα. Ο Ερντογάν απέσυρε σταθερά την Τουρκία από τα δυτικά θεσμικά όργανα που ανήκει (ΝΑΤΟ) και εκείνα που κάποτε φιλοδοξούσε να αποτελέσει μέρος τους (Ευρωπαϊκή Ένωση) και την έφερε πιο κοντά στη Ρωσία καθώς προσπαθεί να αυτοπαρουσιαστεί ως περιφερειακός ηγέτης στη Μέση Ανατολή. Εν τω μεταξύ, η Κύπρος και η Ελλάδα είναι και οι δύο μέλη της ΕΕ. Η Ελλάδα έχει πλησιάσει τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ σε μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με τις προηγούμενες τέσσερις δεκαετίες. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, Αλέξης Τσίπρας, έχει προωθήσει ισχυρότερους δεσμούς με το Ισραήλ και την Αίγυπτο, τους εταίρους της Κύπρου στις επιχειρήσεις φυσικού αερίου.
Η Ευρώπη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αποτροπή μιας σύγκρουσης. Η επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, Federica Mogherini, εξέφρασε «μεγάλη ανησυχία» για τα σχέδια της Τουρκίας. “Καλούμε την Τουρκία να επιδείξει αυτοσυγκράτηση, να σέβεται τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου στην αποκλειστική οικονομική της ζώνη και να απέχει από οποιαδήποτε παράνομη δράση στην οποία η ΕΕ θα ανταποκριθεί κατάλληλα και με πλήρη αλληλεγγύη προς την Κύπρο”, δήλωσε την περασμένη εβδομάδα. Τον Ιανουάριο ο Γάλλος Πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν είπε ότι η Γαλλία υποστηρίζει το δικαίωμα της Κύπρου να εκμεταλλευτεί τους υδρογονάνθρακες στην ΑΟΖ της, παρά τις αντιρρήσεις της Τουρκίας. Ωστόσο, η τρέχουσα προσέγγιση της ΕΕ για την προστασία των συνόρων της είναι απίθανο να είναι αρκετή για να αποτρέψει τον Ερντογάν.
Υπάρχουν ευρύτερα γεωπολιτικά συμφέροντα για την Ευρώπη. Σε περίπτωση κλιμάκωσης, συμπεριλαμβανομένης οποιασδήποτε στρατιωτικής σύγκρουσης, τυχόν απροθυμία ή υποχώρηση των συμμάχων της Κύπρου και της Ελλάδας θα ακυρώσει τις επιλογές που έκαναν τα δύο κράτη μέλη να ενισχύσουν τους δεσμούς τους με τη Δύση και θα δημιουργήσουν περαιτέρω αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα του ΝΑΤΟ.
Τίποτα από τα ανωτέρω δεν υποδηλώνει ότι η ΕΕ ανέκαθεν χειρίστηκε την Τουρκία και τον Ερντογάν, όπως θα έπρεπε, ή ότι η Ελλάδα, η Κύπρος και το Ισραήλ δεν έχουν λάβει δικές τους αποφάσεις που έχουν προκαλέσει εντάσεις στην περιοχή. Αλλά τα επιχειρήματα αυτά δεν έχουν σχέση με την παρούσα κατάσταση. Ο οδικός χάρτης που έχει χαράξει ο Ερντογάν είναι δικό του δημιούργημα, όπως και οι αιτίες των προβλημάτων του. Προκειμένου να ανταποκριθεί στις προκλήσεις του, η Ευρώπη πρέπει τώρα να υιοθετήσει μια ισορροπημένη αλλά και σθεναρή προσέγγιση, η οποία δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας πως η Κύπρος και η Ελλάδα δεν έχουν συμμάχους. Αυτή η στάση θα κάνει περισσότερα για να αποτρέψει μια κλιμάκωση από κάθε προσπάθεια κατευνασμού και υποχωρήσεων προς τον Ερντογάν.