Δεν υπήρξαν τελικά εκπλήξεις στη εξέλιξη της προμήθειας F-35A για την ενίσχυση της Πολεμικής Αεροπορίας στα τέλη της τρέχουσας δεκαετίας, παρά τα πολλά που γράφηκαν και υποστηρίχθηκαν από τον περασμένο Ιανουάριο. Ήταν τότε που επισημοποιήθηκε η πρόθεση της Ελλάδας να αποκτήσει… «έως και 40» από τα στελθ μαχητικά από τις Ηνωμένες Πολιτείες, μέσω της γνωστοποίησης από το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ προς το Κογκρέσο, Μια αμερικανική έγκριση όμως, σε άμεση σύνδεση με την προώθηση του «πακέτου» της τουρκικής Πολεμικής Αεροπορίας για 40 καινούργια F-16 Block 70 συν την αναβάθμιση 79 υφιστάμενων στο επίπεδο Viper μαζί με όπλα και συστήματα για αυτά.
Για πολλούς βέβαια στη χώρα μας, που πίστευαν μέχρι και την τελευταία στιγμή ότι θα υπάρχει κάποιου είδους πρόβλεψη για προαίρεση αεροσκαφών στο διαβόητο πλέον πλαίσιο των «έως και 40 F-35», η έκπληξη ήταν δυσάρεστη. Καθώς το υποβληθέν στην Βουλή ελληνικό πρόγραμμα αξίας 3,47 δις ευρώ, περιλαμβάνει την απόκτηση 20 μαχητικών F-35A Block 4. Μαζί με υποστήριξη διάρκειας 4 ετών, συγκρότημα τεσσάρων εξομοιωτών, προμήθεια παρελκομένων εφεδρικών συστημάτων, περιλαμβανομένων δυο κινητήρων F135, ανταλλακτικών, υποδομών για την επιχειρησιακή εκμετάλλευση, καθώς και υπηρεσίες εκπαίδευσης Ιπταμένων και μηχανικών της ΠΑ. Αυτό τελικά πέρασε χθες από την Επιτροπή Εξοπλιστικών Προγραμμάτων και Συμβάσεων της Βουλής.
Σημειώνεται ότι το πρόγραμμα εγκρίθηκε με τις ψήφους των βουλευτών της Νέας Δημοκρατίας και του ΠΑΣΟΚ, ενώ καταψήφισαν όλα τα υπόλοιπα κόμματα, δηλαδή ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ, Ελληνική Λύση, Νίκη, Νέα Αριστερά, Σπαρτιάτες και Πλεύση Ελευθερίας, για διαφορετικούς λόγους, όπως λένε οι πληροφορίες στην -κεκλεισμένων των θυρών- συνεδρίαση. Ειδικά για τον ΣΥΡΙΖΑ ο ναύαρχος ε.α. Ευάγγελος Αποστολάκης, φέρεται να κατέκρινε έντονα την προτεραιοποίηση του προγράμματος των F-35A, έναντι των πολλαπλών εξοπλιστικών αναγκών του Πολεμικού Ναυτικού.
Η εισαγωγή του θέματος της προμήθειας των F-35A στην Επιτροπή της Βουλής είναι η προτελευταία φάση της διαδικασίας πριν την Ολομέλεια, που θα ανοίξει το δρόμο για την υπογραφή από την ελληνική κυβέρνηση της διακρατικής συμφωνίας προμήθειας των F-35A, βασισμένη στην επιστολή προσφοράς και αποδοχής LOA (Letter of Offer and Acceptance). Όπως είχε ανακοινωθεί από το υπουργείο Εθνικής Άμυνας, αυτή είχε αποσταλεί στην ΓΔΑΕΕ (Γενική Διεύθυνση Αμυντικών Εξοπλισμών και Επενδύσεων) στις 10 Απριλίου 2024. Η υπογραφή της LOA στο πρόγραμμα FMS (Foreign Military Sales) θα εξουσιοδοτήσει το αμερικανικό δημόσιο μέσω της Αμερικανικής Αεροπορίας (USΑF) να υπογράψει τα συμβόλαια με όλους τους εμπλεκόμενους αναδόχους (βλέπε παρακάτω).
Υπήρχε περίπτωση προαίρεσης;
Αναφορικά με την πρόβλεψη προαίρεσης (option), προφανώς μπορούν να ειπωθούν πολλά στην προσπάθεια ερμηνείας του πλαισίου «έως και 40 F-35». Σημειώνεται όμως ότι στο συνολικό στερέωμα του προγράμματος JSF, το οποίο ως γνωστόν εξελίχθηκε και υλοποιείται με εντελώς διαφορετικό καθεστώς από οποιοδήποτε προηγούμενο που να αφορά μαχητικά στις ΗΠΑ, η έννοια της προαίρεσης σε μια δεδομένη προμήθεια δεν φαίνεται να υφίσταται με την «κλασική» έννοια που ίσχυε (και ισχύει για παράδειγμα στα F-15, F-16, F/A-18). Η έννοια της option αφορά σε δέσμευση του πωλητή να προμηθεύσει τον αγοραστή με επιπλέον αεροσκάφη (στην προκειμένη περίπτωση) με τους ίδιους όρους -κυρίως οικονομικούς- με αυτούς της βασικής αγοράς. Στις περισσότερες περιπτώσεις και εντός του χρονικού πλαισίου της ενεργοποίησης της option (συνήθως δυο χρόνια) ο προμηθευτής διατηρεί τη διαθεσιμότητα του τύπου (έκδοσης) και την προτεραιότητα στη γραμμή παραγωγής (έναντι μιας εντελώς καινούργιας αγοράς).
Αναφορικά με το πρόγραμμα JSF και από όσα είναι γνωστά δεν φαίνεται να υφίσταται τέτοια δυνατότητα (τουλάχιστον δεν έχει καταγραφεί τέτοια), τόσο ανάμεσα στους εταίρους (partners) του προγράμματος που έχουν αγοράσει το στελθ μαχητικό όσο και στους πελάτες FMS. Οι εταίροι του προγράμματος προμηθεύονται F-35 με βάση τις ανάγκες που έχουν προβάλει προκαταβολικά στο πρόγραμμα και αγοράζουν τον προβλεπόμενο αριθμό, παραγγέλνοντας ποσότητες ενταγμένες σε παρτίδες παραγωγής (Lots). Εξαίρεση δεν αποτελούν ούτε χώρες,όπως η Ιταλία που συρρίκνωσε την αρχική πρόθεση για 131 F-35 (69 F-35A και 62 F-35B) σε μόλις 90 (και έχει παραγγείλει έναντι 60), ούτε και το Ηνωμένο Βασίλειο που η δική του αρχική πρόθεση για 138, κινείται πλέον στα 80 F-35B. Ουσιαστικά το ίδιο έχει ισχύσει και για τους πελάτες FMS, για κανένα από τους οποίους δεν έχει αναφερθεί η υπογραφή συμφωνίας που να περιλαμβάνει προαίρεση. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι αυτό ισχύει για το Ισραήλ, αλλά η μεσανατολική αυτή χώρα αγοράζει F-35A για Μοίρες των 25 αεροσκαφών, αναλόγως της διαθεσιμότητας κονδυλίων της ετήσιας αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας.
Ενδιαφέρουσα περίπτωση (και ίσως εξαίρεση στα παραπάνω) αποτελεί η Σιγκαπούρη, αν και οι πληροφορίες για τους εξοπλισμούς της συγκεκριμένης χώρας είναι ελάχιστες και όχι πάντα αξιόπιστες. Να θυμίσουμε ότι, μετά από μια μακρά περίοδο αμφιταλάντευσης από το 2013 που η ασιατική χώρα «εξέταζε το ενδεχόμενο αλλά δεν βιαζόταν να παραγγείλει F-35», τον Μάρτιο του 2019 ανακοινώθηκε η απόφαση για «προμήθεια τεσσάρων JSF για περαιτέρω αξιολόγηση με “προαίρεση” για άλλα 8 κάτω από το ίδιο συμβόλαιο». Ένα περίπου χρόνο αργότερα ανακοινώθηκε η προμήθεια, αλλά το ύψος των $2,75 δις προφανώς αφορούσε σε 12 F-35B, άρα δεν αφορούσε σε τέσσερα συν οκτώ option. (Επιπλέον ανακοινώθηκε η προμήθεια 13 κινητήρων) Άρα ούτε το συμβόλαιο αυτό της Σιγκαπούρης εμπεριέχει προαίρεση. Σημειώνεται ότι στις 28 Φεβρουαρίου 2024 έγινε γνωστή πρόθεση νέας σιγκαπουριανής προμήθειας 8 επιπλέον μαχητικών, αν και της έκδοσης F-35A, χωρίς να γίνεται όμως μνεία για πρότερη option. Σημειώνεται ότι άλλες πηγές αναφέρουν την πρόθεση για 12 F-35A, τελικά σε νέο συμβόλαιο, για ένα σύνολο 24 αεροσκαφών.
Εάν δεν υπάρχει πραγματική έννοια προαίρεσης στις παραγγελίες F-35A, ποια ήταν λοιπόν η σημασία του αιτήματος στις ΗΠΑ και η σχετική γνωστοποίηση για 40 στο Κογκρέσο;
Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις αυτό έγινε για τον ίδιο λόγο που ισχύει για όλες τις γνωστοποιήσεις στα αμερικανικά νομοθετικά σώματα, δηλαδή την ευχέρεια για τη διαπραγμάτευση της LOA στη συνέχεια.
Υπήρχε όμως ελληνική πρόθεση για την παραγγελία 40 αεροπλάνων όπως αναφέρθηκε σε κάποια δημοσιεύματα; Χωρίς την ύπαρξη δυνατότητας option, όπως εκ των πραγμάτων αποδεικνύεται, η απάντηση είναι «όχι», καθώς ο λογαριασμός θα ξεπερνούσε τα $6 δις, ίσως και να έφτανε τα $7 δις, ποσό δυσθεώρητο για μια και μοναδική εφ’ άπαξ αγορά. Εξετάστηκε μήπως η περίπτωση αγοράς 30 αεροσκαφών για δυο Μοίρες των 15; Άγνωστο…
Αποτελεί εκτίμηση πολλών με την οποία και συμφωνεί ο υπογράφων ότι η πρόθεση των «έως και 40 F-35» ποτέ δεν σήμαινε 20+20 option. Ίσως αποτελούσε μέρος και μιας τακτικής «ωραιοποίησης» του πλαισίου της προμήθειας (ή ακόμη και για τη δημιουργία εντυπώσεων όπως έλεγαν και κάποιες… κακές γλώσσες), έναντι ενός αιτήματος μόνο για 20 αεροπλάνα. Παρόλα αυτά θα πρέπει να αναγνωριστεί το δικαίωμα και η υποχρέωση της ελληνικής κυβέρνησης για διαπραγματευτικούς ελιγμούς.
Υπό αυτό το πρίσμα, αν δεν ανακύψει κάποιο νέο δεδομένο στη συνέχεια, η όποια νέα προμήθεια F-35 στο μέλλον θα αφορά νέα διαπραγμάτευση τη δεδομένη στιγμή.
Πότε πραγματικά θα πάρουμε τα αεροσκάφη;
Η διαφορετικότητα του προγράμματος JSF που προαναφέρθηκε, επεκτείνεται (και κυριαρχεί) και στις διαδικασίες υλοποίησης των παραγγελιών των διαφόρων χωρών, είτε εταίρων, είτε πελατών FMS (χωρίς οι πρώτοι να απολαμβάνουν προτεραιότητας έναντι των δεύτερων).
Η Αμερικανική Αεροπορία, που όπως προαναφέρθηκε πέραν των παραγγελιών για τις δικές της ανάγκες κηδεμονεύει και όλες τις υπόλοιπες των F-35A, διαπραγματεύεται την προμήθειά τους σε παρτίδες (Lots) τις οποίες συμβασιοποιεί μαζικά. Για παράδειγμα η τρέχουσα παραγωγή των μαχητικών για διάφορες χώρες, αφορά τα Lot 15-17, τα οποία συμφωνήθηκαν μεταξύ Πενταγώνου και Lockheed Martin το Δεκέμβριο του 2022.
Αυτά αφορούσαν 398 F-35 (όλων των εκδόσεων) αξίας $30 δις (145 στο Lot 15, 127 στο Lot 16 και 126 στο Lot 17), περιλαμβανομένων και των πρώτων αεροσκαφών για το Βέλγιο, την Πολωνία και την Φινλανδία. Σημειώνεται ότι τα πρώτα βελγικά JSF πέταξαν το Φθινόπωρο του 2023, τα πολωνικά μόλις άρχισαν να συναρμολογούνται και τα φινλανδικά αναμένονται. H διάρκεια παραγωγής του Lot 17 φτάνει το τέλος του 2026.
Σύμφωνα με την Lockheed Martin οι παρτίδες 18 και 19 βρίσκονται υπό διαπραγμάτευση και θα συμβασιοποιηθούν μαζί. Θεωρείται απίθανο ότι τα ελληνικά θα ενταχθούν στα Lot 18-19, αν και τίποτε δεν μπορεί να αποκλειστεί, αφού οι λεπτομέρειες της περαιτέρω ελληνικής διαδικασίας δεν είναι ακόμη γνωστές. Το πιθανότερο είναι ότι θα ενταχθούν στο Lot 20, που θα είναι το πρώτο με πλαίσιο πολυετών συμβολαίων (multiyear contracts), στο οποίο δεν θα γίνεται νέα διαπραγμάτευση για κάθε παρτίδα αλλά η παραγωγή θα βασίζεται σε προσυμφωνημένες τιμές σε βάθος αρκετών ετών (το καθεστώς για παράδειγμα που διέπει την παραγωγή των UH-60M Black Hawk, το οποίο και εκμεταλλευτήκαμε για παραγγελία των δικών μας 35 ελικοπτέρων).
Πριν από ένα περίπου χρόνο, τον Αύγουστο του 2023 είναι δημοσιοποιηθεί η πρόθεση του Πενταγώνου για το MYP (Multi-Year Program) για τα Lot 20-24 για 780 F-35, που θα αφορούν χρηματοδότηση στα οικονομικά έτη 2026-2030.
Πάντως, μόνο όταν υπογραφούν τα συμβόλαια για τα Lot 18-19 και συγκεκριμενοποιηθεί το καθεστώς του Lot 20, θα μπορεί να εκτιμηθεί πότε θα παραδοθούν τα πρώτα ελληνικά F-35, όπου διατηρούμε ελπίδες για έναρξη, στο τέλος του 2028, με 6-8 αεροπλάνα το έτος έως το 2030-2031. Βέβαια μιλάμε πάντα για αρχικές παραδόσεις αεροσκαφώνστις ΗΠΑ, κάτι που σημαίνει ότι μαχητικά στην Ανδραβίδα θα έλθουν 8-10 μήνες μετά, αφού στο μεταξύ θα πρέπει να προηγηθεί εκπαίδευση των Ιπτάμένων στις ΗΠΑ με τα δικά μας F-35.
Για τα όπλα και τα… λοιπά για το ελληνικό πρόγραμμα F-35A, θα επανέλθουμε με νέα ανάρτηση.
