Ένα από τα πιο δυστοπικά σενάρια στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία εξελίσσεται αυτές τις μέρες με τον πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίζια στο επίκεντρο. Ο συγκεκριμένος έχει 6 πυρηνικούς αντιδραστήρες καλύπτοντας περίπου το 20% της ετήσιας κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας, ενώ είναι ο μεγαλύτερος εν λειτουργία πυρηνικός σταθμός στην Ευρώπη. Αυτή τη στιγμή λειτουργούν 4 αντιδραστήρες από τους 6.
Το εργοστάσιο βρίσκεται πάνω στο Δνείπερο ποταμό από τον οποίο προμηθεύεται νερό για ψύξη. Από τις αρχές Μαρτίου η εγκατάσταση, όπως και η διπλανή πόλη Ενερχοντάρ, πέρασε στα χέρια των Ρώσων – έως σήμερα είναι η μεγαλύτερη κρίσιμη ουκρανική υποδομή που έχουν καταλάβει- και συνεχίζει τη λειτουργία του με το Ουκρανικό προσωπικό που παρέμεινε, υπό ρωσική βέβαια επίβλεψη.
Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμη περισσότερο, καθώς το προσωπικό του εργοστασίου δεν είναι σε πλήρη σύνθεση (έχουν μείνει περίπου οι μισοί), οπότε οι βάρδιες βγαίνουν δύσκολα, με ένταση και κούραση και βέβαια μεγάλη φόρτιση καθώς εργάζονται δίπλα σε οπλοφόρους, αλλά και με σοβαρό φόβο καθώς όλη η περιοχή είναι πεδίο μαχών. Συνταγή δηλαδή πολύ επίφοβη για ένα πυρηνικό σταθμό όπου είναι απαραίτητη η συνεχής εγρήγορση του προσωπικού. Ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) έχει ζητήσει να επιθεωρήσει την εγκατάσταση, αλλά οι Ουκρανοί αρνούνται, καθώς θεωρούν πως μια επίσκεψη ξένων ειδικών, που αναγκαστικά θα βρεθούν σε εδάφη ρωσικής κατοχής, θα «νομιμοποιήσει» την εισβολή.
Από τον Ιούλιο όμως η Ουκρανική πλευρά κατηγορεί τους Ρώσους πως έχουν εγκαταστήσει πυροβόλα και ρουκετοβόλα στην περίμετρο του εργοστασίου αλλά και σε κοντινά χωριά, τα οποία χρησιμοποιούν για να βομβαρδίζουν γειτονικές πόλεις, όπως τη Νικόπολη που βρίσκεται ακριβώς απέναντι στο Δνείπερο. Δυστυχώς το εργοστάσιο είναι ακριβώς στη γραμμή αντιπαράθεσης καθώς η αντίπερα όχθη του ποταμού ελέγχεται από τους Ουκρανούς. Έτσι το Κίεβο λέει πως η Ρωσία χρησιμοποιεί το εργοστάσιο ως προκάλυμμα, γνωρίζοντας πως δεν μπορεί να πληγεί, ακριβώς για να μην προκληθεί πυρηνικό ατύχημα, ενώ προσθέτει πως και οι ίδιοι οι Ρώσοι έχουν βάλλει κατά του εργοστασίου ώστε να δημιουργήσουν προβοκάτσια, ότι δηλαδή το χτυπούν ουκρανικές δυνάμεις.
Από τη δική τους πλευρά οι Ρώσοι, λένε πως οι Ουκρανοί βομβαρδίζουν το εργοστάσιο και προσπαθούν να “φορτώσουν” τη δράση τους όπως και μια πιθανή μεγάλη ζημιά, στη Μόσχα. Με βάση αυτές τις αλληλοκατηγορίες έχουμε και την παράδοξη εικόνα που μεταδίδουν τα διεθνή πρακτορεία, με τους δύο αντιμαχόμενους να προσάπτουν ο ένας στον άλλο τον βομβαρδισμό μιας πυρηνικής εγκατάστασης, ενώ θεωρητικά κανέναν δεν συμφέρει κάτι τέτοιο. Το θολό τοπίο έτσι δεν μπορεί να διευκρινιστεί: όπως φαίνεται η εγκατάσταση στην περίμετρο της έχει δεχθεί πυρά πυροβολικού, αλλά κάθε πλευρά δείχνει την άλλη για την προέλευση των χτυπημάτων και για άσκηση «πυρηνικού εκβιασμού». Ήδη υπάρχουν αναφορές πως έχουν σημειωθεί φθορές από τις βολές: σε γραμμές μεταφοράς ρεύματος, σε αντλίες όπως και σε εγκαταστάσεις αποθήκευσης εξαντλημένων (αλλά βέβαια ραδιενεργών) καυσίμων.
O Ουκρανός Πρόεδρος Ζελένσκι είπε πριν δύο μέρες πως «είναι στο στόχαστρο των μυστικών υπηρεσιών και των ειδικών δυνάμεων» του Κιέβου, οι Ρώσοι στρατιώτες που είτε βάλουν κατά του εργοστασίου, είτε βάλλουν από το εργοστάσιο. Ακόμη ο σύμβουλος του Ζελένσκι, ο Μιχαίλο Ποντολιάκ κατηγόρησε τους Ρώσους πως βάλλουν στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου που τροφοδοτούν τη Νότια Ουκρανία, ώστε «να κοπεί το ρεύμα» (και στις περιοχές που δεν ελέγχονται από τη Ρωσία, όπως π.χ. την Οδησσό) και «μετά να κατηγορήσουν την Ουκρανική πλευρά».
Ο μεγάλος φόβος βέβαια όλων είναι να δούμε, είτε από κάποια δυσλειτουργία του εργοστασίου, είτε από ανθρώπινο λάθος, είτε από κάποια βολή, ένα νέο Τσερνομπίλ το οποίο θα επηρεάσει τους πάντες, αρχικά Ουκρανία και Ρωσία αλλά και όλη την Ευρώπη, ανάλογα τη φορά των ανέμων. Κάθε αντιδραστήρας στη Ζαπορίζια είναι περίπου ίδιας απόδοσης με τον αντιδραστήρα νο 4 που εξερράγη στο Τσερνόμπιλ, αλλά βέβαια αυτό είναι μόνο ενδεικτικό. Καθώς αν συμβεί κάτι, το ότι το εργοστάσιο βρίσκεται σε εμπόλεμη ζώνη σίγουρα δεν θα επιτρέψει την άμεση παρέμβαση σωστικών συνεργείων και ειδικών μονάδων αντιμετώπισης πυρηνικών καταστροφών.
Η διεθνής κοινότητα και ο ΟΗΕ ζητούν να παύσει κάθε στρατιωτική δραστηριότητα γύρω από το εργοστάσιο (π.χ. ΗΠΑ και Ουκρανία ζητούν να γίνει η περιοχή αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη, ακόμη και με παρουσία ειρηνευτικής δύναμης) και να επιτραπεί ο έλεγχος του από ειδικούς του ΙΑΕΑ.
Στο ερώτημα, «γιατί το εργοστάσιο δεν κλείνει ώστε να αποφευχθεί μια καταστροφή» η απάντηση είναι επίσης πολύπλοκη. Αν σταματήσει η λειτουργία του τότε ένα μεγάλο μέρος της Ουκρανίας, τόσο ελεύθερο όσο και υπό ρωσική κατοχή, θα μείνει χωρίς ρεύμα. Κάτι που καμία πλευρά δεν θέλει. Επίσης αν κλείσει (που πρέπει να το επιτρέψουν οι Ρώσοι) τότε χάνει σημαντικό μέρος της στρατηγικής του αξίας. Αλλά σε κάθε περίπτωση, ένα πυρηνικό εργοστάσιο με 6 αντιδραστήρες ποτέ δεν μπορεί να θεωρηθεί «κλειστό». Kαθώς είναι γεμάτο πυρηνικά καύσιμα και υλικά, που χρειάζονται συνεχώς ψύξη, έλεγχο, ρύθμιση κ.λπ. Άρα και το κλείσιμο του δεν εγγυάται πως σε μια βολή πυροβολικού (τυχαία, εσκεμμένη…) δεν θα έχουμε μεγάλη διαρροή ραδιενέργειας.
