«Αν θέλουμε ειρήνη, χρειάζεται να προετοιμαστούμε για πόλεμο, ώστε να μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα εγκαθιδρύσουμε και θα διατηρήσουμε την ειρήνη στην Ευρώπη», επισήμανε σήμερα, από τη Θεσσαλονίκη, ο Τόρστεν Κλίμκε (Torsten Klimke), επικεφαλής της Μονάδας Λιμένων και Εσωτερικής Ναυσιπλοΐας της Γενικής Διεύθυνσης Κινητικότητας και Μεταφορών (MOVE) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο οποίος αναφέρθηκε -μεταξύ άλλων- στις χρηματοδοτήσεις έργων για τη στρατιωτική κινητικότητα στην ΕΕ, αλλά και στα σχετικά κοινοτικά σχέδια δράσης και πρωτοβουλίες μετά το 2018.
Αντίστοιχα, μιλώντας στο 21ο ετήσιο συνέδριο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Θαλάσσιων Λιμένων (ESPO), το στέλεχος του ΝΑΤΟ, Αλεξάντρς Μπούκενς (Aleksandrs Bucens), σημείωσε: «Ο σχεδιασμός στρατιωτικής ή αμυντικής πολιτικής (…) πραγματοποιείται σε ένα χρονικό συνεχές, που ξεκινά από την περίοδο της ειρήνης και φτάνει έως τη σύγκρουση. Στην πραγματικότητα, το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς γίνεται σε καιρό ειρήνης. Η όλη ιδέα της αποτροπής είναι ότι ελπίζουμε να μην φτάσουμε ποτέ σε σύγκρουση. Αν, λοιπόν, μπορούμε να αποδείξουμε ότι έχουμε τη δυνατότητα να μετακινούμε (στρατιωτικές) δυνάμεις γρήγορα σε ολόκληρη την ήπειρο, τότε δεν υπάρχει καλύτερη απόδοση από αυτή (σε ό,τι αφορά την αποτροπή μιας σύγκρουσης). Αυτό, όμως, έχει κόστος. Απαιτούνται επενδύσεις για να γίνει».
Νωρίτερα, ο κ. Μπούκενς είχε χαρακτηρίσει το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης ως πολύ σημαντικό για τη στρατιωτική κινητικότητα και είχε επισημάνει ότι είναι πολύ θετική η δυνατότητα ανάπτυξης συνεργειών μεταξύ λιμένων σε αυτό το πεδίο, π.χ, μεταξύ Αλεξανδρούπολης και Θεσσαλονίκης.
Αναλυτικότερα, 95 έργα ενίσχυσης (και) της στρατιωτικής κινητικότητας, με συνολική χρηματοδότηση 1,7 δισ. ευρώ, προχωρούν στο πλαίσιο των σχετικών προκηρύξεων του μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη» (Connecting Europe-CEF) για την περίοδο 2021-2023, όπως γνωστοποίησε ο κ. Κλίμκε, υπενθυμίζοντας ότι οι προκηρύξεις αυτές αφορούσαν υποδομές μεταφορών διπλής χρήσης (στρατιωτικής και πολιτικής) και η μερίδα του λέοντος των κεφαλαίων κατέληξε στον σιδηρόδρομο και ακολούθησαν κατά σειρά οι οδικές, αεροπορικές και θαλάσσιες μεταφορές.
Κατά τον κ. Κλίμκε, ο αριθμός των πρότζεκτ και τα διαθέσιμα κεφάλαια αυξάνονται χρόνο με τον χρόνο (22 έργα με χρηματοδότηση 330 εκατ. ευρώ το 2021, 35 με κονδύλια 616 εκατ. το 2022 και 38, με συνολική χρηματοδότηση 807 εκατ., το 2023). Κι αυτό παρότι βρισκόμαστε ακόμα στην περίοδο του τρέχοντος Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου, το οποίο σχεδιάστηκε το 2021, χωρίς τότε να υπάρχει όση έμφαση δίδεται, σήμερα, σε θέματα ενίσχυσης της στρατιωτικής κινητικότητας.
Το CEF δεν είναι, όμως, ο μοναδικός μηχανισμός, μέσω του οποίου διατίθενται κονδύλια για τέτοιες υποδομές. Υπάρχουν και άλλες χρηματοδοτικές πηγές, π.χ., με τη μορφή δανείων: η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) έχει ενεργοποιήσει το πρόγραμμα «SESI+» (Στρατηγική Πρωτοβουλία για την Ασφάλεια της Ευρώπης), στο πλαίσιο του οποίου διατίθενται 8 δισ. ευρώ (περίπου 6 δισ. δεν έχουν ακόμα δαπανηθεί). Μάλιστα, η ΕΤΕπ πρόσφατα διεύρυνε τον ορισμό του τι θεωρεί υποδομές διπλής χρήσης και, πλέον, δεν εξαιρεί από τις χρηματοδοτήσεις της πρότζεκτ που έχουν κυρίως στρατιωτικό αντίκτυπο. Επιπλέον, τον Μάιο του 2024, η Τράπεζα δημιούργησε την Ομάδα Δράσης για την Άμυνα, επιδεικνύοντας ενεργό ενδιαφέρον για υποδομές στρατιωτικής κινητικότητας και κρίσιμες υποδομές.
Ο κ. Κλίμκε επισήμανε ακόμα πως αρχής γενομένης από το 2018 υπάρχει αυξανόμενη εμπλοκή της ΕΕ σε θέματα που αφορούν τη στρατιωτική κινητικότητα, παρουσιάζοντας λίστα με τις αναληφθείσες πρωτοβουλίες. Μεταξύ άλλων ανέφερε στην κατάρτιση της «Στρατηγικής Πυξίδας για την Ασφάλεια και την Άμυνα», τον Μάρτιο του 2022, σε συνέχεια της ρωσικής επίθεσης στην Ουκρανία, όπου προσδιορίζεται η «επείγουσα ανάγκη να αυξηθεί σημαντικά η στρατιωτική κινητικότητα των ενόπλων δυνάμεων εντός της ΕΕ και πέρα από αυτή».
Ποιον ρόλο διαδραματίζουν σε αυτό το σκηνικό οι διάδρομοι των Διευρωπαϊκών Δικτύων Μεταφορών (ΤΕΝ-Τ); «Στην αναθεώρηση του TEN-T, στο νέο κανονισμό που υιοθετήθηκε πέρσι, έχει προστεθεί νέο άρθρο, που συνδέει και ενσωματώνει τη στρατιωτική κινητικότητα στο νομικό πλαίσιο, με στόχο ένα δίκτυο μεταφορών διπλής χρήσης. Το άρθρο αυτό αναθέτει στα κράτη μέλη την καθαρή αρμοδιότητα να λαμβάνουν υπόψη τις στρατιωτικές ανάγκες κατά τον σχεδιασμό του δικτύου» σημείωσε ο κ. Κλίμκε και πρόσθεσε ότι «αυτό που συζητάμε, σήμερα, είναι να συνδέσουμε (τους διαδρόμους) και να διασφαλίσουμε ότι δεν εξυπηρετούν μόνο τις εξαγωγές, αλλά και τις συνδέσεις στην ενδοχώρα και ό,τι ακολουθεί μετά από αυτό, σε σχέση με τη στρατιωτική κινητικότητα».
Συμπλήρωσε πως στο σκηνικό αυτό είναι ξεκάθαρο ότι υπάρχει ανάγκη για περισσότερο συντονισμό, τόσο σε εθνικό, όσο και σε κοινοτικό επίπεδο, αλλά και για ιεράρχηση προτεραιοτήτων, γιατί «όπως είχαμε δει και στον σχεδιασμό των διαδρόμων TEN-T, πρέπει να προσδιορίσουμε πού να εστιάσουμε, πού μπορεί η νέα χρηματοδότηση, για να έχει τη μέγιστη δυνατή επίδραση, και πού αξίζει περισσότερο να επενδυθούν τα χρήματα των φορολογουμένων σε αυτά τα δίκτυα. Άρα, απαιτείται ένας ευρύτερος στρατηγικός σχεδιασμός. Πρέπει να χαρτογραφήσουμε τις επενδυτικές ανάγκες στους διαδρόμους αυτούς και να προετοιμαστούμε για το επόμενο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο, εντοπίζοντας ειδικά τα “σημεία πίεσης” (hotspots), τα οποία συνίσταται π.χ., στο ποιες είναι οι αδυναμίες του δικτύου».
Η ιδιοκτησία των λιμένων, οι ξένοι επενδυτές και ο έλεγχος σε κρίσιμα τμήματα
Μια άλλη πτυχή που πρέπει να ληφθεί υπόψη, ειδικά σε ό,τι αφορά τις θαλάσσιες μεταφορές, είναι κατά τον κ. Κλίμκε το θέμα της ιδιοκτησίας των λιμένων. Όπως είπε, απαιτούνται πολλές επενδύσεις στους λιμένες και είναι ξεκάθαρο πως αυτές πρέπει να προέρχονται από πολλαπλές πηγές – συμπεριλαμβανομένων και των ξένων επενδυτών. «Τίθενται ζητήματα όρων και προϋποθέσεων (conditionalities), για να υπάρχει έλεγχος στα κρίσιμα τμήματα αυτών των υποδομών, όταν χρειάζεται» υπογράμμισε ο κ. Κλίμκε, ο οποίος επισήμανε και το κρίσιμο θέμα της κυβερνοασφάλειας.
Την ανάγκη τα λιμάνια να είναι ανθεκτικά και προσαρμοστικά στις εξελίξεις επισήμανε ο Αλεξάντρς Μπούκενς, αξιωματούχος του ΝΑΤΟ στη μονάδα Ενεργοποίησης Άμυνας και Logistics του Τμήματος Αμυντικής Πολιτικής και Σχεδιασμού. Όπως είπε, κάποια λιμάνια διαθέτουν ήδη εμπειρία στον τομέα της διαχείρισης στρατιωτικού υλικού, σε μια εποχή που το ΝΑΤΟ επιδιώκει να ωθήσει τις κυβερνήσεις να κάνουν περισσότερες στρατιωτικές ασκήσεις. Κατά την ομιλία του στο συνέδριο του ESPO, ο κ. Μπούκενς εστίασε σε τρία μηνύματα: πρώτον, είπε, η στρατιωτική κινητικότητα δεν είναι κάτι που αφορά μόνο το υπουργείο Άμυνας κάθε χώρας, αλλά ένα «ομαδικό σπορ», δεδομένου ιδίως ότι βασίζεται σε υποδομές μεταφορών πολιτικής χρήσης. Για αυτό κι η ανάπτυξη συνεργειών είναι απαραίτητη, αφού στις περισσότερες περιπτώσεις, τα λιμάνια δεν είναι στρατιωτικές ή ακόμα και κυβερνητικές υποδομές. Δεύτερον, τα λιμάνια αποτελούν κόμβους-κλειδιά για τη στρατιωτική κινητικότητα, αφού από εκεί ξεκινούν όλα. Και, τρίτον, τα λιμάνια χρειάζεται να είναι σε ετοιμότητα, ανθεκτικά και προσαρμοστικά, καθώς το παγκόσμιο περιβάλλον ασφάλειας είναι εύθραυστο και διαρκώς μεταβαλλόμενο.
Πρόσθεσε ότι ένα βασικό ζητούμενο για τα λιμάνια σήμερα είναι η ισορροπία μεταξύ στρατηγικών υποχρεώσεων και εμπορικής βιωσιμότητας, ενώ σε ό,τι αφορά ποιες απαιτήσεις και προδιαγραφές πρέπει να πληροί ένα λιμάνι για να εξυπηρετεί στρατιωτική κινητικότητα, ο κ. Μπούκενς δεν έδωσε αναλυτικές πληροφορίες, αλλά επισήμανε πως πέραν της γεωγραφικής θέσης, ρόλο παίζουν η υποδομή και το μέγεθος του λιμένος (καθώς αν πρόκειται να υποδέχεται πολεμικά πλοία ή στρατιωτικό εξοπλισμό, χρειάζεται να υπάρχει επαρκής χώρος μέσα και έξω από αυτό), το ήπιο γεωγραφικό ανάγλυφο (η ύπαρξη ορεινών όγκων για παράδειγμα δυσχεραίνει τη μεταφορά βαρέων στρατιωτικών φορτίων και οχημάτων) και οι καλές συνδέσεις, ιδίως οι σιδηροδρομικές.
Ο κ. Μπούκενς έδωσε έμφαση και στην ανάγκη απλοποίησης των διαδικασιών που συνδέονται με τις διατυπώσεις στα τελωνεία, αλλά και στις δυνατότητες που δίνουν για χρηματοδότηση υποδομών εργαλεία όπως το CEF.
