Μελέτη του American Security Project (ένα αμερικανικό think tank εστιασμένο σε θέματα ασφαλείας), θίγει ένα σημαντικό ζήτημα για τις Ένοπλες Δυνάμεις των ΗΠΑ που όμως δεν περιορίζεται εκεί και αφορά και την Ελλάδα. Συγκεκριμένα την μεγάλη αύξηση της παχυσαρκίας στο προσωπικό, κάτι που έχει πολλαπλές επιπτώσεις.
Σύμφωνα με τη μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα, το 68% του προσωπικού των ΕΔ των ΗΠΑ αντιμετωπίζει πρόβλημα υπέρβασης βάρους έως και παχυσαρκία, ενώ ειδικά για την τελευταία αυτή αφορά πλέον το 21,6% του συνόλου (για το 2022), μια δραματική αύξηση από το 10,4% του 2012.
Για τον επαγγελματικό στρατό των ΗΠΑ, αυτό αποτελεί μεγάλο ζήτημα, αρχικά λόγω μείωσης των υποψηφίων για κατάταξη. Καθώς εκεί, το 17% των απορριφθέντων για πρόσληψη ως επαγγελματίες στρατιώτες αφορούσε ζητήματα βάρους, που ξεπερνούσαν τα σχετικά όρια. Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα ξεκίνησε και πρόγραμμα «χαλάρωσης» των σχετικών κριτηρίων, εφόσον ο υποψήφιος κρινόταν κατά τα άλλα κατάλληλος, αν το βάρος του ήταν έως 2% πάνω από το μέγιστο. Ενώ ταυτόχρονα θεσπίστηκαν και προγράμματα φυσικής αγωγής, πριν την κατάταξη, για να βοηθήσουν τους ενδιαφερόμενους να χάσουν βάρος.
Το πρόβλημα όμως επανέρχεται κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης θητείας. Έτσι αν κατά την κατάταξη οι νεοσύλλεκτοι είναι κατά 50,6% φυσιολογικού βάρους, το 40,3% υπέρβαροι και το 8% παχύσαρκοι (με βάση το δείκτη σωματικού βάρους ΒΜΙ), στην ηλικία των 35 ετών φυσιολογικό βάρος έχει μόνο το 20,7%, υπέρβαροι είναι το 51,2% και παχύσαρκοι το 28,1%! Δηλαδή το προσωπικό όσο περνάνε τα χρόνια «βάζει πολλά κιλά» και δεν δείχνει να τα χάνει.
Σημαντική διαφοροποίηση υπάρχει και μεταξύ Κλάδων. Έτσι παχύσαρκοι είναι το 8,9% όσων υπηρετούν στους Πεζοναύτες (Σώμα με αυστηρά όρια βάρους και απαίτηση καλής φυσικής κατάστασης), στο Στρατό το ποσοστό ανεβαίνει στο 18,3%, στην Αεροπορία στο 18,7% αλλά στο Ναυτικό σκαρφαλώνει στο 27,1%. Και μέσα στις ειδικότητες υπάρχει διακύμανση όπου π.χ. οι Μηχανικοί και τα στελέχη υπηρεσιών Πληροφοριών είναι πιο παχύσαρκοι από ότι οι πεζικάριοι ή οι πιλότοι.
Κατάρρευση της υγείας του προσωπικού
Τα προβλήματα από αυτή την επιδημία είναι πολλά. Αρχικά μειώνεται η επιχειρησιακή επάρκεια των στρατευμένων καθώς η σωματική τους διάπλαση, και ειδικά στους μάχιμους, δεν επιτρέπει την ανάληψη έντονων δραστηριοτήτων, επιφέρει ταχύτερα εξάντληση, όπως και αδυναμία μεταφοράς φόρτου μάχης κ.ο.κ. Ακόμη γίνεται όλο και πιο δύσκολη η μεταφορά τους αν τραυματιστούν στο πεδίο. Ταυτόχρονα η παχυσαρκία μεγαλώνει σημαντικά (έως και 47%) το κίνδυνο εμφάνισης προβλημάτων υγείας, από μυοσκελετικούς τραυματισμούς, αρθριτικά, καρδιολογικά ή πνευμονολογικά. Τα ζητήματα υγείας λόγω παχυσαρκίας σταδιακά συσσωρεύονται, οπότε ο επαγγελματίας στρατιώτης σταδιακά «φθίνει» σε απόδοση, ενώ αυξάνει κατά πολύ το κόστος περίθαλψης του, όπως και η αντιμετώπιση μακροχρόνιων ζητημάτων υγείας.
Εδώ εμφανίζονται και «αντίστροφα» προβλήματα. Καθώς σημαντικό μέρος του προσωπικού, αναφέρει πως προσπαθώντας να χάσει βάρος ώστε να πληροί τις σχετικές απαιτήσεις της υπηρεσίας τους, παίρνει διουρητικά και καθαρτικά, διάφορα χάπια αδυνατίσματος, κάνει εσκεμμένα εμετό μετά το γεύμα, ή καπνίζει για να μειώσει το στρες από κάποια δίαιτα. Εμφανίζουν δηλαδή σειρά διατροφικών διαταραχών, που γίνεται φαύλος κύκλος.
Σε άλλη μέτρηση, οι υπέρβαροι αποχωρούν από το στράτευμα 18 μήνες νωρίτερα από ότι οι κανονικού βάρους, εντείνοντας το ζήτημα της μείωσης του προσωπικού. Και βέβαια οι απόστρατοι «κληρονομούν» όλα τα προβλήματα υγείας που τους έχει δημιουργήσει η παχυσαρκία, οπότε τους ακολουθούν για μια ζωή.
Η μελέτη καταλήγει -σε ότι αφορά πάντα τις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις- σε σειρά προτάσεων, που περιλαμβάνουν προγράμματα ενημέρωσης και εκπαίδευσης του προσωπικού, καλύτερη μέτρηση και αξιολόγηση του σωματικού βάρους σε σχέση με τις απαιτήσεις της υπηρεσίας, πιο συστηματική διάγνωση και ιατρική αντιμετώπιση του ζητήματος, με παραπομπή σε εξειδικευμένους ιατρούς και διατροφολόγους. Ακόμη προτείνεται ο εκσυγχρονισμός των πλάνων άσκησης του προσωπικού και δίνεται έμφαση στο ότι πρέπει να υπάρχει διαφάνεια στη συλλογή σχετικών στοιχείων.
Ξεφεύγοντας τώρα από τη συγκεκριμένη μελέτη μπορούμε να σχολιάσουμε τα εξής: Αρχικά πως το ζήτημα του αυξημένου σωματικού βάρους δεν αφορά μόνο τις ΗΠΑ (που έχουν και αρνητικό ρεκόρ παχυσαρκίας στον πληθυσμό τους) αλλά συνολικά τον πλανήτη. Και στις Ένοπλες Δυνάμεις έχει φανεί με τον πιο έντονο τρόπο. Π.χ. μελέτη του Γερμανικού στρατού αναφέρει πως το 40% του προσωπικού είναι υπέρβαρο, ενώ γενικότερα οι περισσότεροι δεν ασκούνται καλά και δεν τρώνε υγιεινά.
Αλλά η παχυσαρκία ως μοντέρνο ζήτημα φανερώνεται και αλλιώς: για παράδειγμα παλαιά οπλικά συστήματα της δεκαετίας του ’50 ή του ’60, όπως π.χ. τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού, άρματα, αεροσκάφη, τζιπ, σήμερα με δυσκολία «χωρούν» τον σύγχρονο οπλίτη. Και γιατί αυτός έχει πάρει βάρος και γιατί έχει ψηλώσει (ειδικά σε χώρες που είδαν ταχεία αύξηση βιοτικού επιπέδου). Έτσι αν δει κανείς τις σύγχρονες σχεδιάσεις π.χ. τεθωρακισμένων, εντυπωσιάζεται από τον όγκο τους, που όμως «κρύβει» μια απαίτηση για μεταφορά μιας σύγχρονης ομάδας μάχης που και μεταφέρει πολύ υλικό αλλά και τα μέλη της είναι σαφώς πιο εύσωμα από ότι πριν μερικές δεκαετίες.
H ελληνική εκδοχή
Στον Ελληνικό Στρατό τώρα το ίδιο ζήτημα είναι επίσης «εμφανές». Δεν έχουμε σχετικά στοιχεία στη διάθεση μας, αλλά αρκεί μια ματιά σε οποιαδήποτε παρέλαση για να εντοπίσει ζητήματα βάρους (με εξαίρεση τα στελέχη των Ειδικών Δυνάμεων). Και αν στις ΗΠΑ διαπιστώνεται πως η παχυσαρκία είναι μικρότερη στους αξιωματικούς από ότι στους στρατευμένους (14,7% έναντι 20,3%), στη χώρα μας δεν είμαστε σίγουροι αν ισχύει το ίδιο. Το ζήτημα λοιπόν μας αφορά και εδώ, με τα προγράμματα σωματικής άσκησης των στρατευμένων να είναι μικρής διάρκειας και να τηρούνται ακόμη πιο λίγο στην πράξη. Ακόμη τα γυμναστήρια στα στρατόπεδα δεν είναι πολλά, ενώ η σχετική καθοδήγηση από γυμναστές και διατροφολόγους ελάχιστη (μιλάμε πάντα για την πλειονότητα μονάδων και υπηρεσιών).
Ακόμη ένα ζήτημα εγχώριο είναι το εξής: Μιας και οι δικές μας ένοπλες δυνάμεις και κυρίως ο Στρατός Ξηράς, βασίζονται σε στρατευμένους λίγων μηνών, είναι πολύ δύσκολο να αποδώσει σε αυτό το διάστημα κάποιο πρόγραμμα εκγύμνασης και σωστής διατροφής, ώστε να έρθουν σε καλή φυσική κατάσταση. Αλλά και να συμβεί αυτό, η επιστροφή στην πολιτική ζωή δεν εγγυάται πως στο κάλεσμα της εφεδρείας θα εμφανιστούν οι περισσότεροι σε φυσιολογικό βάρος. Ήδη στην Ελλάδα υπέρβαρο καταμετράται το 37,9% του πληθυσμού και παχύσαρκο το 24,9% (στοιχεία Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, 2019), ενώ ειδικά στους άνδρες έχουμε το 44% υπέρβαροι και το 24,2% παχύσαρκοι. Στα παιδιά τώρα, ανάλογα τη μελέτη, αναφέρεται ότι έως και 40% μεταξύ 10 και 12 ετών είναι ήδη με προβλήματα βάρους!
Τέλος να σημειώσουμε το εξής: O ελληνικός «φόρτος μάχης» είναι χαμηλός σε βάρος, καθώς η πλειονότητα του προσωπικού δεν έχει ασκηθεί με στάνταρ φορέα πλακών θωράκισης, σύγχρονη εξάρτηση, μεταφέροντας μεγάλο όγκο πυρομαχικών, μικρό ατομικό φαρμακείο, επιγονατίδες, γάντια, μικρό σακίδιο αλλά με πληθώρα υλικών μέσα, μεγάλο υδροδοχείο, οπτικό βοήθημα στο τυφέκιο και αρκετά ακόμη. Αν αυτά εφαρμοστούν στο σύνολο τους (που πρέπει για την ασφάλεια του προσωπικού), συν την ανάγκη κίνησης σε ένα κακοτράχαλο πεδίο όπως είναι το μεγαλύτερο μέρος της χώρας μας, και σε συνθήκες έντονης ζέστης ή υγρασίας, τότε ο πιθανά υπέρβαρος Έλληνας πεζικάριος θα καταρρεύσει πολύ γρήγορα, τελείως άμαθος σε τέτοια καταπόνηση. Πόσο μάλλον σε συνθήκες μάχης…
