H αύξηση της συνεισφοράς της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας στο ΑΕΠ της Ελλάδας -σήμερα μόλις 0,7%- είναι ένας από τους στόχους του Ελληνικού Κέντρου Αμυντικής Καινοτομίας (ΕΛΚΑΚ), που φέρνοντας κοντά ερευνητές, πανεπιστήμια, βιομηχανία και ένοπλες δυνάμεις, προσβλέπει στην ανάπτυξη αμυντικών τεχνολογιών και προϊόντων «made in Greece».
Μάλιστα, το ΕΛΚΑΚ -η μεταστέγαση του οποίου σε χώρο ενοικιαζόμενο από το Μετοχικό Ταμείο Αεροπορίας, αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Μάρτιο- βρίσκεται σε προχωρημένες επαφές με ομοειδείς φορείς ευρωπαϊκών χωρών, των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ και του Ισραήλ, με στόχο -μεταξύ άλλων- ν’ αντλήσει εμπειρία σε θέματα οργάνωσης και λειτουργίας οικοσυστημάτων καινοτομίας, θερμοκοιτίδων, επιταχυντών και γραφείων μεταφοράς τεχνολογίας.
Τα παραπάνω προκύπτουν από όσα αναφέρει σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο εντεταλμένος σύμβουλος του Κέντρου, Μάρκος Βασιλικός, ο οποίος γνωστοποιεί ότι το αργότερο μέχρι τον Ιούνιο του 2025 πρόκειται να βγουν στον «αέρα» από το ΕΛΚΑΚ προσκλήσεις εκδήλωσης ενδιαφέροντος, με στόχο την προσέλκυση εταιρειών, οι οποίες θα κληθούν να προσφέρουν λύσεις σε τουλάχιστον έξι τομείς, σε όλο το εύρος λειτουργίας του αμυντικού συστήματος της Ελλάδας: πρόκειται για τομείς που υποστηρίζουν, μεταξύ άλλων, την ενίσχυση του βάθους και της αξιοπιστίας αντίληψης στο πεδίο της μάχης, την ευχέρεια στη λήψη απόφασης στο χαμηλότερο δυνατόν επίπεδο, την ικανότητα αποτελεσματικής σύνθεσης δεδομένων από διαφορετικές πηγές και την ανάπτυξη εναλλάξιμων μέσων και συστημάτων αντιμετώπισης απειλών, με ταυτόχρονη μείωση του λειτουργικού κόστους.
Επισημαίνει ότι το ΕΛΚΑΚ, που θα απορροφήσει 100 πρότζεκτ της Γενικής Διεύθυνσης Αμυντικών Εξοπλισμών και Επενδύσεων, αναμένεται να στελεχωθεί με «ικανό αριθμό επιπλέον στελεχών» εντός του πρώτου τετραμήνου του έτους, ενώ θα ακολουθήσουν περισσότερες προσλήψεις, ανάλογα με τα αποτελέσματα του 2025 και τις προκλήσεις του 2026.
Σήμερα το ΕΛΚΑΚ στελεχώνεται από 32 άτομα, εκ των οποίων οκτώ υπηρετούν τη στρατιωτική τους θητεία. Το προσωπικό αυτό, παρατηρεί, είναι το ελάχιστο δυνατό για την ασφαλή λειτουργία του Κέντρου, το οποίο στελεχώνεται μεταξύ άλλων «με ειδικούς επιστήμονες, που υπηρετούν την πατρίδα ως δόκιμοι έφεδροι αξιωματικοί του Στρατού Ξηράς και είναι κάτοχοι διδακτορικών διπλωμάτων σε τεχνολογικούς κλάδους, με εμπειρία ως ερευνητές ή και ως ιδρυτές νεοφυών επιχειρήσεων».
Από πού προέρχεται και πώς αξιοποιείται η χρηματοδότηση του Κέντρου, το οποίο καταγράφει πέντε μήνες ουσιαστικής λειτουργίας; «Το ΕΛΚΑΚ χρηματοδοτείται ετησίως με ποσοστό 2,5% περίπου, επί των πιστώσεων που εγγράφονται στο εξοπλιστικό πρόγραμμα προμηθειών του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας. Απ’ αυτόν τον προϋπολογισμό θα χρηματοδοτεί δράσεις για την ανάπτυξη του εγχώριου οικοσυστήματος αμυντικής καινοτομίας σε έργα χαμηλότερης τεχνολογικής ετοιμότητας και ως εκ τούτου υψηλότερου ρίσκου (Επίπεδο Ετοιμότητας Τεχνολογίας-ΤRL έως 6). Επίσης, θα χρηματοδοτεί έργα υψηλότερης τεχνολογικής ετοιμότητας, η λειτουργία των οποίων έχει αποδειχθεί στο σχετικό επιχειρησιακό περιβάλλον, με στόχο την τελική προμήθεια προϊόντων, για την κάλυψη των επιχειρησιακών αναγκών των Ενόπλων Δυνάμεων. Περαιτέρω, το ΕΛΚΑΚ θα συνεπενδύει σε επιχειρήσεις, που δραστηριοποιούνται στον τομέα τεχνολογιών διττής χρήσης*» εξηγεί, στον απόηχο του «Emerging Tech Forum IV», όπου ήταν ομιλητής.
Κατά τον εντεταλμένο σύμβουλο του ΕΛΚΑΚ, όλα συντείνουν προς την κατεύθυνση της περαιτέρω εμπορευματοποίησης της έρευνας στον αμυντικό τομέα της Ελλάδας, για λόγους τόσο εκπεφρασμένης βούλησης και δέσμευσης της κυβέρνησης για περισσότερα απτά αποτελέσματα σε αυτόν τον τομέα, όσο και αύξησης των μεγεθών των εταιρειών που περιλαμβάνονται στον Κατάλογο Ελληνικών Αμυντικών Βιομηχανιών (HELDIC): μεταξύ των ετών 2022 και 2024, γνωστοποιεί, καταγράφεται αύξηση στις εταιρείες του καταλόγου κατά 10,4% σε απασχολούμενο προσωπικό και 30,4% σε κύκλο εργασιών.
Το αγώι ξυπνάει τον αγωγιάτη
Υπάρχει στην Ελλάδα επαρκές ανθρώπινο δυναμικό για την ανάπτυξη καινοτόμων αμυντικών λύσεων; Βάσει των αποτελεσμάτων πρόσφατης μελέτης για την κατάσταση στην έρευνα, ανάπτυξη και βιομηχανία στα μη επανδρωμένα οχήματα και σκάφη στην Ελλάδα, απαντά, «σε αυτόν τον κλάδο δραστηριοποιούνται 21 ΑΕΙ και Ανώτατα Στρατιωτικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΣΕΙ), πέντε ερευνητικά κέντρα και 44 εταιρείες. Οι δε δραστηριότητες στις οποίες εμπλέκονται είναι 150, 35 και 44 αντίστοιχα». Παράλληλα στην πρώτη δράση του ΕΛΚΑΚ, που αφορούσε τη διοργάνωση διαγωνισμού καινοτομίας, με θέμα την αναγνώριση απειλών σε πραγματικό χρόνο, με τη χρήση αλγορίθμων computer vision (υπολογιστικής όρασης) και machine learning (μηχανικής μάθησης) καθώς και τη διαχείριση μη επανδρωμένων συστημάτων, ελήφθησαν 140 προτάσεις σε αρχικό στάδιο και 41 τελικές προτάσεις.
«Εξετάζοντας τα παραπάνω στοιχεία, σε συνδυασμό με τις ελληνικές συμμετοχές σε ερευνητικά προγράμματα του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας (EDF), όπου η Ελλάδα κατείχε την πέμπτη θέση το 2023 ανάμεσα σε 27 ευρωπαϊκές χώρες, φτάνει κάποιος στο συμπέρασμα ότι στη βασική και εφαρμοσμένη έρευνα, καθώς και στην πειραματική ανάπτυξη υπάρχει επαρκές δυναμικό, υψηλού ακαδημαϊκού επιπέδου.
Το θέμα είναι προς τα πού θα κατευθυνθεί αυτό το δυναμικό, ώστε να παραχθούν προϊόντα μεγάλης επιχειρησιακής αξίας, με βάση τη ρήση “τ’ αγώι, ξυπνάει τον αγωγιάτη”. Και τ’ αγώι στην προκειμένη περίπτωση καθορίζεται βάσει των απαιτήσεων των Ενόπλων Δυνάμεων, όπως αυτές καταγράφονται στο Σχέδιο Ειδικού Στρατηγικού Σχεδιασμού Προγραμμάτων Έρευνας και Ανάπτυξης (ΕΣΣΠΕΑ). Ο δε αγωγιάτης είναι ο συνδυασμός του ζωντανού ελληνικού οικοσυστήματος: των εταιρειών του Καταλόγου Ελληνικών Αμυντικών Βιομηχανιών (HELDIC), των ερευνητικών κέντρων και των ΑΕΙ και ΑΣΕΙ» υπογραμμίζει.
Σε ποιο βάθος χρόνου θα έχουμε τα πρώτα απτά και μετρήσιμα αποτελέσματα από τη λειτουργία του ΕΛΚΑΚ, υπό τη μορφή προϊόντων/ υπηρεσιών; Κατά τον κ. Βασιλικό, τα απτά αποτελέσματα έρχονται με πολλές ταχύτητες, ανάλογες της πολυπλοκότητας των πρότζεκτ. Θα πρέπει κάποιος να λάβει υπόψη ότι ένα υπάρχον ερευνητικό/αναπτυξιακό πρόγραμμα του EDF, που αφορά στην τεχνολογική ωρίμανση ενός δυνητικού προϊόντος κατά δύο ή τρία επίπεδα TRL, χρειάζεται τρία με τέσσερα χρόνια για να ολοκληρωθεί, ανάλογα με την πολυπλοκότητά του. Αντίθετα, αν το ζητούμενο είναι, για παράδειγμα, η εισαγωγή ενός αλγόριθμου μέσα σε κάμερες, αυτό θα υλοποιηθεί σε έξι μήνες.
«Για να μιλήσουμε όμως για άλλα, πολυπλοκότερα συστήματα και να καθορίσουμε το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής, τους απαιτούμενους πόρους και προϋπολογισμό, το ΕΛΚΑΚ συμμετέχει ήδη στην κατάρτιση του ΕΣΣΠΕΑ, που θα εγκριθεί από τον Υπουργό Εθνικής Άμυνας για το 2025 και θα αποτελέσει την εντολή υλοποίησης προς εμάς. Παράλληλα εργαζόμαστε στο να καθορίσουμε τις απαιτούμενες αρχιτεκτονικές, λειτουργικές, ανατρεπτικές και ριζοσπαστικές καινοτομίες και χαρτογραφούμε το ελληνικό οικοσύστημα» εξηγεί.
Πόσο καλοί είμαστε στην εμπορευματοποίηση της έρευνας στην αμυντική τεχνολογία;
Σύμφωνα με ανακοινώσεις αρμοδίων φορέων, σημειώνει ο κ. Βασιλικός, η ελληνική αμυντική βιομηχανία συμβάλλει σήμερα περίπου κατά 0,7% στο ακαθάριστο ΑΕΠ της χώρας, όταν οι συνολικές αμυντικές δαπάνες της Ελλάδας ανέρχονται σε 3%- 3,5% του ΑΕΠ.
Τα στατιστικά δεν είναι ευνοϊκά. Τελικά, πόσο καλοί μπορούμε να γίνουμε στην εμπορευματοποίηση της έρευνας γύρω από την αμυντική τεχνολογία; Ο κ. Βασιλικός εντοπίζει δέκα θετικά στοιχεία και παράγοντες, που δυνητικά θα οδηγήσουν στην περαιτέρω εμπορευματοποίηση της έρευνας: πρώτον, την εκπεφρασμένη δέσμευση από την ηγεσία της χώρας για τη βελτίωση των παραπάνω στατιστικών μεγεθών. Δεύτερον, τη συναίνεση στον εθνικό στόχο δημιουργίας του ΕΛΚΑΚ. Τρίτον, τη δημιουργία του 6ου κλάδου ως αρμοδίου φορέα του ΓΕΕΘΑ για τη σχεδίαση, τον συντονισμό υλοποίησης και την ταχεία αξιοποίηση των τεχνολογικών εξελίξεων από τις Ένοπλες Δυνάμεις. Τέταρτον, τη συναίσθηση της ευκαιρίας, που παρουσιάζεται για την περαιτέρω αξιοποίηση των δυνατοτήτων των Ενόπλων Δυνάμεων. Πέμπτον, τις κατευθύνσεις και ενέργειες του ΥΠΕΘΑ, στο πλαίσιο της ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας δια της ποιότητας και της καινοτομίας, ως πολλαπλασιαστή ισχύος. Έκτον, την ευρωπαϊκή αντίληψη και των στόχους για επένδυση στην άμυνα. Έβδομον, το ερευνητικό δυναμικό και το ανθρώπινο Ελληνικό κεφάλαιο. Όγδοον, τα δίκτυα των Ελλήνων της Διασποράς, τα οποία θα βοηθήσουν στην απόκτηση/αναβάθμιση τεχνογνωσίας, όπου χρειασθεί. Ένατον, το επιχειρηματικό ενδιαφέρον για τον κλάδο και, δέκατον, την ήδη αποκτηθείσα δυναμική, καθώς μεταξύ των ετών 2022 και 2024 καταγράφεται αύξηση στις εταιρείες του καταλόγου HELDIC κατά 10,4% σε απασχολούμενο προσωπικό και 30,4% σε κύκλο εργασιών.
Ως προς τα 100 πρότζεκτ της Γενικής Διεύθυνσης Αμυντικών Εξοπλισμών και Επενδύσεων, που θα απορροφήσει το ΕΛΚΑΚ, ο κ. Βασιλικός εξηγεί ότι αυτά αφορούν σε Διακρατικά Ολοκληρωμένα Προγράμματα Ερευνητικής και Αναπτυξιακής Συνεργασίας (ΔΟΠΕΑΣ), δηλαδή προγράμματα του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας (EDF), του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας (EDA) και του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Βιομηχανικής Ανάπτυξης στον τομέα της Άμυνας (EDIDP).
«Μέρος των παραπάνω προγραμμάτων αφορά 47 διακρατικά αναπτυξιακά ολοκληρωμένα προγράμματα -στα οποία η Ελλάδα συνεισφέρει με εθνικά κονδύλια- στους εξής τομείς: πλατφόρμες και ολοκληρωμένα συστήματα, μη επανδρωμένα συστήματα και αντιμετώπισή τους, επίγνωση περιβάλλοντος, επιτήρηση, διοίκηση έλεγχος, στοχοποίηση, όπλα και πυρομαχικά, συστήματα πρόωσης και ενέργειας, διαστημικά συστήματα, συστήματα πληροφορικής, επικοινωνιών, κυβερνοασφάλειας, συστήματα προστασίας κρίσιμων υποδομών, ενίσχυση ανθεκτικότητας ανθρώπινου δυναμικού» σημειώνει ο κ. Βασιλικός και συμπληρώνει πως στο πλαίσιο των συνεργασιών αυτών, αναζητούνται και λύσεις cross domain (διατομεακές), οι οποίες θα επιτρέψουν τη συνολική αντιμετώπιση κάθε υβριδικής απειλής ή και θα αφορούν στην προσομοίωση πραγματικών καταστάσεων και στην εκπαίδευση.
«Σε ό,τι αφορά στη διαχείριση των παραπάνω προγραμμάτων, δίνω ένα παράδειγμα του μεγέθους του έργου, που αφορά στο ΕΛΚΑΚ. Οι αρχικές προτάσεις για το Πρόγραμμα Εργασίας 2025 του EDF από τα κράτη- μέλη υποβλήθηκαν το 2024 και έως ότου υπογραφούν τα σχετικά συμβόλαια για την υλοποίηση των προγραμμάτων περνούν σχεδόν τρία χρόνια. Μέχρι τότε μεσολαβούν 20 ξεχωριστές ενέργειες, που αφορούν μεταξύ άλλων σε υποβολή προτάσεων, μοχλεύσεις, καθορισμό τελικού προγράμματος, εκδήλωση επιχειρησιακού ενδιαφέροντος, σχηματισμό κοινοπραξιών, διαμόρφωση προϋπολογισμού ανά πρόγραμμα, διαπραγματεύσεις, παροχή Letters of Intent (επιστολών προθέσεων), υποβολή συγκεκριμένων προτάσεων έρευνας και ανάπτυξης, δημιουργία development action proposals (προτάσεων αναπτυξιακής δράσης), εγκρίσεις από τα αρμόδια όργανα του ΥΠΕΘΑ και υπογραφή συμβάσεων για κάθε πρόγραμμα ξεχωριστά. Αμέσως μετά ακολουθεί η υλοποίηση των προγραμμάτων, που διαρκεί τρία έτη κατά μέσo όρο.
Οπότε, κατά τη διάρκεια του 2025, το ΕΛΚΑΚ θα διαχειρίζεται και θα συντονίζει διαδικασίες που τρέχουν για τα Work Program του 2025 και του 2026 και αφορούν 27 κράτη-μέλη, καθώς και τα συμβασιοποιηθέντα προγράμματα EDF για τα έτη 2021 έως 2024, που αφορούν στη συνεργασία με 74 ελληνικές οντότητες» καταλήγει ο κ. Βασιλικός.
Της Αλεξάνδρα Γούτα
*Ως προϊόντα διττής ή διπλής χρήσης (dual use) θεωρούνται εκείνα, συμπεριλαμβανομένου του λογισμικού και της τεχνολογίας, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο για πολιτική όσο και για στρατιωτική χρήση.
