Του Παναγιώτη Σαμπατακάκη*, διδάκτορας Υδρογεωλογίας του Πανεπιστημίου Μπολόνιας, μέλος της Διεθνούς Ένωσης Υδρογεωλόγων και διευθυντής Υδατικών Πορων του Ι.Γ.Μ.Ε.
Η ξηρασία είναι ένα φυσικό φαινόμενο και δεν ήρθε ξαφνικά μια μέρα να μας ταράξει την ηρεμία μας. Συνέβαινε και παλιότερα. Όταν φυσικά μιλάμε για το κλίμα είναι ένα διαφορετικό μέγεθος: βλέποντάς το μέσα στον παρελθόντα γεωλογικό χρόνο των εκατοντάδων εκατομμυρίων, δεν ήταν ποτέ σταθερό.
Τα φαινόμενα ξηρασίας στον πρόσφατο γεωλογικό χρόνο και αφότου ο άνθρωπος άρχισε να τα αξιολογεί είτε αρχικά με την παρατήρηση είτε αργότερα με τα επιστημονικά όργανα , διαπίστωσε και συνεχώς διαπιστώνει ότι οι βροχοπτώσεις από έτος σε έτος δεν είναι και δεν ήταν ίδιες. Τα τελευταία δε 40 χρόνια υπάρχει μια διαφοροποίηση όχι τόσο ως προς το ετήσιο ύψος βροχόπτωσης αλλά ως προς την ένταση και την μείωση των χιονοπτώσεων. Και οι δυο αυτοί παράγοντες δρουν καταλυτικά στις διεργασίες τροφοδοσίας των υπόγειων νερών αλλά και των επιφανειακών: στην διάρκεια μιας έντονης βροχόπτωσης τα εδάφη υφίστανται διάβρωση και υποβάθμιση και η διεργασία της «κατείσδυσης» που τροφοδοτεί τα υπόγεια νερά δεν είναι τόσο αποτελεσματική . Η δε μείωση των χιονοπτώσεων είναι αρνητικός καταλύτης στην τροφοδοσία των υπόγειων νερών και ειδικότερα των μεγάλων υδροφόρων συστημάτων τα οποία αποτελούν και τους στρατηγικούς τροφοδότες με νερό την καλοκαιρινή περίοδο.
Απέναντι από αυτούς τους φυσιογραφικούς/υδρολογικούς παράγοντες έχουμε τις ανάγκες σε νερό, οι οποίες από 5ετία σε 5ετία αυξάνονται. Η σχέση διαθεσιμότητα υδατικών πόρων/ανάγκες σε νερό μας προσδιορίζουν το βαθμό λειψυδρίας σε μια περιοχή, σε μια Χώρα ακόμα και σε μια ολόκληρη ήπειρο. Όμως οι ανάγκες προσδιορίζονται με διαφορετικά κριτήρια και μέτρα και αυτό είναι το μεγάλο ζητούμενο. Πριν από λίγες ημέρες ανακοινώθηκαν οι γενικότερες πολιτικές που η Κυβέρνηση προτίθεται να ακολουθήσει σε σχέση με τη διαχείριση των υδατικών πόρων. Σε αυτή την ανακοίνωση η χώρα μας παρουσιάστηκε στην 19η θέση από πλευράς κινδύνου λειψυδρίας. Το σχόλιο είναι ότι εάν συνεχίσουμε ως καταναλωτές, ως επιχειρηματίες, ως τοπική αυτοδιοίκηση να μην λαμβάνουμε κανένα μέτρο εξοικονόμησης νερού, δηλαδή μείωσης της σπατάλης, τότε με βεβαιότητα σε λίγο θα κατακτήσουμε την 1η θέση. Να υπενθυμίσουμε ότι στην ΕΕ είμαστε η χώρα με τη μεγαλύτερη κατανάλωση αρδευτικού νερού. Είμαστε στην 1η Θέση μαζί με την Ιταλία στην κατακεφαλή κατανάλωση υδρευτικού νερού. Να δεχθούμε ότι οι εδαφολογικές συνθήκες στον αγροτικό τομέα είναι πιο απαιτητικές, ναι αλλά πόσο; Η απόσταση από Ισπανία και Ιταλία ως προς την άρδευση, χώρες με τις οποίες προσομοιάζει η Ελλάδα, είναι μεγάλη. Και είναι εξίσου αρκετή για να μας προβληματίσει ότι κάτι δεν κάνουμε σωστά. Οι συζητήσεις πηγαίνουν και έρχονται σε συνέδρια, συσκέψεις, επιστημονικές ημερίδες κ.λ.π. γύρω από τον επιβαλλόμενο έλεγχο και τις βελτιώσεις των αρδευτικών δικτύων χωρίς να κινείται τίποτα. Αντίθετα η γραφειοκρατία μεγεθύνεται και οι πίνακες γεμίζουν με στοιχεία και με λάθος συμπεράσματα.
Αρκετές περιοχές της χώρας μας που σήμερα βρίσκονται στο «κόκκινο» τόσο για ανάγκες άρδευσης όσο και ύδρευσης, εάν υπήρχε ουσιαστική διαχείριση, δεν θα βρίσκονταν σε τέτοιες συνθήκες.΄Η ακόμα δεν θα απαιτούσαν νέα έργα για την εξασφάλιση νέων υδατικών πόρων.
Επομένως η προσωπική μου εκτίμηση και με δεδομένο ότι τα δημοσιονομικά της χώρας μας εδώ και μια 15ετία δεν είναι και τα καλύτερα, θα πρέπει να κινηθούμε πρωτίστως με γνώμονα την μείωση της ΣΠΑΤΑΛΗΣ. Έτσι θα προσδιοριστεί όχι μόνο ο όγκος των πραγματικών αναγκών αλλά και που αυτές βρίσκονται. Σε διαφορετική περίπτωση υπάρχει κίνδυνος περιοχές με διαπιστωμένο εδώ και χρόνια ελλειμματικό υδατικό ισοζύγιο Προσφοράς /Ζήτησης να στερηθούν αναγκαία έργα είτε ταμίευσης είτε βελτίωσης δικτύων. Δυστυχώς σε αυτές τις διαδικασίες αξιολόγησης των αναγκών εδώ και χρόνια δεν έλλειψε και η λογική «γράψε κάτι παρά πάνω ως προς τις ποσότητες που χρειάζεται η περιοχή για να είμαστε άνετοι…». Τα παραδείγματα δεν λείπουν καθώς και τα στοιχεία που το επιβεβαιώνουν.
Η Οδηγία 2000/60 της ΕΕ η οποία από το 2003 αποτελεί το βασικό νομολογικό πλαίσιο της διαχείρισης των υδάτων στις χώρες μέλη, δυστυχώς δεν αποδείχθηκε στην πράξη ότι ήταν το φάρμακο για την κακοδιαχείριση. Χρειαζόταν και χρειάζεται και η «εσωτερική» αναδιοργάνωση υπηρεσιών, επιστημονικών φορέων που εμπλέκονται με τη διαχείριση και την επιστημονική παρακολούθηση των υδροσυστημάτων της χώρας μας. Και εδώ οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι έχουμε μείνει αρκετά πίσω. Υπηρεσίες χωρίς ή με ακατάλληλη στελέχωση, επιστημονικοί φορείς με διαρκώς μειούμενο προσωπικό.
Η χώρα μας ανεξάρτητα από τη φετινή μειωμένη σε βροχοπτώσεις χρονιά όφειλε εδώ και τρεις δεκαετίες να είχε προωθήσει ένα ΕΘΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ για την σταδιακή δημιουργία υποδομών ΤΑΜΙΕΥΣΗΣ και ΔΙΚΤΥΩΝ μικρομεσαίας κλίμακας και όχι φαραωνικού τύπου. Έργα τα οποία θα διαλαμβάνουν αφενός τις τοπικές υδρολογικές και υδρογεωλογικές συνθήκες και αφετέρου την ιδιαιτερότητα των τοπικών αναγκών (ως προς το τύπο καλλιέργειας και ως προς τις εδαφολογικές συνθήκες). Τα έργα αυτά δεν απαιτούν μεγάλο χρόνο ωρίμανσης ως προς το μελετητικό σκέλος και επίσης δεν απαιτούν μεγάλο χρόνο κατασκευής. Η χώρα μας φυσικά πρέπει να αποβάλει τον κακό της εαυτό ως προς το σκέλος της γραφειοκρατίας. Δεν μπορεί να πορευτούμε με πρακτικές π.χ. να κατασκευάζεται ένας μικρομεσαίας κατηγορίας ταμιευτήρας νερού και ο χρόνος μελέτης, κατασκευής και αξιοποίησής του, να υπερβαίνει κατά μέσο όρο την 15ετία .
Οι υδρολογικές, υδρογραφικές και υδρογεωλογικές συνθήκες της Ελλάδας είναι ιδανικές για να προωθηθεί ένα γενικότερο πρόγραμμα σε βάθος 20ετίας για την κατασκευή σειράς ταμιευτήρων πολλαπλών χρήσεων, επιλέγοντας τις σωστές υδρολογικές περιοχές αλλά και τις περιοχές με πραγματικές ανάγκες προβάλλοντάς τες στο μέλλον. Ένας τέτοιος σχεδιασμός απαιτεί πολιτικές συναινέσεις και δεσμεύσεις, κοινωνικές συνεννοήσεις και επιστημονική συμμετοχή με εγκυρότητα. Με άλλα λόγια απαιτεί τα αυτονόητα που δυστυχώς σε αρκετές φάσεις η χώρα μας δεν απέδειξε ότι τα είχε. Ας το αποδείξει τουλάχιστον τώρα.
