Σε πρώτη ανάγνωση η πρόταση ReArm Europe της προέδρου της Κομισιόν, Ούρσουλας Φον Ντερ Λαιεν που ανακοινώθηκε σήμερα, μοιάζει να υπόσχεται ένα πακτωλό δισεκατομμυρίων ευρώ, έως και 800 (!), για τον επανεξοπλισμό των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Δυστυχώς δεν είναι έτσι. Η πρόταση, ή το “πακέτο” όπως αποκαλείται, περιλαμβάνει 2 σκέλη: Το πρώτο και το μόνο ουσιαστικό, είναι να υπάρξει δανεισμός έως 150 δις για μεγάλα κοινά προγράμματα εξοπλισμού, των κρατών-μελών, με ενδεικτική αναφορά σε αεράμυνα, πυροβολικό, drones και anti-drones, πυρομαχικά. Ο δανεισμός θα προέλθει όπως διαφαίνεται από κάποιο ευρωπαϊκό μηχανισμό έκδοσης ομολόγων, ή κάτι ανάλογο, και θα χρηματοδοτήσει σε βάθος χρόνου τέτοια εξοπλιστικά.
Μόνο που η φον Ντερ Λαιεν προβλέπει πως από τα ίδια δάνεια μπορεί να χρηματοδοτηθεί και η εξοπλιστική ανάγκη της Ουκρανίας, ή μέσω των προγραμμάτων της Ε.Ε. να παραχθούν όπλα και για την Ουκρανία και μάλιστα άμεσα. Άρα το δανειακό υπόλοιπο που θα μείνει για εξοπλισμούς εντός κρατών-μελών θα είναι μικρότερο των 150 δις. Και βέβαια για τον δανεισμό θα πρέπει να συμφωνήσουν κυρίως και πρώτα από όλα οι “μεγάλες χώρες” της Ε.Ε., που έμμεσα αναλαμβάνουν την εγγύηση αυτών των δανεισμών μέσω της δικής τους οικονομικής στιβαρότητας. Ακόμη εδώ, μιας και μιλάμε για δανείσμο θα πρέπει να δούμε -αν υλοποιηθεί- με τι όρους θα γίνει, και αν αυτοί είναι ανεκτοί από τα πιο ασθενή οικονομικά κράτη-μέλη.
Το δεύτερο σκέλος του πακέτου, είναι η περίφημη και εδώ και πολύ καιρό συζητούμενη ρήτρα διαφυγής των αμυντικών δαπανών, δηλαδή η συγκεκριμένη δαπάνη να μην προσμετράται στους περιορισμούς και τις ρήτρες του Συμφώνου Σταθερότητας της Ε.Ε. που επιβάλλει περιορισμένο έλλειμμα κάθε έτος και σχετικά χαμηλό δημόσιο χρέος. Εδώ λοιπόν η φον Ντερ Λαιεν, δίνει μόνο ενδεικτικά ένα παράδειγμα και λέει πως, αν αυξήσουν οι χώρες μέλη της Ε.Ε. τις αμυντικές τους δαπάνες κατά ακόμη 1,5% του ΑΕΠ τους, αυτό θα “παράγει/κινητοποιήσει” επενδύσεις 650 δις! Αν, όχι πως “θα”.
Στην πράξη; Ναι μεν η απεξάρτηση κρατικών αμυντικών δαπανών από τον περιορισμό είναι πολύ χρήσιμη, αλλά σε καμμία περίπτωση δεν μπορούμε να προβλέψουμε τα δημοσιονομικά περιθώρια δαπανών που έχει κάθε χώρα και πόσα θα είναι αυτά. Π.χ. η Πολωνία και οι χώρες της Βαλτικής ήδη έχουν πιάσει “ταβάνι” αμυντικών δαπανών, και πολύ δύσκολα θα ανέβουν περισσότερο. Οι μικρές χώρες της Ε.Ε. , π.χ. Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Δανία και άλλες, και να αυξήσουν 20% και 30% τις αμυντικές τους δαπάνες, και πάλι δεν παράγουν μεγάλο “όγκο” επενδύσεων. Άλλωστε ήδη τα κράτη-της Ε.Ε. έχουν ανεβάσει 30% τις ετήσιες αμυντικές τους δαπάνες στο διάστημα 2021-2024, από τα 214 δις ευρώ του 2021 στα 326 το 2024 (1,9% του ολικού ΑΕΠ) και προβλέπεται έως το 2027 να έχουν ανέβει άλλα 100 δις (στοιχεία από το Συμβούλιο της Ε.Ε.)
Μάλιστα από τα παραπάνω ποσά το περίπου 30% για το 2024, δηλαδή 102 δις ευρώ ήταν σε επενδύσεις, δηλαδή πραγματικές αγορές νέων όπλων (ενώ οι γενικές αμυντικές δαπάνες περιλαμβάνουν το τεράστιο κόστος προσωπικού). Οπότε ήδη η ήπειρος μας, τουλάχιστον ως Ευρωπαίκή Ένωση, έχει κάνει ραγδαία αύξηση αμυντικών δαπανών, τόσο γενικά όσο και σε εξοπλισμούς και ήδη σχεδιάζει κι άλλη. Αλλά η υπόθεση της φον Ντερ Λαιεν για “κινητοποίηση” κάπου 650 δις, δεν μπορεί να επαληθευθεί, αλλά και να συμβεί -αυτό γίνεται- θα αφορά ένα διάστημα κάπου βάθους δεκαετίας.
Για να μην είμαστε άδικοι, προφανώς η φον Ντερ Λαιεν και η Κομισιόν τα γνωρίζουν αυτά και κανείς δεν περιμένει “αύριο” μηχανισμούς και επενδύσεις εξτρά 800 δις ευρώ. Αλλά πρέπει να γίνει η διευκρίνηση, για να διασκεδαστεί μια εντύπωση που μόνο ως φαντασιακή μπορεί να περιγραφεί.
Εδώ λοιπόν μπαίνουν πολλλά ακόμη ζητήματα, τα οποία διατυπώνουμε ως ερωτήματα:
- Ποια είναι η πραγματική περαιτέρω δυνατότητα αύξησης και κυρίως διατήρησης υψηλών αμυντικών δαπανών, από τα περισσότερα κράτη της Ε.Ε; Και σε περιβάλλον που “φλερτάρει” με την οικονομική ύφεση και την υπανάπτυξη;
- Από ποιές άλλες δαπάνες των κρατικών προϋπολογισμών θα κοπούν κονδύλια ώστε να μετακινηθούν εκατοντάδες δις σε άμυνα; Και θα υπάρχει η κοινωνική συναίνεση καθώς οι μεγάλες δαπάνες σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. είναι η περίθαλψη, η ασφάλιση, η παιδεία, και οι στοχευμένες κοινωνικές δαπάνες;
- Ακόμη και να βρει η Ευρώπη “ζεστό χρήμα” για άμυνα, υπάρχει σήμερα εξειδικευμένο προσωπικό να επανδρώσει αμυντικά εργοστάσια, υψηλής εξειδίκευσης και μεγάλης παραγωγικότητας; Και αν δεν υπάρχει, πόσο καιρό θα κάνει να εκπαιδευθεί ανάλογα; Και που θα βρεθεί αυτό ενώ ήδη υπάρχει σοβαρή έλλειψη καταρτισμένου τεχνικού προσωπικού;
- Το μεγάλο θέμα της αύξησης του προσωπικού των Ενόπλων Δυνάμεων, πως θα λυθεί; Σε μια Ευρώπη που χωλαίνει δημογραφικά και υπάρχει γενικό κλίμα απόσυρσης από την στρατιωτική επαγγελματική δράση, καθώς οι αμοιβές είναι μη ανταγωνιστικές και οι συνθήκες εργασίας δύσκολες; Θα αυξηθούν οι μισθοί και τα επιδόματα των επαγγελματιών ώστε να γίνουν ανταγωνιστικά; Και ποιος θα τους υποκαταστήσειστην γενική αγορά εργασίας, η οποία επίσης πάσχει από αναζήτηση εργαζόμενων;
- Πως θα λυθεί το τεράστιο ζήτημα πολυτυπίας εξοπλισμών που εξακολουθεί και ταλαιπωρεί την Ευρώπη; Ποια χώρα θα δεχθεί να ενταχθεί σε αγορές όπλων “άλλης”, θυσιάζοντας τη δική της παραγωγή; Μόνο ενδεικτικά, αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη γίνονται παραγγελίες για τεθωρακισμένα οχήματα μάχης και γερμανικών Puma και Lynx, και φινλανδικών Patria και σουηδο-βρετανικών CV90 και γαλλικών VBCI και ισπανικών ASCOD. Οπότε η απαραίτητη συνεννόηση για “μείωση κόστους” και “κοινούς εξοπλισμούς” παραμένει θεωρία και πολύ δύσκολα θα επιλυθεί για κοινή παραγωγή.
- Νέο ζήτημα που ανακύπτει και δεν έχει αναλυθεί: Αν οι ΗΠΑ υπονομεύσουν το ΝΑΤΟ, όπως υπάρχει έντονος φόβος, τι κόστος θα πρέπει να πληρωθεί εξτρά -και μιλάμε για εκατοντάδες δις- για να απεξαρτηθούν σταδιακά οι ευρωπαικές χώρες από ένα σωρό κρίσιμες δομές της συμμαχίας που ελέγχονται σήμερα από τις ΗΠΑ; Π.χ. σε τηλεπικοινωνίες, στρατηγεία, βάσεις, αντικατάσταση όπλων που μπορεί να βρεθούν υπό αμερικανικούς περιορισμούς;
Στα παραπάνω λοιπόν η πρόταση φον Ντερ Λαιεν δεν μπορεί να απαντήσει, με τα 150 δις ευρώ δάνεια που παραθέτει. Καθώς ακόμη και με αυτό το πακέτο που σαφώς χρήσιμο θα είναι, δεν θίγεται ο πυρήνας του ευρωπαϊκού προβλήματος άμυνας: Που απαιτεί πρώτα από όλα κοινό σχεδιασμό (δεν υπάρχει), σταθερή πολιτική άμυνας για πολλά χρόνια (άρα και πολιτική σταθερότητα που με τίποτα δεν προβλέπεται, το αντίθετο η εσωστρεφής ακροδεξιά δεν συναινεί σε ευρωεξοπλισμούς) και βέβαια άφθονο χρήμα που μπορεί να προέλθει όχι από περιστασιακά δάνεια, ή κόψιμο κοινωνικών δαπανών, αλλά από γενναία χρηματοδότηση, να το πούμε ανοιχτά, “κόψιμο χρήματος εντός Ε.Ε.”. Όπως ακριβώς χρηματοδοτούν σήμερα οι ΗΠΑ τις εξωφρενικές στρατιωτικές τους δαπάνες, των κάπου 900 δις δολαρίων το έτος, γράφοντας όμως πάνω από $1,8 τρις έλλειμμα το έτος στον προυπολογισμό τους με αντίστοιχο δανεισμό.
