Γράφει ο Ηρακλής Μαρδύρης
Με αφορμή ερώτηση αναγνωστών, χρήσιμο είναι να κάνουμε κάποιες διευκρινίσεις σχετικά με τα δίκτυα επικοινωνιών γενικότερα και σε σχέση με το ΜΗ-60R ειδικότερα, το οποίο θα αποκτήσει σύντομα το ΠΝ, μπαίνοντας στο club των χρηστών του πιο προηγμένου ελικοπτέρου ναυτικής συνεργασίας στον κόσμο σήμερα.
Ένα ελικόπτερο (ή αεροπλάνο ή πλοίο ή όχημα) είναι μια πλατφόρμα που έχει αισθητήρες για να αντιλαμβάνεται το περιβάλλον και ενδέχεται να μεταφέρει και όπλα για αυτοπροστασία ή για να θέσει εκτός μάχης τον εχθρό. Από έναν στρατιώτη που κάνει σκοπιά, έχει τα μάτια του, τα αυτιά του, τη μύτη του για να εντοπίσει έναν κίνδυνο, έχει το τυφέκιο του για αυτοπροστασία και ιδανικά κάτι περισσότερο από τη φωνή του για να ειδοποιήσει τους συναδέλφους του, μέχρι το F-35, αυτή είναι η βασική ιδέα. Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας οι αισθήσεις μας βελτιώθηκαν (ραντάρ, κάμερες, σόναρ κτλ), η ταχύτητα μας, η προστασία μας και η δυνατότητα να πετάμε και να καλύπτουμε μεγάλες αποστάσεις μέσα σε οχήματα, αεροπλάνα και πλοία (αλλά και διαστημικά οχήματα). Από την εποχή που κυνηγούσανε οι πρόγονοι μας μαμούθ για την επιβίωση τους, οι γενικές αρχές είναι ίδιες, ανιχνεύουμε την περιοχή, εντοπίζουμε τον στόχο, μοιραζόμαστε την πληροφορία με τους φίλους μας, οργανώνουμε ένα σχέδιο ενέργειας και το εκτελούμε. Όσο πιο καλοί ήταν σε κάθε από αυτά τα στάδια αλλά και στο σύνολο τους σαν σύστημα, τόσο περισσότερες οι πιθανότητες να κοιμηθούν με γεμάτο στομάχι. Αν κάποιο από τα παραπάνω δεν λειτουργούσε, τότε θα τρώγανε βατόμουρα και ρίζες.
Εμείς από την μεριά μας ασχολούμαστε υπέρμετρα με τα τόξα και τα ακόντια της εποχής μας και έχουμε την τάση να αγνοούμε τα υπόλοιπα. Και έχει τον λόγο του, αυτά μας ενθουσιάζουν περισσότερο και αυτά διαβάζουν περισσότερο οι αναγνώστες. Επίσης είναι περασμένο και στο DNA μας, τόσες χιλιάδες χρόνια επικοινωνούσαμε με τη φωνή μας, διάφορους ήχους και οπτικά σήματα. Μόνο κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου εμφανίστηκε η τηλέγραφος, στον Α΄ ΠΠ τα τηλέφωνα εκστρατείας και οι πρώτες μορφές ασυρμάτου. Ακόμα και κατά τον Β΄ ΠΠ υπήρχαν άρματα και αεροπλάνα χωρίς ασύρματο.
Linkex: Πώς ένα υποβρύχιο παραμένει φονικό ακόμη κι αν δεν κάνει (σχεδόν) τίποτα
Πλέον η τεχνολογία είναι τέτοια που επιτρέπει πολλά φιλικά μέσα να επικοινωνούν μεταξύ τους και να μοιράζονται δεδομένα, εικόνα, ήχο, κείμενο κτλ σε μεγάλες αποστάσεις. Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι πλέον η τεχνολογία έχει προχωρήσει τόσο πολύ και τόσο γρήγορα και προσφέρεται σε χαμηλό κόστος που εμείς οι πολίτες χρησιμοποιούμε τεχνολογία πολύ ανώτερη από ότι έχουν στη διάθεση τους στρατιωτικά οχήματα αξίας πολλών εκατομμυρίων. Αυτό, πέρα φυσικά από το ότι πρέπει να απασχολήσει την αμυντική βιομηχανία, οδηγεί ταυτόχρονα εμάς σε λάθος συμπεράσματα. “Είναι δυνατόν εγώ να είμαι σε θέση να κάνω αυτό πανεύκολα και να μη μπορεί να το κάνει ένα πλοίο του στόλου;” Είναι. Όλα τα κινητά είναι συνδεδεμένα σε δίκτυα και έχουν GPS. Αυτό είναι μακριά από το να είναι αυτονόητο για τα οπλικά συστήματα…Εμείς μπορούμε εύκολα να ανταλλάξουμε μηνύματα σε ένα γκρουπ, φωτογραφίες και βίντεο και να οργανώσουμε τη βραδινή μας έξοδο. Τα περισσότερα οπλικά συστήματα δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα.
Είναι προφανή όμως τα πλεονεκτήματα που θα προσέφερε μια τέτοια δικτύωση. Ο αμερικανικός στρατός και κατ’ επέκταση το ΝΑΤΟ έχουν επενδύσει δισεκατομμύρια σε συστήματα ικανά να μοιράζουν δεδομένα, τα οποία ονόμασαν Data Links. Έχουν αναπτυχθεί πολλά διαφορετικά υποδείγματα, όπως το Link 11, Link 16, Variable Message Format (VMF), Common Data Link (CDL), Situational Awareness Data Link (SADL), Multifunction Advanced Data Link (MADL), Intra Flight Data Link (IFDL) για να αναφέρουμε μερικά. Αυτά τα Data Links χρησιμοποιούνται για τον διαμοιρασμό μιας μεγάλης ποικιλίας πληροφοριών, όπως φωτογραφίες, ψηφιακή φωνή, κείμενο, στοιχεία σκόπευσης, και αυτοματοποιημένες αναφορές σχετικά με την πλατφόρμα (θέση, ποσότητα καυσίμων, βλάβες, κατάσταση οπλικών συστημάτων κτλ).
Ένα από τα μεγάλα προβλήματα με αυτά είναι πως πρόκειται για δύσκαμπτα συστήματα, που ανήκουν σε κλειστές, ιδιόκτητες προδιαγραφές και είναι συνήθως συζευγμένα συστήματα. Ας δούμε για παράδειγμα το Link 16, που είναι μακρά το πιο κοινό στη χρήση (και πιο διάσημο!) αλλά είναι ταυτόχρονα αντιπροσωπευτικό των αδυναμιών και ατελειών και των υπολοίπων.Το Link 16 για την εποχή του ήταν εξαιρετικά καινοτόμο, αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1970 και μπήκε σε υπηρεσία στα μέσα της δεκαετίας του 1980, δηλαδή την εποχή που ακόμα είχαμε ασπρόμαυρες τηλεοράσεις με σκουπόξυλο για τηλεκοντρόλ και για να αποκτήσουμε γραμμή τηλεφώνου ψάχναμε να βρούμε κάποια γνωριμία. Η κινητή τηλεφωνία τότε ήταν επιστημονική φαντασία όσο και τα ταξίδια στον Άρη.
Αρχικά εγκαταστάθηκαν σε πλατφόρμες όπως τα AWACS. Παρά το ότι αναπτύχθηκε πριν από τόσα πολλά χρόνια, καινούργιες πλατφόρμες συνεχίζουν να εξοπλίζονται με αυτό και παλιότερες να αναβαθμίζονται. Πάνω από 5000 οπλικά συστήματα φέρουν Link 16. Η παλαιότητα του όμως σημαίνει ότι υπάρχουν περιορισμοί σε σχέση με το τι είναι τεχνολογικά εφικτό. Ένας μεγάλος περιορισμός είναι ότι μπορεί να στείλει μόνο συγκεκριμένα πακέτα (J-series messages).
Σε αντίθεση με μοντέρνα συστήματα όπως τα IP packets που μπορούν να μεταφέρουν οτιδήποτε ψηφιακό μήνυμα μπορούμε να φανταστούμε, τα J series είναι εξαιρετικά δύσκαμπτα και μπορούν να μεταφέρουν μόνο συγκεκριμένους τύπους δεδομένων. Κάθε μήνυμα έχει ειδικό φορμάτ με προκαθορισμένα πεδία, με προκαθορισμένο αριθμό bits που είναι κωδικοποιημένα σε προκαθορισμένα πρότυπα ώστε να μεταφέρουν συγκεκριμένες πληροφορίες. Για παράδειγμα, υπάρχουν 32 τύποι μηνύματος. Υπάρχει ένα πεδίο από 3 bit που ορίζει το υπομήνυμα, οπότε μπορούν να υπάρξουν μόνο 8 διαφορετικοί τύποι για κάθε μήνυμα. Έχουμε ένα μήνυμα πχ J2.x που ονομάζεται PPLI ( Participant Location and Identification), το οποίο αποστέλλεται από μια φιλική μονάδα που αναφέρει το στίγμα της και το στάτους της. Αυτό το μήνυμα μπορεί να σπάσει σε υπομηνύματα. Για παράδειγμα J2.2 είναι για εναέρια μέσα, J2.3 για πλοία επιφανείας, J2.4 για υποβρύχια, J2.5 για ένα σημείο στην ξηρά. Κάθε ένα από αυτά μπορεί να σπάσει στο επίπεδο των bits. Το J2.2 περιέχει πεδία σχετικά με το στίγμα, τα καύσιμα, και τον τύπο του οπλισμού που φέρει. Κάθε ένα από αυτά τα πεδία είναι προκαθορισμένα. Αν θέλουμε να μοιράσουμε μια άλλη πληροφορία ή κάτι επιπλέον… χάσαμε… Ακόμα χειρότερα, τα δεδομένα που μπορούμε να γράψουμε σε κάθε ένα από αυτά τα πεδία είναι περιορισμένα σε προκαθορισμένες τιμές.
Το ότι όλα είναι προκαθορισμένα σημαίνει ότι πέρα του ότι είναι πολύ δύσκαμπτο το σύστημα, είναι επιπλέον και πολύ περίπλοκο. Το στάνταρντ (Mil-STD 6016) που περιγράφει το Link 16 είναι μεγαλύτερο από 9.000 σελίδες (!) και πρέπει να ανανεώνεται τακτικά. Επειδή όλα είναι προκαθορισμένα, υπάρχουν αμέτρητοι πίνακες που ορίζουν τι είναι ο κάθε αριθμός σε κάθε πεδίο. Έστω ότι έχουμε ένα πεδίο στο J3.5 που λαμβάνει τιμές από το 0-71 όπου κάθε τιμή αντιστοιχεί σε μια προκαθορισμένη ενέργεια: προώθηση, επίθεση, συνοδεία κτλ. Αν όμως αυτό που συμβαίνει στο πεδίο δεν αντιστοιχεί σε κάποια από αυτές τις προκαθορισμένες ενέργειες… τότε δεν θα μπορούμε να μοιραστούμε την πληροφορία…
Μπορούμε επίσης να φανταστούμε πόσο δύσκολη είναι η συντήρηση αυτού του στάνταρντ. Είναι μία ατέλειωτη διαδικασία. Μπορούμε να φανταστούμε ότι υπάρχουν περίπου 4000 διαφορετικοί τύποι πλοίων και νέοι προστίθενται κάθε μέρα. Κάθε νέα έκδοση είναι ήδη ξεπερασμένη την επόμενη μέρα. Όλο αυτό είναι παράλογο αν συγκριθεί με τα μοντέρνα ψηφιακά συστήματα επικοινωνιών. Εμείς οι πολίτες περιοριζόμαστε μόνο από τη φαντασία μας και ο στρατός (ο προηγμένος στρατός, γιατί μερικοί είναι ακόμα στην εποχή της σφυρίχτρας και της φωτοβολίδας) περιορίζει τις επικοινωνίες του σε προκαθορισμένα μηνύματα. Είναι προφανές ότι αυτά τα συστήματα δεν μπορούν να υποστηρίξουν αποτελεσματικά το μοντέρνο όραμα της πολυχωρικής και A2/AD (Anti Access/Area Denial ) μάχης του μέλλοντος.
Πέρα από το Link 16, αυτό που μας ενδιαφέρει για τα νέα ελικόπτερα μας είναι το Common Data Link (CDL) το οποίο αναπτύχθηκε για την μετάδοση ISR (Intelligence Surveillance and Reconnaissance – αποστολές συλλογής πληροφοριών, επιτήρησης και αναγνώρισης) δεδομένων όπως εικόνα και βίντεο μέσω broadband TCP/IP. Το CDL άρχισε να αναπτύσσεται και αυτό στα τέλη της δεκαετίας του 1970s για την μετάδοση ISR δεδομένων από σημείο σε σημείο. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 άλλαξε ώστε να υποστηρίζει μια αρχιτεκτονική IP. Λειτουργεί ασύρματα στην μπάντα Ku, είναι ανθεκτικό στις παρεμβολές και μπορεί να μεταδώσει μέχρι 274 Mbps. Μια έκδοση του σε σμίκρυνση ονομάζεται Tactical CDL (TCDL), ζυγίζει λίγο πάνω από ένα κιλό, και μεταδίδει δεδομένα με ταχύτητα μέχρι 45 Mbps σε μέγιστη απόσταση 150 νμ (277χμ) και τοποθετήται σε UAVs όπως το RQ-7B Shadow και MQ-8B Fire Scout (το οποίο ενδέχεται να μας ενδιαφέρει αν η Ελλάδα πάει στον αμερικάνικο τρόπο πολέμου).
Το MQ-8B Fire Scout αναπτύχθηκε από τη Northrop Grumman τόσο για τον στρατό όσο και το ναυτικό. Στο ναυτικό προορίζεται να επιχειρεί από κάθε πλοίο που φέρει ΜΗ-60 (αεροπλανοφόρα, αντιτορπιλικά, φρεγάτες, LCS). Κυρίως θα αναλαμβάνει αποστολές ISR αλλά γίνονται δοκιμές για την ανάπτυξη και άλλων δυνατοτήτων και τακτικών. Πέρα από το TCDL, φέρει κατ΄ ελάχιστο ηλεκτροοπτική κάμερα (EO) και Forward Looking Infra-Red (FLIR). Μπορεί να κάνει θαλάσσια επιτήρηση, να βρίσκει στόχους, να τους στοχοποιεί και να παρέχει τα δεδομένα σε αεροσκάφη ή πλοία και επίσης να κάνει αποτίμηση του πλήγματος.
Τα νέα ελικόπτερα ΜΗ-60R που θα εξοπλίσουν το ΠΝ είναι αναμφισβήτητα τα καλύτερα ελικόπτερα ναυτικής συνεργασίας και πρόκειται για μια ενίσχυση του στόλου που αναβαθμίζει το σύνολο των πλοίων επιφανείας. Ακόμα και μια παλιά S με χαλασμένο εκτός λειτουργίας ραντάρ, με αυτό το ελικόπτερο θα μπορεί να εντοπίζει στόχους σε μεγαλύτερες αποστάσεις από ότι οποιοδήποτε άλλο σκάφος που θα βασίζεται μόνο στο ραντάρ του. Επιπροσθέτως θα κάνει πιο γρήγορα επαλήθευση του στόχου (δεν θέλουμε να πετύχουμε κάποιο ουδέτερο πλοίο) και στόχευση. Και αν στην εξίσωση προσθέσουμε και το MQ-8B Fire Scout, όπως κάνουν οι ΗΠΑ, τότε το ελικόπτερο είναι το μακρύ χέρι του πλοίου και το UAV το μακρύ χέρι του ελικοπτέρου! Επιπλέον μεταφέρει ειδικές δυνάμεις, φορτία, κυνηγάει υποβρύχια κάνει έρευνα και διάσωση…
Οργανικά Εναέρια Μέσα για τα πλοία του Πολεμικού Ναυτικού – Ματιές στο μέλλον
Τα Ελληνικά ελικόπτερα θα φέρουν το ΑΝ/ARQ-59 Hawklink, του οποίου οι κυματομορφές προγραμματίζονται ώστε να είναι συμβατό με όλα τα αμερικανικά και συμμαχικά πλοία τα οποία που φέρουν μια από τις πολλές γενιές του CDL και φυσικά καλύπτει τις προδιαγραφές του USN. Είναι σε θέση να μεταδώσει σε πραγματικό χρόνο δεδομένα ήχου, βίντεο, ραντάρ και ακουστικά σήματα ηχοσημαντήρων στο πλοίο ώστε να του παρέχει τακτική ενημέρωση και προστασία. Υποστηρίζει αποστολές επιτήρησης, στοχοποίησης, και ανθυποβρυχιακού πολέμου και έχει ονομαστική εμβέλεια τα 100νμ. Έχει δύο κεραίες πάνω στο ελικόπτερο ώστε σε περίπτωση αλλαγής κατεύθυνσης και ελιγμών να μη χάνεται η σύνδεση και ο κατασκευαστής αναφέρει ότι δεν χρειάζεται προγραμματισμένη συντήρηση για τη διάρκεια ζωής του συστήματος.
Πρόκειται για το στάνταρντ σύστημα που χρησιμοποιεί και το Αμερικανικό ναυτικό στα νέα του ελικόπτερα και είναι επαρκώς δοκιμασμένο. Ο μεγάλος όμως περιορισμός που εμποδίζει το CDL να γίνει το data link που θα χρησιμοποιείται από το κύριο μέρος των αεροσκαφών είναι ότι συνδέει μόνο δύο σημεία μεταξύ τους. Δηλαδή επικοινωνία μόνο μεταξύ του ελικοπτέρου και του πλοίου. Σε αντίθεση το Link 16 επιτρέπει τα απεσταλμένα μηνύματα να τα λαμβάνουν όλοι όσοι μετέχουν στο δίκτυο. Το CDL χρησιμοποιεί υψηλές συχνότητες που του επιτρέπει μεγάλα bandwidths σε μεγάλες αποστάσεις, αλλά το περιορίζει σε επικοινωνία μόνο μεταξύ δύο κόμβων. Δουλεύει εξαιρετικά στο να μεταφέρει δεδομένα εικόνας, ήχου, βίντεο, ραντάρ, στη βάση του, αλλά είναι αδύνατον να συνδεθεί και με άλλους συμμετέχοντες. Επιπλέον οι δύο κόμβοι πρέπει να γνωρίζουν ο ένας το στίγμα του άλλου πριν αρχίσει η επικοινωνία.
Για να καταλάβουμε καλύτερα το πρόβλημα, αυτή τη στιγμή το MQ-8B Fire Scout είναι επιχειρησιακό και αναλαμβάνει αποστολές συλλογής πληροφοριών, επιτήρησης και αναγνώρισης, ενώ το ΜΗ-60 αναλαμβάνει ένα μεγαλύτερο εύρος αποστολών, που περιλαμβάνει, αλλά δεν περιορίζεται, στον ανθυποβρυχιακό αγώνα, στις μεταφορές, σε υποστήριξη ειδικών δυνάμεων κτλ. Οι LCS σχεδιάστηκαν με τη λογική να φέρουν ένα ελικόπτερο ΜΗ-60 και δύο UAVs. H απαίτηση είναι να μπορούν να βρίσκονται στον αέρα ένα ελικόπτερα και ένα UAV, το οποίο όμως είναι προβληματικό. Το MQ-8B Fire Scout φέρει το TCDL και το ΜΗ-60 το Hawklink τα οποία και τα δύο είναι συμβατά με το CDL των LCS. Κάθε πλοίο έχει δύο κατευθυνόμενες κεραίες (πλώρη, πρύμνη) ώστε να μη χάνει την επαφή με τα αεροσκάφη όταν η υπερκατασκευή του είναι εμπόδιο. Κανονικά μόνο το ένα από τα δύο μπορεί να στείλει δεδομένα στο LCS. Μία λύση είναι να εναλλάσσεται η επικοινωνία μεταξύ τους, αλλά αυτό σημαίνει καθυστερήσεις στη ροή των πληροφοριών. Η λύση που έχει την καλύτερη σχέση απόδοσης τιμής φαίνεται να είναι η προσθήκη ενός δεύτερου καναλιού πάνω στο πλοίο, το οποίο είναι απλή βελτίωση χωρίς τεχνολογικό ρίσκο και προσφέρει περισσότερα δεδομένα και πιο γρήγορα στο πλοίο. Τα νεότερα LCS έχουν δύο κανάλια από την κατασκευή τους.
Η τρίτη εναλλακτική είναι να αποκτήσει το ΜΗ-60 τη δυνατότητα να λαμβάνει τα δεδομένα από το MQ-8B Fire Scout, να τα συγχωνεύσει με τα δικά του και να τα στείλει στο πλοίο. Σε αυτή την περίπτωση φυσικά η ακτίνα ελέγχου μακρυά από το πλοίο αυξάνεται, από τα 100νμ στα 200νμ συν την εμβέλεια των αισθητήρων του MQ-8B Fire Scout. Έστω ότι το πλοίο είναι μόνο του και θέλει να περάσει ανάμεσα από δύο νησιά, όπου υπάρχει εμπορική ναυτιλία αλλά και πιθανή εχθρική παρουσία. Σε αυτό το σενάριο ο στόχος είναι να εντοπιστεί η εχθρική δραστηριότητα όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Το UAV ή το ελικόπτερο ή και τα δύο πρέπει να αναγνωρίσουν όλα τα στίγματα και να τα κατηγοριοποιήσουν. Αν πάνε και τα δύο, τότε η αποστολή θα ολοκληρωθεί συντομότερα και όσο πιο συντονισμένη είναι η δράση τους, τόσο πιο πιο γρήγορα και τόσο καλύτερα. Η αποστολή μπορεί να μοιάζει:
- Το ελικόπτερο κάνει έρευνα
- Το UAV κάνει ISR (Intelligence Surveillance and Reconnaissance) επεκτείνοντας την περιοχή ερεύνης του ελικοπτέρου. Για να καταλάβουμε καλύτερα τις αποστάσεις, μπορούμε να φανταστούμε τη φρεγάτα στον κόλπο της Σητείας, κάτω από την ομπρέλα των S-300, το ελικόπτερο ανάμεσα σε Κάρπαθο και Ρόδο και το UAV πάνω από το Καστελλόριζο με τους αισθητήρες του να ελέγχουν την Αττάλεια. Αν η φρεγάτα είναι στην Κάρπαθο, τότε το UAV θα μπορεί να ελέγχει τη θάλασσα μέχρι την Πάφο.
- Οι αισθητήρες του UAV ανιχνεύουν εχθρό σε ακτίνα μεγαλύτερη από αυτή που επιτρέπει τη ζεύξη με το πλοίο
- Το ελικόπτερο παρακολουθεί τα δεδομένα των αισθητήρων του UAV
- To UAV μεταδίδει τα δεδομένα στο ελικόπτερο
- Το ελικόπτερο μεταδίδει τα δεδομένα στο πλοίο
- Το πλοίο επιβεβαιώνει την ύπαρξη εχθρικής δραστηριότητας
- Δεδομένα στέλνονται στον επικεφαλής
- Ο επικεφαλής αποφασίζει πλήγμα, ενημερώνει το πλοίο και το ελικόπτερο
- Αναλόγως του στόχου κάποιο πλοίο ή πλοία θα πρέπει να λάβουν θέση, ή δεδομένα στέλνονται σε ιπτάμενο ραντάρ για να οργανώσει αεροπορικό πλήγμα ή τα δεδομένα μεταβιβάζονται σε επάκτια συστοιχία ή ακόμα και το ελικόπτερο που ήδη βρίσκεται στην περιοχή λαμβάνει διαταγή να επιτεθεί.
- Τα αεροσκάφη ή τα πλοία λαμβάνουν συνεχείς ανανεώσεις από το UAV και/ή το ιπτάμενο ραντάρ
- Το UAV παραμένει στην περιοχή και μετά την επίθεση, κάνει ανάλυση του πλήγματος και συνεχίζει με ISR
Βλέπουμε λοιπόν ότι σε αυτό το σενάριο ο πιο σημαντικός εξοπλισμός του πλοίου είναι η δυνατότητα μεταφοράς ιπτάμενων μέσων, επικοινωνίας με αυτά και ανάλυσης των δεδομένων. Ακόμα και αν είναι στον ανοιχτό ωκεανό, τότε όλα αυτά θα έχουν συμβεί σε αποστάσεις μεγαλύτερες από την εμβέλεια του ραντάρ του, θα παραμείνει σε απόσταση ασφαλείας και θα στείλει άλλα μέσα για να πλήξουν τον εχθρό. Γιατί να ρισκάρει μια φρεγάτα να πλησιάσει τον εχθρό για να τον πλήξει με πύραυλο όταν το ίδιο μπορεί να κάνει μια πυραυλάκατος, η οποία θα κάνει και screen στο μεγάλο πλοίο την παρουσία του οποίου θα αγνοεί ο εχθρός.
Το πως ακριβώς θα γίνει η επικοινωνία και ο έλεγχος είναι θέμα επιλογών, προτεραιοτήτων και πειραματισμού του κάθε ναυτικού σε διάφορες αποστολές. Οι τεχνολογικοί περιορισμοί είναι γνωστοί σε αυτούς που λαμβάνουν αποφάσεις και οι επιλογές συγκεκριμένες. Μέσα στο ΝΑΤΟ υπάρχει η δυνατότητα να μαθαίνουμε από τους συμμάχους και οι πιθανότητες είναι να επιλεγεί ένας τρόπος επικοινωνιών που να είναι ήδη δοκιμασμένος και όχι κάτι που είναι πειραματικό. Ανάλογα με το δόγμα που θα προκριθεί θα είναι και ο εξοπλισμός που θα έχουν τόσο τα εναέρια μέσα όσο και τα πλοία.
Γαλλικό Ναυτικό: Οι φρεγάτες FREMM εισέρχονται στην "εποχή" του Link 22
Αν τολμήσουμε να κάνουμε μια πρόβλεψη, τότε είναι πως μόλις όλοι οι σύμμαχοι καταφέρουν να δικτυώσουν τις πλατφόρμες τους, τότε οι ΗΠΑ θα παρουσιάσουν ένα νέο επαναστατικό πρότυπο. Αν είναι να γίνουμε λίγο πιο τολμηροί τότε θα ποντάραμε σε λύση με βάση ένα δορυφορικό δίκτυο 5G (ένας επιπλέον λόγος να θέλουν την Κίνα εκτός 5G). Στο ενδιάμεσο άλλοι παίχτες οι οποίοι δεν δεσμεύονται από τις παλιές προδιαγραφές του ΝΑΤΟ, και την ανάγκη για δια-λειτουργικότητα με πολλά διαφορετικά μέσα πολλών διαφορετικών χωρών, έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν γρήγορα και ευέλικτα τα δικά τους πειραματικά δίκτυα και να προοδεύσουν στον τομέα, φέρνοντας σε δύσκολη θέση τη συμμαχία που δεν έχει συνηθίσει να μην είναι στην αιχμή της τεχνολογίας.
Κλείνοντας, θα πρέπει να πούμε πως τα ελληνικά MH-60R είναι Link16 Ready, δηλαδή μπορούν να δεχτούν plug and play τη συσκευή, χωρίς κάποια άλλη τροποποίηση. Το ΠΝ όμως, θα αποφασίσει αν θα την τοποθετήσει σε δεύτερο χρόνο. Αλλά από την παραπάνω ανάλυση, αντιλαμβανόμαστε πως η ψηφιακή επικοινωνία είναι τελείως διαφορετική από την ορολογία Link16.
Αν καταλαβα καλα δεν μας κανει το link16 γιατι ειναι αργο; Τελος παντων η μεταφορα δεδομενων και η κρυπτογραφηση τους θελουν πολυ μελετη. Σιγουρα το ΠΝ ξερει καλυτερα πως θα συνδεσει τα συστηματα του. Οι παρατηρησεις μου ειναι οι εξης:
1, σε κλειστα δικτυα οπως αυτα που λειτουργουν οι στρατοι και με λιγους hosts δεν ειναι απαραιτητο να ειναι αυτα IP.
2, ειναι προτιμοτερο να ελεγχεται το UAV απο το πλοιο παρα απο το ελικοπτερο. Δεν χρειαζεται να εχουν επιπλεον βαρος οι πιλοτοι του ελικοπτερου απο την στιγμη που εχουν σημαντικοτερα πραγματα να κανουν. Επιπλεον σε περιπτωση απωλειας του ελικοπτερου δεν θα χαθει ο ελεγχος του (Αν γινει κατι τετοιο ακολουθανε το σχεδιο πτησης περασμενο σε αυτα).
3, γιατι να μην παμε σε Link 22 το οποιο ειναι ΝΑΤΟ στανταρ, εχει backward compatibility με LINK 11, 16 και θα μπορουνε τα οπλικα μας συστηματα να μιλανε με φιλια ευρωπαικα. Επισης ειναι τεχνολογιας TDMA και εχει αυξημενη ταχυτητα μεταδοσης δεδομενων μεσα στο δικτυο. Τελος μπορει να χρησιμοποιησει για την μεταφορα δεδομενων δορυφορικα δικτυα καθως και VHF/UHF κεραιες σαν back up.
Ζαληστικα λιγο αλλα πολυ κατατοπιστικο αρθο, μπραβο σας για αλλη μια φορα.
Πολύ κατατοπιστικό και ενημερωτικό άρθρο !!! Προσωπικά θα ήθελα περισσότερα τέτοια άρθρα ώστε να μαθαίνουμε εμείς οι απλοί αναγνώστες για διάφορες σημαντικές πτυχές λειτουργίας των οπλικών συστημάτων με εύπεπτες παρουσιάσεις όπως αυτή και εκείνη την σειρά δημοσιεύσεων σχετικά με τον ανθυποβρυχιακό πόλεμο. Ευχαριστούμε πολύ Ηρακλή και αναμένουμε κι άλλα παρόμοια άρθρα !!!
Έχω κάποιες αγενείς παρατηρήσεις:
-Αυτή η αχρείαστα λεπτομερής περιγραφή του Link 16, εξήγησε γιατί το ΠΝ δεν συμπεριέλαβε Link 16 στην παραγγελία του; Όχι. Αντίθετα μοιάζει σαν να προσπαθεί να πει ότι είναι και παρωχημένο και υπάρχουν καλύτερα, μόνο που ξεχνάει ότι 1. πάρα πολλές χώρες το παραγγέλνουν ακόμα και 2. το ΠΝ δεν πήρε κάποιο άλλο σύγχρονο link τύπου CDL με τα ε/π για να πούμε ότι το αντιστάθμισε.
-Το σύστημα ARQ-59 είναι ή δεν είναι η σύγχρονη εξέλιξη της στάνταρ ζεύξης που χρησιμοποιούν από παλιά τα ε/π της σειράς LAMPS για μετάδοση δεδομένων ASW για επεξεργασία στο πλοίο, δηλαδή δεν συγκρίνεται με τη δουλειά του Link 16 και είναι απαραίτητος εξοπλισμός για να λειτουργήσει σωστά η Α/Υ ομάδα ε/π-πλοίου;
-Γιατί συμπεριλαμβάνουμε το MQ-8; Πήρε ή σχεδιάζει το ΠΝ αγορά MQ-8; Μου φαίνεται ή δικαιολογούμε μια απόφαση κάνοντας σενάρια χωρίς να ξέρουμε αν έχουν σχέση με τα πραγματικά σχέδια του ΠΝ;
Μισές δουλειές το πολεμικό ναυτικό ακόμα να βάλει μπροστά τα P3 , υποβρύχια χωρίς τορπίλες μια χαρά σοβαρό ναυτικό ότι ναναι …..
λετε να παρουμε κ κανα firescout? μακαρι.
Συγχαρητήρια πολυ καλο και τεχνικό άρθρο. Θα ήθελα όμως να καταλάβω μερικά σημεία που μου διαφεύγουν.
1. Πως και με ποιο τρόπο θα μπορέσει να στειλει δεδομένα και εικόνα το MH-60R στην φρεγάτα S που θα εχει χαλασμένο το ραντάρ της; Έχουν οι φρεγάτες S συμβατότητα με το CDL, η μήπως εχουν οι meko 200;
2. Ποιά είναι η διεπαφή interface του CDL με το link 16 αν υπάρχει κατι τέτοιο. Δηλαδή λαμβάνει τα δεδομένα το MMSC απο το MH-60R μέσω CDL, μετά πως τα περνάει τα δεδομένα στα άλλα πλοία και στα ιπτάμενα ραντάρ με link16; Δηλαδή πως απο το CDL τα δεδομένα πάνε στο link16;
3. Στο σημείο 11 που αναφέρετε οτι τα αεροσκάφη ή τα πλοία λαμβάνουν συνεχείς ανανεώσεις από το UAV και/ή το ιπτάμενο ραντάρ, πως θα γίνει αυτό μια που η σύνδεση UAV και άλλου σημείου είναι point to point λογω CDL. Θα το καταλάβαινα αν ειχε το UAV link16 να κανει broadcast.
Εγώ δεν πείστηκα πως το Link-16 δε χρειάζεται. Όχι ότι είναι πανάκεια. Γιατί κάθε χώρα του ΝΑΤΟ έχει το δικό της ημι-ανεξάρτητο υποδίκτυο το οποίο όμως δεν ελέγχει. Και φανταζόμαστε ποιος το ελέγχει. Με άλλα λόγια και που το έχουμε, όπου το έχουμε, πρέπει να μάθουμε να πολεμάμε χωρίς αυτό.
Με λίγα λόγια, Link 16 που είναι απαραίτητο ΔΕΝ θα το βάλουμε.
Όσα αναφέρονται στο άρθρο, που είναι και κατά βάση σωστά, ΔΕΝ εξηγούν το γιατί δεν θα έχουν τα δικά μας Link 16, τη στιγμή που το USN, έχει ενσωματώσει το Link 16 σε ΟΛΑ του τα MH-R & MH-S χρόνια τώρα. https://www.militaryaerospace.com/home/article/16712529/lockheed-martin-to-integrate-link16-sincgars-on-mh60-helicopters.
Από το άρθρο, δεν προκύπτει ότι το Link 16 είναι περιττό ή άχρηστο. Το ΑΝΤΙΘΕΤΟ. Επιτρέπει τις επικοινωνίες και συν-ενέργειες περισσότερων χρηστών. Κάτι που θα βοηθήσει πολύ σε περίπτωση κορεσμού της άμυνας ή πιο ευχερή επίθεση.
Και για να μην ξεχνιόμαστε, υπάρχει και το Link 22, αν τυχόν το Link 16 θεωρηθεί κάπως.
Ή μήπως δεν κάνει και το Link 22?
Απλά δεν θέλουμε να δώσουμε το 300αρι χιλ./μονάδα και τα αφήνουμε λειψοτυφλά.
Αλλά βέβαια αυτό δεν είναι και είδηση. Εδώ πάμε να πάρουμε φ/γ χωρίς σόναρ όταν οι δίπλα ετοιμάζουν για το νερό τα Τ-214ΤΝ.
Σε αυτή τη χώρα, όλα να τα περιμένεις.
όχι ρε Πτήση
τους χάλασες το κράξιμο τόσο καιρώ. Είχαν και κράζανε έλεος και εσυ ρε πτήση!!
πάμε γερά λοιπόν.-
κομμάτι κομμάτι ΟΛΑ θα γίνουν…στη ΒΕΛΤΙΣΤΗ λύση
COST EFFECTIVE
και οι mmsc θα βγουν καλές. Και επειδή στο προηγούμενο θέμα έπεσε πολύ ειρωνεία για αυτά που έγραφα, καλό είναι να διαβάζουμε σωστά τι γράφει ο άλλος και μετα να σχολιάζουμε
τα laser θα ειναι ΙΣΩΣ στο μέλλον διαθέσιμα σε εμάς ΙΣΩΣ και ξανα γράφω ΙΣΩΣ ΜΑΚΑΡΙ……….
Link 16: P8 Poseidon, AH-64E, P3C, F16, F35 F15,RAFALE, MIRAGE 2000, MH60 S/R, JAS39 GRIPEN++++++
Εμείς σνομπάρουμε…. δεν είναι καλό…
Οι 80s 90s αναγνωστες της πτησης εκπαιδευτηκαν να διαβαζουν τετοια αρθρα, να παρακολουθουν τις εξελιξεις και να εχουν μια μικρη παραπανω γνωση απο τον μεσο ελληνα. Δυστιχως και απο τα σχολια και αυτου του αρθρου, οι νεοι αναγνωστες ειναι παντογνωστες απο μονοι τους, παρακολουθουν περισοτερο ταγμενοι οπαδικα τις εξελιξεις και προφανως εχουν τις γνωσεις του μεσου ελληνα, τις λεγομενες και καφενειακες.
Εχει μια ευθυνη και το περιοδικο διοτι καποια στιγμη εχασε το βηματισμο του και στοχευσε σε πιο ευρυ και χαμηλου επιπεδου κοινο.
Ευτυχως Φαινεται οτι αυτο αποτελεί παραλθον.
Άρα? Τι έχει να χάσει από την plug & play παρουσία του Link16? Eτσι οπως περιγράφεται, μοιάζει ότι η παρουσία του έχει περισσότερη πιθανή αξία από όποιο οικονομικο η τεχνικό όφελος από την παράληψη του
Πιστευω οτι ειναι τραγικη και επικινδυνη η παραληψη του Link 16 απο τα ελικοπτερα. Για ακομη μια φορα το ναυτικο κανει μισες δουλειες, δυστυχως.
Δεν νοειται Δικτυοκεντρικος πολεμος χωρις τη δυνατοτητα ενα κορυφαιο μεσο ανθυποβρυχιακου πολεμου, οπως το MH-60R να μην εχει τη δυνατοτητα να λαβει και να στειλει πληροφοριες σε αλλα μεσα στο ευρυτερο θεατρο επιχειρησεων.
Ας σκεφτουμε το σεναριο που ενα MH-60R εντοπιζει με το ρανταρ επιφανειας ενα πλοιο και θελει να στειλει δεδομενα βολης σε ενα μαχητικο (Rafale, Mirage-2000, F-16) η εστω σε μια πυραυλακατο, ωστε να βληθει αυτος ο στοχος. Η πληροφορια θα πρεπει να παει απο το MH-60R, σε συγκεκριμενο πλοιο επιφανειας μεσω CDL, το οποιο θα πρεπει να μεταβιβασει τα στοιχεια βολης στο τριτο μεσο (μαχητικο / πυραυλακατο κτλ). Τι θα γινει εαν το Link 16 της φρεγατας εχει προβλημα, η εχει δεχθει εχθρικα πυρα? Σχεδον αχρηστευεται το ελικοπτερο.
Βρισκομαστε στο 2020 και συζηταμε για ακομη μια φορα τα αυτονοητα, οτι πρεπει να εχουμε ελικοπτερα με link 16, υποβρυχια με συγχρονες τορπιλες, αεροσκαφη με οπλα μακρου πληγματος, αρματα με πυρομαχικα, φρεγατες με σοναρ τροπιδας κτλ.
Την ιδια ωρα συζηταμε για νεα πλοια με κοστος 5 δις, οταν δεν βαζουμε ουτε Link 16 στα ελικοπτερα για λογους οικονομιας. Και μερικοι λενε και για MMSC με λεηζερ οταν οι Αμερικανοι εχουν 3 λειζερ ολα και ολα, και αυτα για πειραματικους σκοπους και δεν τα εχουν δωσει ουτε καν στους Βρετανους, στους οποιους εχουν δωσει βαλλιστικους πυραυλους Trident και πυρηνικες κεφαλες. Εδω πιθανοτατα δεν θα μας αποδεσμευουν ουτε καν τους NSM.
Ας σοβαρευτουμε, τα MMSC ειναι ακαταλληλα για το Ελληνικο Π.Ν. για τους εξης λογους:
1) ΔΕΝ εχουν σοναρ τροπιδας ωστε να εντοπισουν εχθρικα υποβρυχια και τορπιλες στον προσθιο τομεα. Μονο με συρομενο σοναρ δεν γινεται η δουλεια. Εχετε δει εσεις καποια φρεγατα ανθυποβρυχιακου ρολου η εστω γενικης χρησης χωρις σοναρ τροπιδας? ΚΑΜΙΑ.
2) Εχουν survivavibility Level I, ενω μια φρεγατα εχει survivability Level II, ενω τα ΑΒ και Tico εχουν survivability Level III. To προβλημα ειναι οτι τα MMSC εχουν σχεδιαστει με εμπορικες προδιαγραφες για Ferry Boat ωστε να περιοριστει το κοστος. Δεν ειναι μονο οτι η υπερκατασκευη ειναι απο αλουμινιο. Το προβλημα ειναι οτι διαθετουν ελαχιστα ανεξαρτητα υδατοστεγη διαμερισματα ωστε να μπορουν να περιορισουν τη ζημια απο ενδεχομενο πληγμα. Αυτος ηταν ο βασικος λογος για τον οποιο η LM δεν μπορουσε να κατεβει στον διαγωνισμο για την FFG(X), καθως θα επρεπε να κανει ριζικες αλλαγες στο πλοιο. Οι Ιταλοι εριξαν 300 τονους χαλυβα για να εκπληρωσουν τις απαιτησεις επιβιωσιμοτητας των Αμερικανων. Στις MMSC η LM θα επρεπε να ριξει 600-1000 τονους χαλυβα, και εαν εβαζαν και σοναρ τροπιδας που ειναι στανταρντ για πλοια πρωτης γραμμης των ΗΠΑ, θα εκανε το πλοιο πολυ αργο.
3) Τα ηλεκτρονικα του πλοιου ονομαζονται Total Ship’s Computing Environment (TSCE) και ειναι εμπορικων προδιαγραφων για λογους κοστους, με καλωδια και ρουτερ που εχει ο καθε ιδωτης στο σπιτι του. Δεν ειναι για πολεμικο πλοιο, δεν εχουν προβλεψεις για 2-3 redundancies,δεν υπαρχει προβλεψη για απορροφηση κραδασμων οπως στα πολεμικα.
Ψαχνουν για κοροιδα οι Αμερικανοι. Διαβαστε την αναλυση του Michael Gilmore του Πενταγωνου για το LCS. Εχει προβλημα επιβιωσιμοτητας και προβλημα με τα ρανταρ και το Συστημα Διαχειρησης Μαχης λεει. Θα τραβατε τα μαλλια σας οταν το διαβασετε.
https://www.armed-services.senate.gov/imo/media/doc/Gilmore_12-01-16.pdf
Εκθεση του Αμερικανικου Κονγκρεσου για τις LCS, τα ιδια ακριβως.
https://www.everycrsreport.com/files/20170512_RL33741_7d4a2f74266a2e75428396bd7f7b814d37571c4d.pdf
Δεν ειναι καιρος για παιχνιδια με την αμυνα της χωρας και τις ζωες των στελεχων του Π.Ν.
Οι πολιτικοι ας ακουσουν το ΠΝ επιτελους.
Πάντως αν οι MMSC είναι έτσι, τότε κάτι πάει να γίνει (στους mk41 αναφέρομαι…)
Το διάβασα και το ξαναδιάβασα
Εάν κατάλαβα το Ναυτικό στα ROMEO δεν θα βασίζεται στο Link16 με όλα τα μειονεκτήματα αλλα θα πάει στο CDL :
https://www2.l3t.com/csw/assets/products/product-sheets/CDL_Hawklink_AN-ARQ-59_Radio_Terminal_Set_Sales-Sheet_WEB.pdf
https://en.wikipedia.org/wiki/Common_Data_Link
Η ανάλυση δεν απαντάει στο βασικό ερώτημα:
Είναι αυτό συμβατό με τα υπάρχοντα Links 11,16?
Για να το κάνω πιο συγκεκριμένο:
Μπορεί ένα MH60R με το το ΑΝ/ARQ-59 Hawklink να μεταδίδει και να λαμβανει DATA από μια S, MEKO , ROUSEN που είναι όλες με Link 11?
Ναι η Όχι?
Μπορεί ένα MH60R με το το ΑΝ/ARQ-59 Hawklink να μεταδίδει και να λαμβανει DATA από ERIEYE ,P-3 ,S70B6, που είναι όλa με Link 11?
Ναι η Όχι?
Εάν η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα είναι ΌΧΙ πρέπει να περιμένουμε το1o MMSC με τα CDL για να εκμεταλλευτούμε τα ROMEO ??
https://www.intelligent-aerospace.com/military/article/16538513/navy-orders-anarq59-tactical-data-link-from-l3-to-connect-helicopters-with-ships
The L-3 Hawklink AN/ARQ-59 airborne terminal is a wideband communications system for the MH-60R helicopter that delivers real-time acoustic sonobuoy data, radar data, and full-motion video to nearby surface warships.
Εάν ισχύουν ΜΟΝΟ τα παραπάνω τότε επιβεβαιώνονται αυτά που φοβάμαι:
Εάν το ROMEO είχε Link11 η Link 16 θα μπορούσε να στείλει και λάβει data από εναέριες πλατφόρμες όπως τα ERIEYE ,P-3 η ακόμα και τα F16/RAFALE (Link16!!!)
Θεωρητικά !
Τα υπάρχοντα S70B6 έχουν Link11 που τους επιτρέπει να επικοινωνούν με τα
παραπάνω εναέρια μέσα αλλα και με τις υπόλοιπες μονάδες του στόλου
Εάν κάποιος έχει ασχοληθεί με τα data links ας μας φωτίσει!!
Είμαστε πολύ μακριά από το 5G ακόμη. Στις τelco ειναι R&D και καμία δεν έχει βάλει λεφτά εκεί που είνει το στόμα της
Τα ελικόπτερα θα έρθουν σχετικά άμεσα
Και η ενδιάμεση λύση είτε είναι Tico είτε LCS….αν είναι ενδιάμεση!
Τελικά και σε αυτό άρθρο εμφανίστηκαν οι παντογνώστες των οπλικών συστημάτων που τίποτα καλό δεν βρίσκουν σε καμία αγορα- επιλογή
Εύχομαι να σας διαβάζει κάποιος από το Πεντάγωνο ώστε να σας πάρει ως συμβούλους
Ναι μπορείτε να με κραξατε αλλά δεν με πειράζει καθολου
Πτήση αυτό για μια μελλοντική λύση που θα βασίζεται σε 5G για κάτι που θα είναι μέσα στο πέλαγος πραγματικά με ξεπερνάει….To 5G ήρθε για να διαχειρισθεί τάξη μεγέθους περισσότερες συνδέσεις απο το 4G με πολλαπλάσια ταχύτητα
Ούτε το ένα ούτε το άλλο είναι προβλήματα που έχουν οι ΕΔ.
Εχουν ελάχιστους “χρήστες” και μεταδίδουν μικρές σε μέγεθος πληροφορίες
Και το 3G τους ξεπερνά δηλαδή
Οπότε μοιάζει να είναι λύση χωρίς πρόβλημα το δορυφορικό 5G (που προφανώς αν γίνει θα ανηκει στις ΗΠΑ που όσο φίλη χώρα κι αν είναι δεν θες να βασίζεις τη διασύνδεση σου σε αυτές)
Για άλλη μια φορά πάντως φαίνεται πόσο πίσω τεχνολογικά είναι τα στατιωτικά συστήματα από τα πολιτικά Σε κωμικό σημείo σε h/w και s/w και εδώ εξηγείς ότι το αυτό συμβαίνει και στα πρωτόκολλα επικοινωνίας
Σε κάθε περίπτωση εδώ διαφαίνεται μια φιλοσοφία του ΠΝ
Θεωρεί το ε/π μέρος της φρεγάτας και κοιτάει να λύσει τη μεταξύ τους επικοινωνία
Με αυτή την λογική το μπελαλίδικο link 16 δεν του κάνει γιατί δεν θεωρεί ότι υπάρχει πρόβλημα επικοινωνίας του ε/π με άλλα μέσα πλην της φρεγάτας που καλείται να λύσει
Και επομένως γιατί να έχει link16 το ε/π? Μια χαρά λύνει όλες τις ανάγκες επικοινωνίας του με το καράβι με το CDL
Κι αν πάρει UAV το πρόβλημα που θα κληθεί να λύσει θα είναι αν το UAV θα στέλνει με το ίδιο πάντα πρωτόκολλο στο ε/π ή στο πλοίο Και τα δύο δυνατά και πρέπει να επιλέξει (εγώ θα επέλεγα και τα δύο!) Αλλά αυτό είναι λεπτομέρεια
Αν το πάμε με όρους social media το ΠΝ προτιμάει το inbox και στην περίπτωση με UAV κάτι αντίστοιχο με τους χρήστες Γιάννης-Μαρία Ταδόπουλος
To link 16 (παρά τους περιορισμούς) τους θα ήταν το αντίστοιχο της ομάδας
Είναι καθαρό ότι δεν βλέπει κάποια χρησιμότητα σε αυτές
Είναι peer-to-peer Πρώτα το ε/π με τη φρεγάτα και μετά η φρεγάτα με όποιον άλλο χρειαστεί
“Έχουν αναπτυχθεί πολλά διαφορετικά υποδείγματα, όπως το Link 11, Link 16, …”
Διορθωστε με αν κανω λαθος, αλλα υποθετω οτι αναφερεστε στα “πρωτόκολα” (οπως X.25, FDDI, TCP, κλπ) . Ισως θα μπορουσατε να τα αναφερετε και ως “πρότυπα”. Δε νομιζω οτι ειναι υποδειγματα, καθως η αυστηρη τηρηση τους ειναι εκ των ουκ ανευ.
Ευχαριστούμε για το άρθρο.
Όντως θυμίζει άρθρα του “παλιού καλού καιρού” με τα οποία μεγαλώσαμε. Τα δικά μου συμπεράσματα είναι τα εξής:
Οι ερωτήσεις που έχω είναι οι εξής:
Ευχαριστώ και πάλι.
παιδια στισ αλλεσ σελιδεσ σασ βριζουν πολυ για το θεμα του αλουμινιου……..
Υπάρχει πιθανότητα να δούμε τα MQ-8B να επιχειρούν και από τις αναβαθμισμένες ΜΕΚΟ; Αναφέρομαι σε αγορά 8-10 μονάδων, για όλες τις κύριες μονάδες μας.
Εντωμεταξύ οι Bel επίσης ειχαν uav αλλά και πληρη ψηφιακή προστασια οπως επίσης και cec με τα rafale…
Για την ιστορία, ο τηλέγραφος πρωτοεμαφανίστηκε στον πόλεμο της Κριμαίας, μερικά χρόνια πριν τον αμερικανικό εμφύλιο, όπου πρωτοέγινε μαζική χρήση της φωτογραφίας. Επίσης αναλογική κινητή τηλεφωνία υπήρχε σε κάποιες χώρες τη δεκαετία του 80.