Στο προηγούμενο άρθρο είδαμε πώς η Κύπρος κατάφερε να απελευθερωθεί μέσα από τον αγώνα της ΕΟΚΑ.
Το Νέο Κυπριακο κράτος και το σύνταγμα του.
Κεντρικό ρόλο στο νεοϊδρυθέν κράτος της Κυπριακής Δημοκρατίας ήταν το Σύνταγμα της, το οποίο εξασφάλιζε την συμμετοχή όλων στην διακυβέρνηση. Οι Τουρκοκύπριοι εξέλεγαν έναν αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, κάλυπταν διάφορα άλλα κυβερνητικά πόστα ενώ οι δήμοι τους ήταν αυτοδιοικούμενοι. Η αλήθεια είναι ότι αυτό το Σύνταγμα που προέκυψε από συμφωνία όλων των πλευρών, και συντάχθηκε στην Ζυρίχη, κρατούσε τις ισορροπίες, και έδινε ουσιαστικές εγγυήσεις απέναντι σε όλους. Όπως είπε και ο Κ. Καραμανλής στον Μακάριο εάν εργαζόταν μεθοδικά πάνω σε αυτή την βάση και με απώτερο σκοπό την ειρήνη δεν θα είχε πρόβλημα.
Το σύνταγμα όμως ήταν τόσο πολύπλοκο που δυσχεραίνει την αποτελεσματική διοίκηση του νησιού. Όπως αναφέρεται από τον S.A. De Smith στο βιβλίο του «Η νέα κοινοπολιτεία και τα συντάγματα της»: «το Κυπριακό Σύνταγμα ουδέποτε θα προσελκύσει ενθουσιώδεις μιμητές, αλλά πρέπει να κριθεί ως η μόνη αποδεχτή λύση σε μία απελπιστική κατάσταση στην οποία η βούληση της τοπικής πλειοψηφίας έπρεπε να υποταχθεί στα συμφέροντα της διεθνούς ειρήνης» και συνεχίζει: «Το Κυπριακό Σύνταγμα είναι ένα από τα πιο άκαμπτα και λεπτομερειακά συντάγματα του κόσμου και αρκετά περίπλοκο. Περιέχει ανακοπές και ισορροπήσεις, διαδικαστικές και ουσιαστικές εγγυήσεις, διασφαλίσεις και απαγορεύσεις. Το δε κοινοτικό πνεύμα συνυπάρχει με τη συνταγματική αντίληψη.» (1)
Όσοι ενδιαφέρονται μπορούν να διαβάσουν ολόκληρο το σύνταγμα της Κυπριακής δημοκρατίας εδώ (1)
Η τριμερής συνθήκη εδώ(1)
Η συνθήκη συμμαχίας εδώ (1)
Η συνθήκη εγγυήσεως της ανεξαρτησίας της Κυπριακής δημοκρατίας εδώ (1)
Τα Προβλήματα και οι προτάσεις του Μακαρίου
Τα προβλήματα με το σύνταγμα της Κύπρου λοιπόν ήταν πολλά. Το 18% του πληθυσμού που ήταν οι Τουρκοκύπριοι μπορούσε να θέσει βέτο στις αποφάσεις του 82% που ήταν οι Ελληνοκύπριοι. Στα θέματα δικαιοσύνης και φορολογίας υπήρχαν δύο διαφορετικά συστήματα, δηλαδή δύο μέτρα και δύο σταθμά στο ίδιο κράτος. Στις μεγάλες πόλεις οι Τουρκοκύπριοι είχαν το δικαίωμα να έχουν το δικό τους ξεχωριστό δήμο από αυτόν των Ελληνοκυπρίων. Στην περίπτωση των κρατικών υπαλλήλων το σύνταγμα όριζε ότι οι Τουρκοκύπριοι θα έπρεπε να είναι τουλάχιστο το 30%. Το σύνταγμα λοιπόν της Κυπριακής Δημοκρατίας έδινε δυσανάλογα μεγάλα δικαιώματα και δυνατότητες στην Τουρκοκυπριακή κοινότητα.
Ο Μακάριος λοιπόν θέλοντας να βελτιώσει το σύνταγμα, υπέβαλε τον Μάρτη του 1963, στις τρεις εγγυητήριες δυνάμεις ένα σχέδιο 13 αλλαγών στο κείμενο της Ζυρίχης. Τα 13 σημεία είναι τα παρακάτω:
1. Να καταργηθεί το δικαίωμα βέτο του προέδρου και του αντιπροέδρου της Δημοκρατίας. Το δικαίωμα του βέτο απειλούσε με εμπλοκή την Κυπριακή Δημοκρατία σε κάθε βήμα.
2. Ο αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας να αντικαθιστά τον πρόεδρο όταν απουσιάζει ή όταν δεν μπορεί να ασκήσει τα καθήκοντά του.
3. Ο Ελληνας πρόεδρος της Βουλής και ο Τούρκος αντιπρόεδρος να εκλέγονται από όλα τα μέλη της Βουλής. Με βάση το Σύνταγμα ο πρόεδρος εκλεγόταν από τους Έλληνες βουλευτές και ο αντιπρόεδρος της Βουλής από τους Τούρκους βουλευτές.
4. Ο αντιπρόεδρος της Βουλής να αντικαθιστά τον πρόεδρο της Βουλής όταν απουσιάζει ή όταν δεν μπορεί να ασκήσει τα καθήκοντά του.
5. Να καταργηθεί η χωριστή πλειοψηφία που απαιτείται από το Σύνταγμα για την ψήφιση συγκεκριμένων νόμων (δηλαδή εκείνων που αφορούσαν θέματα φορολογίας, δήμων και εκλογών).
6. Να εγκαθιδρυθούν ενιαίοι δήμοι για κάθε πόλη και όχι δύο χωριστοί δήμοι στις πέντε μεγαλύτερες πόλεις.
7. Να ενοποιηθεί το σύστημα απονομής της δικαιοσύνης (αφού με βάση το Σύνταγμα οι Ελληνοκύπριοι δικάζονταν από Ελληνοκύπριους δικαστές και οι Τουρκοκύπριοι από Τουρκοκύπριους).
8. Να καταργηθεί ο διαχωρισμός των δυνάμεων για την τήρηση του νόμου και της τάξης σε Αστυνομία και Χωροφυλακή.
9. Να καθορίζεται δια νόμου ο αριθμός των Δυνάμεων Ασφαλείας, αφού μέχρι τότε η αύξηση ή η μείωσή τους εναπόκειται σε απόφαση του προέδρου και του αντιπροέδρου.
10. Να τροποποιηθεί με βάση την αναλογία πληθυσμού η κατανομή των θέσεων στη Δημόσια Υπηρεσία, τις Δυνάμεις Ασφαλείας και την άμυνα. Το Σύνταγμα προνοούσε 30% των θέσεων στη Δημόσια Υπηρεσία και στα Σώματα Ασφαλείας και 40% των θέσεων στο Στρατό για τους Τουρκοκυπρίους, παρ’ όλο που δεν ξεπερνούσαν το 18% του πληθυσμού.
11. Να μειωθούν από δέκα στα πέντε τα μέλη της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας για να είναι πιο ολιγομελές και ευέλικτο Σώμα.
12. Να λαμβάνονται με απλή πλειοψηφία όλες οι αποφάσεις της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας.
13. Να καταργηθούν οι κοινοτικές συνελεύσεις, οι οποίες είχαν την αρμοδιότητα κυρίως για θρησκευτικά, εκπαιδευτικά, μορφωτικά και άλλα θέματα.
Ο Μακάριος άφηνε ανοιχτό το ενδεχόμενο να παραμείνει η τουρκική κοινοτική συνέλευση, εάν το επιθυμούσε η τουρκοκυπριακή κοινότητα. Η εισήγησή του αφορούσε τις δυσλειτουργίες που δημιουργούνταν λόγω της διάσπασης των αρμοδιοτήτων μεταξύ κοινοτικών συνελεύσεων και κρατικών υπηρεσιών.
Πολλοί θεωρούν ότι ο Μακάριος έκανε λάθος να ζητήσει την αλλαγή του Συντάγματος γιατί με αυτό τον τρόπο προκαλούσε την Άγκυρα. Όπως φαίνεται όμως καμία από τις αλλαγές που ζητούσε δεν ήταν έξω από τα πλαίσια του εφικτού και του λογικού. Το αίτημα του Μακαρίου λοιπόν απορρίφθηκε. Ο Μακάριος όμως επέμενε και το υπέβαλλε στον Τουρκοκύπριο αντιπρόεδρο Φαζίλ Κιουτσούκ. Και εκείνος το απέρριψε και μάλιστα ο ίδιος αποσύρθηκε από την κυβέρνηση μαζί με τους τρεις Τουρκοκυπρίους υπουργούς. Το πρόβλημα όμως ήταν πως η Τουρκική πλευρά δεν ήθελε να συνεργαστεί, επιδιώκοντας ουσιαστικά την διχοτόμηση του νησιού. Από εκεί και πέρα τα πράγματα εξελίχθηκαν στα Γεγονότα που ονομάστηκαν τα ματωμένα Χριστούγεννα του 1963 ή αλλιώς η Τουρκοκυπριακή ανταρσία του ’63.
Η Τουρκοκυπριακή Στάση του 63 και η πρώτη διχοτόμηση του νησιού.
Στις αρχές του 63 έχουμε την πρώτη προβοκάτσια από Τουρκικής πλευράς. Στις 21 Δεκεμβρίου του 63, Ελληνοκύπριοι αστυνομικοί σταμάτησαν ένα τουρκοκυπριακό ζευγάρι για έλεγχο. Υπήρχαν πληροφορίες για διακίνηση όπλων από τους Τουρκοκυπρίους παρακρατικούς του ΤΜΤ. Πολύ γρήγορα συγκεντρώθηκε γύρω τους ένα βίαιο και εξαγριωμένο τουρκοκυπριακό πλήθος και οι αστυνομικοί αναγκάστηκαν να ανοίξουν πυρ για να προστατευτούν σκοτώνοντας δυο ανθρώπους. Αμέσως άρχισαν να γίνονται επεισόδια και ένοπλοι Τουρκοκύπριοι επιτίθενται σε ελληνικές συνοικίες και ελληνικά σπίτια. Οι ημέρες που ακολούθησαν ήταν πολύ δύσκολες. Την ημέρα των Χριστουγέννων η ΤΟΥΡΔΥΚ βγήκε από το στρατόπεδο της προς υποστήριξη των ενόπλων Τουρκοκυπρίων. Η ΕΛΔΥΚ βγαίνει και αυτή από το στρατόπεδο της την ίδια μέρα προς υποστήριξη των Ελληνοκυπρίων. Οι νεκροί και στις δυο πλευρές είναι εκατοντάδες.
Η κατάσταση εκτονώθηκε όταν ο Μακάριος αποδέχθηκε την επέμβαση των τριών εγγυητριών δυνάμεων. Έτσι έπειτα στις 30 Δεκεμβρίου το 1963 γίνεται κατάπαυση του πυρός και στην Λευκωσία χαράσσεται για πρώτη φορά η Πράσινη γραμμή που διαχωρίζει τις βόρειες Τουρκοκυπριακές συνοικίες από τις νότιες Ελληνικές. Την γραμμή επάνδρωναν οι Βρετανοί στρατιώτες των βάσεων παίζοντας έτσι τον ρόλο της ειρηνευτικής δύναμης. Η πενταμερής συνδιάσκεψη στο Λονδίνο στις 15 Ιανουαρίου του 1964 αποτυγχάνει να δώσει λύση. Έτσι το θέμα τίθεται στην ολομέλεια του ΟΗΕ όπου και αποφασίζεται η αποστολή 7000 κυανόκρανων. Οι συγκρούσεις παρόλα αυτά συνεχίζονται όμως οι κυανόκρανοι καταφέρνουν να φέρουν την κατάσταση υπό έλεγχο.
Στο επόμενο και τελευταίο μέρος, θα δούμε πως εξελίχθηκε η κατάσταση το 64 και το Σχέδιο Ατσεσον.
(1) Νομική υπηρεσία της Κυπριακής δημοκρατίας
