Ήταν η μεγαλύτερη στιγμή της RAF, όπως την χαρακτήρισε ο Γουίνστον Τσώρτσιλ. Από τις 10 Ιουλίου μέχρι τις 31 Οκτωβρίου 1940, η Μάχη της Αγγλίας υπήρξε η πρώτη μεγάλη εκστρατεία στην ιστορία που διεξήχθη αποκλειστικά στον αέρα. Πολλά έχουν γραφτεί για αυτόν τον απεγνωσμένο αγώνα επιβίωσης της Βρετανίας απέναντι στην πανίσχυρη Luftwaffe των Ναζί. Όμως πόσα από αυτά είναι μύθοι και πόσα πραγματικότητα;
Στις 15 Σεπτεμβρίου 1940 η RAF κατέρριψε 56 γερμανικά αεροπλάνα με απώλεια 26 δικών της –η ημερομηνία έχει καθιερωθεί επίσημα ως Battle of Britain Day. Δύο ημέρες αργότερα ο Χίτλερ ανέβαλε την επιχείρηση εισβολής στην Βρετανία (Unternehmen Seelöwe) «μέχρι νεωτέρας». Οι αποβατικές δυνάμεις παρέμειναν σε ετοιμότητα αλλά η αποτυχία εξασφάλισης αεροπορικής υπεροχής, προαπαιτούμενο για την εισβολή δια θαλάσσης, σήμανε ουσιαστικά το τέλος της επιχείρησης. Τον Φεβρουάριο του 1942 ο «Θαλάσσιος Λέων» ματαιώθηκε οριστικά.
Δεκαετίες μετά υπάρχουν ακόμη πολλά που νομίζουμε ότι γνωρίζουμε για την Μάχη της Αγγλίας. Ο συνεχιζόμενος πόλεμος, η ανάγκη ανύψωσης του ηθικού πολιτών και μαχητών και σκόπιμες ή μη παρανοήσεις των γεγονότων της περιόδου διαμόρφωσαν την ιστορία της ‘finest hour’ της RAF. Μετά τον πόλεμο, πολλά αφέθηκαν ως είχαν. Η Δύση ετοιμαζόταν ήδη για τον επόμενο πόλεμο, ο οποίος ευτυχώς παρέμεινε Ψυχρός. Μήπως ήλθε η ώρα να δούμε μερικούς από τους πιο διαδεδομένους μύθους γύρω από την εναέρια αναμέτρηση που έσωσε την Βρετανία;
Μύθος 1: The Few against the many. Οι «Ελάχιστοι» (The Few) τους οποίους εξύμνησε στην διάσημη ομιλία του ο Βρετανός Πρωθυπουργός, στην πραγματικότητα δεν ήταν τόσο λίγοι. Μελετητές έχουν δείξει ότι η RAF και η Luftwaffe ήταν σχεδόν εφάμιλλες στις αερομαχίες πάνω από την νότιο Αγγλία. Μάλιστα σε ορισμένους κρίσιμους τομείς, όπως στην ηγεσία, τις τακτικές, τις Πληροφορίες και κυρίως, στην παραγωγή αεροσκαφών, οι Βρετανοί είχαν ουσιαστικό προβάδισμα, απλώς δεν το είχαν συνειδητοποιήσει τότε.
Μύθος 2: Το Spitfire έδωσε στην RAF το πλεονέκτημα. Μπορεί να έγινε το σύμβολο της βρετανικής αποφασιστικότητας το δραματικό εκείνο καλοκαίρι του 1940 όμως στις αερομαχίες το πολυπληθέστερο μαχητικό της Fighter Command ήταν το Hurricane καθώς ο τύπος αποτελούσε τα δύο τρία των βρετανικών καταδιωκτικών που πολέμησαν την Luftwaffe, εξοπλίζοντας 33 Μοίρες μέχρι τον Σεπτέμβριο.
Τo ίδιο διάστημα τα Spitfires εξόπλιζαν 18 Μοίρες. Επίσης καταρρίπτονταν συχνότερα από τα Hurricanes, χάρη στην ικανότητα των τελευταίων να ανθίστανται καλύτερα στις ζημιές μάχης. Συνολικά χάθηκαν 230 Spits αλλά 529 γερμανικά αεροπλάνα δεν θα επέστρεφαν στις βάσεις τους στην Γαλλία. Τα δε Hurricanes ευθύνονται για την απώλεια 656 αεροσκαφών της Luftwaffe.
Μύθος 3: Οι Βρετανοί είχαν τόσες ελλείψεις σε πιλότους ώστε τον Σεπτέμβριο του ’40, τον τρίτο συνεχόμενο μήνα της εναέριας αναμέτρησης, η RAF έριξε στην μάχη νεαρούς χειριστές χωρίς καμμία πείρα. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η βρετανική πλευρά είχε σχεδόν σταθερή ροή χειριστών, διαθέτοντας 1.400 σχετικά καλά εκπαιδευμένους πιλότους καθ’ όλη την διάρκεια των κρίσιμων εβδομάδων της μάχης.
Οι ελλείψεις δεν υπερέβησαν ποτέ το 10% ενώ οι Γερμανοί είχαν απώλειες που μέχρι τον Σεπτέμβριο είχαν φθάσει στο ένα τρίτο του συνόλου των διαθεσίμων χειριστών. «Ποτέ στο πεδίο της σύγκρουσης των ανθρώπων δεν οφείλοντο τόσα πολλά, από τόσους πολλούς, σε τόσο λίγους» διεκήρυσσε τον Αύγουστο του ’40 ο Γουίνστον Τσώρτσιλ και αυτή η φράση του πέρασε στην Ιστορία. Όμως αν η Fighter Command είχε «λίγους» πιλότους, οι Γερμανοί ήταν λιγότεροι.
Μύθος 4: Οι πιλότοι των Bf109 ήταν ασυγκρίτως καλύτεροι των χειριστών της RAF. Αν εξαιρέσει κανείς ‘Experten’ (άσσους) σαν τους Άντολφ Γκαλάντ, Χέλμουτ Βικ, Βέρνερ Μόλντερς και αρκετούς άλλους που διέθεταν όντως μεγαλύτερη εμπειρία, η σύγκριση Βρετανών και Γερμανών πιλότων δείχνει ότι ήταν περίπου εφάμιλλοι. Όμως σε μια αερομαχία παίζουν πολλοί παράγοντες ρόλο –συμπεριλαμβανομένης και της τύχης.
Η αναχαίτιση γερμανικών σχηματισμών από αριθμητικώς υποδεέστερους Βρετανούς πιλότους και δη αρκετές φορές σε μια ημέρα δεν ήταν σπάνιο φαινόμενο αλλά σε ορισμένους τομείς (Sectors) ο κανόνας. Επίσης δεν έλειψαν περιστατικά εμβολισμού (ramming) γερμανικών αεροσκαφών, είτε λόγω υπερβολικού ζήλου –ενδεχομένως και απειρίας – ή λόγω σκληρών ελιγμών. Οι Γερμανοί πολεμούσαν εκτελώντας διαταγές. Οι πιλότοι της RAF πολεμούσαν για το σπίτι τους, τους αγαπημένους τους, την πατρίδα τους.
Μύθος 5: H Διοίκηση Μαχητικών της RAF έσωσε την Βρετανία. Για την ακρίβεια μεταξύ των ‘Few’ υπήρχαν και ιπτάμενοι του Βασιλικού Ναυτικού (Fleet Air Arm) ενώ στις επιχειρήσεις μετείχαν και άλλες Διοικήσεις. Ειδικά η εμπλοκή της Coastal Command ήταν ιδιαίτερα έντονη καθώς στην Μεσόγειο και στην Βόρειο Αφρική οι Βρετανοί έδιναν σκληρή μάχη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα, με τους Ιταλούς να υπερτερούν αριθμητικά.
Η συνδρομή της Διοίκησης Βομβαρδιστικών συχνά παραβλέπεται. Τα πληρώματα των Whitley, Wellington και Hampden ανέλαβαν να περιορίσουν την απειλή εναντίον της Βρετανίας χτυπώντας εργοστάσια παραγωγής αεροσκαφών την νύχτα ενώ την ημέρα τα Blenheim εκτελούσαν τολμηρές επιδρομές κατά αεροδρομίων σε κατεχόμενες περιοχές. Στα τέλη Αυγούστου, λιμάνια από την βόρεια Γερμανία μέχρι τις γαλλικές ακτές της Μάγχης όπου συγκεντρώνονταν αποβατικά σκάφη και υλικό για την επικείμενη εισβολή έγιναν κύριος στόχος, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η Bomber Command άφηνε ήσυχες πετρελαϊκές εγκαταστάσεις, επικοινωνίες, ακόμη και τις σοδειές του εχθρού.
Τον ίδιο μήνα βρετανικά βομβαρδιστικά χτύπησαν για πρώτη φορά το Βερολίνο. Οι επιδρομές ήταν μικρής κλίμακας, εκτελεσθείσες από μικρό αριθμό αεροσκαφών με ανεπαρκή ναυτιλιακά βοηθήματα και με αποτελέσματα που θύμιζαν «τσιμπήματα» και όχι συντριπτικά πλήγματα. Το ηθικό του εχθρού όμως υπέστη σοβαρό πλήγμα –και αυτό ήταν ο κύριος στόχος.
Μύθος 6: Η προσωπική παρέμβαση του Φύρερ στις αρχές Σεπτεμβρίου για επιθέσεις της Luftwaffe εναντίον του Λονδίνου έσωσε την Διοίκηση Μαχητικών από βέβαιο αφανισμό, δίνοντάς της την «ανάσα» που χρειαζόταν για να ανασυνταχθεί και γέρνοντας την πλάστιγγα υπέρ των Βρετανών. Μάλιστα η αλλαγή της γερμανικής τακτικής συχνά χρεώνεται στον Αρχηγό της Αεροπορίας, Στρατάρχη του Ράϊχ Χέρμαν Γκαίρινγκ. Είναι ένας από τους πιο διαδεδομένους μύθους της Μάχης της Αγγλίας αφού σύμφωνα με πρωτογενείς πηγές κανείς δεν ήταν περισσότερο αντίθετος στην μετατόπιση της επίθεσης με επιδρομές εναντίον του Λονδίνου από τον Γκαίρινγκ.
Ερευνητές επισημαίνουν ότι την περίοδο εκείνη η RAF διατηρούσε το μεγαλύτερο μέρος της δύναμής της. Αντιθέτως, οι απώλειες του αντιπάλου ήταν δυσαναπλήρωτες. Μην ξεχνάτε ότι οι Γερμανοί πιλότοι που καταρρίπτονταν και επεβίωναν, κατέληγαν αιχμάλωτοι πολέμου. Οι Βρετανοί που έπεφταν με αλεξίπτωτο και δεν είχαν τραυματιστεί, σύντομα έπιναν τσάϊ στην Μοίρα τους και συνήθως πετούσαν πάλι αποστολές εντός της ημέρας.
Μύθος 7: Ο Γκαίρινγκ ήταν εντελώς ανίκανος ως ηγέτης. Η αλήθεια είναι ότι ο Στρατάρχης του Ράϊχ, από τους παλαιότερους συντρόφους του Χίτλερ στον δρόμο για την κατάληψη της εξουσίας, έχει δεχθεί πολύ… flak, τόσο κατά την διάρκεια του πολέμου όσο και μετά από αυτόν. Μπορεί να ήταν Ναζί ωστόσο τα περί ανικανότητας ίσως τον αδικούν καθώς στην αρχή του πολέμου η Luftwaffe ήταν η ισχυρότερη στον κόσμο και αυτό εν πολλοίς ήταν δικό του επίτευγμα.
Λέγεται πως είχε την ικανότητα να βάζει τον κατάλληλο άνθρωπο στην κατάλληλη θέση και ήταν πάντα ανοικτός στις ιδέες υφισταμένων του. Υπενθυμίζεται ότι η ένταξη των βομβαρδιστικών καθέτου εφορμήσεως και των μαχητικών μεγάλης εμβέλειας στην νέα Luftwaffe οφείλεται σε αυτόν, το ίδιο και η δημιουργία εξειδικευμένης δύναμης νυχτερινών καταδιωκτικών ήδη από τον Ιούνιο του 1940. Ενδεχομένως από ένα σημείο και μετά να θεώρησε πως ήταν μάταιο να φέρνει αντιρρήσεις στον «παντογνώστη» Χίτλερ.
Μύθος 8: Το Bf110 ήταν παντελώς άχρηστο ως μαχητικό. Αυτό το βαρύ δικινητήριο μαχητικό λοιδορήθηκε όσο λίγα αεροπλάνα. Λέγεται ότι στην Μάχη της Αγγλίας τα βρετανικά καταδιωκτικά δεν ξεκολλούσαν από πίσω τους αν δεν τα έβλεπαν να πέφτουν φλεγόμενα ενώ η ανάγκη τους για συνοδεία μαχητικών –αν και τα ίδια είχαν τον συγκεκριμένο ρόλο λόγω της μεγάλης εμβέλειάς τους– έχει τροφοδοτήσει απαξιωτικά σχόλια που κρατούν μέχρι σήμερα. Η «ανοησία του Γκαίρινγκ» (Göring’s Folly) ήταν από τα πιο κόσμια. Άλλα δεν ήταν. Ρωτήστε κάποιον που βρέθηκε μπροστά στην τρομερή ισχύ πυρός τεσσάρων πολυβόλων των 7,92 χιλ. και δύο πυροβόλων των 20 χιλ. ενός Bf110 και θα έχετε μια πολύ διαφορετική εικόνα.
Το πρωτοποριακό για την εποχή του μαχητικό της Bayerische Flugzeugwerke δεν σχεδιάστηκε για να διαγράφει «δακτυλίδια» γύρω από τα εχθρικά μαχητικά αλλά για να «ισοπεδώνει» την αντίσταση του αντιπάλου πάνω από την περιοχή του στόχου πριν την άφιξη των φιλίων βομβαρδιστικών. Όσο το ‘Zerstörer’ χρησιμοποιείτο σε περιβάλλον τοπικής αεροπορικής υπεροχής ήταν εξαιρετικά επίφοβο. 
Παρά τα απαξιωτικά σχόλια για την δράση του, νεότερα στοιχεία δείχνουν ότι ο τύπος διέθετε καλύτερο λόγο καταρρίψεων έναντι δικών του απωλειών από οποιοδήποτε άλλο μαχητικό κατά την διάρκεια των επιχειρήσεων. Όμως στην Μάχη της Αγγλίας τα αεροπλάνα χρησιμοποιήθηκαν εσφαλμένως, διατασσόμενα να προστατεύουν αργούς σχηματισμούς βομβαρδιστικών.
Στις 15 Αυγούστου το I./ZG 26 έχασε έξι αεροσκάφη μέσα σε μερικά λεπτά. Πραγματική σφαγή. Μετά τις βαρειές απώλειες του τύπου πάνω από την νότια Αγγλία, τα Bf110 αποσύρθηκαν βιαστικά. Θα έπαιρναν αιματηρή ρεβάνς από την RAF ως νυχτερινά καταδιωκτικά.
Μύθος 9: Η σημασία της Μάχης της Αγγλίας έγινε αμέσως αντιληπτή. Όχι ακριβώς. Με τον εναέριο πόλεμο να έχει περάσει σε νέα φάση καθώς η Luftwaffe είχε στρέψει την προσοχή της στους βομβαρδισμούς του Λονδίνου και άλλων αστικών κέντρων, κανείς τότε δεν είχε την αίσθηση ότι η μάχη τελείωσε, πόσω μάλλον ότι είχε κερδηθεί.
Παραδόξως, αυτό ίσχυε και για τον εχθρό. Ούτε η ηγεσία των Ναζί αλλά ούτε και οι Γερμανοί αεροπόροι κατάλαβαν ότι η Μάχη της Αγγλίας ήταν το κορυφαίο σημείο της κυριαρχίας τους στην Ευρώπη και ότι θα ακολουθούσε η πτώση. Ακόμη και ο όρος ‘Battle of Britain’ δεν χρησιμοποιήθηκε παρά μετά τα μέσα του 1941.
Τί μένει λοιπόν τόσα χρόνια μετά την «μεγαλύτερή τους στιγμή»; Στρατηγικώς η Μάχη της Αγγλίας απέτρεψε την γερμανική εισβολή διαλύοντας τα σχέδια της Luftwaffe για αεροπορική υπεροχή. Δευτερευόντως ανύψωσε το ηθικό όχι μόνο των Βρετανών αλλά και άλλων λαών καθώς στην ουσία ήταν η πρώτη ήττα της μέχρι τότε ανίκητης γερμανικής πολεμικής μηχανής και η πρώτη φορά που οι αναθεωρητικές δυνάμεις του Άξονα αναχαιτίζονταν.
Ήταν μια «απαραίτητη μάχη» που ένωσε τους ανθρώπους, δίδοντας σε πολίτες και στρατιώτες μια αίσθηση κοινού σκοπού και στόχου. Ο Μεγάλος Πόλεμος και τα δεινά του ήταν ακόμη νωπά στην μνήμη και κανείς δεν ήθελε έναν δεύτερο, όμως υπάρχουν φορές που την φωτιά την πολεμάς με την φωτιά. Οι βρετανικές απώλειες ανήλθαν σε 1.220 Hurricanes και Spitfires και 443 αεροπόρους αλλά ο εχθρός έμεινε εκείθεν της Μάγχης. Και αυτό τα λέει όλα.
