Apollo 11, 50 χρόνια μετά: Τέσσερα πράγματα που ίσως δεν γνωρίζετε για την πρώτη προσσελήνωση  

«4…3…2…1…0… All engines running. Lift off! We have a lift off… 32 minutes past the hour, lift off on Apollo 11. Tower clear». Μισόν αιώνα από τον Ιούλιο του ’69, όταν άνθρωποι από τον πλανήτη Γη ξεκινούσαν για να πατήσουν στην Σελήνη, η μεγαλύτερη περιπέτεια του 20^ου αιώνα προκαλεί ακόμη δέος.
Στριμωγμένοι σε ένα διαστημικό σκάφος που οι στολές τους το έκαναν ακόμη πιο μικρό, οι αστροναύτες Νηλ Άρμστρονγκ, Έντουιν «Μπαζ» Ώλντριν και Μάικλ Κόλλινς άφηναν την εξέδρα εκτόξευσης του Kennedy Space Center με τον θηριώδη πύραυλο-φορέα Saturn V και 11 λεπτά αργότερα έμπαιναν σε τροχιά. Τέσσερεις ημέρες μετά, στις 20 Ιουλίου 1969, οι Άρμστρονγκ και Ώλντριν θα γίνονταν οι πρώτοι άνθρωποι που επισκέπτονταν τον φυσικό μας δορυφόρο «εν ειρήνη για όλη την Ανθρωπότητα».

Το Apollo 11 με το οποίο επιχείρησαν το τολμηρό αυτό ταξίδι φαντάζει σήμερα σαν να έχει βγει από παλιά ταινία επιστημονικής φαντασίας. Δύο σκάφη, 17 τόννοι αλουμινίου, χαλκού, τιτανίου και συνθετικών υλικών, 33 τόννοι προωθητικού καυσίμου, 4.000.000 απάρτια, καλωδιώσεις συνολικού μήκους 40 μιλίων, 100.000 σχέδια, 26 υποσυστήματα, 678 διακόπτες, 410 ασφάλειες, ένας στόχος: η Σελήνη. Την δεκαετία του ’60 το Πρόγραμμα Apollo ήταν το μεγαλύτερο τεχνολογικό επίτευγμα του ανθρώπινου είδους. Πολλοί λένε πως παραμένει ακόμη.
Η φάση της προσσελήνωσης, 13 λεπτά που σημάδεψαν έναν ολόκληρο αιώνα, ήταν η επιτομή της δουλειάς 400.000 εργατών, μηχανικών, τεχνικών και επιστημόνων σε μια εποχή που τίποτα δεν φάνταζε αδύνατο –ακόμη και η κατάκτηση της Σελήνης. Η αποστολή Apollo 11 είναι εκτενέστατα καταγεγραμμένη, κι όμως, πενήντα χρόνια αργότερα υπάρχουν πτυχές άγνωστες στο ευρύ κοινό.

«Το έδαφος έτρεμε…» Ο Saturn V παραμένει ο μεγαλύτερος και ισχυρότερος πύραυλος που κατασκευάστηκε ποτέ. Με ύψος πάνω από 100 μέτρα και βάρος 2.800 τόννους ο θεόρατος «Κρόνος 5» ήταν σκέτη κτηνώδης δύναμη: στην φάση της εκτόξευσης οι πέντε κινητήρες F-1 του πρώτου ορόφου απέδιδαν 7,7 εκατομμύρια λίβρες ώσης, καταβροχθίζοντας 20 τόννους καύσιμο το δευτερόλεπτο. Εν πτήσει, οι κινητήρες έκαιγαν σε 150 δευτερόλεπτα 4,5 εκατ. λίβρες καυσίμου. Δεν είναι να απορεί κανείς που τα καύσιμα αποτελούσαν το 85% του συνολικού του βάρους.
Η δύναμή του ήταν αρκετή να βάλει 130 τόννους σε τροχιά γύρω από την Γη και να στείλει 43 τόννους στο φεγγάρι. «Νομίζω όλοι είχαμε εκπλαγεί από το πόσο ισχυρό ήταν αυτό το πράγμα» έλεγε χαρακτηριστικά το 2011 ο αστροναύτης του Apollo 8, Φρανκ Μπόρμαν. Το πλήρωμα της συγκεκριμένης αποστολής ήταν το πρώτο που πέταξε με Saturn V τον Δεκέμβριο του 1968. «Η αίσθηση που είχα κατά την πτήση του πρώτου σταδίου ήταν σαν να βρισκόμουν σε ένα παλιό φορτηγό τραίνο που έτρεχε σε χαλασμένες γραμμές» θυμάται ο αστροναύτης Μπιλ Άντερς ενώ ο συνάδελφός του Τσαρλς Ντιούκ παρομοιάζει τον διαχωρισμό του ορόφου με «σύγκρουση τραίνου».

Τρεις είναι… πολλοί! Ο χώρος πληρώματος του Apollo ήταν παρόμοιος σε διαστάσεις με το εσωτερικό ενός μεγάλου αυτοκινήτου. Οι Άρμστρονγκ, Ώλντριν και Κόλλινς πέρασαν οκτώ ημέρες ταξιδεύοντας μέχρι την Σελήνη και πίσω, στριμωγμένοι στον θαλαμίσκο του Command Module ο οποίος στο ευρύτερο σημείο του ήταν 3,9 μέτρα. Σίγουρα δεν ήταν μέρος για κλειστοφοβικούς.
Πίσω από το Όχημα Διοίκησης βρισκόταν το Όχημα Εξυπηρέτησης με τις δεξαμενές καυσίμου και τους κινητήρες. Η Σεληνάκατος LM (Lunar Module) μεταφερόταν σε ένα διαμέρισμα πίσω από τα προαναφερθέντα σκάφη. Αφήνοντας την Γη, το Apollo εκτέλεσε στροφή εν πτήσει για να συνδεθεί με την Σεληνάκατο πριν στρίψει ξανά με προορισμό την Σελήνη.

Ανθρώπινο κομπιούτερ. Το ταξίδι για την Σελήνη ήθελε τρελά μαθηματικά. Πριν την ψηφιακή εποχή, η NASA χρησιμοποιούσε πολλές γυναίκες μαθηματικούς εκ των οποίων ένας μεγάλος αριθμός ήταν μαύρες –κάτι πρωτοποριακό για την εποχή καθώς στις ΗΠΑ οι φυλετικές διακρίσεις δεν είχαν εξαλειφθεί. Η δουλειά τους συνίστατο στην επεξεργασία δεδομένων και στην εκτέλεση απίστευτα πολύπλοκων υπολογισμών, ζωτικής σημασίας για την επιτυχία του διαστημικού προγράμματος.
Όταν η NASA άρχισε να χρησιμοποιεί τους πρώτους υπολογιστές, πολλές από αυτές ήταν μεταξύ των προγραμματιστών και κωδικογράφων της Εθνικής Υπηρεσίας Αεροναυτικής και Διαστήματος. Η ιστορία τους έγινε για πρώτη φορά γνωστή στο ευρύ κοινό με την ταινία Hidden Figures (2016) η οποία είναι αφιερωμένη στους «μάγους» των μαθηματικών που έκαναν την κατάκτηση της Σελήνης πραγματικότητα. Τώρα όλοι γνωρίζουν την Κάθριν Τζόνσον, το μυαλό που υπολόγισε τις τροχιές του Άλαν Σέπαρντ και του Τζων Γκλεν, των πρώτων Αμερικανών στο διάστημα, και αργότερα αυτές της Σεληνακάτου και του Οχήματος Διοίκησης στην μνημειώδη πτήση προς την Σελήνη αλλά και του Space Shuttle.

Δύο ώρες αφότου το Apollo 11 εισήλθε σε τροχιά, ο κινητήρας J-2 του τρίτου ορόφου του πυραύλου πυροδοτείται ξανά ωθώντας το διαστημόπλοιο προς το φεγγάρι με ταχύτητα 25.000 μίλια την ώρα. Η φάση TLI (Trans Lunar Insertion) έθεσε το Apollo σε τροχιά ελεύθερης επιστροφής η οποία συχνά απεικονίζεται να έχει σχήμα «8». Η συγκεκριμένη πορεία θα χρησιμοποιούσε την δύναμη της σεληνιακής βαρύτητας για να εκτοξεύσει το διαστημόπλοιο προς την Γη χωρίς να απαιτηθεί περισσότερο καύσιμο.
Πλησιάζοντας στον προορισμό τους, οι αστροναύτες εκτέλεσαν έναν ανασχετικό ελιγμό (lunar orbit insertion) για να μειώσουν την ταχύτητα του σκάφους προκειμένου να εισέλθει σε σεληνιακή τροχιά. Από εκεί, οι Άρμστρονγκ και Ώλντριν θα κατέβαιναν με το εύθραυστο Lunar Module ‘Eagle’ προς την επιφάνεια της Σελήνης γράφοντας Ιστορία.

Χαμένες στο Διάστημα; Ουδείς γνωρίζει που βρίσκεται τώρα η Σεληνάκατος του Apollo 11 –και δεν είναι η μόνη που αγνοείται. Από τα συνολικά δέκα Lunar Modules που έστειλε η NASA στο Διάστημα, έξι προσσελήνωσαν ανθρώπους στον φυσικό μας δορυφόρο. Με το πέρας της εκάστοτε αποστολής, ο όροφος ανόδου των Σεληνακάτων απερρίπτετο και είτε συντριβόταν στην επιφάνεια της Σελήνης ή καιγόταν στην γήινη ατμόσφαιρα. Σε μια περίπτωση πάντως, μια μπήκε σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο.
Ωστόσο, πού κατέληξαν ορισμένες παραμένει μυστήριο. Οι πρώτες δύο χρησιμοποιήθηκαν σε δοκιμαστικές πτήσεις και κάηκαν κατά την είσοδό τους στην ατμόσφαιρα. Η Σεληνάκατος ‘Snoopy’ της αποστολής Apollo 10 έφθασε στην Σελήνη αλλά δεν κατέβηκε σε αυτήν. Με την απόρριψή της παρασύρθηκε σε ηλιακή τροχιά. Αστρονόμοι αποκάλυψαν πρόσφατα ότι είναι «98% βέβαιοι» ότι εντόπισαν το χαμένο σκάφος, σχεδόν πέντε δεκαετίες μετά την τελευταία θέασή του.
Η Σεληνάκατος ‘Aquarius’ του Apollo 13 έγινε «σωσίβια λέμβος» για το πλήρωμα μετά την έκρηξη σε μια από τις δεξαμενές του διαστημοπλοίου που ανέτρεψε τα πάντα σε εκείνη την αποστολή. Οι περισσότερες έγιναν κομμάτια στην σεληνιακή επιφάνεια αφού έφεραν με ασφάλεια τους αστροναύτες πίσω στο Όχημα Διοίκησης. Τα σημεία όπου συνετρίβησαν είναι γνωστά –εκτός από δύο, αυτά της Σεληνακάτου «Αετός» του Apollo 11 και του «Ωρίωνα» του Apollo 16. Πενήντα χρόνια από το πιο θαυμαστό ταξίδι του Ανθρώπου, η Σελήνη κρατά ακόμη μυστικά από εμάς.
Αλέξανδρος Θεολόγου