Το σχέδιο νόμου «Χάρτης Μετάβασης των Ενόπλων Δυνάμεων στη Νέα Εποχή», το οποίο τέθηκε σήμερα σε δημόσια διαβούλευση, συνιστά μια από τις μεγαλύτερες και πιο ολοκληρωμένες προσπάθειες αναδιάρθρωσης του θεσμικού πλαισίου των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων από τη μεταπολίτευση. Με την εισαγωγή του, το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας επιχειρεί όχι μια απλή τροποποίηση του ισχύοντος συστήματος, αλλά μια εκ βάθρων αναπλαισίωση της στρατολογίας, της σταδιοδρομίας των στελεχών, της ακαδημαϊκής εκπαίδευσης και του μισθολογίου. Η έκταση των καταργούμενων ή επαναδιατυπούμενων νομοθετημάτων αποτυπώνει το εύρος της μεταρρύθμισης: ολόκληρο το κανονιστικό οικοσύστημα της στρατιωτικής υπηρεσίας, όπως διαμορφώθηκε από τη δεκαετία του ’70 έως σήμερα, αντικαθίσταται από ένα νέο ενιαίο πλαίσιο.
Στο πεδίο της στρατολογίας, το σχέδιο νόμου προχωρά στην κατάργηση του βασικού κορμού του ν. 3421/2005, συγκεκριμένα των άρθρων 1 έως 73. Με αυτόν τον τρόπο παύει να ισχύει η μέχρι σήμερα πολυεπίπεδη και συχνά δογματική δομή στρατολογικών διατάξεων που επί χρόνια λειτουργούσε με αλλεπάλληλες τροποποιήσεις, εγκυκλίους και εξαιρέσεις. Η διάρκεια της πλήρους θητείας παραμένει τυπικά στους δώδεκα μήνες, ωστόσο το νέο κείμενο ορίζει από την αρχή τις κατηγορίες στρατεύσιμων, τις διαδικασίες κατάταξης, τα κριτήρια αναβολών και απαλλαγών, καθώς και τους όρους μειωμένης θητείας.
Ειδική θέση καταλαμβάνει το νέο πλαίσιο της εναλλακτικής υπηρεσίας αντιρρησιών συνείδησης, το οποίο παρουσιάζεται πιο δομημένο και με ενιαίο τρόπο ρυθμισμένο σε ξεχωριστά άρθρα. Το νομοσχέδιο εισάγει επίσης νέο σύστημα εφεδρείας, με ηλεκτρονικό μητρώο, υποχρέωση επικαιροποίησης στοιχείων και καθορισμό ανώτατου ηλικιακού ορίου υποχρέωσης στα εξήντα έτη, συγκροτώντας μια πιο ενεργητική και παρακολουθήσιμη μορφή εφεδρείας σε σχέση με το προηγούμενο μοντέλο.
Η αναδιάρθρωση της σταδιοδρομίας των στελεχών είναι εξίσου ριζική. Η κατάργηση του ΝΔ 1400/1973, ενός νομοθετήματος που για πέντε δεκαετίες όριζε τις καταστάσεις αξιωματικών, σηματοδοτεί το τέλος ενός συστήματος που είχε δομηθεί σε παλαιά πρότυπα στρατιωτικής διοίκησης. Στην ίδια κατεύθυνση κινείται η κατάργηση του ν. 2342/1953 για την ιεραρχία υπαξιωματικών της Πολεμικής Αεροπορίας και διατάξεων του α.ν. 1101/1938 για τους υπαξιωματικούς του Πολεμικού Ναυτικού. Παράλληλα, μεγάλα τμήματα του ν. 3883/2010, που καθόριζαν κρίσεις, προαγωγές και υπηρεσιακή εξέλιξη, καταργούνται, αποδεικνύοντας ότι το σχέδιο νόμου δεν επεμβαίνει επιφανειακά αλλά ανακατασκευάζει πλήρως τη δομή των υπηρεσιακών σχέσεων.
Στο νέο, ενιαίο πλαίσιο που εισάγεται, οι καταστάσεις υπηρεσίας αξιωματικών, υπαξιωματικών, ΕΜΘ και μονιμοποιημένων ΕΠΟΠ περιγράφονται με σαφήνεια και οριοθετημένους κανόνες. Η ενεργός υπηρεσία, η διαθεσιμότητα, η μακρά αναρρωτική άδεια, η αποστρατεία και οι ειδικές καταστάσεις υπηρεσίας αποκτούν κοινό κανονιστικό υπόβαθρο για όλες τις κατηγορίες. Η υποχρέωση παραμονής για πρόσωπα που έχουν τύχει εκπαίδευσης με δημόσια δαπάνη διατυπώνεται πλέον με νομική καθαρότητα, αν και χωρίς παράλληλη εξειδίκευση επαγγελματικών ή οικονομικών αντισταθμισμάτων.
Η κατηγορία των Επαγγελματιών Οπλιτών αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο μεταρρύθμισης. Το άρθρο 8 του ν. 2936/2001 —η καρδιά του παλαιού συστήματος βαθμών και προαγωγών των ΕΠΟΠ— καταργείται, και ολόκληρη η λογική της εξέλιξής τους αναπλαισιώνεται με νέες διατάξεις. Το νέο μοντέλο καθορίζει τον κύκλο υπηρεσίας, τον χρόνο παραμονής σε βαθμούς, τα κριτήρια κρίσεων και τις οργανικές θέσεις με τρόπο που επιχειρεί να εντάξει τους ΕΠΟΠ σε ένα κανονικοποιημένο πλαίσιο στελεχών, απομακρύνοντάς τους από το παλαιό υβριδικό καθεστώς τους. Η επιτυχία όμως του νέου πλαισίου δεν μπορεί να αξιολογηθεί από το ίδιο το νομοσχέδιο, καθώς βασικές ποσοτικές παράμετροι —όπως ο ακριβής αριθμός διαθέσιμων οργανικών θέσεων ή η κατανομή βαθμών— παραπέμπονται σε μελλοντικές κανονιστικές πράξεις.
Ανάλογης σημασίας είναι η μεταβολή στο μισθολογικό σύστημα. Το νομοσχέδιο καταργεί τα άρθρα 124 έως 127 και 150 έως 152 του ν. 4472/2017, δηλαδή το παρόν ειδικό μισθολόγιο των στρατιωτικών, και εισάγει ένα νέο μισθολογικό μοντέλο, το οποίο στηρίζεται σε βασικό μισθό και σε συντελεστές που ορίζονται στο κείμενο. Καθιερώνεται σύστημα με είκοσι μισθολογικά κλιμάκια, οργανωμένα ανά κατηγορία προσωπικού, όπου όμως οι πραγματικές αποδοχές δεν περιγράφονται αριθμητικά στο νόμο, αλλά θα προκύψουν μέσω δευτερογενούς νομοθέτησης. Αυτό δημιουργεί μια κωδικοποιημένη δομή, αλλά ταυτόχρονα αφήνει σε εκκρεμότητα την πραγματική οικονομική επίπτωση της μεταρρύθμισης.
Εξίσου σημαντική είναι η αναδιάρθρωση του συστήματος στρατιωτικής ακαδημαϊκής εκπαίδευσης. Με την ίδρυση της Διακλαδικής Διοίκησης Ακαδημαϊκής Εκπαίδευσης (ΔΙΔΑΕ), το σχέδιο νόμου αντικαθιστά μεγάλο μέρος της προηγούμενης νομοθεσίας (όπως τον ν. 3187/2003, το ν.δ. 562/1970 και τον ν. 3257/2004), ενοποιώντας τις Ανώτατες Στρατιωτικές Εκπαιδευτικές Σχολές και τις σχολές υπαξιωματικών σε ενιαίο σύστημα. Η ακαδημαϊκή ταυτότητα των σχολών ενισχύεται με την πρόβλεψη για ανωτατοποίηση των σχολών υπαξιωματικών, την πιστοποίηση προγραμμάτων σπουδών από την ΕΘΑΑΕ και τη δημιουργία μεταπτυχιακών κύκλων. Η αλλαγή αυτή μετατοπίζει την στρατιωτική εκπαίδευση πιο κοντά στο σύστημα τριτοβάθμιας παιδείας, δίνοντας στον στρατιωτικό θεσμό μια μορφή επαγγελματικής κατάρτισης που επιδιώκει να προσαρμοστεί σε σύγχρονα δεδομένα.
Μια επιπλέον νέα διάσταση δίνεται με το πλαίσιο εθελοντικής στράτευσης γυναικών, που αντικαθιστά πλήρως τον ν. 705/1977. Για πρώτη φορά ορίζεται σύγχρονο και γεωπολιτικά επικαιροποιημένο πλαίσιο ένταξης Ελληνίδων στις ΕΔ, με ηλικιακό εύρος 20 έως 26 ετών. Η ακριβής λειτουργία, τα κίνητρα και οι ευκαιρίες εξέλιξης θα καθοριστούν μελλοντικά με υπουργικές αποφάσεις.
Όλες αυτές οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να ιδωθούν σε συνάρτηση με τους γενικούς στόχους που έχει διατυπώσει ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Νίκος Δένδιας σε δημόσιες παρεμβάσεις του κατά την τελευταία διετία, όπου ανέπτυξε την ανάγκη για ένα συνολικό πρόγραμμα αναδιοργάνωσης των ΕΔ. Σε αυτές τις δηλώσεις εντοπίζεται προσήλωση σε τέσσερις κατευθύνσεις: δημοσιονομικός εξορθολογισμός του συστήματος προσωπικού, ευθυγράμμιση με τα ΝΑΤΟϊκά πρότυπα πυραμίδας, ενίσχυση στρατιωτικής εκπαίδευσης ώστε να αποκτήσει πραγματικό επαγγελματικό βάρος, και ενεργοποίηση της θητείας και της εφεδρείας σε λειτουργική βάση και όχι μόνο τυπική. Το παρόν σχέδιο νόμου εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο, επιχειρώντας να συνδέσει οργανωτικές, λειτουργικές και οικονομικές παραμέτρους σε ενιαίο θεσμικό σχήμα.
Οι πρακτικές συνέπειες για κάθε κατηγορία προσώπων στις οποίες απευθύνεται το σύστημα έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο επαγγελματίας αξιωματικός λειτουργεί πλέον σε ένα περιβάλλον με περισσότερες θεσμικές σαφηνίσεις, αλλά και με νέους περιορισμούς και διαδικασίες αξιολόγησης που θα επηρεάσουν άμεσα τις προοπτικές ανέλιξής του. Η σταδιοδρομία του συνδέεται πλέον με δομικά δεδομένα όπως η μείωση οργανικών θέσεων σε ανώτερους βαθμούς και η αναδιαμόρφωση της πυραμίδας προσωπικού.
Ο μόνιμος υπαξιωματικός και ο ΕΠΟΠ αντιμετωπίζουν σαφές θεσμικό σύστημα, αλλά χωρίς ακόμη να προσδιορίζονται οι πραγματικές δυνατότητες εξέλιξης, αφού η ουσία εξαρτάται από τους αριθμούς των οργανικών θέσεων που θα καθοριστούν αργότερα. Ο στρατεύσιμος θα υπηρετεί σε μια θητεία πιο αυστηρά καθορισμένη ως προς τις αναβολές και τις διαδικασίες, ενώ η σχέση του με το στρατιωτικό σύστημα θα παρατείνεται μέσω της ενεργού εφεδρείας. Ο έφεδρος και γενικότερα ο πολίτης θα βρίσκεται υπό ένα πιο συστηματικό πλαίσιο παρακολούθησης και πιθανής ενεργοποίησης, με υποχρέωση ενημέρωσης στοιχείων και μεγαλύτερη σύνδεση με τις διαδικασίες άμυνας σε βάθος χρόνου.
Από τεχνική σκοπιά, το σχέδιο νόμου διαμορφώνει ένα ενιαίο και κωδικοποιημένο πλαίσιο που εξαλείφει την παλαιά ασυμμετρία νομοθετημάτων. Ωστόσο, ένα σημαντικό μέρος της ουσίας παραμένει αδιευκρίνιστο, καθώς οι κρίσιμοι αριθμητικοί δείκτες, οι οργανικές θέσεις, οι ακριβείς μισθολογικές αποδοχές, τα ποσοτικά όρια προαγωγών και τα επιχειρησιακά κίνητρα θα προσδιοριστούν μέσω μελλοντικών υπουργικών αποφάσεων. Αυτό δημιουργεί ένα θεσμικά καθαρό αλλά πρακτικά ανοιχτό πλαίσιο, όπου η επιτυχία της μεταρρύθμισης θα εξαρτηθεί από την ποιότητα και την ταχύτητα των κανονιστικών αποφάσεων που θα το ακολουθήσουν.
Η συνολική κριτική που μπορεί να ασκηθεί στο νομοσχέδιο είναι διττή. Από τη μια, συγκροτεί μια θεσμική δομή που αντικαθιστά με καθαρότητα δεκάδες παλαιές διατάξεις και δημιουργεί ενιαία βάση για το μέλλον. Από την άλλη, η απουσία κρίσιμων αριθμητικών δεδομένων και η εξάρτηση από μεταγενέστερες πράξεις δημιουργούν αβεβαιότητα για το πραγματικό λειτουργικό και οικονομικό αποτέλεσμα της μεταρρύθμισης. Το σχέδιο νόμου δείχνει ξεκάθαρη κατεύθυνση, αλλά η πρακτική του εφαρμογή θα εξαρτηθεί από το αν το κράτος θα μπορέσει να γεμίσει το νέο θεσμικό περίγραμμα με ουσιαστικό και αποτελεσματικό περιεχόμενο.
Δημοσιονομική ανάλυση του νέου Νόμου
Το σχέδιο νόμου που τέθηκε σε διαβούλευση συνοδεύεται από μια εκτεταμένη θεσμική αναδιάρθρωση των Ενόπλων Δυνάμεων, στην οποία ενσωματώνονται μεταβολές με βαρύτατο δημοσιονομικό και οργανωτικό αποτύπωμα. Αν και ο πυρήνας της μεταρρύθμισης εμφανίζεται πρωτίστως θεσμικός, η πραγματική του ουσία εντοπίζεται στη διαχείριση του κόστους προσωπικού, στη διαμόρφωση μιας νέας πυραμίδας στελεχών, στη λειτουργική αναδιάρθρωση της στρατιωτικής εκπαίδευσης και στη μετατροπή της θητείας και της εφεδρείας σε εργαλεία παραγωγής ανθρώπινου δυναμικού με διαφορετική χρησιμότητα από αυτήν που είχαν τις τελευταίες δεκαετίες.
Από δημοσιονομικής πλευράς, το νομοσχέδιο δεν μπορεί να απομονωθεί από την πραγματικότητα ότι οι ΕΔ απορροφούν σταθερά ποσοστό άνω του 70% των λειτουργικών δαπανών τους σε αποδοχές και συντάξεις προσωπικού. Όταν εισάγεται μια τόσο μεγάλη θεσμική αναμόρφωση, ο δημοσιονομικός στόχος βρίσκεται πάντοτε πίσω από το κείμενο, έστω και αν δεν αναφέρεται ρητώς.
Η πρώτη μεγάλη δημοσιονομική διάσταση εντοπίζεται στη βαθιά οργανωτική αναδιάρθρωση της πυραμίδας προσωπικού. Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα βρέθηκε με έναν υπερδιογκωμένο κορμό ανώτερων και ανώτατων αξιωματικών σε σχέση με τις πραγματικές επιχειρησιακές ανάγκες και το μέγεθος των μισθολογικών της δυνατοτήτων. Η σταδιακή συσσώρευση στελεχών σε υψηλούς βαθμούς, αποτέλεσμα παλαιότερων μοντέλων κρίσεων και προαγωγών, αύξησε τον δημοσιονομικό λογαριασμό χωρίς αντίστοιχη επιχειρησιακή απόδοση.
Το νέο νομοσχέδιο επιχειρεί να περιορίσει τέτοιου είδους ανισορροπίες μέσα από το ενιαίο καθεστώς καταστάσεων υπηρεσίας και τη σαφέστερη οριοθέτηση των προϋποθέσεων προαγωγής. Η δημιουργία ενός στενότερου και περισσότερο «πυραμιδικού» συστήματος μειώνει μεσοπρόθεσμα την παραγωγή υψηλόβαθμων στελεχών και περιορίζει την ταχύτητα με την οποία το προσωπικό μετακινείται στα ακριβότερα μισθολογικά επίπεδα. Αυτή η επιλογή, αν και παρουσιάζεται ως οργανωτική, είναι βαθύτατα δημοσιονομική, αφού η επιβράδυνση της μισθολογικής εξέλιξης αποτελεί έναν από τους λίγους τρόπους σταθεροποίησης του κόστους χωρίς άμεση πολιτική επίπτωση.
Παράλληλα, η ενίσχυση του ρόλου των υπαξιωματικών και η ενσωμάτωση των ΕΠΟΠ σε ένα πιο δομημένο πλαίσιο σταδιοδρομίας δημιουργούν μια νέα κατανομή προσωπικού, όπου η βάση του συστήματος αποκτά μεγαλύτερο βάθος. Το προσωπικό σε χαμηλότερους βαθμούς έχει μικρότερο δημοσιονομικό βάρος, ενώ ταυτόχρονα η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι στρατοί που βασίζονται σε ισχυρό σώμα υπαξιωματικών λειτουργούν πιο αποδοτικά επιχειρησιακά.
Η μεταρρύθμιση προσαρμόζεται, έτσι, σε ένα «διπλό» πρότυπο: επιχειρεί να επαναφέρει την ελληνική δομή σε πιο λειτουργική κατανομή ρόλων και ταυτόχρονα να ευθυγραμμίσει το δημοσιονομικό βάρος με τα πρότυπα βιωσιμότητας που επιδιώκουν όλες οι σύγχρονες ευρωπαϊκές ένοπλες δυνάμεις.
Εξίσου κρίσιμο είναι το νέο μισθολογικό καθεστώς. Το σχέδιο νόμου ορίζει τη μορφή και την αρχιτεκτονική του μισθολογίου, αλλά αποφεύγει εντελώς να εισέλθει στους πραγματικούς αριθμούς. Αυτό δεν αποτελεί κενό αλλά επιλογή: επιτρέπει στο Υπουργείο να καθορίσει εκ των υστέρων το κόστος, προσαρμόζοντας την εφαρμογή του ανάλογα με την κατάσταση του προϋπολογισμού, χωρίς να χρειάζεται τροποποίηση του νόμου. Η εισαγωγή ενός ενιαίου βασικού μισθού σε συνδυασμό με συντελεστές που καθορίζονται σε κανονιστικό επίπεδο δίνει στο κράτος ένα ισχυρό εργαλείο ελέγχου δαπανών.
Η διαμόρφωση είκοσι μισθολογικών βαθμίδων επιτρέπει να απλωθεί το μισθολογικό κόστος σε μεγαλύτερο χρόνο, γεγονός που μειώνει την πίεση στις ετήσιες δαπάνες. Όσο περισσότερο διαρκεί η εξέλιξη σε ένα κλιμάκιο, τόσο πιο σταθερό παραμένει το συνολικό κόστος προσωπικού. Αν το νέο μισθολόγιο εφαρμοστεί με αυστηρό τρόπο, οι ΕΔ θα διαθέτουν το πρώτο πραγματικά ελεγχόμενο δημοσιονομικό μοντέλο μισθών από τη δεκαετία του ’90.
Η ίδρυση της Διακλαδικής Διοίκησης Ακαδημαϊκής Εκπαίδευσης (ΔΙΔΑΕ) επιφέρει επίσης δημοσιονομικές συνέπειες που δεν είναι άμεσα εμφανείς. Η αναβάθμιση σχολών, η πιστοποίηση προγραμμάτων σπουδών, η ανάγκη για νέες υποδομές, το διδακτικό προσωπικό και η συνολική προσαρμογή στις απαιτήσεις της ΕΘΑΑΕ απαιτούν επενδύσεις. Αυτές οι επενδύσεις, παρά το ότι εμφανίζονται ως κόστος, μπορούν μακροπρόθεσμα να μειώσουν τη συνολική δαπάνη προσωπικού.
Ένας στρατός με υψηλότερου επιπέδου εκπαίδευση χρησιμοποιεί πιο αποδοτικά το προσωπικό του, περιορίζει εξωτερικές ανάγκες τεχνικής εκπαίδευσης, μειώνει τον όγκο λαθών και βλαβών και αυξάνει τη διάρκεια ζωής των συστημάτων. Η αναβάθμιση της εκπαίδευσης δεν είναι μια «μηχανική» αναδιάταξη, αλλά στοχεύει στη μείωση του κόστους λειτουργίας μέσω βελτιωμένων δεξιοτήτων.
Στον αντίποδα, η θητεία παραμένει φθηνό εργαλείο παραγωγής προσωπικού. Με την παραμονή της στο δωδεκάμηνο και τη θεσμική συμπλήρωσή της με πιο καθαρό σύστημα αξιολόγησης, αναβολών και υποχρεώσεων, το κράτος διατηρεί μια σταθερή και προσιτή βάση ανθρώπινου δυναμικού. Το σχέδιο νόμου δίνει έμφαση στη δυνατότητα απόκτησης δεξιοτήτων από τους στρατεύσιμους, μια κατεύθυνση που έχει μικρό κόστος αλλά δυνητικά σημαντική επιχειρησιακή απόδοση. Η προσπάθεια να γίνει η θητεία περισσότερο «χρήσιμη» είναι δημοσιονομικά ουδέτερη αλλά οργανωτικά κρίσιμη: ένας στρατεύσιμος εκπαιδευμένος με βάση πραγματικές ανάγκες μειώνει το κόστος εκπαίδευσης των επόμενων βαθμίδων.
Η εφεδρεία αποτελεί το δεύτερο μεγάλο εργαλείο εξοικονόμησης πόρων. Με την ενεργοποίησή της μέσω ψηφιακού μητρώου και την επιβολή υποχρέωσης ενημέρωσης στοιχείων, δημιουργείται μια δεξαμενή ανθρώπινου δυναμικού με πολύ μικρό κόστος συντήρησης. Σε σύγκριση με μόνιμο προσωπικό, ο ενεργός έφεδρος κοστίζει ελάχιστα και μπορεί να προσφέρει πολύτιμη επιχειρησιακή ενίσχυση σε περιόδους κρίσεων.
Η επιλογή να οριστεί ως όριο υποχρέωσης το 60ό έτος δείχνει ότι το Υπουργείο επιδιώκει μια εφεδρεία «χαμηλού κόστους αλλά υψηλής ετοιμότητας». Είναι χαρακτηριστικό ότι χώρες με αποτελεσματικά μοντέλα εφεδρείας, όπως η Φινλανδία και το Ισραήλ, αποδίδουν πάνω από το 40% της επιχειρησιακής τους ισχύος σε χαμηλού κόστους εφεδρικές δυνάμεις.
Το πραγματικά κρίσιμο και ταυτόχρονα πιο αβέβαιο σημείο της μεταρρύθμισης είναι η διαχείριση των οργανικών θέσεων. Το νομοσχέδιο δεν καθορίζει αριθμούς· αφήνει την καρδιά του θέματος σε μελλοντικές υπουργικές αποφάσεις. Από τις αριθμητικές επιλογές που θα γίνουν εξαρτάται αν η μεταρρύθμιση θα έχει πραγματικό αποτέλεσμα ή αν θα παραμείνει θεωρητικό πλαίσιο.
Οι οργανικές θέσεις είναι ο βασικός μηχανισμός μέσω του οποίου αυξάνονται ή μειώνονται οι μισθολογικές δαπάνες. Μείωση θέσεων σε υψηλούς βαθμούς, σταδιακή μετατόπιση του βάρους στους υπαξιωματικούς και σταθεροποίηση των ΕΠΟΠ δημιουργούν μια πιο βιώσιμη δομή. Αν όμως οι οργανικές θέσεις παραμείνουν ως έχουν ή αυξηθούν υπό την πίεση διαφόρων κλάδων, το δημοσιονομικό όφελος θα μηδενιστεί.
Η εφαρμογή της μεταρρύθμισης έχει, επιπλέον, οργανωτικές προκλήσεις. Η συνένωση παλαιών και νέων διαδικασιών, η εγκατάσταση της ΔΙΔΑΕ, η προσαρμογή των σχολών και η μετάβαση σε νέο σύστημα κρίσεων απαιτούν συντονισμό και χρόνο. Σε κάθε μεταρρύθμιση αυτού του μεγέθους εμφανίζεται συνήθως ένα «κενό εφαρμογής» — ένα διάστημα στο οποίο το παλαιό σύστημα έχει παύσει να λειτουργεί και το νέο δεν έχει ακόμη ωριμάσει. Ο κίνδυνος επιχειρησιακής υστέρησης είναι υπαρκτός.
Για παράδειγμα, η αλλαγή σταδιοδρομίας αξιωματικών μπορεί να δημιουργήσει προσωρινές ανισορροπίες στη διαθεσιμότητα στελεχών σε συγκεκριμένους κλάδους, ενώ η ενίσχυση των υπαξιωματικών απαιτεί χρόνο και νέες οργανωτικές δομές. Παράλληλα, η αναβάθμιση της εκπαίδευσης, αν δεν υποστηριχθεί με αντίστοιχους πόρους, μπορεί να οδηγήσει σε υπερφόρτωση του προσωπικού χωρίς το προσδοκώμενο αποτέλεσμα.
Σε δημοσιονομικό επίπεδο, η συνολική κατεύθυνση της μεταρρύθμισης είναι σαφής: μείωση και σταθεροποίηση του κόστους προσωπικού, δημιουργία δομής που επιτρέπει στο κράτος να ελέγχει τη μισθολογική εξέλιξη, επένδυση σε φθηνότερα εργαλεία (θητεία και εφεδρεία), και ανακατεύθυνση των πόρων σε εκπαίδευση και πραγματική επιχειρησιακή αξία. Η πρακτική επιτυχία αυτού του στόχου εξαρτάται από την εφαρμογή και όχι από το γράμμα του νόμου. Το νομοσχέδιο δίνει τα εργαλεία· δεν δίνει τη λύση. Η λύση θα διαμορφωθεί από τις πράξεις που θα ακολουθήσουν.
