ΑΝΑΛΥΣΗ: Τα προγράμματα 2020-2023 που αναγέννησαν τις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις μετά τα Μνημόνια

Η οικονομική κρίση που έπληξε την Ελλάδα το 2009 οδήγησε σε μια δεκαετία σκληρής λιτότητας, γνωστή ως η περίοδος των μνημονίων (2010-2018). Υπό την πίεση της Τρόικας – Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και Διεθνές Νομισματικό Ταμείο – οι ελληνικές κυβερνήσεις εφάρμοσαν δραστικές περικοπές σε όλους τους τομείς των δημoσίων δαπανών. Οι αμυντικές, χαρακτηριζόμενες συχνά ως μη παραγωγικές από τους δανειστές, υπέστησαν κι αυτές σοβαρές μειώσεις, οδηγώντας σε μια πρωτοφανή απαξίωση των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων.

Από το 2009 έως το 2018, ο αμυντικός προϋπολογισμός μειώθηκε κατά περίπου 68%, από 5,42 δισεκατομμύρια ευρώ σε 1,73 δισεκατομμύρια. Αυτή η μείωση δεν ήταν απλώς “νούμερα”. Οδήγησε σε καθηλώσεις αεροσκαφών και περιορισμό δραστηριότητας άλλων μεγάλων μέσων, υποβάθμιση της συντήρησης και συνολική πτώση της επιχειρησιακής ετοιμότητας, φέρνοντας τις Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας σε επικίνδυνα σημεία.

Οι δανειστές, εστιάζοντας στην επίτευξη πρωτογενών πλεονασμάτων, επέβαλαν περικοπές που αγνόησαν τις γεωπολιτικές ανάγκες της Ελλάδας, όπως η απειλή από την Τουρκία στο Αιγαίο.

Το πρώτο μνημόνιο, υπογεγραμμένο τον Μάιο του 2010 από την κυβέρνηση Γιώργου Παπανδρέου, επέβαλε άμεσες μειώσεις δαπανών για να εξασφαλιστούν δάνεια ύψους 110 δισ. ευρώ. Έτσι απαιτούσε μεγάλες περικοπές συμπεριλαμβανομένης της άμυνας, με στόχο τη μείωση του ελλείμματος από 13,6% του ΑΕΠ το 2009 σε 3% έως το 2014. Ο αμυντικός προϋπολογισμός έπεσε από 5,42 δισ. ευρώ το 2009 σε 3,8 δισ. το 2011. Ακυρώθηκαν συμβάσεις όπως η αναβάθμιση των F-16C/D Block 30/50, και η αγορά φρεγατών, ενώ μειώθηκαν οι δαπάνες συντήρησης κατά 50%. Η έλλειψη πόρων οδήγησε σε χαμηλή επιχειρησιακή ετοιμότητα, με 30% των οχημάτων και αεροσκαφών εκτός λειτουργίας. Η κυβέρνηση Παπαδήμου συνέχισε τις περικοπές, μειώνοντας περαιτέρω τις δαπάνες κατά 20%.

Η  κυβέρνηση Σαμαρά ενσωμάτωσε αυτές τις μειώσεις στο δεύτερο μνημόνιο, υπογεγραμμένο το Φεβρουάριο του 2012, που επέβαλε περαιτέρω λιτότητα για δάνειο 130 δισ. ευρώ. Οι δαπάνες άμυνας μειώθηκαν στα 2,5 δισ. ευρώ το 2013.

Το μνημόνιο αυτό είχε σαν αποτέλεσμα και τη μείωση 30% σε μισθούς στελεχών και 50% σε προμήθειες υλικών αφήνοντας ελάχιστα για συντήρηση. Η κυβέρνηση Σαμαρά, πιεζόμενη, ακύρωσε αρκετά εξοπλιστικά προγράμματα αν και έφτιαξε μια νέα λίστα 44 προγραμμάτων υψηλής προτεραιότητας. Φυσικά κανένα από αυτά δεν υλοποιήθηκε.

Το τρίτο μνημόνιο, υπογεγραμμένο τον Αύγουστο 2015 από την κυβέρνηση Αλέξη Τσίπρα, για δάνειο 86 δισ. ευρώ, σταθεροποίησε τις ετήσιες αμυντικές δαπάνες γύρω στα 1,7-1,8 δισ. ευρώ, με ουσιαστικά παγωμένες εξοπλιστικές επενδύσεις. Η κυβέρνηση εφάρμοσε περικοπές 400 εκατ. ευρώ στην άμυνα το 2016. Αυτό οδήγησε σε περαιτέρω υποβάθμιση, ενώ λίγο μετά αποφάσισε τον αποτυχημένο εκσυγχρονισμό των Ρ-3Β, αξίας 500 εκατ.

Η Πολεμική Αεροπορία υπέστη τις πιο δραματικές συνέπειες. Τα μαχητικά Mirage 2000 καθηλώθηκαν. Κάτω από 10 ήταν σε πτητική κατάσταση το 2018. Τα μεταγωγικά C-130B/H και C-27J είχαν διαθεσιμότητα κάτω από 30%, με μεγάλα προβλήματα και ακύρωση αποστολών λόγω μηχανικών βλαβών. Τα ελικόπτερα Super Puma παρέμειναν αδρανή για μήνες, κάτι που μείωσε την ετοιμότητα σε αποστολές SAR και επιτήρησης. Την ίδια περίοδο η Τουρκία ενέτεινε τις παραβιάσεις.

Τα υποβρύχια Type 214 δεν απέκτησαν νέες τορπίλες, ενώ φρεγάτες MEKO παρέμειναν στο Ναύσταθμο λόγω έλλειψης καυσίμων, και βέβαια ούτε ούτε λόγος για εκσυγχρονισμό τους. Εκτιμούμε πως το Πολεμικό Ναυτικό έχασε τουλάχιστον το 30% της επιχειρησιακής ικανότητας, με πλοία να λειτουργούν με αυτοσχέδιες λύσεις.

Ο Στρατός Ξηράς βασίστηκε επίσης στην εφευρετικότητα στελεχών. Άρματα μάχης Leopard και πυροβόλα PzH 2000 λειτουργούσαν με περιορισμένα ανταλλακτικά, με σοβαρά προβλήματα διαθεσιμότητας. Ελικόπτερα AH-64 Apache καθηλώθηκαν, τα ΝΗ90 δεν μπορούσαν να βγάλουν ώρες ούτε καν για τη συντήρηση της πτητικής ικανότητας των πιλότων τους. Τα Chinook έμειναν επίσης χωρίς υποστήριξη, και σαν λύση αγοράστηκαν μεταχειρισμένα, αλλά επιθεωρημένα, ακόμη 10 CH-47D από τις ΗΠΑ. Φυσικά και τα “νέα” καθηλώθηκαν όταν “κατανάλωσαν” τις ώρες πτήσης μέχρι την επόμενη συντήρηση.

Συνολικά, η μνημονιακή περίοδος αποκάλυψε τα όρια της λιτότητας όταν αυτή εφαρμόζεται χωρίς εξαιρέσεις σε κρίσιμους τομείς όπως η άμυνα. Οι κυβερνήσεις, ανεξαρτήτως πολιτικής απόχρωσης, υπέκυψαν στις απαιτήσεις των δανειστών, ρισκάροντας την εθνική ασφάλεια.

Η αλλαγή

Το καλοκαίρι του 2019 είχαμε νέα κυβέρνηση, η οποία ενημερώθηκε από τα Επιτελεία για την κατάσταση των Ενόπλων Δυνάμεων και τα τεράστια προβλήματα. Αλλά η ένδειξη πως υπάρχει κάποια τάση αλλαγής της ελληνικής στάσης, σημειώθηκε μετά την πρώτη συνάντηση Μητσοτάκη-Ερντογάν που πραγματοποιήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2019, στο περιθώριο της 74ης Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη. Χαρακτηρίστηκε ως προσπάθεια επανεκκίνησης του διαλόγου, χωρίς ωστόσο να οδηγήσει σε κάποια συμφωνία. Από όσα έγιναν γνωστά, εστίασε σε διμερή ζητήματα όπως το Κυπριακό, το μεταναστευτικό αλλά και σε εξελίξεις στη Μέση Ανατολή. Ο Μητσοτάκης εξέφρασε ανησυχίες για τις τουρκικές ενέργειες στην περιοχή, ενώ ο Ερντογάν αναφέρθηκε σε «άδικες» κριτικές για τις πολιτικές της χώρας του επιμένοντας σε σκληρή γραμμή. Κάτι που είδαμε ένα έτος μετά να αναδεικνύεται με τις συνεχόμενες ελληνοτουρκικές κρίσεις σε Έβρο και Αιγαίο – όπου η δική μας πλευρά κατάφερε να σταθεί επάξια- όπου ήταν και το μεγαλύτερο “καμπανάκι” για τις όλο και πιο διεκδικητικές προθέσεις της Τουρκίας σε βάθος χρόνου, που δηλωνόταν κιόλας με σκληρότατη ρητορική.

Έτσι, οι τότε νέοι Αρχηγοί, πρωτοστατούντος του Α/ΓΕΕΘΑ Κ.Φλώρου, ξεκίνησαν έναν τιτάνιο αγώνα για την ενίσχυση των Ενόπλων Δυνάμεων. Αυτή θα είχε 3 σκέλη:

1. Αγορά νέων οπλικών συστημάτων, που θα έδιναν γρήγορα αποτελέσματα στην ισορροπία δυνάμεων.
2. Επαναφορά σε υπηρεσία του απαξιωμένου υλικού, που είχε μείνει χωρίς ανταλλακτικά και συντήρηση για 10 χρόνια σχεδόν. Σχεδιάστηκαν λοιπόν ένας μεγάλος αριθμός FOS (Follow On Support, Εν Συνεχεία Συντηρήσεων), σε μια προσπάθεια που τελικά έγινε αγώνας δρόμου αντοχής.
3. Ενίσχυση ανθρώπινου δυναμικού με, πρόσληψη νέων ΕΠΟΠ, αύξηση των θέσεων των παραγωγικών σχολών στα προ Μνημονίων επίπεδα, και ει δυνατόν βελτίωση των αποδοχών των στελεχών.

Για τα δυο πρώτα σκέλη, διατέθηκαν συνολικά 10,55 δις ευρώ στο διάστημα 2019-2023, ένα τεράστιο ποσό, απολύτως απαραίτητο όμως για τις ανάγκες των Ενόπλων Δυνάμεων. Αυτό κατανεμήθηκε ως εξής:

• Στρατός Ξηράς: 742.783.573 €
• Πολεμικό Ναυτικό: 3.735.106.265 €
• Πολεμική Αεροπορία: 6.078.591.659 €
• ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ: 10.556.481.497 €

Ποσοστά ανά κλάδο επί του συνόλου

• Στρατός Ξηράς: 7,04%
• Πολεμικό Ναυτικό: 35,38%
• Πολεμική Αεροπορία: 57,58%

Πολεμική Αεροπορία, η μερίδα του λέοντος

Η Αεροπορία, λόγω των πολύ εξειδικευμένων αλλά και πανάκριβων μέσων της, απορροφούσε ιστορικά τα περισσότερα χρήματα του αμυντικού προϋπολογισμού. Το αποτέλεσμα βέβαια ήταν να έχουμε μια από τις ισχυρότερες αεροπορικές δυνάμεις στην Ευρώπη και πάντα ικανή να αντιπαρατεθεί με την τουρκική.

Την περίοδο που εξετάζουμε, η Πολεμική Αεροπορία αγόρασε τα 24 Rafale F3R, τα οποία επισήμως αντικατέστησαν τα αδύνατον να επανέλθουν σε ενεργό υπηρεσία Mirage 2000EGM/BGM, αλλά ανεπίσημα αγοράστηκαν για έναν λόγο. Να φέρουν στο Αιγαίο τον πύραυλο Meteor, ένα όπλο που δίνει τη δυνατότητα στην ΠΑ να αντιμετωπίζει τα εχθρικά αεροσκάφη σε αποστάσεις στα 200 χιλιόμετρα.

Την ίδια στιγμή, αποφασίστηκε η υπογραφή πολλών αλλά και ακριβών FOS για τα εναέρια μέσα, κάτι που φυσικά απαίτησε πολλά κονδύλια. Ας δούμε όμως πως κατανεμήθηκαν τα ποσά στην ΠΑ:

• Προμήθεια 24 Rafale F3R, όπλων και Εν Συνεχεία Υποστήριξη, 3.127.996.659 €
• Εν Συνεχεία Υποστήριξη (FOS) για τα 24 αεροσκάφη Μirage 2000-5Mk2,  244.997.362,50 €. To πρόγραμμα επανέφερε σε υπηρεσία τα υπερπολύτιμα αεροσκάφη
• Εν Συνεχεία Υποστήριξη (FOS) μαχητικών F-16, 254.395.452,42 €. Ασχέτως του εκσυγχρονισμού των F-16V, τα Block 30 & 50 έπρεπε να συνεχίσουν να πετούν
• Ανάπτυξη δυνατοτήτων εργοστασιακής συντήρησης των αεροκινητήρων F100-PW-229 (των F-16) στο ΚΕΑ, κόστος 224.553.693 €
• Εν Συνεχεία Υποστήριξη (FOS) μαχητικών F-4Ε, καθώς συμπεριλαμβάνονταν τότε κανονικά στα σχέδια του ΓΕΑ, 11.700.000 €
• Δημιουργία Διεθνούς Εκπαιδευτικού Κέντρου Πτήσεων στην Καλαμάτα, 1.853.880.581,19 €
• Χρονομίσθωση (Leasing) μη επανδρωμένων αεροσκαφών IAI Heron, 18.511.000,60 €. Τα αεροσκάφη αγοράστηκαν μετά με πολύ χαμηλό κόστος (υπολειπόμενη αξία)
• Υποστήριξη των C-130 από NSPA, 23.245.536 €. Είναι το πρόγραμμα που απέδωσε 2 αεροσκάφη από την Πορτογαλία, και συνεχίζεται
• Εν Συνεχεία Υποστήριξη (FOS) C-130 από την ΕΑΒ, 5.541.949,24 €
• Εν Συνεχεία Υποστήριξη (FOS) C-27J, 55.723.670 €. Το πρόγραμμα θεωρείται επιτυχημένο, και πλέον τα περισσότερα ελληνικά C-27J είναι επιχειρησιακά.
• Συντήρηση πυραύλων SCALP-EG, 164.000.000 €. Ουσιαστικά αναβαθμίστηκαν τα όπλα, με νέα ηλεκτρονικά, και βελτίωση της ακρίβειας πλήγματος.
• Υποστήριξη βλημάτων AIM-9L από NSPA, 4.070.400 €
• Εν Συνεχεία Υποστήριξη (FOS) IRIS-T, 9.800.000 €
• Εν Συνεχεία Υποστήριξη (FOS) αντιαεροπορικών συστημάτων PATRIOT, 40.719.428 €. Τώρα πια μπορούμε να πούμε πως ακόμη και υπερπολύτιμες πυροβολαρχίες Patriot ήταν στο όριο.
• Εν Συνεχεία Υποστήριξη (FOS) αντιαεροπορικών Crotale, 18.496.420,04 €. Αρκετά συστήματα ήταν για πολλά χρόνια εκτος λειτουργίας, και πλέον κινδύνευαν να αχρηστευτούν οριστικά.
• Προμήθεια ιματισμού ιπταμένων και λοιπού εξοπλισμού εδάφους, 7.490.389 €
• Προμήθεια πυροδοτικών μηχανισμών CAD/PAD, 12.205.029 €
• Προμήθεια υλικών και ανταλλακτικών γενικών επισκευών ανασχετήρων, 1.264.089 €

Πολεμικό Ναυτικό, στην εποχή των FDI και των Romeo

Το Πολεμικό Ναυτικό, στην ίδια περίοδο, έως το 2023 που έχουμε συγκεντρωτικά τα στοιχεία, πήρε το μεγαλύτερο προϋπολογισμό που του είχε διατεθεί ποτέ. Το Σεπτέμβριο του 2020, από τη ΔΕΘ, ο πρωθυπουργός  ανακοίνωσε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα αγοράς 4 νέων φρεγατών, εκσυγχρονισμού των 4 ΜΕΚΟ200ΗΝ και απόκτησης  μεταχειρισμένων πλοίων επιπέδου φρεγάτας, με εκτιμώμενο προϋπολογισμό 5,5 δις ευρώ.

Στόχος η δημιουργία μιας δύναμης 10 πλοίων υψηλών δυνατοτήτων που θα πλαισιωνόταν μετά από νέες αγορές. Τελικά το ΠΝ έκανε χρήση των 3 δις ευρώ, για την αγορά μόνο των 3 φρεγατών. Την ίδια στιγμή υλοποίησε πολλά μικρά προγράμματα για την υποστήριξη των πλοίων του Στόλου και των οπλικών τους συστημάτων, δίνοντας ανάσες στα πληρώματα. Ας δούμε τα προγράμματα του ΠΝ:

• Προμήθεια 3 Φρεγατών FDI, μαζί με τα όπλα τους και Εν Συνεχεία Υποστήριξη (FOS), 3.048.950.000 €
• Γενική επιθεώρηση-επισκευή κύριων μηχανών Diesel MTU 20V 956 TB82 φρεγατών ΜΕΚΟ,  10.432.627,60 €
• Εν Συνεχεία Υποστήριξη (FOS) των συστημάτων και των υπαρχόντων βλημάτων RAM 14.998.147,20 €
• Εν Συνεχεία Υποστήριξη (FOS) των αντιπυραυλικών συστημάτων PHALANX, 6.200.000 €
• Προμήθεια φυσιγγίων 20mm για τα PHALANX 2.892.955 €
• Προμήθεια πυρομαχικών 76/62 πυροβόλων OTO MELARA, 433.000 €
• Συντήρηση εργοστασιακού επιπέδου για τα βλήματα PENGUIN των ελικοπτέρων S70B, 11.000.000 €
• Προμήθεια και Εν Συνεχεία Υποστήριξη Τορπιλών Seehecht DM2A4, 111.981.920 €
• Προμήθεια Αντιμέτρων τορπιλών για τα υποβρύχια και Εν συνεχεία υποστήριξής τους (FOS),  10.000.000€
• Προμήθεια συσσωρευτών μάχης για τις τορπίλες SUT/SST-4, 12.936.000 €
• Πενταετής επιθεώρηση κινητήρα πρόωσης υποβρυχίου 214ΗΝ, 1.500.000 €
• Προμήθεια αναλωσίμων υλικών πυροβόλου 76/62 OTO MELARA για τις ΤΠΚ κλάσης Ρουσσέν, 213.351,35 €
• Προμήθεια ειδικών εξαρτημάτων πυροβόλου OTO MELARA ΤΠΚ Ρουσσέν, 160.521,35 €
• Προμήθεια συλλογών ανταλλακτικών πυροβόλου OTO MELARA 76/62,  1.603.700,38 €
• Προμήθεια 12 συλλογών ανταλλακτικών γενικής επιθεώρησης μηχανών MTU 20V 538 TB91 για τις ΤΠΚ κλάσεων ΛΑΣΚΟΣ και ΚΑΒΒΑΛΟΥΔΗΣ, 8.014.270,82 €
• Αγορά Συστημάτων Διεύθυνσης Βολής και πυραύλων SPIKE (NLOS, ER2) για τον εξοπλισμό των κανονιοφόρων ΜΑΧΗΤΗΣ και ΣΑΠ Mk-V, 54.985.200 €
• Απόκτηση Παράκτιων Περιπολικών κλάσης ISLAND, με πλήρη ανακατασκευή, συντήρηση, νέα όπλα, μεταφορά και εκπαίδευση, τελικού κόστους, 42.457.600 €
• Προμήθεια ηχοσημαντήρων ΑΦΝΕ P-3Β, για όταν θα ήταν επιχειρησιακά τα αεροσκάφη. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν και από τα MH-60R Romeo, 3.900.000 €
• Αγορά 4+3 ελικοπτέρων MH-60R, 286.496.765 €
• Εν Συνεχεία Υποστήριξη (FOS) των ελικοπτέρων S-70, 90.437.086 €
• Εν Συνεχεία Υποστήριξη (FOS) κινητήρων T700-401C των ελικοπτέρων S-70, πλήρη ανακατασκευή κινητήρων, 15.513.120 €

Στρατός Ξηράς, μόνο μεταχειρισμένα, αλλά ευτυχώς, και FOS

O Στρατός Ξηράς, πήρε αναλογικά τα λιγότερα χρήματα, όπως γράψαμε και παραπάνω. Ουσιαστικά, προσπάθησε να επαναφέρει σε πτητική κατάσταση τα ελικόπτερά του, αλλά να αποκτήσει στοχευμένα όπλα, είτε μεταχειρισμένα, είτε καινούργια. Ας δούμε τα προγράμματα του:

• Προμήθεια 1.200 Τροχοφόρων Τεθωρακισμένων Οχημάτων Αναγνώρισης Μ1117,  12.890.000 €
• Προμήθεια 40 Τεθωρακισμένων Οχημάτων Μάχης Marder-1A3 άνευ κόστους, ανταλλαγή με ΒΜΡ-1
• Προμήθεια Πυραυλικού Συστήματος Πολλαπλών Ρόλων Μεγάλου Βεληνεκούς SPIKE NLOS σε οχήματα, μαζί με UAV, 269.855.000 €
• Προμήθεια Συστημάτων NLOS SPIKE για τα επιθετικά ελικόπτερα AH-64Α, 45.000.000 €
• Αναβάθμιση 19 AH-64A από την Elbit Systems, 40.000.000 €
• Υποστήριξη AH-64 μέσω FMS, 20.000.000 €
• Προμήθεια ανταλλακτικών AH-64A από ΗΑΕ, 5.000.000 €. To απόθεμα που απέκτησε ο ΕΣ ήταν πολλαπλάσιας αξίας, και ουσιαστικά είναι αυτό που διατηρεί σε υπηρεσία τα πολύτιμα ελικόπτερα.
• Συντήρηση μεταφορικών Ε/Π NH90, αφορά ένα ελικόπτερο, 5.000.000 €
• Υποστήριξη Ελικοπτέρων Αεροπορίας Στρατού (γενικό πρόγραμμα) 147.978.268 €
• Εν Συνεχεία Υποστήριξη (FOS) CH-47D Chinook, 100.000.000 €. Το πρόγραμμα παραμένει παγωμένο με ευθύνη της Boeing και του Αμερικανικού Στρατού.
• Εν Συνεχεία Υποστήριξη (FOS) των UH-1H/ AB-205, 1.645.650 €
• Προμήθεια μη επανδρωμένων PATROLLER μέσω NSPA, 56.000.000 €.
• Προμήθεια 41 Ταχυπλόων Σκαφών Μεταφοράς Προσωπικού, 16.020.000 €
• Προμήθεια Αλεξιπτώτων Στατικού Ιμάντα μετά εφεδρικών αλεξιπτώτων, 8.810.000 €
• Προμήθεια 114 Αλεξιπτώτων Ελεύθερης Πτώσης Διεισδύσεως, 2.280.000 €
• Προμήθεια 123 Ελαστικών Λεμβών 7-10 Ατόμων και Εν Συνεχεία Υποστήριξη, 2.021.870,57 €
• Υποστήριξη οπλικών συστημάτων ΣΞ μέσω ΗΠΑ, (κυρίως πυροβολικό) 6.000.000
• Αγορά μπαταριών για οχήματα κάθε είδους, 1.260.284,85 €
• Υπηρεσία Θαλασσίου Εγχώριου Μεταφορέα για το ΣΞ, για τις ανάγκες της ΑΣΔΕΝ 3.022.500 €

Συμπέρασμα

Μπορεί τα προγράμματα που ξεχωρίζουν να είναι κυρίως οι αγορές των 24 Rafale F3R και των 3 φρεγατών κλάσης ΚΙΜΩΝ, αλλά υπάρχουν κι άλλα, πολύ πιο “αθόρυβα” αλλά σημαντικά. Θα λέγαμε πως αυτά είναι το Εκπαιδευτικό Αεροπορικό Κέντρο στην Καλαμάτα, η απόκτηση των 1.200 τεθωρακισμένων Μ1117 και η αγορά των SPIKE NLOS.

Κρίσιμα όμως είναι τα προγράμματα Εν Συνεχεία Υποστήριξης, που επανέφεραν σε λειτουργική κατάσταση αεροσκάφη, ελικόπτερα, πλοία, άρματα μάχης κ.α., αξίας δεκάδων δις ευρώ. Χάρη σε αυτά σήμερα βλέπουμε να πετούν τα Mirage 2000-5Mk2, τα C-130H, τα C-27J, αλλά και να βρίσκονται σε λειτουργία πολλά συστήματα που “αγνοούνταν” την Μνημονιακή Περίοδο.

Κλείνοντας, θέλουμε να πούμε το εξής παράδοξο. Με μνημονιακό προϋπολογισμό για νέες αγορές κοντά στα 500 εκ. ευρώ ετησίως, η Ελλάδα “ξόδεψε” σε περίπου 4 χρόνια, 10,5 δις ευρώ για εξοπλισμούς. Πως κατάφερε αυτό το “μαγικό”; Και γιατί δεν συνεχίζεται; Δεν υπήρχε τότε κάτι που λέγεται Σύμφωνο Σταθερότητας; Υπήρχε, αλλά η Ελλάδα εξαιρέθηκε ενώ έγινε ο σχετικός αμυντικός προγραμματισμός και οι επενδύσεις, ως αποτέλεσμα της συνεργασίας που είχε τότε η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εθνικής Αμύνης (Νίκος Παναγιωτόπουλος), με τη στρατιωτική (Κ. Φλώρος), τη Γενική Διεύθυνση Αμυντικών Εξοπλισμών και Επενδύσεων-ΓΔΑΕΕ (Αριστείδης Αλεξόπουλος) με τον πρωθυπουργό (και το Μαξίμου, με διευθυντή τότε τον Γρηγόρη Δημητριάδη).

Συγκεκριμένα η εξαίρεση της Ελλάδας από το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ήταν αποτέλεσμα συνδυασμού εξωγενών παραγόντων, όπως η πανδημία COVID-19 και η γεωπολιτική κρίση, συν βέβαια τις  στρατηγικές πρωτοβουλίες της ελληνικής κυβέρνησης. Το Σύμφωνο, που απαιτεί δημοσιονομική πειθαρχία (έλλειμμα κάτω από 3% του ΑΕΠ και χρέος κάτω από 60%), είχε επιβάλει όπως είπαμε αυστηρούς περιορισμούς στις αμυντικές δαπάνες κατά την περίοδο των μνημονίων.

Ωστόσο, από το 2020, η ΕΕ ενεργοποίησε τη “ρήτρα γενικής απαλλαγής” (General Escape Clause), επιτρέποντας στα κράτη-μέλη να χαλαρώσουν τους κανόνες για να αντιμετωπίσουν την κρίση της πανδημίας. Και επεκτάθηκε το 2022 για να καλύψει την ενεργειακή κρίση και τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Η Ελλάδα, ως χώρα με υψηλό χρέος (περίπου 200% του ΑΕΠ το 2020), εκμεταλλεύτηκε αυτή την ευελιξία για να αυξήσει τις δαπάνες της χωρίς κυρώσεις, εστιάζοντας σε υγεία, οικονομική στήριξη πληθυσμού και άμυνα.

Έτσι το 2020, ο αμυντικός προϋπολογισμός αυξήθηκε κατά 30% σε σχέση με το 2019, φτάνοντας τα 2,3 δισ. ευρώ, ενώ το 2021 έφτασε τα 5,3 δισ. ευρώ (συμπεριλαμβανομένων πολυετών συμβάσεων όπως Rafale και FDI φρεγάτες). Αυτή η υπέρβαση έγινε εφικτή μέσω: (α) της ενεργοποίησης της ρήτρας, που επέτρεψε έλλειμμα 9,7% του ΑΕΠ το 2020 χωρίς ποινές, (β) της έγκρισης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενός πολυετούς προγράμματος αύξησης αμυντικών δαπανών (Νοέμβριος 2020), το οποίο θεωρήθηκε συμβατό με τους στόχους της ΕΕ για κοινή άμυνα, και (γ) της εισροής κονδυλίων από το Ταμείο Ανάκαμψης (NextGenerationEU, 30 δισ. ευρώ για Ελλάδα), μέρος των οποίων (περίπου 1 δισ. ευρώ) κατευθύνθηκε έμμεσα σε αμυντικά έργα μέσω εθνικών προτεραιοτήτων.

Αυτή η εξαίρεση δεν ήταν αυτόματη, αλλά βασίστηκε σε διαπραγματεύσεις με την Κομισιόν και το Eurogroup, όπου η Ελλάδα παρουσίασε σχέδια για βιώσιμη ανάπτυξη και ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας, αποφεύγοντας έτσι κυρώσεις. Στο τέλος της περιόδου, οι αμυντικές δαπάνες έφτασαν τα 6+ δισ. ευρώ ετησίως (συμπεριλαμβανομένων πολυετών), σηματοδοτώντας την “αναγέννηση” των Ενόπλων Δυνάμεων μετά τα μνημόνια.

Ελπίζουμε πως οι δαπάνες αυτές θα σταθεροποιηθούν σε αυτό το ποσό, θα δουν και αυξητική τάση εκ νέου και θα γίνει εκμετάλλευση όλων των εργαλείων και πιθανών εξελίξεων χρηματοδότησης, που θα εμφανιστούν στο μέλλον. Καθώς παραμένουν τεράστιες οι εξοπλιστικές μας ανάγκες, πέρα από τα εξαγγελμένα κάπου 30 δις ευρώ για την επόμενη δωδεκαετία, ενώ κρίσιμη ανάγκη τώρα είναι και η ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής εξοπλισμών, κάθε τύπου.