Από τα τέλη Φεβρουαρίου βιώνουμε καθημερινώς την αγωνία του πολέμου που ξεκίνησε στην πραγματικότητα με την επίσημη ρωσική ανακήρυξη της αναγνωρίσως του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ της ανατολικής Ουκρανίας ως ανεξάρτητα εδάφη. Οι συζητήσεις των ημερών στρέφονται γύρω από τις τρέχουσες εχθροπραξίες στην Ουκρανία, το ζοφερό και ακαθόριστο μέλλον μιας πιθανής επέκτασεώς τους στην Ευρώπη με όπλα εξολοθρεύσεως του ανθρωπίνου είδους, τις έως τώρα συνέπειες της κρίσεως καθώς και τους παράγοντες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη λήξη της.
Σήμερα θα ασχοληθούμε με την έναρξή της και θα δούμε το πως η Ρωσία αντέδρασε κατά το παρελθόν σε άλλη μεγάλη κρίση για να κατανοήσουμε πληρέστερα τα σημερινά γεγονότα. Ήταν η κρίση που κατέληξε στη συνθήκη της Αδριανουπόλεως τη 14η Σεπτεμβρίου του 1829, η οποία καθόρισε ουσιαστικά την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Δεν θα επικεντρωθούμε όμως στο τελευταίο, αλλά θα εξηγήσουμε τις στρατιωτικές και διπλωματικές ενέργειες της Ρωσίας προ της υπογραφής της, περιορίζοντας το θέμα στην ιστορική του διάσταση και συνδέοντάς το με το σήμερα μόνο στην κατάληξή του.
Ο Δούκας του Ουέλλινγκτον, λίγο αφότου ανέλαβε το πόστο του Υπουργού Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας μετά τον ξαφνικό θάνατο του προκαθήμενού του Τζώρτζ Κάνινγκ, αποδοκίμασε δημοσίως τη ναυμαχία στο Ναυαρίνο χαρακτηρίζοντας την ως ανάρμοστο συμβάν, ενώ εξέφρασε ταυτοχρόνως και την υποστήριξή του προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία έναντι της Ρωσίας. Ο σκοπός του δεν ήταν άλλος πλην της εδαφικής και μόνο ακεραιότητας της πρώτης προς εξυπηρέτηση, αναμφιβόλως, των συμφερόντων της χώρας του.
Η ανοιχτή αυτή στάση του Δουκός του Ουέλλινγκτον παρερμηνεύθηκε από το σουλτάνο Μαχμούτ Β’ ο οποίος, πιστεύοντας πως η Βρετανία θα επευφημούσε κάθε του ενέργεια, αποφάσισε να συνεχίσει τις επιχειρήσεις του για την κατάπνιξη της ελληνικής επαναστάσεως. Αντλώντας δε υπέρμετρο θάρρος, αμφισβήτησε ευθέως και τη σύμβαση του Άκκερμαν όπου είχε υπογράψει με τη Ρωσία, βάσει της οποίας υποχρεωνόταν να εφαρμόσει τους όρους της διμερούς συνθήκης του Βουκουρεστίου (κυρίως το άρθρο που αφορούσε την αυτονομία της Σερβίας) μετά την ήττα του κατά το Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1806-1812. Η πρόκληση ήταν μεγάλη και ώθησε την τελευταία να του κηρύξει πόλεμο τον Απρίλιο του 1828. Η διπλωματική απειρία του Βρετανού Υπουργού των Εξωτερικών επέφερε αυτό ακριβώς που είχε προσπαθήσει νωρίτερα να αποτρέψει ο Τζώρτζ Κάνινγκ.
Τον Απρίλιο και το Μάϊο ο ρωσικός στρατός επιχειρούσε στις παραδουνάβιες ηγεμονίες της Μολδαβίας και της Βλαχίας, ενώ τον Ιούνιο δίεσχισε το Δούναβη, όπου συνάντησε ισχυρή αντίσταση περνώντας από τα φρούρια της Σούμλας, της Σηλυμβρίας και της Βάρνας. Όταν τα εμπόδια παρακάμφθηκαν, πέρασε την οροσειρά του Αίμου, φτάνοντας για πρώτη φορά τόσο κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Τον Αύγουστο του 1829, η στρατηγικής σημασίας πόλη της Αδριανουπόλεως έπεσε χωρίς κανέναν κανονιοβολισμό, με το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να βρίσκεται πιο κοντά από ποτέ. Ήδη είχαν ξεκινήσει και οι διαβουλεύσεις από το Γάλλο Υπουργό Εξωτερικών, Κόμη Πολινιάκ, για το διαμελισμό της μεταξύ των δύο μεγάλων δυνάμεων, πράγμα που θα σήμανε ασφαλώς και την επαναχάραξη των συνόρων της Ευρώπης.
Εκείνη την κρίσιμη στιγμή, ο Τσάρος Νικόλαος Α’ διέταξε τη συγκρότηση μιας ειδικής επιτροπής για την εξέταση όλων των πιθανών περιπλοκών ή κινδύνων που ελλόχευε μια τέτοια συμφωνία με τους Γάλλους. Η συνεδρίαση της επιτροπής υπήρξε απολύτως καθοριστική για τη συνέχεια των επιχειρήσεων. Κατέληξε στο ότι ο επικείμενος διαμελισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αντιβαίνει στα συμφέροντα της Ρωσίας, προβάλλοντας δύο βασικούς λόγους για την απόφασή της.
Ο πρώτος αφορούσε την σθεναρή αντίδραση που ο Τσάρος θα είχε μπροστά του από τις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Καθίσταται κατανοητό πως το μέγιστο πρόβλημα μιας πιθανούς διανομής των οθωμανικών εδαφών δεν ήταν σε ποιον θα περιέρχονταν τα βάθη της Ανατολής, αλλά ποιος θα γινόταν κύριος των στενών του Βοσπόρου που συνδέουν το Αιγαίο με τη Θάλασσα του Μαρμαρά και τη Μαύρη θάλασσα. Το αναμενόμενο ήταν πως κανείς δε θα παραιτείτο από τη διεκδίκησή τους, αφού όλοι τα εποφθαλμιούσαν. Η γεωπολιτική, στρατηγική και εμπορική σημασία τους ήταν (όπως και εξακολουθεί να είναι άλλωστε) εξαιρετικά ζωτική, αφού θα ενδυνάμωνε τον κάτοχό τους, αποδυναμώνοντας παραλλήλως τους υπολοίπους. Αυτό το ζήτημα από μόνο του θα μπορούσε να οδηγήσει σε γενικευμένες πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ των ενδιαφερομένων κρατών.
Ο δεύτερος λόγος είναι αυτός όπου εστιάζουμε στο παρόν άρθρο και αφορά τη διχοτόμηση των κατεκτημένων από το σουλτάνο ευρωπαϊκών εδαφών, διότι καμία από τις μεγάλες δυνάμεις δεν είχε τότε σκεφτεί πως η αναγνώριση της απολύτου ανεξαρτησίας των κρατών της Βαλκανικής θα αποτελούσε την ενδεδειγμένη λύση για όλους. Η επιτροπή, βλέποντας μακρύτερα, έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου, αφού η Ρωσία θα βρισκόταν αναγκαστικά συνορεύουσα με κάποια από τις υπερδυνάμεις της Δύσεως. Αυτό ήταν κάτι που ούτε η μία, ούτε οι άλλες πλευρές επιθυμούσαν, διότι δεν υπήρχε καμία εγγύηση αποφυγής μελλοντικών ανεξέλεγκτων καταστάσεων και των όποιων συνεπειών τους. Η αδιάφορη όμως Οθωμανική Αυτοκρατορία εξασφάλιζε μια απόσταση ασφαλείας μεταξύ τους.
Η γενική ομόφωνη απόφαση των επιτρόπων λοιπόν ήταν πως τα πλεονεκτήματα από την ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπερτερούσαν κατά πολύ των μειονεκτημάτων του διαμελισμού της. Η εξαφάνισή της από το χάρτη δεν συνέφερε τη Ρωσία, η οποία διέκοψε αμέσως τις πολεμικές επιχειρήσεις και προτίμησε την υπογραφή μιας ειρηνευτικής συνθήκης με το σουλτάνο.
Μόλις μια εβδομάδα αργότερα, ο γερμανικής καταγωγής στρατηγός του ρωσικού στρατού Hans Karl Friedrich Anton Graf von Diebitsch (ο οποίος κατόπιν της επιτυχημένης εκστρατείας του προήχθη σε στρατάρχη) υπέγραψε τη συνθήκη της Αδριανουπόλεως με όρους που συνέφεραν ασφαλώς τη Ρωσία και εναρμονίζονταν με τις υποδείξεις της επιτροπής που είχε συγκληθεί για να συζητήσει το ζήτημα. Από τα 16 άρθρα που αυτή περιελάμβανε, να αναφέρουμε την παραίτηση της Ρωσίας από τη διεκδίκηση των περιοχών που είχε κατακτήσει στα Βαλκάνια για τους λόγους που προαναφέραμε, την επέκταση τη συνοριακής της γραμμής από το Βόρειο, στο Νότιο τμήμα της εκβολής του Δουνάβεως και την αποδοχή από το σουλτάνο του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου, όπου αποδεχόταν ουσιαστικώς την ανεξαρτησία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.
Για να καταλήξουμε, η απόπειρα εντάξεως της Ουκρανίας στη Βορειοατλαντική Συμμαχία αναζωπυρώνει τον κίνδυνο που η Ρωσία προσπάθησε το 1829 να αποφύγει και δεν είναι άλλος από την επικίνδυνη συνόρευσή της με τη Δύση. Αυτό καθίσταται σαφές στο διάγγελμα του Βλάντιμιρ Πούτιν της 24ης Φεβρουαρίου του τρέχοντος έτους για την έναρξη ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης στο Ντονμπάς όπου, μεταξύ άλλων, τόνισε εμφατικά τις προσπάθειες της χώρας του κατά την τελευταία τριακονταετία περί της αποφύγης επεκτάσεως του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς.
