Το 2022 η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022 ανέτρεψε τις ισορροπίες στην ευρωπαϊκή ασφάλεια, αναγκάζοντας τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. να στείλουν στο Κίεβο μεγάλες ποσότητες στρατιωτικής βοήθειας. Αυτή η κρίση αποκάλυψε μια ευρωπαϊκή άμυνα που είχε υποφέρει από δεκαετίες υποχρηματοδότησης, ανίκανη να αντέξει παρατεταμένες συγκρούσεις υψηλής έντασης, με αποτέλεσμα την ανάγκη για άμεση αμυντική ενίσχυση αλλά και για επιδίωξη στρατηγικής αυτονομίας.
Ακολούθησε η εκλογή Τραμπ, ο οποίος επαναλαμβάνοντας απειλές από την πρώτη του θητεία, δήλωσε ότι οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να αποσύρουν την υποστήριξη τους στο ΝΑΤΟ αν οι ευρωπαϊκές χώρες δεν αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες στο 5% του ΑΕΠ ετησίως. Κάτι που προκάλεσε αναταραχή στην ΕΕ, καθώς μια αμερικανική αποχώρηση ή αποστασιοποίηση, θα άφηνε την Ευρώπη εκτεθειμένη σε ρωσικές και άλλες γεωπολιτικές απειλές.
Η ΕΕ αντέδρασε με πιο πρόσφατο δείγμα τον κανονισμό χρηματοδότησης SAFE, ως βασικό πυλώνα του σχεδίου ReArm Europe/Readiness 2030, με στόχο την κινητοποίηση έως 800 δισεκατομμυρίων ευρώ σε αμυντικές δαπάνες έως το 2030. Το SAFE προβλέπει δάνεια 150 δισεκατομμυρίων ευρώ στα κράτη-μέλη, αξιοποιώντας την υψηλή πιστοληπτική φερεγγυότητα της Ένωσης. Έτσι τα δάνεια θα είναι χαμηλότοκα με αποπληρωμή έως 45 έτη και περίοδο χάριτος 10 ετών. Το SAFE εστιάζει σε κοινές προμήθειες εξοπλισμών, όπως πυρομαχικά, drones και αντιαεροπορικά συστήματα αλλά με μεγάλη έμφαση και στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας, μειώνοντας την εξάρτηση από τρίτες χώρες όπως οι ΗΠΑ.
Το SAFE και η Ελλάδα
Θα περίμενε κανείς πως η χώρα μας, έχοντας σαφώς μεγάλη ανάγκη εξοπλιστικών επενδύσεων για τα επόμενα χρόνια, ειδικά μετά τη μνημονιακή στενότητα, η οποία σχεδόν “εξαφάνισε” τον όποιο σχετικό προγραμματισμό, θα προχωρούσε στη δυνατόν μεγαλύτερη εκμετάλλευση και των χαμηλότοκων δανείων του SAFE. Καθώς, έτσι κι αλλιώς, μέρος των εγχώριων δαπανών μας για εξοπλισμούς γίνεται -διαχρονικά- με δανειακούς μηχανισμούς.
Μάλιστα η ελληνική “προτίμηση” προς αντίστοιχα σχήματα ευρωπαϊκής χρηματοδότησης είχε ήδη εκφραστεί από το Μάιο του 2024, δηλαδή πριν καν δημιουργηθεί ο σχετικός μηχανισμός του SAFE! Μιλάμε εδώ για την κοινή επιστολή Μητσοτάκη-Τουσκ, προς την Φον ντερ Λάιεν, όπου οι επικεφαλής Ελλάδας και Πολωνίας πρότειναν τη δημιουργία μιας πανευρωπαϊκής “ασπίδας για αεράμυνα”, με ενωσιακή χρηματοδότηση και με συμμετοχή της ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Άρα Τουσκ και Μητσοτάκης είχαν περιγράψει αδρά ένα μηχανισμό, εξειδικευμένο μεν, αλλά στο ίδιο πνεύμα του μετέπειτα SAFE.
Η συνέχεια όμως ήταν απρόσμενη: Καθώς στις 2 Ιουνίου 2025, ο υπουργός Εθνικής Άμυνας κ. Ν. Δένδιας, μιλώντας στην Επιτροπή Εξοπλιστικών Προγραμμάτων της Βουλής, δήλωσε πως η Ελλάδα δεν πρόκειται να αξιοποιήσει το μηχανισμό SAFE, καθώς αυτός αποτελεί δανεισμό, και δεν “υπάρχει ο απαραίτητος δημοσιονομικός χώρος”. Μια σαφή δήλωση που για να γίνει, υποθέτουμε πως είχε προηγηθεί σχετική συζήτηση εντός κυβέρνησης, και είχε αποκλειστεί αυτός ο εξειδικευμένος για τα αμυντικά δανεισμός.
Την ίδια δήλωση περίπου, αλλά με ένα “παράθυρο”, επανέλαβε στις 21 Ιουλίου 2025, πάλι στη Βουλή, στην Επιτροπή Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων, λέγοντας τα εξής: «Για το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας το κομμάτι SAFE του ReArm Europe….των 150 δισεκατομμυρίων αφορά δανεισμό. Χαμηλότοκο δανεισμό, πράγματι, με περίοδο χάριτος και μακρά εξόφληση» συμπληρώνοντας πως «εάν το υπουργείο Οικονομικών, μας δώσει επιπλέον δημοσιονομικό χώρο σε αυτά τα τέσσερα χρόνια (διάρκειας του προγράμματος SAFE), τότε για μας στο υπουργείο Εθνικής ‘Αμυνας θα μπορούσε να έχει έννοια ο Κανονισμός. Αν αυτό δεν γίνει, δεν μπορώ να κάνω κάτι. Δεν υπάρχει η έννοια τι θέλω τι δεν θέλω. Δεν μπορώ». Έτσι για δεύτερη φορά σε περίπου ενάμισι μήνα ο αρμόδιος υπουργός απέκλειε το SAFE αλλά μέσω μετάθεσης του ζητήματος στο υπουργείο Οικονομικών.
Η διαπίστωση της ασυνεννοησίας ήρθε ελάχιστες μέρες μετά, στις 28 Ιουλίου 2025, όταν ο Κ. Μητσοτάκης ανακοίνωσε ότι τελικά η Ελλάδα θα υποβάλει αίτημα (!) για 1,2 δισεκατομμύρια ευρώ μεσω SAFE. Στη Βουλή, ο κ. Δένδιας είπε σχετικά: «Θα καταθέσουμε αύριο δήλωση για 1,2 δις ευρώ που μου έδωσε το υπουργείο Οικονομικών. Το είχα πει και στον πρωθυπουργό, ότι αν δεν υπήρχε δημοσιονομικός χώρος δεν θα κατέθετα». Την ίδια στιγμή άφησε αιχμές για τη διαπραγμάτευση του SAFE, λέγοντας: «Θα ήθελα κάτι περισσότερο, αλλά δεν το διαπραγματεύτηκα εγώ».
Αυτή η κυβερνητική παλινωδία για το τι ακριβώς θέλουμε για την άμυνα μας και ποια η πολιτική για τη χρηματοδότηση της, παραμένει δυσεξήγητη. Και δεν ερμηνεύεται όπως προτείνει η κυβέρνηση, ότι έγινε κάποια ταχεία εσωτερική διαπραγμάτευση μεταξύ υπουργείων και βρέθηκε “δημοσιονομικός χώρος”. Να θυμήσουμε πως οι συζητήσεις για το SAFE γίνονταν στην Ε.Ε. από το Μάρτιο, ενώ η χώρα μας ήδη από την αρχή του χρόνου είχε δηλώσει -μέσω του κ. Δένδια- πως έχει γίνει η επανεξέταση των εξοπλιστικών μας αναγκών στο πλαίσιο της Ατζέντας 2030, και είχε βγει προγραμματισμός για δαπάνες κάπου 28 δις για την επόμενη δωδεκαετία ως μακροπρόθεσμο πρόγραμμα εξοπλισμών.
Άρα η κυβέρνηση γνωρίζε και πριν το SAFE, τι εξοπλισμούς θέλει να προμηθευθεί, πότε περίπου, με τι κλιμάκωση και προτεραιότητα και είχε κατανείμει και τις σχετικές δαπάνες τα επόμενα χρόνια. Οπότε η ενσωμάτωση σε αυτό το δρομολογημένο πρόγραμμα, μιας νέας πηγής χρηματοδότησης, όπως το SAFE, είτε ως υποκατάσταση κάποιας άλλης δανειακής, είτε ως νέας προσθήκης, θα μπορούσε να γίνει, γρήγορα, ομαλά και έως να αντιμετωπιστεί με… ενθουσιασμό ως ευκαιρία. Αντί για αυτό είχαμε μια σχεδόν “αυτόματη” άρνηση του SAFE, μετά μια μετακύλιση της ευθύνης σε άλλο υπουργείο, και σε επόμενη φάση μια εκ νέου ανακάλυψη του μηχανισμού.
Μας φτάνουν 1,2 δις ευρώ από το SAFE;
Μπορεί η Ελλάδα να απορροφήσει και περισσότερα κονδύλια μέσω του SAFE; Ειδικά όταν δεν έχει καν καλυφθεί το μέγιστο ποσό των προβλεπόμενων 150 δις δανείων, καθώς στο τέλος Ιουλίου η Ε.Ε. ανακοίνωσε πως είχε δεχθεί αιτήματα ύψους 127 δις ευρώ, από 18 χώρες; Η απάντηση είναι “ναι”.
Αρχικά η ελληνική αμυντική βιομηχανία, εξέφρασε -διακριτικά- το σχετικό προβληματισμό για την περιορισμένη διεκδίκηση μας, όταν αναμένονται μεγάλα εξοπλιστικά προγράμματα τα οποία είναι και επείγοντα.
Σκέψεις για απόκτηση της 4ης FDI με δάνειο από το μηχανισμό SAFE
Στη συνέχεια, ενώ ακούστηκε πως μελετάται η χρηματοδότηση της αγοράς της 4ης φρεγάτας κλάσης “Κίμων”, μέσω του 1,2 δις του SAFE, αυτό φαντάζει ελάχιστο για το Ναυτικό μας, όταν η χώρα δηλώνει ευθέως πως θέλει πολύ περισσότερα πολεμικά σκάφη πρώτης γραμμής. Όπου ήδη ο κ. Δένδιας έχει μιλήσει για Ευρωκορβέτα, για εγχώρια παραγωγή φρεγατών Constellation κ.ο.κ. Άρα ενώ θέλουμε σημαντική ενίσχυση του Ναυτικού, και υπάρχει διαθέσιμο χρηματοδοτικό εργαλείο (το SAFE), αυτό δεν αποτολμάται να χρησιμοποιηθεί, αλλά αυτοπεριοριζόμαστε σε πιθανή χρηματοδότηση “μιας και μόνης” -βεβαίως απαραίτητης- νέας φρεγάτας. Η οποία κι αυτή θα κατασκευαστεί στο εξωτερικό όπως και οι προηγούμενες, με ένα μικρό ποσοστό εγχώριας συμμετοχής, κυρίως σε παραγωγή μεταλλικών μπλοκ και εξαρτημάτων του κύτους.
Πέρα από το Πολεμικό Ναυτικό, το πολυδιαφημισμένο πρόγραμμα περί αντιαεροπορικής “Ασπίδας του Αχιλλέα”, εκτιμώμενου κόστους 2,8 δισεκατομμυρίων ευρώ, αποτελεί ίσως το καλύτερο δείγμα εξοπλισμών που θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί από το SAFE. Μάλιστα η ελληνική “Ασπίδα” μπορεί να ταιριάξει απόλυτα με την ήδη εξαγγελμένη πανευρωπαϊκή πρωτοβουλία για δημιουργία πολυεπίπεδου αντιαεροπορικού-αντιβαλλιστικού θόλου, ως European Sky Shield Initiative (ESSI), που ξεκίνησε το 2022 από τη Γερμανία και ήδη έχουν προσχωρήσει σε αυτή 24 κράτη, ανάμεσα τους και η Ελλάδα.
Εδώ τα προτεινόμενα πανευρωπαϊκα για το ESSI, γερμανικά πυραυλικά σύστήματα IRIS-T (στις διάφορες εμβέλειες τους ως SLS/SLM/SLX), με ήδη κορυφαίο ποσοστό αναχαιτίσεων στην Ουκρανία, είναι μια πολύ σοβαρή πρόταση, ενώ ήδη μετέχουν στην παραγωγή τους ελληνικές εταιρείες (ΕΑΣ, ΕΑΒ, IDE). Άρα η επιλογή τους θα διασφαλίσει και ανάπτυξη της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και πολύ περισσότερο σημαντικό της ελληνικής, που μπορεί να διεκδικήσει και μεγαλύτερο μερίδιο συμπαραγωγής.
Εναλλακτικά τα αντιαεροπορικά Barak MX της ισραηλινής IAI, με εμβέλεια 70-150 χιλιομέτρων, προσφέρονται επίσης για χρηματοδότηση, καθώς η ΙΑΙ έχει εξαγοράσει την ελληνική Intracom Defense, οπότε μπορεί να γίνει ελληνική παραγωγή του συστήματος και μεταφορά τεχνογνωσίας. Αντίθετα, τo άλλο ισραηλινό σύστημα, το SPYDER της Rafael, δεν παράγεται στην ΕΕ, οπότε δεν μπορεί να χρηματοδοτηθεί αντίστοιχα, τουλάχιστον με τις τρέχουσες συνθήκες.
H Intracom Defense θα κατασκευάσει σύστημα υβριδικής ενέργειας για το αντιαεροπορικό Barak MX
Φυσικά εντός SAFE μπορεί να ενταχθούν κι άλλα προγράμματα, όπως πολυθνικών προμηθειών πυραυλικών συστημάτων και κάθε είδους πυρομαχικών, πυροβολικού (με ελληνικές εκκρεμότητες σημαντικές), και κάθε είδους drone, όπου και εδώ υπάρχουν ήδη πολλές ελληνικές και ευρωπαϊκές προτάσεις, μεγάλη κινητικότητα εντός Ε.Ε. και αναζήτηση “ποιος θα τα πρωτοφτιάξει”. Συν βέβαια χρηματοδοτήσεις για προμήθεια συστημάτων κυβερνοπολέμου, τεχνητής νοημοσύνης και άλλων. Όλα δηλαδή μεγάλων εθνικών αναγκών.
DEFEA 2025: H ελληνική Ucandrone με πολλές λύσεις μη επανδρωμένων
Bέβαια να τονίσουμε (και να παραδεχθούμε) πως το SAFE δεν είναι “δωρεάν χρήμα” και αποτελεί δανειακή επιβάρυνση, έστω χαμηλότοκη. Αλλά εφόσον υπάρχει ελληνικός προγραμματισμός για 28,5 δις ευρώ εξοπλισμούς (πλέον με το 1,2 του SAFE που ζητάμε, φθάσαμε τα 30 δις) στα επόμενα 12 χρόνια, όπου μέρος αυτών, έμμεσα ή άμεσα θα είναι δανειακής φύσης, θεωρούμε παράδοξο, να μην “εξαντληθεί” ο μηχανισμός στο μέγιστο δυνατό για να ενισχυθεί η εθνική άμυνα. Θα είναι αυτό 2 δις; Περισσότερο; Ό,τι εκτιμηθεί όμως πρέπει να αξιοποιηθεί, όσο… προλαβαίνουμε καθώς το συγκεκριμένο πρόγραμμα έχει μικρή διάρκεια, και οι αιτήσεις κλείνουν τον ερχόμενο Νοέμβριο.
Εξασφαλίζοντας επιτέλους και αυτά που μέχρι τώρα δεν έχουμε καταφέρει. Δηλαδή εγχώρια συμπαραγωγή, κοινή αγορά εξοπλισμών με άλλες χώρες για καλύτερη τιμή, μεταφορά τεχνογνωσίας και δημιουργία θέσεων εργασίας στην Ελλάδα, και όχι “απευθείας αναθέσεις” στο εξωτερικό, για πανάκριβους εξοπλισμούς, που αυξάνουν αντί να μειώνουν την εξάρτηση μας από τρίτους.
Δηλώθηκε μάλιστα πως η χρηματοδότηση του SAFE θα πάει σε “δρομολογημένα προγράμματα”, μόνο που αυτά ακόμη να τα μάθουμε, ώστε να υπάρξει η απαραίτητη και υπεσχημένη διαφάνεια, τόσο στη χρηματοδότηση τους όσο και βέβαια στο ποιοί θα είναι οι προμηθευτές. Μιας και πάλι ακούγεται πως μεγάλο μέρος είναι προαποφασισμένα το που θα δοθούν.
Ας ξεπεράσει λοιπόν η κυβέρνηση τις εσωτερικές διαμάχες και τριβές και ας επιμείνει -με οργάνωση και μέθοδο- στα σημαντικότερα, της εθνικής άμυνας. Τα οποία ίσως να μην ανήκουν σήμερα στην πρώτη προτεραιότητα πολλών συμπολιτών μας, που πλήττονται από οικονομική δυσχέρεια, αλλά μακροπρόθεσμα είναι αυτά που θα διασφαλίσουν πως θα έχουμε… έδαφος εθνικό, έστω για πολιτικές σκιαμαχίες.
