Αν μη τι άλλο αρκετά ξεκάθαρος αλλά και τελείως ανατρεπτικός της μέχρι τώρα αμερικανικής πολιτικής ασφαλείας, ήταν ο νέος υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, Pete Hegseth, μιλώντας σήμερα στο Ukraine Contact Group, δηλαδή τη σύνοδο των χωρών που υποστηρίζουν την Ουκρανία. Τι είπε εκεί συνοπτικά, αρχικά για την Ουκρανία:
- Πως ο στόχος επιστροφής στα σύνορα του 2014 (τα αρχικά δηλαδή πριν την ρωσική εισβολή στην Κριμαία, την αυτονόμηση του Ντονμπάς και βέβαια το σημερινό πόλεμο που διαρκεί από το 2022), είναι ανέφικτος.
- Οι ΗΠΑ σκοπεύουν να φέρουν με διπλωματία το τέλος του πολέμου, που θα αποδίδει μια διαρκή ειρήνη, μια ελεύθερη Ουκρανία και με στόχο την πρόοδο της.
- Πως ο καταστροφικός πόλεμος πρέπει να τελειώσει το γρηγορότερο, αλλά με “ρεαλιστική εκτίμηση της σημερινής κατάστασης στο πεδίο”. Και με “στιβαρές διασφαλίσεις για την ασφάλεια της Ουκρανίας”, που όμως δεν περιλαμβάνουν την ένταξη της στο ΝΑΤΟ.
- Πως η ασφάλεια του Κιέβου θα στηριχθεί με ευρωπαϊκά ή και άλλα ξένα στρατεύματα, όχι όμως δυνάμεις από τις ΗΠΑ.
- Ακόμη, πως τα όποια στρατεύματα πάνε στην Ουκρανία ως εγγυήτριες/ειρηνευτικές δυνάμεις, δεν θα θεωρούνται νατοϊκή αποστολή και δεν θα καλύπτονται από το άρθρο 5 της συνθήκης του ΝΑΤΟ, δηλαδή αν δεχθούν επίθεση, δεν θα μπορούν να ζητήσουν την βοήθεια της συμμαχίας.
- Η Ευρώπη οφείλει να συνεισφέρει το μεγαλύτερο μέρος υλικών, όπλων και πυρομαχικών στην Ουκρανία για να την ενισχύσει για το μέλλον.
- Η αμερικανική βοήθεια θα είναι έμμεση, όπου π.χ. θα προσφέρει “χαμηλό κόστος ενέργειας” άρα έτσι θα πιεστεί η Ρωσία να προσέλθει στις διαπραγματεύσεις, ενώ θα συνεχιστούν κάποιες κυρώσεις σε θέματα ενέργειας.
Για τις σχέσεις τώρα Ευρώπης και ΗΠΑ σε αμυντικό επίπεδο:
- Ο Hegseth εδώ δήλωσε σαφώς πως γενικότερα η ευθύνη για την ευρωπαϊκή ασφάλεια (και για την Ουκρανία), μετατίθεται στην Ευρώπη, η οποία οφείλει να εξηγήσει στους πολίτες το φάσμα της (ρωσικής) απειλής, οπότε μετά να ακολουθήσει σημαντική αύξηση αμυντικών δαπανών στο 5% του ΑΕΠ ετησίως καθώς το “2% δεν είναι αρκετό”.
- Οι ΗΠΑ είναι υποχρεωμένες να στραφούν στις πιο κρίσιμες στρατηγικές προκλήσεις ασφαλείας που αντιμετωπίζουν, δηλαδή τόσο κοντά στα σύνορα τους όσο και στον Ινδο-Ειρηνικό, ενάντια στην Κίνα. Έτσι η αμερικανική προτεραιότητα αλλάζει και η αποτροπή της επικεντρώνεται αλλού. Οπότε οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι των ΗΠΑ πρέπει να ηγηθούν στην αντιμετώπιση των δικών τους μακροπρόθεσμων “συμβατικών” θεμάτων ασφαλείας, ως ένας διαμοιρασμός ευθύνης. Εδώ να σχολιάσουμε πως η χρήση της λέξης “συμβατικών” υπονοεί -αυτή τουλάχιστον είναι η εκτίμηση μας- πως οι ΗΠΑ διατηρούν την ευθύνη της παροχής πυρηνικής ομπρέλας στην Ευρώπη.
- Ο ίδιος δήλωσε ακόμη πως η διατλαντική συνεργασία -μέσω ΝΑΤΟ- έχει ιστορία δεκαετιών και πιστεύει πως αυτό θα συνεχιστεί για πολλές γενιές, αλλά “οι ΗΠΑ δεν θα ανεχθούν πλέον μια ανισόρροπη σχέση που ενθαρρύνει την εξάρτηση (Ευρώπης από ΗΠΑ)”.
- Άρα το μέλλον Ευρώπης-ΗΠΑ είναι -κατά τον Hegseth και προφανώς κατά τον Τραμπ- η “ειρήνη μέσω κοινής ισχύος”.
H μεγάλη ανατροπή
Μια πρώτη εκτίμηση των παραπάνω, που εν πολλοίς ήταν αναμενόμενα, αλλά για πρώτη φορά διατυπώνονται τόσο συνοπτικά έως και τηλεγραφικά, και με ύφος που μειώνει σημαντικά την όποια πιθανότητα διαπραγμάτευσης.
Έτσι για την Ουκρανία οι ΗΠΑ δηλώνουν ευθαρσώς πως “αποσύρονται” από την στήριξη της και πως η ασφάλεια της χώρας θα είναι ευρωπαϊκή ευθύνη. Και μάλιστα με μια μέθοδο, π.χ. την παρουσία ειρηνευτικών στρατευμάτων, που δεν θα δεσμεύουν τις ΗΠΑ να τις υπερασπίσει. Ανακοινώνεται βέβαια μια διπλωματική προσπάθεια -που ο Τραμπ προεκλογικά είχε πομπωδώς πεί πως “θα γίνει σε μια μέρα” – για να λήξει ο πόλεμος, αλλά με παραδοχή πως η Ουκρανία θα πρέπει να συμβιβαστεί με ότι έκταση κατέχει σήμερα. Άρα το Κίεβο δεν μπορεί να προσβλέπει παρά σε κατοχύρωση της ρωσικής εισβολής, έως και με “νομιμοποίηση” των χαμένων εδαφών υπέρ της Μόσχας.
Ακόμη η Ευρώπη οφείλει -κατά την τραμπική ανάλυση- να αναλάβει την ουκρανική ασφάλεια, χωρίς να ξεκαθαρίζεται πως οι όποιες ειρηνευτικές συμφωνίες θα έχουν εγγυήσεις διατήρησης τους, καθώς αποκλείεται το ΝΑΤΟ από αυτές. Άρα, ακόμη και αν η Ρωσία προσχωρήσει σε μια “συναινετική” λύση, αυτό δεν εγγυάται τίποτα απολύτως για το μέλλον, πόσο μάλλον όταν οι ΗΠΑ δηλώνουν “εκτός” των μελλοντικών συμβατικών απειλών για τους συμμάχους τους.
Σε συνέχεια των παραπάνω, οι ΗΠΑ δηλώνουν πως δεν διαθέτουν τους πόρους για “διπλό μέτωπο”, κάτι που ήταν πυλώνας της αμερικανικής αμυντικής φιλοσοφίας μεταπολεμικά. Δηλαδή να διατηρούν την ικανότητα για έως “2,5 πολέμους” ταυτόχρονα. Άρα, με νέα προτεραιοποίηση απειλών, με την Κίνα στην κορυφή, η στροφή “προς ανατολάς” (που είχε ξεκινήσει επί προεδρίας Ομπάμα), αποκλείει άλλες εγγυήσεις ασφαλείας εντός ΝΑΤΟ, δηλαδή εντός Ευρώπης.
Οπότε ως μόνη “επίλυση” οι ΗΠΑ ζητούν και ουσιαστικά απαιτούν μια πανευρωπαϊκή κούρσα εξοπλισμών, με υπερδιπλασιασμό των εκεί σημερινών αμυντικών δαπανών.
Με κρίσιμο ερώτημα εδώ βέβαια, προς τι ακριβώς θα χρησιμεύει πλέον το ΝΑΤΟ, εφόσον δεν θα υπάρχει κοινή στάθμιση ασφαλείας και απειλών. Στο σημείο αυτό η υπονόηση πως το πυρηνικό σκέλος της κοινής ασφάλειας παραμένει “αμερικανική ευθύνη” είναι σε πρώτη ανάγνωση καθησυχαστικό, αλλά όχι σε μακροπρόθεσμη ανάλυση. Καθώς αν επι Τραμπ υλοποιηθεί έως τέλους αυτή η απόσυρση της Ουάσιγκτον από την Ευρώπη, που δεν είναι μόνο στρατιωτικές δυνάμεις, μεραρχίες σε “άμεση εφεδρεία”, χιλιάδες προσωπικό, βάσεις, αεροσκάφη, κ.ο.κ. αλλά και δομές, υπηρεσίες, στρατηγεία, τηλεπικοινωνίες, πρότυπα οργάνωσης, στρατηγικός συντονισμός, κοινή εκπαίδευση, και σχεδιασμός, τότε θα μιλάμε είτε για ουσιαστική κατάργηση της συμμαχίας, είτε για τέτοια αποδυνάμωση της, που θα επιβάλλει και “ευρωπαϊκή πυρηνική κούρσα”!
Επίσης, η διατάραξη των νατοϊκών μηχανισμών ασφαλείας που αναφέρει ο Hegseth, δεν μπορεί να μην φέρει και σημαντικές οικονομικές και πολιτικές αναταραχές. Καθώς ένας βίαιος και αγωνιώδης μετασχηματισμός των ευρωπαϊκών οικονομιών σε “ημιπολεμικές” (με αμυντικές δαπάνες στο 5% για τέτοια κατάσταση μιλάμε), δεν μπορεί να γίνει χωρίς σοβαρές εκπτώσεις και υποχωρήσεις σε κοινωνικές δαπάνες και σε αναπτυξιακές. Με το ανάλογο βέβαια σοκ μετάβασης και το ρίσκο μεσοπρόθεσμης οικονομικής κρίσης.
Επίσης, η γιγάντωση της ευρωπαϊκής αν-ανασφάλειας, θα κλονίσει και το ευρώ και το γενικό οικοδόμημα της Ε.Ε. ενώ θα δράσει διασπαστικά εντός ηπείρου. Καθώς θα βρεθούν χώρες -ήδη έχουμε παραδείγματα όπως η Ουγγαρία- που πιθανά θα προτιμήσουν να ασκήσουν μια δική τους νέα εθνική/εθνικιστική πολιτική ασφαλείας, σε συννενόηση με τη Μόσχα, την Άγκυρα, τη Βρετανία κ.ο.κ. δηλαδή με ειδικές/διμερείς συννενοήσεις. Παρά να παραμείνουν εντός μιας κοινής “προσπάθειας”, που θα συναντά συνεχώς προσκόμματα και κοινωνικές αντιδράσεις.
Να τονίσουμε εδώ, πως τα ζητήματα ασφαλείας της Ευρώπης -ακόμη και αν αύριο πάνε όλες οι χώρες της σε μεγάλες αμυντικές δαπάνες- δεν καλύπτονται ούτε εύκολα ούτε γρήγορα. Η άμυνα, τόσο ως αρχική δαπάνη, όσο ως ένταξη οπλικών συστημάτων, ως ανεύρευση και εκπαίδευση προσωπικού, ως πολυεθνικός συντονισμός, ως συντήρηση και λειτουργία πολύ πιο ισχυρών από σήμερα στρατιωτικών μηχανισμών, χρειάζεται μεγάλο χρόνο να αποδώσει και συνεχείς προσαρμογές. Συν βέβαια την κοινωνική συμφωνία, που όμως απαιτεί και αλλαγή πολιτισμικού παραδείγματος.
Τέλος στην επισήμανση, πως η νέα αμερικανική πολιτική είναι ένας αναγκαίος πραγματισμός, που αργά ή γρήγορα θα ερχόταν, πρέπει να θυμίσουμε πως ακόμη και στη σημερινή “σύμβαση” ασφαλείας εντός ΝΑΤΟ, που κοντόφθαλμα η τραμπική ανάλυση την βλέπει ετεροβαρή, με τις ΗΠΑ να έχουν δυσανάλογο φορτίο, η αμερικανική υπεροχή διατηρείται. Καθώς ναι μεν η Ευρώπη μπορεί να “ξοδεύει” λίγοτερα αναλογικά σε όπλα, αλλά ταυτόχρονα αναγνωρίζει την αμερικανική ηγεμονία, στηρίζει σε μεγάλο όγκο συναλλαγών και επενδύσεων την αμερικανική αγορά και ειδικά την χρηματαγορά, είναι κάτοχος σημαντικού μεριδίου του αμερικανικού δημόσιου χρέους (άρα το χρηματοδοτεί), χρησιμοποεί το δολάριο ως βασικό εργαλείο συναλλαγών κ.ο.κ.
Θα συμβούν όλα τα παραπάνω; Είναι οι ίδιες οι ΗΠΑ έτοιμες να αναδομήσουν έως κατακρημνίσουν τη δική τους αμυντική δομή και μεγάλο μέρος των διεθνών τους σχέσεων, ειδικά με τους στενότερους συμμάχους τους; Θα συναινέσει στο τραμπικό όραμα το υπόλοιπο αμερικανικό σύστημα ισχύος, δηλαδή η νομοθετική εξουσία και οι ισχυροί εμπορίου, βιομηχανίας και κεφαλαίων; Τελικά οι ΗΠΑ είναι έτοιμες να στραφούν σε μια πιθανή “μεγάλη αντιπαράθεση” στον Ειρηνικό, έχοντας όμως κόψει τις γέφυρες από τον μόνο -και πολύ σημαντικό και διεθνώς μοναδικό- μηχανισμό ασφαλείας που έως σήμερα είχαν δημιουργήσει; Μεγάλα ερωτήματα που κανείς δεν γνωρίζει αν καν μελετώνται σήμερα από την νέα αμερικανική κυβέρνηση, πόσο μάλλον αν υπάρχουν εκεί απαντήσεις και βεβαιότητες, πέρα από την αυταρέσκεια των νεοφώτιστων.
