“Kαι αν έπεσεν ο πτερωθείς κι επνίγη θαλασσωμένος, αφ’ υψηλά όμως έπεσε, και απέθανεν ελεύθερος.”, γράφει για τον Ίκαρο στην “Ωδή εις Σάμον” ο εθνικός μας ποιητής Ανδρέας Κάλβος. Συλλαμβάνοντας όσο λίγοι άνθρωποι της προ πτήσεως εποχής το πραγματικό της περιεχόμενο.
Βαθιά συγκίνηση μας επεφύλαξε σήμερα – με το οξύτατο αισθητήριο του – ο εκδότης της “Π” με το πρωινό του άρθρο. Για τον μεγάλο αστροναύτη William Anders του Apollo 8, που ευτύχησε να πάρει, σε βαθύ γήρας, του χάρου το φιλί μέσα στο αεροπλάνο, και όχι – όπως πολύ νεότεροί του – ανήμπορος και με πάνες.
Πρώην αστροναύτης του Apollo 8 έχασε τη ζωή του σε αεροπορικό δυστύχημα στα 90 του
Η θέση του στην ιστορία, μαζί με τους Lovell & Borman, ως των πρώτων ανθρώπων σε τροχιά περί την Σελήνη, στην αποστολή Apollo 8 το Δεκέμβριο του 1968, ήταν δεδομένη.
Όμως η παρακαταθήκη του είναι ασύγκριτα μεγαλύτερη. Όχι για τα σπουδαία που έκανε πριν και μετά αυτός ο Μηχανικός και Αεροπόρος. Αλλά για την “Ανατολή της Γης”, την πιο σπουδαία, την πιο λαμπρή, την πιο συγκλονιστική φωτογραφία που έχει τραβηχθεί ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητος.
Φαντάζομαι ότι έχουν γραφεί διδακτορικές διατριβές και υφηγεσίες για τη σημασία της φωτογραφίας αυτής, με την Γη να “ανατέλλει” πάνω από τη Σελήνη, για την εξέλιξη του ανθρωπίνου πολιτισμού, για την πρόσληψη της Γης και της ανθρωπότητας από τον ανθρώπινο νου. Και θα ήταν ματαιοδοξία ασυγχώρητη να καμωθώ ότι δήθεν κάτι προσθέτω στα όσα έχουν ήδη γραφεί.
Επειδή όμως στο αναγνωστικό κοινό περιλαμβάνονται και νέοι άνθρωποι, ίσως μάλιστα νέοι άνθρωποι ευάλωτοι στην αναπηρία της εποχής μας, στον εθισμό στα θλιβερά μέσα, τα οποία κόντυναν τους ορίζοντες των ανθρώπων στην κλειδαρότρυπα της κρεβατοκάμαρας εφήμερων διασημοτήτων, αντί να τους διευρύνουν έτι περαιτέρω, πέρα από τα άστρα, ας αναλογισθούμε:
Δεκέμβριος του 1968: Κλείνει το συγκλονιστικότερο έτος της νεότερης ιστορίας, annus mirabilis et horribilis, έτος μεγάλων προσδοκιών και μεγάλων ματαιώσεων, έτος λουτρών αίματος ανά τη Γη, το οποίο έχει σημαδευθεί, κατά χρονολογική σειρά, από:
- Την Επίθεση του Τετ και την κλιμάκωση του Πολέμου του Βιετνάμ,
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 31 Ιανουαρίου 1968: Επίθεση του Τετ, μαζική εφόρμηση στο Νότιο Βιετνάμ
- Την πειρατική κατάληψη του πλοίου USS Pueblo από τη Β. Κορέα στην ανοικτή θάλασσα, σχεδόν ταυτόχρονα με την καταδρομική της επιχείρηση εναντίον του Προεδρικού Μεγάρου της Σεούλ, με προφανή τον κίνδυνο ανάφλεξης όλης της Ασίας και πυρηνικού ολέθρου στην Κορεατική Χερσόνησο,
- την αιματηρότατη πολιορκία του Khe Sahn, έπος αυτοθυσίας τόσο των Βορειοβιετναμέζων πεζικαρίων όσο και των Αμερικανών Πεζοναυτών, οικεία ακόμη και στους πλέον απόμακρους από τη στρατιωτική ιστορία χάρη στους στίχους του μεγάλου τροβαδούρου της Αμερικής Bruce Springsteen: “Had a brother at Khe Sahn / fightin’ off the Viet Cong / they’re still there / he’s all gone …” (“Born in the USA”)
- Τη δολοφονία του Martin Luther King Jr. από τον James Earl Ray και την ακόλουθη προεμφυλιακή κατάσταση στις ΗΠΑ, με την πυρπόληση – μεταξύ άλλων – από έξαλλα πλήθη των λαϊκών συνοικιών της πρωτεύουσας Washington D.C., η οποία δεν συνήλθε ποτέ.
- τη φοιτητική εξέγερση στη Γαλλία, και διεθνώς, εναντίον μιας κοινωνίας στατικής μεταπολεμικώς, η οποία εκώφευε χαρακτηριστικά έναντι των αναζητήσεων της νεότητος, εξέγερση που σύντομα εκφυλίσθηκε σε εξιδανίκευση αμφιβόλων προτύπων (“Πολιτιστική Επανάσταση” του Μάο κ.λπ.),
- τη δολοφονία του έχοντος προβάδισμα στις προκριματικές του Δημοκρατικού Κόμματος, Robert F. Kennedy, από τον Ιορδανό Sirhan Sirhan που “τον μισούσε για την εύνοια του προς το Ισραήλ” (…), και η οποία ολοκληρώνει το αντιδραστικό πολιτικό πραξικόπημα στις ΗΠΑ,
- Το Συνέδριο των Δημοκρατικών στο Σικάγο εν μέσω σαρωτικών διαδηλώσεων καθολικής αμφισβήτησης του πολιτικού συστήματος στον πλέον βρώμικο ομφαλό του, σημείο διεπαφής με τα διεφθαρμένα συνδικάτα και το οργανωμένο έγκλημα, και με το χρίσμα να καταλήγει τελικώς στον εκλεκτό του “μηχανισμού” Hubert Humphrey αντί του ιδεαλιστού Eugene McCarthy, εν μέσω ανήκουστων ύβρεων και χαρακτηρισμών και σε πολεμική ατμόσφαιρα εντός και εκτός Συνεδρίου,
- Την εισβολή της ΕΣΣΔ και των χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία και την αιματηρή κατάπνιξη της Άνοιξης της Πράγας, που σηματοδοτεί την απομυθοποίηση του συστήματος της “Σοσιαλιστικής Οικοδόμησης” μεταξύ των προσκειμένων στην Αριστερά στον Δυτικό Κόσμο,
- Την κτηνώδη σφαγή των διαμαρτυρομένων φοιτητών από την κυβέρνηση του Προέδρου Gustavo Diaz Ordaz (με οργανωτή τον μετέπειτα Πρόεδρο, αιμοσταγή Luis Echeverria) στην Πλατεία των Τριών Πολιτισμών στην Πόλη του Μεξικού στις 2.10.1968, προς “ειρήνευση”, ενόψει της ενάρξεως των Ολυμπιακών Αγώνων (στους οποίους η “πολιτισμένη ανθρωπότητα” καταδέχθηκε να συμμετάσχει!).
- Την αποβολή των αμερικανών Ολυμπιονικών John Carlos & Tommie Smith για την αντιρατσιστική διαμαρτυρία με τις μαύρες γροθιές, στο βάθρο της απονομής από τον Πρόεδρο της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, ο οποίος όμως στους Ολυμπιακούς του 1936 είχε κρίνει ανεκτό το ναζιστικό χαιρετισμό.
Και ενώ το έρεβος βασιλεύει στον κόσμο, έκθαμβη η ανθρωπότητα λαμβάνει την πρώτη φωτογραφία της μόνης της πατρίδας στο αφιλόξενο, σκοτεινό και ψυχρό σύμπαν, του ευάλωτου γαλάζιου πλανήτη!
‘Ετσι, με τον Anders αποχωρεί από το ιστορικό προσκήνιο άλλος ένας εκπρόσωπος της μεταπολεμικής γενιάς. Αν η γενιά του Πολέμου ήταν η Μεγαλύτερη Γενιά, η μεταπολεμική γενιά στάθηκε αναμφίβολα η Γενιά των Σκαπανέων, εκείνη που έφερε τα σύνορα της ανθρωπότητας στα άστρα (προ δεκαετιών ήδη κατασκευή του ανθρώπου ταξιδεύει πέρα από το ηλιακό σύστημα).
Ο κόσμος σήμερα είναι ασύγκριτα καλύτερος από του ματωμένου 1968. Οι άνθρωποι, μεσοσταθμικώς, απολαύουν υγείας, συνθηκών ζωής και ελευθεριών που ούτε μπορούσαν να φαντασθούν κατά το συγκλονιστικό εκείνο έτος.
Εξάλλου, ο κόσμος των δεκαετιών του Ψυχρού Πολέμου ήταν κατά μερικές κλίμακες μεγέθους πιο επικίνδυνος του σημερινού, παρά την περιβαλλοντική κρίση (ποιος θυμάται όμως, αλήθεια, τις πυρηνικές δοκιμές και τους χιλιάδες τόννους ραδιενεργής σκόνης που εκτοξεύονταν στην ατμόσφαιρα κάθε φορά;): Τα πυρηνικά όπλα ήταν εκεί, ήταν πολλαπλάσια σε αριθμό και αθροιστική εκρηκτική ισχύ από σήμερα, τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης ήταν πολύ λιγότερο αξιόπιστα, και τα επιτελεία εξέταζαν στα σοβαρά την προληπτική χρήση των πυρηνικών όπλων!
Άρματα των δύο υπερδυνάμεων ήταν τον Οκτώβριο του 1961 απέναντι, κάννη με κάννη, στη Friedrichstraße του Βερολίνου! Το εγχειρίδιο εθνικής αμυντικής στρατηγικής της ΕΣΣΔ επρέσβευε ότι “η ΕΣΣΔ όχι μόνο θα κατισχύσει στον επερχόμενο πυρηνικό πόλεμο, αλλά και θα επιβιώσει αυτού, προκειμένου να παραστεί στον παγκόσμιο θρίαμβο του σοσιαλισμού”, ενώ αξιωματούχοι της κυβέρνησης Reagan στις ΗΠΑ είχαν δηλώσει ότι “με αρκετά φτυάρια (για ορύγματα) όλοι θα σωθούν” …
Στο μεταξύ, για λίγα χρόνια η δική μου γενιά είχε την τύχη να ζήσει την ψευδαίσθηση ότι επέστη η ώρα “να λάβουνε τα όνειρα εκδίκηση”. 30.5.1989 … σε ένα λύκειο της Θεσσαλονίκης, 35 ολόκληρα χρόνια πριν, που πέρασαν σαν μήνες. Οι απολυτήριες εξετάσεις λήγουν. Ακολουθούν σε 3 εβδομάδες οι Πανελλήνιες. Η θορυβώδης και ετερόκλητη παρέα, που επί 5 χρόνια κρατούσε στο διάλειμμα όλο το σχολείο γύρω της με τις δημηγορίες και τις σοφιστείες των μελών της, συσκέπτεται για τελευταία (δυστυχώς) φορά. Θέμα φυσικά η (διαχρονικά μυθοποιημένη) Κίνα και οι τρέχουσες διαμαρτυρίες στην Πλατεία Τιεν Αν Μεν. Ο Χ., σε μόνιμη αναζήτηση ενός “τρίτου δρόμου” λέγει “Κρίμα που δεν χτύπησε ο στρατός. Θα γινόταν επανάσταση και θα ανατρεπόταν το καθεστώς, πέραν των πραιτωριανών ο στρατός θα ενωνόταν με τον κόσμο!”. Ο Ν. δεν είναι σίγουρος, και η δική του αντίληψη για τον “τρίτο δρόμο” είναι πιο σαφής, ένας κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής που θα μπορεί να εκπληρώσει την υπόσχεση κοινωνικής κινητικότητας που δίνει, ίσως με ένα εκπαιδευτικό δημόσιο fund (όχι κατ’ ανάγκην προς στήριξη της πρόσβασης των αξίων μόνο στη δημόσια, αλλά και στην ιδιωτική εκπαίδευση …) χρηματοδοτούμενο από έναν όχι ευκαταφρόνητο φόρο κληρονομιών (που ο Ν. θεωρεί τον πλέον ανεκτό εξ επόψεως κινήτρων και αντικινήτρων …). Ο Μ., συνεπής στην ΚΝΕ και πάντα λαλίστατος, σιωπά αμήχανα… η Κίνα ήταν πάντα κόκκινο πανί για τους ορθόδοξους, είτε με Μάο είτε με Ντενγκ, αλλά τώρα δεν είμαστε κι εμείς σίγουροι αν ο ίδιος ο Μ. είναι πλέον ορθόδοξος ή ακούει ήδη τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου στους δρόμους και τις πλατείες του Βερολίνου, αυτής της θαυμάσιας και συνάμα αποκρουστικής μήτρας του 20ου αιώνα, του Τόπου όπου Άρχισαν και Τέλειωσαν Όλα.
Όπως είναι η πικρή μοίρα των νέων, οι τρεις έφηβοι διαψεύσθηκαν. Και ο στρατός επενέβη, και κανείς δεν “ενώθηκε με τον κόσμο”, και το μονολιθικό σινικό καθεστώς δεν κλονίστηκε. Αντίστοιχα, η υπόσχεση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής για κοινωνική κινητικότητα εκπληρώνεται σήμερα πολύ λιγότερο από ότι το 1968 και το 1989.
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 9 Νοεμβρίου 1989: Το “τείχος του Αίσχους” στο Βερολίνο πέφτει απροσδόκητα
Και μόνον ο άνεμος της αλλαγής πράγματι φύσηξε λίγους μήνες μετά, και βαδίσαμε δακρυσμένοι τη Friedrichstraße των πιο τολμηρών μας ονείρων σε όλο το μήκος της χωρίς να δείξουμε διαβατήρια, χωρίς να μας θερίσουν πολυβόλα, χωρίς να σκοντάψουμε σε Τ-54 ή Μ48, και ζήσαμε μερικά όμορφα χρόνια με τη θαυμάσια ψευδαίσθηση ότι έχουμε διαψεύσει εκείνον τον ιδιοφυή Γάλλο δικαστή του 16ου αιώνα, τον Étienne de La Boétie, και την πεποίθησή του στην εθελοδουλεία του ανθρώπου…
(Στο βίντεο που προηγείται: Άνευ προηγουμένου έκρηξη ελευθερίας στη Μόσχα το Σεπτέμβριο του 1991, εβδομάδες μόλις μετά την αποτυχία του πραξικοπήματος των σκληροπυρηνικών κομμουνιστών κατά του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ και την άμεση κατάργηση του μονοκομματικού συστήματος, κατά τη συναυλία των Metallica στο αεροδρόμιο του Tushino, μια από τις μεγαλύτερες συνάξεις της ανθρώπινης ιστορίας, με τουλάχιστον 1,6 εκατομμύρια συμμετέχοντες).
Σήμερα; “Όσα τα κέρδισες με τα μαρτύρια / τα παζαρεύουν πάλι στα χαρτιά”, για να θυμηθούμε έναν εμβληματικό στίχο της νεότητός μας. Ο πολιτικός αυταρχισμός προβάλλεται πάλι ως μια ορθολογική απάντηση στην απαίτηση της εποχής για ταχείες αποφάσεις. Η διεθνής ειρήνη διακυβεύεται από κυνικό αναθεωρητισμό με πρόσημα ιστορικών τίτλων, προσεγγίσεις που θεωρούντο πρότινος ακόμη ιστορικά απολιθώματα.
Μόνη σταθερά η φωτογραφία με την “Ανατολή της Γης”, να μας θυμίζει ότι (προς το παρόν) δεν έχουμε κάπου αλλού να καταφύγουμε αν ο μικρός μας παράδεισος φθάσει στο σημείο χωρίς επιστροφή. Και να μας δίνει, στην αναισθησία μας, μικρές τσιμπιές τύψεων για την εγκατάλειψη της ατζέντας της Γενιάς των Σκαπανέων, τη συνεχή ομφαλοσκόπηση και τα θλιβερά culture wars του συρμού.
Αιωνία σου η μνήμη, Αγγελιοφόρε του Σύμπαντος! Και με το θάνατό σου ακόμη μας θύμισες τα μεγάλα αυτού του κόσμου και τη μέριμνα για τα πεπρωμένα της ανθρωπότητος, αντί για τα μικρά και εφήμερα του τιποτένιου εικονικού κόσμου… Σε ευχαριστούμε.
