Του Babak Taghvaee
H 22α Σεπτεμβρίου 2006 ήταν η ημέρα που το Αμερικανικό Ναυτικό απέσυρε επίσημα από υπηρεσία τα F-14A, τερματίζοντας την ένδοξη καριέρα τού εμβληματικού μαχητικού της Grumman στις τάξεις του. Σε μια άλλη πλευρά του κόσμου όμως, στο Ιράν, η Αεροπορία της Ισλαμικής Δημοκρατίας συνεχίζει να αξιοποιεί τον τύπο μέχρι σήμερα, παρά το γεγονός ότι η χώρα βρίσκεται σε εμπάργκο πώλησης στρατιωτικού υλικού για δεκαετίες, δεν υπάρχουν άλλοι χρήστες στον πλανήτη για να την υποστηρίξουν και το Tomcat θεωρείτο μια από τις πλέον περίπλοκες αεροπορικές σχεδιάσεις όλων των εποχών. Το άρθρο που ακολουθεί, προσπαθεί να δώσει απάντηση στο πώς η Τεχεράνη κατορθώνει και συνεχίζει να πετά τα F-14.
Η Ιρανική Αεροπορία-IRIAF (Islamic Republic of Iran Air Force), αν και αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της αεράμυνας της χώρας, γνώρισε τα τελευταία χρόνια μια συνεχή μείωση του ετήσιου προϋπολογισμού της, που είχε -ανάμεσα σε άλλα- και σημαντικό αρνητικό αντίκτυπο στον αριθμό των επιχειρησιακά διαθέσιμων Tomcat, θεωρητικά των ικανότερων μαχητικών που διαθέτει στον ρόλο τής αεροπορικής υπεροχής και αναχαίτισης μεγάλης εμβέλειας.
Σχετικά με τον στόλο των F-14, είναι η ίδια η IRIAF και η ιδιωτική εταιρεία IACI (Iranian Aircraft Industries) που πραγματοποιούν τη συντήρηση διαφόρων κλιμακίων και κατορθώνουν με μεγάλη προσπάθεια να τα διατηρούν ακόμη σε χρήση (αν και με πολλές υποσημειώσεις και πολύ υψηλό κόστος).
[Στο Ιράν, το Σώμα των Φρουρών της Επανάστασης-IRGC (Islamic Revolutionary Guard Corps) διατηρεί κλάδους που περιλαμβάνουν επίσης Αεροπορία και Αεράμυνα. Οι «παράλληλες» αυτές ένοπλες δυνάμεις της χώρας ανταγωνίζονται τις κύριες ΕΔ για χρηματοδότηση και συνήθως… κερδίζουν τη μερίδα του λέοντος. Έτσι η IRIAF, όπως και το Ιρανικό Ναυτικό ή ο Στρατός, υποφέρει όλο και περισσότερο από έλλειψη των συνεχώς μικρότερων κονδυλίων, ήδη συμπιεσμένων λόγω της χρόνιας οικονομικής κρίσης που αντιμετωπίζει η Τεχεράνη.]
H IACI και το PDM των F-14A
Η Ισλαμική Επανάσταση του 1979 προκάλεσε, ως γνωστόν, την πλήρη ανατροπή του σχεδιασμού των γιγάντιων εξοπλιστικών προγραμμάτων του Σάχη Ρεζά Παχλεβί, με πολλά από αυτά να διακόπτονται στην εξέλιξή τους και άλλα να ακυρώνονται στην πράξη. Παράλληλα, το απομονωμένο πλέον Ιράν έχασε την πρόσβαση στην υποστήριξη όλων των δυτικής προέλευσης οπλικών συστημάτων που διέθετε. Ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα της περιόδου τού Σάχη αφορούσε στην προμήθεια F-14A, η πρώτη φάση του οποίου περιλάμβανε την αγορά 80 Tomcat και 714 πυραύλων Phoenix, μαζί με ανταλλακτικά και υποστήριξη, όπως και πλήρη ανακατασκευή της ΑΒ Khatami κοντά στο Ισφαχάν, η οποία και θα τα φιλοξενούσε. Υπήρχε όμως και μια δεύτερη, λιγότερο γνωστή φάση του προγράμματος, με 70 πρόσθετα F-14A και εκατοντάδες επιπλέον AIM-54A, καθώς και περισσότερους AIM-7F Sparrow και AIM-9L Sidewinder, η οποία φυσικά δεν ξεκίνησε ποτέ, επειδή την πρόλαβε η πτώση του καθεστώτος Ρεζά Παχλεβί.
Πριν από την επικράτηση των μουλάδων η IIAF (Imperial Iranian Air Force) είχε παραλάβει το σύνολο σχεδόν των Tomcat (79, ή 77 σύμφωνα με κάποιες άλλες πηγές) και 274 AIM-54 Phoenix. Ο στόλος αυτός σε υπηρεσία με τις Μοίρες της 7ης και 8ης Βάσης Τακτικών Μαχητικών-TFB (Tactical Fighter Base, ισοδύναμες Πτερύγων) αντιμετώπισε σχεδόν άμεσα έλλειψη προσωπικού, πιλότων, χειριστών οπλικών συστημάτων (ΧΟΣ) και τεχνικών ως συνέπεια της φυγής Ιρανών στο εξωτερικό, ειδικά όσων είχαν σχέση με τον αμερικανικό παράγοντα, όπως οι περισσότεροι αξιωματικοί, αλλά και των γενικότερων διώξεων από το θεοκρατικό καθεστώς.
Πριν από την επανάσταση η Grumman Aerospace Corporation, όπως και άλλες αμερικανικές και δυτικές εταιρείες, είχε πολλές δεκάδες συμβούλους και τεχνικούς στο Ιράν, που ήταν υπεύθυνοι για την εκπαίδευση του εγχώριου προσωπικού, διάσταση στην οποία έδινε μεγάλη σημασία ο Σάχης. Το σχετικό σύστημα είχε αποδώσει εκατοντάδες στελέχη, Ιπταμένους και μηχανικούς, με τους τελευταίους να αποτελούν ιδιαίτερα ενισχυμένη δύναμη στις τάξεις της IIAF, στο πλαίσιο της επιθυμίας του Σάχη να δημιουργηθεί μια ουσιαστική και καλά στελεχωμένη υποδομή για τη συντήρηση και υποστήριξη των πολύπλοκων μαχητικών και των πυραύλων τους. Χάρη στην εκπαίδευσή τους, οι μηχανικοί της Ιρανικής Αεροπορίας μπορούσαν να εκτελέσουν συντηρήσεις πρώτου και δεύτερου κλιμακίου τόσο στο Σιράζ όσο και στο Ισφαχάν, όπου βρίσκονταν η 7 και η 8 TFB αντίστοιχα πριν από την Ισλαμική επανάσταση.
Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα που ίσχυε τότε, τα F-14A χρειάζονταν συντήρηση πρώτου κλιμακίου έπειτα από 30 ώρες πτήσης ή κάθε μήνα και δεύτερου κλιμακίου (γνωστή ως ενδιάμεση συντήρηση) μετά από 36 μήνες, ενώ η αντίστοιχη διαδικασία τρίτου κλιμακίου απαιτείτο έπειτα από τέσσερα χρόνια ή 1000 ώρες πτήσης. Με βάση τον μέσο χρόνο ανάμεσα σε δύο γενικές συντηρήσεις/ανακατασκευές σε επίπεδο εργοστασίου βάσης (MTBO, (Meen Time Between Overhaul) τα πέντε πρώτα ιρανικά Tomcat θα απαιτούσαν τέτοιες εργασίες μέσα στο 1979, και με την πρόβλεψη αυτή ανατέθηκε στην IACI να εκτελέσει το έργο.
Για τον σκοπό αυτό η Grumman, πέραν του στρατιωτικού προσωπικού, είχε εκπαιδεύσει τεχνικούς και μηχανικούς της εταιρείας ώστε να είναι έτοιμοι για το έργο, αλλά το πρόγραμμα ανακόπηκε από την ανατροπή του Σάχη τον Φεβρουάριο εκείνης της χρονιάς. Στην επαύριο της επικράτησης των κληρικών, μερικοί από τους έμπειρους πιλότους και ΧΟΣ F-14A παύθηκαν από την υπηρεσία και σε ορισμένες περιπτώσεις συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν. Οι αξιωματούχοι του ισλαμικού καθεστώτος σχεδίαζαν να πουλήσουν τα Tomcat αρχικά στην Τουρκία και μετά στον Καναδά, αν και τελικά τίποτε από αυτά δεν συνέβη, με τα αεροπλάνα να παραμένουν σε χρήση με την IRIAF ως διαδόχου της IIAF.
Στο μεταξύ, από τον Σεπτέμβριο του 1979, με την εκδήλωση ιρακινών επιθέσεων που έμελλε να εξελιχθούν στη συνέχεια στον (πρώτο) πόλεμο ανάμεσα στις δυο χώρες, τόσο η 7 όσο και η 8 TFB χρησιμοποιούσαν F-14A σε περιπολίες μάχης (CAP) πάνω από τα νοτιοδυτικά και δυτικά του Ιράν, κατά τη διάρκεια των οποίων κατάφεραν να καταρρίψουν πολλά ιρακινά αεριωθούμενα σε αποστολές προσβολής ιρανικών συνοριακών φρουρών.
Με την επίσημη κήρυξη του πολέμου Ιράν-Ιράκ ο αριθμός των πολεμικών εξόδων που εκτελούσαν τα Tomcat αυξήθηκε σημαντικά, ενώ μερικοί από τους πιλότους εκπαιδεύτηκαν για διαθεσιμότητα σε νυχτερινό ανεφοδιασμό εν πτήσει. Αυτό βοήθησε την IRIAF να έχει επί 24ώρου βάσης τουλάχιστον από ένα F-14A σε CAP στα νότια, νοτιοδυτικά και δυτικά της χώρας κατά τους πρώτους μήνες των εχθροπραξιών.
Η μη διαθεσιμότητα αεροσκαφών αλλά και ετοιμοπόλεμων χειριστών, ικανών να αντιμετωπίσουν τις ιρακινές επιδρομές καταργούσαν de facto τον κανόνα του ζεύγους στον αεροπορικό πόλεμο εκείνη την περίοδο και οι αποστολές CAP υλοποιούντο συχνά με ένα αεροπλάνο. Ορισμένες από αυτές τις εξόδους διαρκούσαν από οκτώ έως και δεκατρείς ώρες αναγκάζοντας τους πιλότους να πραγματοποιούν ανεφοδιασμούς από Boeing 707-3J9C (KC-707) σχεδόν κάθε δύο ώρες, μια εξαντλητική διαδικασία από μόνη της.
Τα Tomcat σε καθήκοντα CAP όχι μόνο χρησιμοποιήθηκαν σε ρόλο απαγόρευσης διείσδυσης των ιρακινών μαχητικών και βομβαρδιστικών στον ιρανικό εναέριο χώρο, αλλά και για να στοχεύσουν πολλά από αυτά με τους AIM-54A μεγάλου βεληνεκούς, σε αρκετές περιπτώσεις μέσα στο Ιράκ ενώ προσέγγιζαν ή αποχωρούσαν. Αυτές οι ζωτικές αποστολές CAP όμως ασκούσαν τεράστια πίεση στον μικρό στόλο των επιχειρησιακών Tomcat, τα οποία λόγω εντατικής χρήσης γίνονταν όλο και λιγότερα. Αυτό τελικά ανάγκασε την ηγεσία της αεροπορίας να υπογράψει σύμβαση με την IACI, για να ξεκινήσει από το 1981 η γενική επισκευή και βαριά συντήρηση των F-14A.
Σε αυτό το πλαίσιο, στις 29 Αυγούστου 1981 η IACI άρχισε να πραγματοποιεί εργασίες στο πρώτο Tomcat με αριθμό σειράς «3-6001», ενώ οι συμβασιακές της υποχρεώσεις προέβλεπαν να έχει ολοκληρώσει διαδικασίες γενικής επισκευής σε 16 μαχητικά του τύπου μέχρι το τέλος του 1982. Η προοπτική αυτή αποδείχθηκε υπερφιλόδοξη και τελικά ουτοπική, αφού η εταιρεία κατόρθωσε μετά βίας σε αυτήν την περίοδο να ολοκληρώσει το έργο μόνο στο αρχικό αεροσκάφος «3-6001».
Η αδυναμία της IACI να επισκευάσει μεγάλο αριθμό αεροπλάνων, όπως αποδείχθηκε στην πράξη, ανάγκασε την IRIAF να… αλλάξει τους κανόνες και να επεκτείνει τον χρόνο MTBO στον μικρό αριθμό των επιχειρησιακών Tomcat για μερικά ακόμη χρόνια. Αυτό, βέβαια, δεν αποτελούσε μόνο παραβίαση κάθε έννοιας ασφάλειας στην αξιοποίηση των ιπτάμενων μέσων, αλλά είχε και σοβαρές επιπτώσεις στη μαχητική τους ικανότητα. Είναι χαρακτηριστικές οι αναφορές που υπάρχουν σχετικά, ότι σε ορισμένες περιπτώσεις αυτά τα Tomcat πετούσαν CAP μόνο με πυραύλους μικρού βεληνεκούς AIM-9J (που μπορούσαν να βληθούν με αυτοδύναμο εγκλωβισμό και αυτόματη καθοδήγηση στη συνέχεια) και το εσωτερικό πυροβόλο M61 Vulcan, αλλά χωρίς να φέρουν AIM-54A και AIM-7E λόγω μη λειτουργικής κατάστασης των ραντάρ τους. Το πρόβλημα αυτό επιδεινώθηκε στη συνέχεια και έγινε τελικά χρόνια αδυναμία της IRIAF αναφορικά με την αξιοποίηση των F-14.
Ξεκινώντας από το 1983, η IACI αύξησε την ικανότητά της να πραγματοποιεί συντήρηση τρίτου κλιμακίου στα Tomcat σε ρυθμούς τεσσάρων αεροσκαφών ετησίως, ενώ δυο χρόνια αργότερα έφτασε στα πέντε. Αυτό βοήθησε την IRIAF να διατηρήσει έναν στόλο 18 επιχειρησιακών Tomcat κατά τα τελευταία τέσσερα χρόνια του πολέμου με το Ιράκ. Tον Αύγουστο του 1988, όταν τελείωσε ο πόλεμος, η αεροπορία διέθετε 26 αξιόπλοα F-14A χάρη στα ανταλλακτικά που παρείχαν οι Ηνωμένες Πολιτείες στο πλαίσιο των διαβόητων συμφωνιών Iran-Contras της περιόδου διακυβέρνησης Ρέιγκαν. [Αφορά τις μυστικές συμφωνίες την περίοδο 1981-1985 παροχής ανταλλακτικών για αμερικανικής προέλευσης στρατιωτικό υλικό που χρησιμοποιούσε το Ιράν, παρά την ύπαρξη επίσημου εμπάργκο, με τα χρήματα να διοχετεύονται στη χρηματοδότηση των Κόντρας, της ανταρτικής ομάδας που πολεμούσε το καθεστώς των Σαντινίστας στη Νικαράγουα.]
Γενική επισκευή των Tomcat από την IRIAF
Το 1991 η Ιρανική Αεροπορία σχημάτισε μια νέα Μοίρα Tomcat στην 6 TFB, κοντά στο λιμάνι του Bushehr, για τη φύλαξη των πετρελαϊκών εγκαταστάσεων στον Περσικό Κόλπο, ειδικά στο νησί Kharg, όπου βρίσκονταν οι κύριοι σταθμοί φόρτωσης των δεξαμενοπλοίων. Για τον σκοπό αυτό 16 αεροσκάφη, (ονομαστικά) με πλήρη δυνατότητα αποστολής-FMC (Fully Mission Capable), αποδεσμεύτηκαν από τις Μονάδες της 8 TFB και συγκρότησαν την 62η Μοίρα Τακτικών Μαχητικών (TFS).
Η εξέλιξη αυτή είχε μεν σημαντικά επιχειρησιακά οφέλη, αλλά στην εφαρμογή της προσέκρουσε σύντομα σε ένα αναπάντεχο και ουσιαστικό πρόβλημα: η έκθεση των αεροσκαφών σε υγρασία στη βάση του Bushehr επηρέασε αρνητικά τα Tomcat, στα οποία άρχισαν να εμφανίζονται πολλαπλά προβλήματα από διάβρωση, που κλιμακώνονταν και από την απουσία καταρτισμένων τεχνικών που θα μπορούσαν να τα αντιμετωπίσουν. Η διάβρωση είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφική φθορά πολλών τμημάτων του F-14A, όπως στοιχείων της δομής, συνδέσμων ηλεκτρονικών συστημάτων, διασυνδέσεων και σωληνώσεων υδραυλικών κυκλωμάτων, ενεργοποιητών των επιφανειών ελέγχου κ.ά.
Τα προβληματικά αυτά Tomcat δεν αποστέλλονταν για επισκευή και αποκατάσταση απευθείας στην IACI, όπου διεξάγονταν προγραμματισμένες διαδικασίες PDM (Phase Depot Maintenance), καθώς το κόστος θα ήταν τεράστιο λόγω του χρόνου που απαιτούσε η αποκατάσταση των φθορών από τη διάβρωση. Ως εκ τούτου, ο τότε αρχηγός της IRIAF, ταξίαρχος Mansour Sattari, εξουσιοδότησε την 81η Μοίρα Συντήρησης στο Ισφαχάν να εκτελεί επίσης PDM στα Tomcat της 62 TFS.
Οι εργασίες PDM στην 8 TFB και το εκεί κέντρο συντήρησης και ανακατασκευής F-14A ξεκίνησαν τον Ιανουάριο του 1995 με ικανότητα ολοκλήρωσης έργου τριών F-14A ταυτόχρονα, ενώ η IACI μπορούσε να πραγματοποιήσει γενική επισκευή τεσσάρων έως πέντε Tomcat στις εγκαταστάσεις της στο Διεθνές Αεροδρόμιο Mehrabad της Τεχεράνης.
Στο παραπάνω πλαίσιο, καθένα από τα F-14A που αναλάμβανε η IRIAF μπορούσε να πετάξει για άλλα τρία έως τέσσερα χρόνια, μέχρι τη λήξη της… επεκτεταμένης περιόδου MTBO, ενώ για την εφαρμογή του επόμενου PDM παραδίδονταν στην IACI, στην Τεχεράνη.
Η IACI από την πλευρά της ήταν πάντοτε κριτική για το αποτέλεσμα των PDM που πραγματοποιούντο στην 8 TFB στο Ισφαχάν τη δεκαετία του 1990, αναφερόμενη σε χαμηλή ποιότητα εργασιών, η οποία οφειλόταν στην απουσία ειδικών εργαλείων και μη κατάλληλα εκπαιδευμένου προσωπικού για πολλές από τις εργασίες που υλοποιούντο, έλλειψη επίβλεψης και ποιοτικών ελέγχων, όπως επίσης και λόγω της χρήσης παλαιών ανταλλακτικών που αποψιλώνονταν από καθηλωμένα Tomcat.
Σε εφαρμογή αυτής της πρακτικής κανιβαλισμού δύο F-14A αποψιλώθηκαν εντελώς για απάρτια και κύρια συγκροτήματα το 1995, ώστε να «διασωθούν» έξι ομοιότυπά τους, τα οποία είχαν υποστεί βλάβες και φθορές λόγω διάβρωσης στην 6 TFB. Αυτά τα δύο Tomcat αποσύρθηκαν τότε οριστικά από υπηρεσία, αφού η αποψίλωση ήταν εκτεταμένη. Τρία άλλα μαχητικά, συμπεριλαμβανομένων δύο που είχαν υπηρετήσει στην 62η Μοίρα, επιλέχθηκαν για κανιβαλισμό το 1999, το 2001 και το 2003, αλλά αντίθετα με τα δυο πρώτα δεν αποσύρθηκαν και θεωρητικά, σε περίπτωση διαθεσιμότητας όλων των εξαρτημάτων που είχαν αφαιρεθεί, θα μπορούσαν να επιστρέψουν σε χρήση.
Χρονική διάρκεια PDM
Τη δεκαετία του 1980 η εκτέλεση PDM ή γενικής επισκευής/ανακατασκευής σε F-14A απαιτούσε στην IACI κατά μέσο όρο 12.000 εργατοώρες. Από αυτές, οι 6.500 ήταν απαραίτητες ή υποχρεωτικές, ενώ οι υπόλοιπες 5.500 ήταν υπό όρους, ανάλογα με την κατάσταση του αεροσκάφους ή… τη διαθεσιμότητα ανταλλακτικών. Αυτός ο μέσος όρος κατά αεροσκάφος αυξήθηκε σε 16.000 ώρες στα τέλη της δεκαετίας του 1990, οπότε η ιρανική εταιρεία ήθελε από πέντε μήνες έως και ένα έτος για να ολοκληρώσει το έργο με ομάδες 40 μηχανικών και τεχνικών. [Έξι ειδικούς σε ηλεκτρονικά πτήσης (Avionics), τρεις σε όπλα και οπλικά συστήματα, 23 μηχανικούς ατράκτου και κινητήρων, έξι ελεγκτές ποιότητας, ενώ οι υπόλοιποι ήταν μηχανικοί γραμμής, υπεύθυνοι για την προετοιμασία και τη διεξαγωγή δοκιμών εδάφους και πτήσης μετά τη γενική επισκευή.]
Σχετικά με το προσωπικό, είναι ενδιαφέρον ότι στο κέντρο συντήρησης F-14 της IRIAF περίπου δέκα συνταξιούχοι τεχνικοί και μηχανικοί που εκπαιδεύτηκαν από την Grumman στη δεκαετία του 1970 εξακολουθούν να εργάζονται και να επιβλέπουν τους νεαρούς ομολόγους τους. Παρόμοιος αριθμός συνταξιούχων αξιωματικών της Πολεμικής Αεροπορίας απασχολείται και από την IACI.
Αναφορικά με τα αεροπλάνα, ενώ τη δεκαετία του 1990 η διάρκεια κάθε γενικής επισκευής/PDM ήταν το πολύ ένα έτος, τώρα έχει αυξηθεί κατά μέσο όρο σε δύο χρόνια στο κέντρο συντήρησης F-14 της IRIAF στο Ισφαχάν και έως και τρία χρόνια στις εγκαταστάσεις της IACI στην Τεχεράνη. Ο βασικός λόγος είναι η αύξηση της ηλικίας των αεροσκαφών, η σπανιότητα των ανταλλακτικών και κυρίως ο χρόνος που απαιτείται για την παραγωγή εκδόσεων ιρανικής κατασκευής που προέρχονται από διαδικασία αντιγραφής τους.
Κατά τα έτη 2006 έως και 2009 και τα δύο κέντρα γενικής επισκευής F-14 της IACI και της IRIAF κατάφεραν όχι απλώς να επιταχύνουν τη διαδικασία, αλλά και να αποκαταστήσουν -επιστρέφοντας σε υπηρεσία- μερικά από τα Tomcat που ήταν καθηλωμένα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό ήταν αποτέλεσμα της επιτυχίας του Οργανισμού Αεροπορικών Βιομηχανιών του Ιράν να αγοράσει μεγάλη ποσότητα ανταλλακτικών από τις Ηνωμένες Πολιτείες μέσω μεσαζόντων που βοήθησαν τη διεύρυνση του στόλου των F-14A από 19 το 2006 σε 26 το 2013. Τα δύο τρίτα από αυτά ήταν σε υπηρεσία με την 81η Μοίρα Τακτικών Μαχητών και την 83η Μοίρα Τακτικής Εκπαίδευσης. Στο μεσοδιάστημα, το 2008, η 62 TFS στο Bushehr είχε διαλυθεί και τα καθήκοντα επιφυλακής εκεί ανέλαβε κλιμάκιο της 81 TFS που διατηρούσε τρία FMC F-14A σε ανάπτυξη μέχρι τον Φεβρουάριο του 2012, όταν χάθηκε ένα από αυτά («3-6062») και τα υπόλοιπα αποσύρθηκαν.
Παρά τη σχετική και πρόσκαιρη επάρκεια ανταλλακτικών, η επαναφορά σε υπηρεσία αεροσκαφών από μακρά ακινησία δεν ήταν εύκολη και απαιτούσε δεκάδες χιλιάδες εργατοωρών. Χαρακτηριστικό ήταν το παράδειγμα ενός F-14A που ξεκίνησε σχετικές εργασίες το 2012 στο Ισφαχάν και απαίτησε 42.000 ώρες για να ξαναπετάξει το 2017. Το αεροπλάνο «3-6072» ήταν περισσότερο «τυχερό», αφού παρά την καθήλωσή του για περισσότερο από μία δεκαετία επισκευάστηκε και αναβαθμίστηκε σε τρία χρόνια, μεταξύ 2015 και 2018, αν και κατά τη διάρκειά τους απαιτήθηκαν 35.000 ώρες εργασίας.
Καθιστώντας τα F-14 πλήρως επιχειρησιακά
Ο αριθμός των πλήρως ικανών για αποστολή (FMC) F-14A της Ιρανικής Αεροπορίας ήταν 20 το 1991, αλλά μειώθηκε σε μόλις πέντε το 2001! Εκείνη τη χρονιά η IRIAF διέθετε επίσης έντεκα άλλα Tomcat, μερικώς ικανά για αποστολή (PMC, Partially Mission Capable). Η διαφοροποίηση ανάμεσα σε αεροσκάφη FMC και PMC είναι ότι τα δεύτερα δεν είχαν λειτουργικό ραντάρ/ΣΕΠ AN/AWG-9 και περιορίζονταν έτσι σε εναέρια μάχη μόνο με κατευθυνόμενους πυραύλους αέρος-αέρος IR μικρής εμβέλειας AIM-9J, εκτός βέβαια από το πυροβόλο M61 Vulcan!
Τα πέντε πλήρως επιχειρησιακά αεροσκάφη χρησιμοποιήθηκαν εκείνη την περίοδο για τη διατήρηση επιφυλακών άμεσης αντίδρασης στην 6 TFB και 8 TFB στο Bushehr και το Ισφαχάν αντίστοιχα. Αυτή η μικρή δύναμη είχε σχεδόν αποκλειστικά καθήκοντα την προστασία των ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων μεταξύ 2002 και 2010, ενώ αναφέρεται τουλάχιστον μια περίπτωση στην οποία Tomcat αναχαίτισε «ΑΤΙΑ» (Αγνώστου Ταυτότητας Ιπτάμενο Αντικείμενο) στη διάρκεια CAP, στην περιοχή του αντιδραστήρα βαρέος ύδατος νερού Arak κοντά στο Khondab, στις 28 Οκτωβρίου 2004.
Μετά την ισραηλινή αεροπορική επιδρομή στον πυρηνικό αντιδραστήρα της Συρίας στο Deir EzZor κατά τη διάρκεια της Επιχείρησης Open Box στις 6 Σεπτεμβρίου 2007, η Ιρανική Αεροπορία ανέλαβε να αυξήσει την επιχειρησιακή της ετοιμότητα μέσω της διεύρυνσης του αριθμού των αεροσκαφών FMC. Η προσπάθεια έπεσε βαριά στα δυο κέντρα γενικής επισκευής F-14, που όμως επικεντρώθηκαν σχεδόν αποκλειστικά στην αναβάθμιση αεροσκαφών PMC σε FMC, επισκευάζοντας τα οπλικά τους συστήματα και ειδικά τα συγκροτήματα AN/AWG-9, ένας καθόλου εύκολος στόχος λόγω παλαιότητας του υλικού και έλλειψης ανταλλακτικών. Δεν ασχολήθηκαν όμως με επαναφορά καθηλωμένων μαχητικών ώστε να διευρυνθεί ο στόλος, καθώς τα ανταλλακτικά σπάνιζαν.
Το σύστημα ελέγχου πυρός AWG-9 με το παρελκόμενο ραντάρ ήταν το πιο ισχυρό και προηγμένο που εγκαταστάθηκε σε μαχητικό αεροσκάφος τη δεκαετία του 1970, επιτρέποντας στα Tomcat να βάλλουν τους AIM-54A Phoenix εναντίον εναέριων στόχων σε μέγιστο βεληνεκές 100 ναυτικών μιλίων (190 χιλιόμετρα). Ειδικά το ραντάρ που υποστήριζε το ΣΕΠ μπορούσε να αποκαλύψει στόχους μεγέθους βομβαρδιστικού στα 250 μίλια και αεροσκάφη μεγέθους μαχητικού στο μισό αυτής της απόστασης. Ωστόσο, σε ιρανική υπηρεσία η μη διαθεσιμότητα νέων απαρτίων (όπως και η χρήση υποδεέστερων αντιγράφων) και η αυξανόμενη ηλικία των συστημάτων μείωσαν με τα χρόνια την απόδοσή τους και το εύρος ανίχνευσης στόχων δεν ξεπερνούσε παρά το μισό των ονομαστικών τιμών στα τέλη της δεκαετίας του 2000.
Εκτός όμως από την παλαιότητα των ΣΕΠ/Ραντάρ, τα Tomcat (πέραν των προβλημάτων που είχαν ως ιπτάμενες μηχανές) υπέφεραν και από έλλειψη σύγχρονων όπλων. Εξακολουθούσαν να χρησιμοποιούν μικρής εμβέλειας, δεύτερης γενιάς Sidewinder AIM-9J και μεσαίου βεληνεκούς AIM-7E-4 Sparrow με καθοδήγηση ημιενεργού ραντάρ, ενώ ο αριθμός των διαθέσιμων επιχειρησιακών AIM-54A ήταν πολύ μικρός έως και ανύπαρκτος. Επιπλέον, το πρόγραμμα «Sejjil» για τη μετατροπή και χρήση αντιαεροπορικών πυραύλων αέρος-εδάφους MIM-23B HAWK ως βλήματα αέρος-αέρος είχε εγκαταλειφθεί έπειτα από ένα περιστατικό σε δοκιμή το 1999.
Για την αντιμετώπιση της κατάστασης, τον Ιανουάριο του 2009 ξεκίνησε το πρόγραμμα «Babaei» με σκοπό όχι μόνο να επαναφέρει τα οπλικά συστήματα των Tomcat στο αρχικό επίπεδο, αλλά και να τα βελτιώσει. Γι’ αυτό, η 81η Μοίρα Τακτικών Μαχητικών αποδέσμευσε το αεροσκάφος «3-6049», το οποίο και αποτέλεσε πρωτότυπο έπειτα από εργασίες διάρκειας τεσσάρων ετών. Ταυτόχρονα ανατέθηκε σε κρατική βιομηχανία η ανάπτυξη ενός νέου πυραύλου αέρος-αέρος μεσαίου βεληνεκούς με την ονομασία Fakkur 90 (σήμερα γνωστός ως AIM-23B) προς αντικατάσταση των AIM-7E και χρήση του από τα Tomcat.
Η ανάπτυξη του AIM-23B/Fakkur 90 ξεκίνησε το 2011 και απέδωσε καρπούς τον Φεβρουάριο του 2017, όταν για πρώτη φορά το εκσυγχρονισμένο «3-6049», χρησιμοποιήθηκε σε μια επιτυχημένη δοκιμαστική εκτόξευση του πυραύλου κατά τηλεκατευθυνόμενου στόχου Karrar. Τέσσερις μήνες αργότερα η IRIAF παρήγγειλε 50 πυραύλους και η μαζική παραγωγή τους ξεκίνησε στο Lavizan, ανατολικά της Τεχεράνης, στις 23 Ιουλίου 2018.
Μείωση των επιχειρησιακών F-14A
Το 2003 η ιρανική Πολεμική Αεροπορία διέθετε ακόμη συνολικά 63 Tomcat, εκ των οποίων όμως μόνο τα 16 ήταν αξιόπλοα: πέντε με καθεστώς FMC, ενώ άλλα έντεκα PMC. Υπήρχαν επίσης έξι μαχητικά του τύπου σε βαριά συντήρηση και άλλα 29 καθηλωμένα και σε αποθήκευση λόγω έλλειψης ανταλλακτικών, ενώ τα υπόλοιπα δώδεκα είχαν κανιβαλιστεί σε τέτοιο σημείο ώστε δεν υπήρχε δυνατότητα επιστροφής σε χρήση. Δέκα χρόνια αργότερα, χάρη στα ανταλλακτικά που αγοράστηκαν από τις ΗΠΑ, ο αριθμός των αξιόπλοων Tomcat αυξήθηκε σε 26 το 2013, μεταξύ των οποίων τουλάχιστον εννέα πλήρως ικανά για αποστολή (FMC). Από το 2016 όμως, ο αριθμός των αξιόπλοων Tomcat άρχισε πάλι να μειώνεται, αυτή τη φορά λόγω και μειωμένου προϋπολογισμού για την Αεροπορία, γεγονός που δεν επέτρεπε να χρηματοδοτηθούν επισκευές στην IACI. Όταν γράφονταν αυτές οι γραμμές στο τέλος του καλοκαιριού του 2022, υπήρχαν μόνο δεκαεπτά F-14 που πετούσαν ακόμη με τις 81 TFS και 83 TTS, ενώ άλλα εννέα βρίσκονταν σε διαδικασία εργοστασιακής συντήρησης στις δυο διαθέσιμες εγκαταστάσεις, στο Ισφαχάν και την Τεχεράνη.
Στο μεταξύ τα αποθέματα ανταλλακτικών που το Ιράν είχε προμηθευτεί από τις ΗΠΑ ουσιαστικά εξαντλήθηκαν στο τέλος της δεκαετίας του 2000, οδηγώντας την IRIAF να κανιβαλίζει και πάλι Tomcat και μάλιστα με αυξημένους ρυθμούς απ’ ό,τι στο παρελθόν. Οι πληροφορίες λένε ότι τα 12 αεροσκάφη που είχαν οριστικά αποσυρθεί το 2003 έχουν γίνει πλέον 24 ή και περισσότερα σήμερα. Ωστόσο, για να αποφευχθεί η απώλεια περισσότερων μαχητικών από κανιβαλισμό, η Αεροπορία επένδυσε σημαντικά στην αντιγραφή (μέσω reverse engineering) και στην εγχώρια παραγωγή εξαρτημάτων/ανταλλακτικών.
Όπως αναφέρεται, η προσπάθεια αυτή έχει πλέον μεγάλο βαθμό επιτυχίας συγκριτικά με τις πρώιμες προσπάθειες. Για παράδειγμα, όλα τα απάρτια «ταχείας ανάλωσης» που απαιτούν αντικατάσταση ή ανακατασκευή λόγω φθοράς, τόσο στα Tomcat γενικότερα όσο και στους κινητήρες Pratt & Whitney TF30-P-414A, παράγονται πλέον στο Ιράν από το βιομηχανικό συγκρότημα Owj και από αρκετές άλλες ιδιωτικές και κρατικές εταιρείες. Εκτός από αυτά, πολλά από τα δομικά μέρη και τα υδραυλικά ή τα συστήματα πεπιεσμένου αέρα, καθώς και οι πλακέτες των διαφόρων ηλεκτρονικών συγκροτημάτων τους, ειδικά στο AWG-9, έχουν εγχώριες γραμμές παραγωγής.
Στο πλαίσιο του προγράμματος «Babaei», το αεροσκάφος «3-6049» αντικατέστησε σχεδόν όλα τα αναλογικά απάρτια και τις περισσότερες από τις πλακέτες τού AWG-9 με ψηφιακές επανασχεδιασμένες εκδόσεις τους, που είναι όχι μόνο μικρότερες αλλά και ελαφρύτερες, ενώ έχουν σημαντικά υψηλότερες επιδόσεις από τα πρωτότυπα. Ως αποτέλεσμα της επιτυχούς αναβάθμισης του «3-6049», ο Κλάδος Τζιχάντ (Πολέμου) και Βιομηχανικής Έρευνας για Αυτάρκεια της IRIAF ξεκίνησε να αναβαθμίζει περισσότερα Tomcat κατά τη διάρκεια των PDM τους στο Ισφαχάν.
Και πάλι όμως, από το 2017 η παραπάνω διαδικασία παραγωγής εξαρτημάτων και ανταλλακτικών περιέπεσε σε προβλήματα λόγω έλλειψης κονδυλίων, με αποτέλεσμα νέες καθυστερήσεις στην επισκευή και την αναβάθμιση των Tomcat. Οι πληροφορίες αναφέρουν ότι κάθε γενική επισκευή/ανακατασκευή Tomcat κοστίζει περίπου 3 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ στην ιρανική Πολεμική Αεροπορία, καθιστώντας τον τύπο τον πιο ακριβό σε υπηρεσία. Με ετήσιο προϋπολογισμό μόλις 200 εκατομμυρίων δολαρίων η IRIAF δεν μπόρεσε να αντέξει οικονομικά το κόστος της προγραμματισμένης επισκευής τεσσάρων Tomcat ετησίως στην IACI και η εταιρεία περιορίζεται πλέον σε περίπου ένα αεροσκάφος κάθε χρόνο, ενώ η ίδια η IRIAF συνεχίζει να επισκευάζει δύο αεροπλάνα ετησίως με κόστος περίπου ενός εκατομμυρίου δολαρίων ανά μονάδα.
Τα πιο πρόσφατα F-14A Tomcat που επισκευάστηκαν και παραδόθηκαν εκ νέου στην 81 TFS είναι τα «3-6039» και «3-6068», το πρώτο έπειτα από παραμονή στην IACI για περίοδο πέντε ετών και το δεύτερο έπειτα από τρία χρόνια εργασιών στο Ισφαχάν, στις εγκαταστάσεις της IRIAF. Για να μειωθεί το κόστος της συνολικής διαδικασίας, η IACI δεν έχει πλέον σύμβαση για τη συντήρηση οπλικών συστημάτων, ειδικά του συγκροτήματος AWG-9. Ως εκ τούτου, το κέντρο συντήρησης F-14 της IRIAF είναι υπεύθυνο για αυτό το έργο που υλοποιείται μετά την εκ νέου παράδοση του κάθε αεροσκάφους από την ιδιωτική εταιρεία, κατάσταση που επιβαρύνει ακόμη περισσότερο τη διαθεσιμότητα.
Σήμερα, από τα 61 Tomcat που βρίσκονται ακόμη στο Ιράν, τα 17 είναι αξιόπλοα, άλλα εννέα βρίσκονται υπό συντήρηση, ενώ έντεκα έχουν επιλεγεί για γενική επισκευή και αναμένουν ανταλλακτικά, χωρίς όμως συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για το έργο. Η πλειονότητα των αξιόπλοων Tomcat είναι της κατηγορίας FMC, μεταξύ των οποίων τρία που έχουν καθήκοντα επιφυλακής στην 8η Βάση Τακτικών Μαχητικών, αν και με οπλισμό που αποτελείται μόνο από AIM-9J και AIM-7E.
Η IRIAF ανέμενε να παραλάβει την πρώτη παρτίδα εκ των 50 AIM-23B τον Ιούλιο του 2022, αντικαθιστώντας τους Sparrow, ενώ οι AIM-9J θα αντικατασταθούν από Azarakhsh σε όλες τις Μοίρες μαχητικών της Αεροπορίας, συμπεριλαμβανομένης της 81 TFS (που αξιοποιεί τα μισά αξιόπλοα F-14A). Ο Azarakhsh είναι ένας πύραυλος-αντίγραφο του Sidewinder, εγχώριας παραγωγής και φέρει βελτιωμένο ερευνητή, ενώ διατίθεται σε δύο παραλλαγές, Α2Α (air-to-air) και A2S (air-to-surface).
