Του αναγνώστη μας, Τηλέμαχου Μπεριάτου, Πολιτικού Μηχανικού MSc, τεχνικού ασφαλείας, εκπαιδευτή αυτοδυτών
Τα σημαντικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν ένα σύγχρονο πτητικό μέσο Έρευνας-Διάσωσης (SAR, Search and Rescue) είναι ο αριθμός κινητήρων (τουλάχιστον 2 για την εξασφάλιση απρόσκοπτης λειτουργίας σε περίπτωση βλάβης του ενός), οι αεροδυναμικές και επιδόσεις ισχύος κινητήρων (ώστε να επιχειρούν και σε υψηλό υψόμετρο), ο εξοπλισμός ελέγχου (σταθεροποιημένη πτήση, σε ισχυρούς ανέμους κ.λπ.), ναυτιλίας, επιτήρησης-εντοπισμού (ραντάρ έρευνας, κάμερες υπερύθρων, συστήματα μετάδοσης τακτικής εικόνας, συσκευές επικοινωνιών κλπ.), το βαρούλκο ανέλκυσης, ο επαρκής χώρος και λοιπός εξοπλισμός καμπίνας και φυσικά το επαρκές σε αριθμούς και κατάλληλα εκπαιδευμένο πλήρωμα. Επομένως δεν μπορεί κάθε ελικόπτερο που διαθέτουμε στην χώρα μας να θεωρηθεί ότι καλύπτει τις σημερινές απαιτήσεις Έρευνας-Διάσωσης, δηλαδή με σύγχρονες επιδόσεις και ικανό σε δυσμενείς συνθήκες (ως Παντός Καιρού).
Η χώρα μας πάντως διαθέτει τέτοια ελικόπτερα από το 1999. Συγκεκριμένα η Πολεμική Αεροπορία (Π.Α.) διαχειρίζεται συνολικά 12 τέτοια (όχι «απολύτως σύγχρονα» αλλά με επιδόσεις που καλύπτουν γενικά τις σημερινές προδιαγραφές) AS-332C1 Super Puma (αυτονομία 4 ώρες, ταχύτητα 120 κόμβοι, χώρος για 6 φορεία + 4 καθήμενους). Τα 10 παρελήφθησαν μεταξύ 1999-2004, 4 για το Λιμενικό Σώμα-Ελληνική Ακτοφυλακή και 6 για την Π.Α., ενώ ακόμη 2 το 2011.
Αν και τα Super Puma πλέον κλείνουν 20 έτη σε χρήση, πρέπει να ξέρουμε ότι παγκοσμίως τα πτητικά μέσα, εφόσον συντηρούνται επαρκώς και εκσυγχρονίζονται εγκαίρως, μπορούν να διατηρούνται αποτελεσματικά για πολλές δεκαετίες. Φυσικά κάποια στιγμή και αυτά θα πρέπει να αντικατασταθούν, αλλά θεωρείται ότι ακόμη καλύπτουν τις σύγχρονες απαιτήσεις για διάσωση ημέρα και νύχτα, και σε δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες.
Βεβαίως αυτά πρέπει να διατηρούνται σε καλή λειτουργική κατάσταση, δηλαδή να είναι επιχειρησιακά έτοιμα να επέμβουν. Άλλωστε ποτέ το σύνολο μιας ομάδας μέσων δεν φτάνει το 100% της διαθεσιμότητας εκτός ίσως των πρώτων ημερών αν όχι ωρών από την απόκτηση τους: Αρχικά σχεδόν ποτέ δεν παραλαμβάνεται ταυτόχρονα το σύνολο των μέσων που παραγγέλνει μια χώραα. Έπειτα, τα πρώτα θα χρειαστούν κάποιο χρόνο να κηρυχθούν επιχειρησιακά έτοιμα, δηλαδή οι χειριστές τους να εκπαιδευτούν στον χειρισμό καθαυτό αλλά και στο ιδιαίτερο περιβάλλον και ανάγλυφο της χώρας, ενώ κάποια από τα διαθέσιμα θα χρησιμοποιούνται για εκπαίδευση νέων χειριστών. Ενώ, μετά την κήρυξη πλήρους επιχειρησιακής ετοιμότητας, για όσο διάστημα χρησιμοποιούνται θα υπάρχουν κάποια σε περιοδική επιθεώρηση, συντήρηση, επισκευή, ενδεχόμενο εκσυγχρονισμό κ.ο.κ. Άρα η διαθεσιμότητα είναι χαμηλότερη του 100% και εκτιμάται γύρω στο 70%, εφόσον πάντα εξυπηρετούνται σωστά (που εδώ πάσχουμε σοβαρά).
Κατανομή στην επικράτεια – το παράδειγμα του Ιονίου Πελάγους
Ακόμη πρέπει να υπολογίσουμε την κατανομή στην επικράτεια, σε συγκεκριμένες βάσεις σε όλη την Ελλάδα απ’ όπου επιχειρούν. Σε όλη την Ελλάδα; Όχι ακριβώς. Τα 12 ελικόπτερα τα οποία είναι εξαιρετικά δύσκολο να είναι ταυτόχρονα όλα μαζί επιχειρησιακά έτοιμα όπως είπαμε, τοποθετούνται σε κεντρικά («μητροπολιτικά» κατά κάποιον τρόπο) σημεία. Επίσης αν δεν υπάρχουν πάνω από ένα σε έναν τέτοιο κόμβο του δικτύου «άμεσης δράσης», ή σε περιπτώσεις που θα επιχειρήσουν στο ίδιο περιστατικό πάνω από ένα ταυτόχρονα, ο συγκεκριμένος κόμβος ή και ο γειτονικός, θα παραμείνουν για πολλές ώρες χωρίς διαθέσιμο ελικόπτερο μέχρι να αντιμετωπιστεί αυτό το περιστατικό. Επιπλέον μέχρι να μεταβούν στο σημείο εκδήλωσης του έκτακτου περιστατικού, να ολοκληρώσουν διακομιδή, να επιστρέψουν στη βάση ή σταθμό τους και να επιθεωρηθούν και να ανεφοδιαστούν, απαιτούνται και άλλες ώρες.
Εδώ αναφέρουμε ενδεικτικά ότι σε βάσεις της Ακτοφυλακής των ΗΠΑ (U.S. Coast Guard) υπάρχουν τουλάχιστον 3 ελικόπτερα έτοιμα (με σύνολο 143 σε όλη την χώρα σήμερα, που έχουν βέβαια να διαχειριστούν σημαντικά μεγαλύτερους πληθυσμούς και επιφάνεια εδάφους και θάλασσας, σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα εναέρια και θαλάσσια μέσα, έτσι δεν μπορούμε να συγκρίνουμε άμεσα). Και φυσικά μην ξεχνάμε ότι ακόμη πρέπει να υπάρχουν διαθέσιμα και ανάλογα εναλλακτικά πληρώματα, που θα αντικαταστήσουν και ξεκουράσουν το καταπονημένο προσωπικό.
Δυστυχώς σύμφωνα με τις διαθέσιμες πληροφορίες φαίνεται ότι αυτά τα 12 κατεξοχήν κατάλληλα για τον παραπάνω ρόλο ελικόπτερα, δεν επαρκούν να καλύψουν όλη την ελληνική επικράτεια (ειδικά όταν απαιτούνται 2-3 μόνο για την κάλυψη του ανατολικού τομέα του FIR Αθηνών, το Αιγαίο δηλαδή, λόγω του νησιωτικού αναγλύφου αλλά και της διαμάχης με την Τουρκία για τον έλεγχο της έρευνας και διάσωσης).
Σύμφωνα με ανοικτές πηγές, στην περιοχή του Ιονίου, δηλαδή σε όλη την δυτική Ελλάδα (όχι με την έννοια της ομώνυμης Περιφέρειας), δεν υπάρχει η δυνατότητα στάθμευσης τέτοιου ελικοπτέρου και το πλησιέστερο ίσως βρίσκεται στην Ελευσίνα! Έτσι σε όλο το μήκος των δυτικών παραλίων της χώρας μας προβλέπονται μόνο δύο βάσεις, αλλά και εκεί σταθμεύουν μόνιμα ελικόπτερα με περιορισμένες δυνατότητες. Αυτά ανήκουν συνήθως στον τύπο Bell 205 (εμβέλεια 3 ώρες, ταχύτητα πλεύσης 80 κόμβοι, χώρος για 2 φορεία) που διαθέτει η Π.Α. (από τα μέσα του 1970), και τα οποία διαθέτουν έναν μόνο κινητήρα και περιορισμένο αν όχι και ξεπερασμένο ηλεκτρονικό, υγειονομικό και εξοπλισμό διάσωσης. Δηλαδή είναι με τις σημερινές απαιτήσεις, κατάλληλα μόνο για αεροδιακομιδές στη διάρκεια της ημέρας και με σχετικά ευνοϊκές καιρικές συνθήκες.
Είναι δυνατό να βρίσκονται σε ετοιμότητα και άλλα καταλληλότερα ελικόπτερα υψηλότερων επιδόσεων (όπως τύπου Bell 212, σε πολύ μικρότερους αριθμούς όμως καθώς υπάρχουν και στην Α.Σ. για πτήσεις VIP), αλλά αυτό δεν έχει υποπέσει στην αντίληψη μας, αν κρίνουμε από τα δημοσιεύματα για συμβάντα των τελευταίων ετών.
Άλλα ελικόπτερα Έρευνα-Διάσωσης
Ένα ερώτημα που προκύπτει φυσικά, είναι αν τα 6 ελικόπτερα του Λιμενικού Σώματος, τύπου AS 365 Ν3 Dauphin III που προμηθεύτηκε το 2003 και αξιοποιούνται σε επιτήρηση-αστυνόμευση, είναι λειτουργικά αλλά και εξοπλισμένα κατάλληλα και με εκπαιδευμένο πλήρωμα για επιχειρήσεις Έρευνας-Διάσωσης. Έτσι σήμερα και για τα τελευταία 20 χρόνια, τα 12 διασωστικά ελικόπτερα της χώρας μας ίσως θα μπορούσαν να είναι ήδη 18 (τα έξι με μικρότερη εμβέλεια και αυτονομία για πιο σύντομες αποστολές), αν και αυτά είχαν εξοπλιστεί κατάλληλα και είχαν διαθεσιμότητα.
Αυτός είναι ένας τύπος ο οποίος χαίρει υψηλής εκτίμησης από την Ακτοφυλακή των ΗΠΑ (ως MH-65D/E Dolphin, με 98 μονάδες, ταχύτητα πλεύσης 148 κόμβοι, αυτονομία 3 ώρες, εμβέλεια 350 ν.μ.) και χρησιμοποιείται επίσης σε ρόλους Έρευνας-Διάσωσης από το 1984. Ενώ στην ίδια υπηρεσία από το 1990 χρησιμοποιείται και το μεγαλύτερο, μέσης ακτίνας δράσης, MH-60T Jayhawk (σύνολο 45 μονάδες, ταχύτητα 170 κόμβοι, αυτονομία 6,5 ώρες, εμβέλεια 700 ν.μ.).
Επίσης το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό (Π.Ν.) διαθέτει συνολικά 11 ελικόπτερα, 8 τύπου Sikorsky S-70B6 Aegean Hawk και 3 S-70B, που είχε προμηθευτεί το 1995 (τα οποία διαθέτουν χώρο για 1 ασθενή). Επίσης έχει σήμερα 7 (στο παρελθόν 10 που μειώθηκαν κατόπιν ατυχημάτων) παλαιότερα Augusta Bell ΑΒ-212. Τα ελικόπτερα έχουν περιορισμένο χώρο λόγω εξειδικευμένου εξοπλισμού ναυτικού πολέμου, αλλά κάποιες φορές συμβάλουν σε διασώσεις και αεροδιακομιδές (μάλλον κατ’εξαίρεση). Και εδώ υπάρχει ερώτημα, μιας και αποσύρονται, αν θα μπορούσαν να υπηρετήσουν κάποια χρόνια ακόμη, αλλά πλέον σε ρόλο SAR.
Ελικόπτερα που προσφέρουν σε αεροδιακομιδές
Άλλα διαθέσιμα ελικόπτερα στην Ελλάδα όμως μόνο για υγειονομικές διακομιδές, είναι (εφόσον λειτουργούν ακόμη…) τα εναπομείναντα Αgusta A-109 Power που προμηθεύτηκε το Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας (ΕΚΑΒ) το 2000, όπου από τα αρχικά 5, τα 3 κατέπεσαν σε ατυχήματα, ενώ το 1 αντικαταστάθηκε το 2003. Ακόμη 2 Augusta Westland 109 Trekker προσφέρθηκαν στο ΕΚΑΒ το 2021 με δωρεά του ΙΣΝ (Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος). Έτσι σήμερα το σύνολο των ελικοπτέρων ΕΚΑΒ είναι το μέγιστο 5, κατάλληλα μόνο για διακομιδές ασθενών (ούτως ή άλλως απασχολούνται αποκλειστικά σε αυτές, ελευθερώνοντας άλλα ελικόπτερα).
Επίσης το Πυροσβεστικό Σώμα διαθέτει άλλα 2 Super Puma, που τα προμηθεύτηκε το 2004, διαφορετικού υποτύπου με αυτά που διαθέτει η Π.Α., που χρησιμοποιούνται για μεταφορά κλιμακίου πυροσβεστών, ενώ υπάρχουν και 3 μικρότερα BK 117C1 MBB/Kawasaki (αυτονομία 3 ώρες, ταχύτητα 130 κόμβοι) παραλαβής 2002, σε ρόλο επιτήρησης-συντονισμού. Τα τελευταία 3 κάποιες φορές χρησιμοποιούνται σε αεροδιακομιδές και μάλλον ακόμη σπανιότερα για διάσωση, σε καλές καιρικές συνθήκες.
Η Αεροπορία Στρατού τώρα διαθέτει πλήθος μεταφορικών ελικοπτέρων, με τα περισσότερα να είναι παλαιά (UH-1H Huey και ΑΒ-205) τα οποία ενίοτε απασχολούνται σε ανάλογες επιχειρήσεις εκτάκτων αναγκών. Ενώ τα 25 συνολικά μεγάλα Βoeing CH-47D Chinook (αυτονομία 5 ώρες, ταχύτητα 120 κόμβοι, χώρος για 24 φορεία) παραλαβής 1990-2020, εξυπηρετούν μεταφορές αλλά και δασοπυρόσβεση λόγω υψηλής μεταφορικής ικανότητας αλλά και διάσωση και διακομιδές. Επίσης υπάρχουν τα 16 παραληφθέντα, υπερσύγχρονα, NH-90 (αυτονομία 4 ώρες, ταχύτητα 120 κόμβοι, χώρος για 12 φορεία), που κάποιες φορές (όταν είναι διαθέσιμα) χρησιμοποιούνται για αεροδιακομιδές και επιχειρήσεις διάσωσης.
Η μεγάλη ανάγκη για εξορθολογισμό
Ένα ζήτημα που αφορά την ενδεχομένως μη ορθολογική επιχειρησιακή αξιοποίηση των ελικοπτέρων από την πολιτεία ως έχει σήμερα, είναι ο κατακερματισμός αρμοδιοτήτων και μέσων σε έναν μεγάλο αριθμό φορέων. Ενώ για κάποιον λόγο το Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ. παραμένει αποκομμένο από τα υπόλοιπα σώματα Ασφαλείας – Πολιτικής Προστασίας, στο Υπ. Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής.
Μήπως λοιπόν θα ήταν πιο ορθολογικό να είναι όλα τα κατάλληλα εναέρια μέσα (και όχι μόνο τα ελικόπτερα) υπό έναν ενιαίο φορέα Πολιτικής Προστασίας, χωρισμένα σε 2 υποομάδες; Μια που θα διαχειρίζεται ένας φορέας επιτήρησης και επιβολής του νόμου, λόγω απορρήτου επιχειρήσεων, και άλλη μια για αμιγώς παροχή βοήθειας και επέμβασης σε φυσικές καταστροφές και ατυχήματα. Να σημειώσουμε εδώ πως υπάρχει ήδη προκήρυξη για αγορά ακόμη 3 ελικοπτέρων “μεσαίας κατηγορίας” για λογαριασμό της Πολιτικής Προστασίας.
Έτσι η μία ομάδα ελικοπτέρων της Πολιτικής Προστασίας, αυτών για «Διάσωση» (γενικότερα για συντονισμό, επέμβαση, διακομιδές, πυρόσβεση) μπορεί να περιλαμβάνει εκείνα του ΕΚΑΒ (ελικόπτερα και αεροσκάφη), και τα πέντε του Π.Σ. (2x AS-332L1 Super Puma και 3x BK 117C1 Kawasaki) και τα 3 νέα, ενώ η άλλη ομάδα, αυτή για «Επιτήρηση/Αστυνόμευση» μπορεί να περιλαμβάνει τα πέντε της ΕΛ.ΑΣ. και τα έξι της ΕΛ.ΑΚΤ. (Dauphin III). Ακόμη, όλα τα υπόλοιπα ελικόπτερα αμιγώς στρατιωτικών προδιαγραφών, θα παραμείνουν στον αντίστοιχο κλάδο των Ενόπλων Δυνάμεων.
Με αυτόν τον τρόπο οι αρμοδιότητες Πολιτικής Προστασίας (διαχωρισμένες σε Διάσωση και Επιβολή νόμου) με ό,τι πλεονεκτήματα συντονισμού, διευκόλυνσης εκπαίδευσης και συντήρησης, αλλά και εξοικονόμησης έχουν, θα διαχωριστούν από τους καθαρά στρατιωτικούς σκοπούς των Ενόπλων Δυνάμεων. Ώστε και αυτές να αφοσιωθούν στην ιδιαίτερη αποστολή τους, φυσικά με συνεργασία και υποστήριξη σε επίπεδο υποδομών, κυρίως παροχή δικτύου αεροπορικών βάσεων για την στάθμευση/φιλοξενία όπως γίνεται και σήμερα.
Βέβαια αυτός ο διαχωρισμός και κατανομή θα οδηγούσε και σε πιο ορθολογική διαχείριση και των προμηθειών συντήρησης και κυρίως ανανέωσης του στόλου, με την ομοιοτυπία να οδηγεί σε μαζικότερες παραγγελίες νέων και βεβαίως σε εγχώρια υποστήριξη/συντήρηση. Ας φανταστούμε ένα ενιαίο σύστημα προμήθειας, συντήρησης, εκπαίδευσης πληρωμάτων και τεχνικών, κατανομής στην επικράτεια, συντονισμού επιχειρήσεων, όχι μόνο των ελικοπτέρων που θίξαμε σε αυτό το άρθρο, αλλά όλων των εναέριων μέσων, πόσο θα προωθούσε την αποτελεσματικότητα και θα μεταμόρφωνε την εμπιστοσύνη του πολίτη στο κράτος πρόνοιας!
Πρώτη δημοσίευση 22 Ιανουαρίου 2024
