Χώρα με πληθυσμιακή αιμορραγία είναι η Ουκρανία καθώς οι αποσχίσεις, η προσφυγιά, η μετανάστευση για οικονομικούς λόγους, οι πολεμικές απώλειες προφανώς, έχουν μειώσει σημαντικά τον πληθυσμό της. Και όπως θα παραθέσουμε παρακάτω (με αριθμούς, σκέψεις και εκτιμήσεις), πλησιάζει κάποιο όριο απαντοχής στην πολεμική της θυσία, που όμως κανείς δεν ξέρει ποιο είναι ακριβώς και αν στην «κούρσα» προς τα εκεί, θα συναντήσει την επίσης αιμορραγική Ρωσία.
Ας δούμε λοιπόν, εστιάζοντας στην Ουκρανία, μερικούς αριθμούς για το πληθυσμιακό της πρόβλημα, με επιφύλαξη βέβαια. Καθώς στην χώρα δεν έχει γίνει εδώ και πολλά χρόνια απογραφή, ούτε συστηματική καταγραφή των σχετικών στατιστικών. Έτσι έχουμε:
- Η τελευταία απογραφή που έγινε το 2001 (πάνω από 20 χρόνια) κατέγραψε 48 εκατομμύρια πληθυσμό (48,45 για την ακρίβεια).
- Ήδη όμως από τότε είχε ξεκινήσει ένα μεγάλο κύμα οικονομικής μετανάστευσης Ουκρανών προς τη Δύση κυρίως, αλλά σε μικρό βαθμό και προς Ρωσία και Λευκορωσία και άλλες τέως σοβιετικές δημοκρατίες. Δεν υπάρχουν ακριβή νούμερα εδώ, αλλά εκτιμάται από μελέτες ότι πάνω από 6 εκατομμύρια είχαν μετακινηθεί προς το εξωτερικό και διέμεναν εκεί σε μόνιμη ή ημιμόνιμη βάση.
- Το 2014 που είχαμε την απόσχιση των ρωσόφωνων περιοχών στο Ντομπάς και την απευθείας κατάληψη της Κριμαίας από τη Ρωσία, η χώρα «έχασε» καπου 6,2 εκατομμύρια κατοίκους. Συγκεκριμένα η «Δημοκρατία του Ντόνετσκ» εκτιμάται σε 2,2 εκατομμύρια πληθυσμό και η «Λαϊκή Δημοκρατία» του Λουχάνσκ σε 1,5 εκατομμύριο, ενώ η Κριμαία σε ρωσικό δημοψήφισμα του 2021 βρέθηκε με 2,5 εκατομμύρια. Να πούμε εδώ, πως μετά την απόσχιση, το 2019, η Ουκρανική κυβέρνηση είχε κάνει εκτίμηση για πληθυσμό 37,3 εκατομμυρίων, χωρίς να συμπεριλαμβάνει τις παραπάνω περιοχές που πλέον δεν ήταν στον έλεγχο της.
- Με τη ρωσική εισβολή το 2022, ξεκίνησε νέο κύμα εξόδου προς το εξωτερικό, προσφυγικό αυτή τη φορά, κυρίως από γυναικόπαιδα. Αυτό υπολογίζεται γύρω στα 6 εκατομμύρια, με κύριες χώρες υποδοχής την Πολωνία (1,6 εκατ.), την Γερμανία (1,1 εκατ.), την Τσεχία (0,55 εκατ.), και μετά Βρετανία, Ισπανία, Βουλγαρία, Ιταλία κ.ο.κ. Εδώ περιλαμβάνεται και προσφυγικό κύμα, προς Ρωσία όμως, πάνω από ένα εκατομμύριο. Το οποίο όμως στο μεγαλύτερο μέρος του είναι από τις αποσχισμένες περιοχές στο Ντονμπάς και το υπόλοιπο από Ουκρανούς ρωσόφωνους στα ανατολικά της χώρας, που κινήθηκαν με την έναρξη του πολέμου προς τη Ρωσία, για να βρουν εκεί ασφάλεια.
Από τα παραπάνω βλέπουμε πως με 48 εκατ. πληθυσμό ως «βάση υπολογισμού» το 2001, η χώρα καταγράφει κάπου 18 εκατομμύρια «εκτός» έως σήμερα, άρα ο παραμένων πληθυσμός εκτιμάται κάπου στα 30 εκατ. Το νούμερο προσεγγίζει εκείνο που ανακοίνωσε πέρυσι ένα ουκρανικό οικονομικό ινστιτούτο (UIF) για 28,5 εκατ. πληθυσμό. Το οποίο προχώρησε την ανάλυση του, πως αυτός μοιράζεται σε 16,8 εκατ. μη ενεργό οικονομικά πληθυσμό (ηλικιωμένοι και ανήλικοι) και σε 11,7 εκατ. ενεργό οικονομικά. Η μεγάλη αυτή διαφορά εξηγείται καθώς έτσι κι αλλιώς η Ουκρανία με την έξοδο των οικονομικά μεταναστών και των προσφύγων, που οι περισσότεροι ήταν μικρές-μέσες ηλικίες, έχει στο εσωτερικό της αρκετά γερασμένο πληθυσμό.
Ουκρανία: 32 οι νεκροί στο Κίεβο από το ρωσικό πλήγμα της 29ης Δεκεμβρίου
Εδώ να τονίσουμε πως με τον ένα ή άλλο τρόπο, η προσφυγική/μεταναστευτική έξοδος από την Ουκρανία (κοινωνιολογικά το μεταναστευτικό φαινόμενο περιλαμβάνει όλες τις ροές, είτε βίαιης μετατόπισης, είτε διώξεων, είτε οικειοθελούς, οικονομική κ.λπ.) συνεχίζεται. Καθώς κάθε μήνα κάποιοι φεύγουν στο εξωτερικό, είτε για να βρουν εργασία, ή για να συναντήσουν τις οικογένειες τους κ.ο.κ. Και το σύνορο με την Πολωνία είναι το πιο «ενεργό», όπου στο διάστημα από την έναρξη της εισβολής έως τις αρχές του 2023 είχαν καταγραφεί κάπου 20 εκατομμύρια διασχίσεις, μοιρασμένες όμως, μισές εξόδου και οι άλλες μισές εισόδου (στοιχεία του ουκρανικού υπουργείου Εξωτερικών).
Οι απώλειες τώρα του πολέμου, τόσο νεκροί όσο και οι τραυματίες που σε σημαντικό βαθμό επιστρέφουν μεν κάποια στιγμή στην δράση αλλά παραμένουν ανενεργοί για αρκετό διάστημα, δεν μπορούν να υπολογιστούν. Στοιχεία δεν υπάρχουν παρά μόνο σκόρπιες εκτιμήσεις και υποθέσεις. Σαφώς μιλάμε για εκατοντάδες χιλιάδες όμως, με αμερικανικές εκτιμήσεις να μιλούν για περίπου 500.000 απώλειες (70.000 οι νεκροί και οι υπόλοιποι τραυματίες).
Εδώ δεν μπορεί να μην τονίσουμε, πως πέρα από τις πολεμικές απώλειες ήδη η χώρα είναι τραυματισμένη ευρύτατα. Από τους ρωσικούς βομβαρδισμούς, την απώλεια εδαφών, την πολεμική κινητοποίηση που αναστέλλει πολλές εκφάνσεις της καθημερινότητας, προφανώς με πολλούς νεκρούς αμάχους. Με απώλειες υποδομών, με διακοπές ρεύματος και νερού σε μεγάλες περιοχές, με μεγάλη εσωτερική προσφυγιά. Και παρόλα αυτά, παραμένει λειτουργική, με οικονομία παραγωγική (αν και περιορισμένη), με σημαντικές εκτάσεις της στα δυτικά ακόμη αλώβητες από τον πόλεμο.
Τα όρια της αντοχής
Το ερώτημα λοιπόν εδώ είναι προφανές: Ποια είναι η δυναμική της Ουκρανίας να παρατάξει στο μέτωπο νέο κύμα επιστρατευμένων; Προ εβδομάδων ο επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων Στρατηγός Valerii Zaluzhnyi, είχε μιλήσει για την ανάγκη ακόμη «500.000 στρατιωτών» αλλά προς το παρόν δεν έχει εξαγγελθεί τέτοιο σχέδιο επιστράτευσης που προφανώς θα προκαλέσει σημαντική αναταραχή. Αυτό που έχει συμβεί είναι πως στο τέλος Δεκεμβρίου εισήχθη στο κοινοβούλιο σχέδιο νόμου για μείωση της ηλικίας επιστράτευσης από τα 27 στα 25 (η χώρα δεν επιστρατεύει τις πολύ νεαρές ηλικίες). Το νομοσχέδιο θα ψηφιστεί αυτή την εβδομάδα κατά πάσα πιθανότητα. Ακόμη και να ψηφιστεί πρέπει να υπογραφεί από τον Ζελένσκι, που κι αυτός θα εκτιμήσει το πολιτικό κόστος. Πάντως μια από τις προβλέψεις είναι και η απόλυση των στρατιωτών που έχουν συμπληρώσει 36 μήνες θητείας υπό στρατιωτικό νόμο, το οποίο αν εγκριθεί, σημαίνει πως τέλος του χρόνου η Ουκρανία θα πρέπει να έχει ετοιμάσει σημαντικές εφεδρείες για να τους αντικαταστήσει.
Καταλήγοντας να κάνουμε την εξής -πολύ πρόχειρη προφανώς – εκτίμηση: Αν βασιστούμε στο νούμερο περί 11,7 εκατομμυρίων πληθυσμού ενεργού οικονομικά, με τους μισούς περίπου άνδρες, έχουμε κάπου 5,5 εκατομμύρια υποψηφίους για στράτευση. Από αυτούς αν αφαιρεθούν κάπου 300.000 απώλειες (το μέγιστο, ως τραυματίες που δεν μπορούν να επιστρέψουν άμεσα σε υπηρεσία κ.λπ.) και άλλες 600.000 που ήδη υπηρετούν σε όλα τα κλιμάκια (σχετική δήλωση έκανε ο Ζελένσκι το Δεκέμβριο) απομένουν περίπου 4,5 εκατομμύρια διαθέσιμοι. Άρα οι νέοι 500.000 που «ζητά ο Στρατός» είναι δυνατόν να βρεθούν. Πάλι σύμφωνα με δηλώσεις Ζελένσκι θα γίνει και προσπάθεια επιστράτευσης ή εθελοντικής στράτευσης από τους Ουκρανούς που παραμένουν στο εξωτερικό (με επίκληση στον πατριωτισμό τους), ενώ σαφώς θα ενταχθεί και αρκετό γυναικείο προσωπικό, που άλλωστε ήδη υπηρετεί σε βοηθητικούς αλλά και μάχιμους ρόλους.
Ακόμη ένα έτος πολέμου στην Ουκρανία με τη χώρα εξαντλημένη να κοιτά προς τη Δύση
Το θέμα είναι πως αν η Ουκρανία καταφέρει να επιστρατεύσει ακόμη μισό εκατομμύριο πολίτες της (κυρίως άνδρες), συν όσους υπηρετούν ήδη, συν όσους είναι σε ανάρρωση, θα προσεγγίσει κάπου το 20% του ενεργού ανδρικού πληθυσμού της να είναι σε κάποια φάση υπηρεσίας (όχι όλοι στο μέτωπο προφανώς). Ένα ποσοστό το οποίο είναι στα άνω -εμπειρικά- όρια αντοχής μιας κοινωνίας και οικονομίας να συντηρήσει, για μακρό χρόνο εμπλοκής σε πόλεμο. Βέβαια αν πάμε αρκετά πίσω, στον Β’ Παγκόσμιο, θα δούμε ακόμη μεγαλύτερα ποσοστά κινητοποίησης για ευρωπαϊκές χώρες (όπως τη Γερμανία και την ΕΣΣΔ). Αλλά αυτό ήταν σε μια άλλη εποχή, άλλη «φόρμα» επιχειρήσεων και βέβαια σε πεδίο ολοκληρωτικής σύγκρουσης.
Το συμπέρασμα μας; Ανοιχτό προφανώς για συζήτηση καθώς όπως είπαμε όλα τα νούμερα που αναφέραμε είναι κατά προσέγγιση/εκτίμηση. Πως η Ουκρανία έχει ακόμη «κρέας για κανόνια» όπως λεγόταν στον Α’ Παγκόσμιο, αλλά αυτό μάλλον θα δει οροφή, εφόσον καταφέρει να κάνει κινητοποίηση ακόμη μισού εκατομμυρίου πολιτών της. Στην αντίπερα όχθη; Η Ρωσία, που έχει σαφέστατα πολύ μεγαλύτερο απόθεμα «εν αναμονή νεκρών» (ας μας επιτραπεί ο κυνισμός για την αιματηρή χοάνη του πολέμου).
Μπορεί όμως η Μόσχα να στηριχθεί σε αυτό; Μπορεί το Κίεβο από την πλευρά του να πετύχει τέτοια κινητοποίηση; Ή μήπως και οι δύο χώρες βαδίζουν εντός του 2024 σε κάποιο μη σαφές ακόμη όριο ανθρώπινης θυσίας, πριν οι κοινωνίες τους αντιδράσουν, ζητώντας ανακωχή, υποχώρηση, συμβιβασμό, ή ότι άλλο; Και ποιος θα διασχίσει πρώτος αυτό το όριο;
