Τι ξέρουμε αλήθεια για το Μπαχμούτ; Είναι μια παλαιά ουκρανική πόλη με ιστορία από τον 16ο αιώνα, τοπικό διοικητικό κέντρο, εντός της περιφέρειας του Ντονέτσκ. Eπί σοβιετικής εποχής μετονομάστηκε σε Αρτιομόφσκ/Αρτεμόβσκ, ενώ το 2016 επέστρεψε στο παλαιό της όνομα. Η Ρωσία όμως επιμένει να την αποκαλεί Αρτεμόβσκ για να τονίσει την σύνδεση της πόλης με την «ενιαία ΕΣΣΔ» και την περίοδο προ του 2014.
Ο πληθυσμός της πριν τη ρωσική εισβολή ήταν κάπου 70.000 άτομα (ήταν η 60η πόλη της χώρας σε κατοίκους). Η έκταση της μαζί με τα κοντινά περίχωρα σχεδόν 30 τετραγωνικά χιλιόμετρα, σε ένα κυρίως πεδινό έδαφος. Η εικόνα της τυπική των ουκρανικών-ρωσικών, γενικότερα σοβιετικών επαρχιακών πόλεων, ένα ιστορικό κέντρο και στην περιφέρεια γειτονιές με καλή ρυμοτομία, πότε χαμηλών σπιτιών, πότε των γνωστών μονομπλοκ εργατικών πολυκατοικιών. Συνολικά μια μικρομεσαία βιομηχανική πόλη στην ανατολική Ουκρανία, χωρίς κάποιο ειδικό ιστορικό ή οικονομικό βάρος.
Αυτή είναι η μια εικόνα. Η δεύτερη την αναβιβάζει αρκετά, όχι όμως τόσο στρατηγικά όσο συμβολικά. Όταν το 2014 ξέσπασε η μεγάλη αναταραχή στην Ουκρανία και ξεκίνησαν οι εθνοτικές συγκρούσεις στα ανατολικά της χώρας, που κατέληξαν στην απόσχιση μέρους των δύο διοικητικών περιοχών, Λουχάνσκ και Ντονέτσκ (μαζί και οι δύο είναι το Ντονμπάς) από τους ρωσόφωνους, η πόλη ήταν για λίγο καιρό κέντρο συγκρούσεων. Καθώς για αρκετές μέρες, τον Ιούνιο του 2014 είχε βρεθεί εν μέσω αψιμαχιών και οι ρωσόφωνοι αυτονομιστές προσπάθησαν να την ελέγξουν και να πάρουν πυρομαχικά και άρματα από τοπική στρατιωτική μονάδα. Τελικά τον Ιούλιο η πόλη επέστρεψε στον πλήρη έλεγχο της Ουκρανίας.
Η προϊστορία αυτή έχει αξία, καθώς πρέπει να την συνδέσουμε με το σήμερα, όπου η Ρωσία, έχει ως κύριο στόχο -κάτι που έχει δηλωθεί και από τον Πούτιν- να «απελευθερώσει όλο το Ντονμπάς», δηλαδή να κερδίσει το Λουχάνσκ και το Ντονέτσκ στην πλήρη τους έκταση. Με αυτή την πρόθεση, αιτιολογείται σε σημαντικό βαθμό η ρωσική πίεση που ξεκίνησε από το καλοκαίρι στην γύρω περιοχή του Μπαχμούτ, μιας και η μικρομεσαία αυτή πόλη, εφόσον καταληφθεί, μπορεί να επιτρέψει την προώθηση προς τις ακόμη πιο δυτικά μεγαλύτερες πόλεις του Ντονέτσκ, όπως το Κραματόρσκ και το Σλοβιάνσκ.
Πούτιν: Συγχαίρει τις ρωσικές δυνάμεις για την κατάληψη της Μπαχμούτ στην ανατολική Ουκρανία
Η αδράνεια του πολέμου
Έχει όμως τόσο ειδική αξία το Μπαχμούτ που να αιτιολογεί τη σχεδόν δεκάμηνη πολιορκία του από τις αρχές Αυγούστου του 2022; Η απάντηση είναι όχι. Σήμερα η γραμμή του μετώπου μεταξύ ρωσικών δυνάμεων και ουκρανικών είναι κάπου 700 χιλιόμετρα, αλλά τα περίπου 270 από το νότο, που ξεκινούν από τις εκβολές του Δνείπερου στη Μαύρη Θάλασσα και ακολουθούν την κοίτη του έως περίπου το ύψος της Ζαπορίζια, είναι σχεδόν αδρανείς στρατιωτικά. Κι αυτό γιατί ο μεγάλος σε πλάτος ποταμός χωρίζει τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές και καμία -προς το παρόν- δεν έχει την δυνατότητα να κάνει μια μεγάλη αποβατική ενέργεια, να τον διασχίσει και να προσπαθήσει να κάνει προγεφύρωμα απέναντι. Έτσι το πραγματικά ενεργό μέτωπο έχει μικρύνει και είναι από τη Ζαπορίζια προς το βορρά, φθάνοντας στα σύνορα Ουκρανίας-Ρωσίας.
Στην γραμμή αυτή η Ρωσία ασκεί επιθετική πίεση σε αρκετά σημεία, στο Μπαχμούτ πιο έντονα, αλλά και πιο νότια, στην Αβντιβκά και στη Μαριίνκα. Να τονίσουμε εδώ ένα σημαντικό γεωπολιτικά και στρατιωτικά στοιχείο, πως η πρωτεύουσα της διοικητικής περιφέρειας (του Oblast όπως λέγεται) του Ντονέτσκ, η ομώνυμη πόλη, είναι πάνω ακριβώς στην γραμμή του μετώπου, και αποτελεί μόνιμη ανησυχία των Ρώσων, μήπως επιχειρηθεί εκεί κάποια ουκρανική προώθηση.
Η – πολύ μικρή βέβαια- πιθανότητα μια από τις δύο περιφερειακές πρωτεύουσες των περιοχών των ρωσόφωνων να καταληφθεί από Ουκρανικά στρατεύματα είναι απλώς απαράδεκτη, οπότε οι Ρώσοι έχουν αναλάβει την πρωτοβουλία να ασκούν μεγάλη πίεση σε άλλα σημεία για να εμπλέξουν εκεί τις ουκρανικές δυνάμεις και να μην επιτρέψουν την συσσώρευση τους όπου το Κίεβο θα ήθελε. Και βέβαια για να πετύχουν μια “έξοδο” προς το υπόλοιπο Ντονμπάς.
Επαναλαμβάνουμε όμως, πως σε μια τόσο μεγάλη γραμμή μετώπου, η μικρομεσαία πόλη του Μπαχμούτ δεν αιτιολογεί την πίεση που έχει δεχθεί. Το πιο πιθανό είναι πως έχει συμβεί εκεί το γνωστό φαινόμενο της «αδράνειας του πολέμου», όπου δηλαδή μια πλευρά επιλέγει ένα σημείο να επιτεθεί, η αντίπαλη της φέρνει εκεί ενισχύσεις, ο αρχικά επιτιθέμενος σπεύδει με νέες δυνάμεις και ούτω καθεξής. Έτσι μπορεί να δημιουργηθεί χωρίς να υπάρχει αρχική πρόθεση, μια «μαύρη τρύπα» σε μια μακριά γραμμή μετώπου, ένα σημείο αιματηρής αντιπαράθεσης, μόνο και μόνο λόγω υπερσυγκέντρωσης δυνάμεων. Όπου βέβαια κανείς δεν τολμά να αναδιπλωθεί, φοβούμενος πως η συσσώρευση του αντιπάλου, θα του επιτρέψει την επέλαση.
Πέρα από το πολεμικό αδιέξοδο, όταν έχουμε τέτοιο σκηνικό συνεχόμενης μάχης, το διεκδικούμενο σημείο παίρνει και συμβολική σημασία («δεν θα αφήσουμε ποτέ το Μπαχμούτ» δήλωνε ο Ζελένσκι), αποθεώνεται ως ζώνη «θυσίας» και από τις δύο πλευρές και αντίστοιχα αυτοτροφοδοτείται η αναγκαιότητα να κερδηθεί/υπερασπισθεί.
Το πραγματικό αποτέλεσμα; Ξέρουμε σίγουρα, με παραδοχή και από τις δύο πλευρές πως στο Μπαχμούτ έχει εδώ και μήνες μπει σε πλήρη λειτουργία η «κρεατομηχανή» του πολέμου. Κανείς δεν δίνει νούμερα απωλειών, κανείς δεν τολμά να παραδεχθεί το σφαγείο τι έκταση έχει, τι σάρκες απορροφά και τι υλικά. Οι Ουκρανοί αποσιωπούν τις δικές τους, λέγοντας μόνο πως «υπάρχουν πολλές», από ρωσικής πλευράς έχουμε τα γνωστά θεατρικά του επικεφαλής της ομάδας Wagner, του Πριγκοζίν, ο οποίος είπε και για 100 νεκρούς σε μια μέρα σε μια επίθεση, έχει μιλήσει για «χιλιάδες νεκρούς» κ.ο.κ. ενώ οι δύο πλευρές αθροιστικά (Ρωσία και Ουκρανία) έχουν ανακοινώσει -ο ένας για τον άλλο- πάνω από 50.000 απώλειες, νεκρούς και τραυματίες. Έστω και να υπερβάλλουν και οι δύο, το νούμερο είναι συγκλονιστικό για μια πολιορκία πόλης που σε πληθυσμό είναι όσο τα Ιωάννινα στην Ελλάδα.
Η πολιορκία μάλιστα έχει το θλιβερό προνόμιο να συνδυάζει δύο από τις χειρότερες μορφές μάχης: Από τη μια σύγκρουση σε αστικό περιβάλλον, σπίτι-σπίτι, με κάθε οικία να μπορεί να γίνει μια μικρή νησίδα αντίστασης που να αντέχει μέρες. Οι αστικές μάχες όχι μόνο είναι «σαρκοβόρες» αλλά και απαιτούν ειδικά εκπαιδευμένα στρατεύματα, όπως και άφθονο πολεμικό υλικό, π.χ. σε εκρηκτικά, σε όλμους, σε άρματα με πυροβόλα με μεγάλη δυνατότητα ανύψωσης, ενώ οι μαζικοί κτηνώδεις βομβαρδισμοί είναι συνήθως η πιο τυπική επίλυση.
Η δεύτερη επίσης σαρκοβόρα μέθοδος μάχης, είναι αυτή των χαρακωμάτων, καθώς στα περίχωρα της πόλης και οι δύο πλευρές είχαν οχυρωθεί σε σειρά αμπριών και πολυδαίδαλων χαντακιών και ορυγμάτων, καθώς το επίπεδο του εδάφους δεν προσέφερε καμία κάλυψη. Και εδώ είχαμε μάχες σώμα με σώμα για να καταληφθούν έστω και για λίγες ώρες κάποιες εχθρικές οχυρές θέσεις, ενώ την κατάσταση χειροτέρευε η χρήση μη επανδρωμένων: που είτε έριχναν με ελεύθερη πτώση χειροβομβίδες και όλμους, είτε κατεύθυναν με ακρίβεια το μπαράζ πυροβολικού εναντίον τους. Αφαιρώντας δηλαδή από τον πόλεμο των χαρακωμάτων και το στοιχείο της προστασίας που αυτά προσφέρουν.
Σήμερα φαίνεται πως το Μπαχμούτ έχει περάσει πλέον σε ρωσικό έλεγχο, αν και οι Ουκρανοί δηλώνουν πως ακόμη «κάτι κατέχουν». Η πόλη έχει καταστραφεί ολοκληρωτικά, ότι εικόνες και βίντεο αναδύονται, δείχνουν ερείπια, ξεκοιλιασμένα κτήρια, καπνούς και ερημιά.
Η επόμενη μέρα
Ας δεχθούμε πως το Μπαχμούτ έχει πέσει στα ρωσικά χέρια, το ερώτημα είναι τι θα γίνει την επόμενη μέρα. Το ζήτημα είναι εδώ είναι τόσο τακτικό όσο και πολιτικό. Τακτικά φαίνεται πως και οι δύο πλευρές είναι σε σχετική στατική ισορροπία, καθώς οι εκατέρωθεν απώλειες είναι πολύ μεγάλες. Που δεν επέτρεψαν στους Ρώσους να κάνουν μια μεγάλη προώθηση σε κάποιο άλλο σημείο του μετώπου (έχοντας απασχολήσει μεγάλες ουκρανικές δυνάμεις στο Μπαχμούτ), ενώ το ίδιο ισχύει και για την Ουκρανία, καθώς από το καλοκαίρι και τη δική της μεγάλη αντεπίθεση σε βορρά και νότο, που της έφερε μεγάλες ανακαταλήψεις εδαφών της, δεν έχει πετύχει κάτι περισσότερο.
Αυτό είναι και το κύριο στοιχείο της αντιπαράθεσης εδώ και καιρό: παρά τη δραματικότητα της πολιορκίας του Μπαχμούτ, παρά τις σοβαρές μάχες σε 2-3 ακόμη σημεία, παρά τις ανταλλαγές μπαράζ πυροβολικού κατά μήκος του μετώπου και τις καταδρομικές επιχειρήσεις και τις αψιμαχίες των περιπόλων, η γραμμή αντιπαράθεσης δεν έχει μετακινηθεί ουσιαστικά εδώ και μήνες. Και αν οι Ρώσοι έχουν κερδίσει μερικές δεκάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα, αυτά είναι μια απειροελάχιστη ποσότητα μπροστά στο αχανές της Ουκρανίας.
Το ζήτημα λοιπόν από τακτικής πλευράς είναι στο τι έχει απομείνει στα μετόπισθεν. Ξέρουμε ότι οι Ουκρανοί ετοιμάζουν κάποιες θωρακισμένες ταξιαρχίες, ή τουλάχιστον κάποια «συγκροτήματα» μάχης (γιατί πλήρως επανδρωμένες ταξιαρχίες είναι δύσκολο να οργανωθούν) για την δική τους αντεπίθεση. Η οποία δεν έχει εκδηλωθεί ακόμη και καθυστερεί για ποικιλία λόγων: Έλλειψη υλικών, έλλειψη εκπαίδευσης, έλλειψη εμπειροπόλεμων που να μπορούν να τις επανδρώσουν, δυσκολίες να δομηθούν γύρω από τη δυτική πανσπερμία όπλων που τους έχει δωθεί. Γνωρίζουμε όμως πως χιλιάδες Ουκρανοί είναι αυτή τη στιγμή στο εξωτερικό και εκπαιδεύονται, σε άρματα, τεθωρακισμένα, πυροβολικό, τηλεπικοινωνίες, ειδικές επιχειρήσεις, άρα υπάρχει ένα απόθεμα ανθρώπινο σε προετοιμασία.
Γερμανία: Έφτασαν 31 αμερικανικά άρματα M1 Abrams για την εκπαίδευση ουκρανικών πληρωμάτων
Από ρωσικής πλευράς, το Μπαχμούτ «ρούφηξε» πολύ αίμα. Τόσο επίλεκτων ρωσικών δυνάμεων, όσο και της ομάδας Wagner, η οποία κάνει την δική της «επιστράτευση» εντός Ρωσίας, με την συνεργασία και ανοχή του Κρεμλίνου. Σε φυλακές, με βαρυποινίτες, με μισθοφόρους, τόσο Ρώσους όσο και από γειτονικές φιλικές χώρες (π.χ. του Καυκάσου), η Wagner έχει γίνει μια παράλληλη «στρατιά», αγνώστου μεγέθους, αν και υπολογίζεται σε αρκετές χιλιάδες. Η προβολή της βέβαια ως «μαχητών και απελευθερωτών του Μπαχμούτ» είναι τεράστιο ζήτημα για τη Ρωσία, καθώς αναδεικνύεται στις συνειδήσεις των πολιτών ως μια παραστρατιωτική μονάδα με επιτυχίες στο μέτωπο, δική της όμως πολιτική ατζέντα και με ένα «μεγαλόφωνο» Πριγκοζίν να βρίζει και να συγκρούεται ανοιχτά με τον Ρωσικό στρατό και την ηγεσία. Οι πιο πρόσφατες δηλώσεις του μετά την ανακοίνωση ότι «καταλάβαμε πλήρως το Μπαχμούτ»; «Εμείς θα φύγουμε από εδώ στις 25 του μήνα, οι Ρώσοι στρατηγοί να βρουν στρατό να μας αντικαταστήσει, και αν δεν βρουν να κάνουν μια μονάδα μόνο με στρατηγούς, να έλθουν εδώ».
Σε μεσοπρόθεσμο χρόνο αυτή η «αυτονόμηση» της Wagner είναι πολιτικά επικίνδυνη ακόμη και για τον ίδιο τον Πούτιν. Ενώ οι νεοναζιστικές-εθνικιστικές καταβολές πολλών μελών της Wagner αμαυρώνουν ευθέως την ρωσική πολεμική ιστορία και προσφέρουν αιτιολογία στην Δυτική βοήθεια στο Κίεβο. Οι Ρώσοι δηλαδή, ενώ κατηγορούν τους Ουκρανούς για την χρήση μονάδων όπως το τάγμα Αζόφ (κι αυτό με νεοναζιστικές-εθνικιστικές καταβολές) πράττουν το ίδιο σε μια αμήχανη επανάληψη της ιστορίας.
ΕΚΤΑΚΤΟ-Αλλαγή στάσης από τον Μπάιντεν: Οι ΗΠΑ θα υποστηρίξουν εκπαίδευση Ουκρανών σε F-16
Τι μένει στη Ρωσία από ανθρώπινους πόρους; Αν υπολογίσουμε τις αρχικές 200.000 προσωπικό που είχε συγκεντρώσει για να εισβάλλει στην Ουκρανία και τους κάπου 300.000 της φθινοπωρινής-χειμερινής επιστράτευσης μαζί με τις εφεδρείες που έφθασαν στα κατεχόμενα από τις μονάδες της Ρωσικής Εθνοφρουράς, συν τις τοπικές μονάδες των ρωσόφωνων αυτονομιστών κ.λπ. η Μόσχα πρέπει να έχει κάπου 650.000 προσωπικό διοχετεύσει στη σύγκρουση. Αμερικανικές πηγές δίνουν εκτιμήσεις για κάπου 50.000 νεκρούς και 180.000 τραυματίες ενώ τα αντίστοιχα νούμερα για τους Ουκρανούς είναι 20.000 και 130.000.
Αν αυτά ισχύουν η Ρωσία έχει χάσει κάπου το ένα τρίτο των δυνάμεων της παρότι πολλοί τραυματίες πρέπει να έχουν αναρρώσει και επιστρέψει. Αλλά εδώ πρέπει να μετρήσουμε πως από τις όποιες ρωσικές (ή ουκρανικές) δυνάμεις ένα σαφώς μικρότερο μέρος είναι μαχητές πρώτης γραμμής, καθώς πολύ προσωπικό υπηρετεί σε μονάδες υποστήριξης, σε φύλαξη, σε εφεδρεία κ.λπ. Οι Ρώσοι ειδικά έχουν και το ζήτημα των τοπικών πολιτοφυλακών των ρωσόφωνων, οι οποίοι όπως ακούγεται δεν είναι ιδιαίτερα πρόθυμοι να πολεμήσουν επιθετικά και προτιμούν να ασφαλίσουν τις περιοχές τους από καταδρομικές επιχειρήσεις. Το συμπέρασμα; Χρειάζονται και αυτοί ενισχύσεις και χρόνο εκπαίδευσης νέων δυνάμεων, όπως και συγκέντρωση πολεμικού υλικού.
Έτσι το Μπαχμούτ, όπως και οι άλλες συγκρούσεις ίσως οδηγήσουν σε μια προσωρινή ανάπαυλα στο μέτωπο, καθώς και οι δύο πλευρές έχουν σοβαρές απώλειες που πρέπει να αναπληρωθούν. Ακόμη, οι Ουκρανοί όπως είπαμε κρατούν δυνάμεις τους στα μετόπισθεν για επιθετική ενέργεια, άρα οι Ρώσοι πρέπει να συντηρήσουν μια καλή εφεδρεία για να ανταποκριθεί σε μια τέτοια επίθεση, ενώ και οι δύο πλευρές κατά μήκος του μετώπου και σε βάθος, έχουν πάρει αμυντικές θέσεις με οχυρωματικά έργα, με ναρκοπέδια, με «δόντια δράκου» για παρεμπόδιση αρμάτων, με χαρακώματα κ.λπ.
Επίσης, Ρώσοι και Ουκρανοί έχουν μετά από ένα χρόνο μαχών -και παραπάνω- μάθει από τα λάθη τους, και έχουν αποκτήσει μεγάλη πολεμική εμπειρία. Και είναι καλύτεροι και οι δύο στη δράση τους, στην χρήση μη επανδρωμένων, στην αξιοποίηση του πυροβολικού, στον ατομικό εξοπλισμό των στρατιωτών, σε επιμελητεία, σε τηλεπικοινωνίες, σε διοίκηση κοντά στη γραμμή του μετώπου, σε απόκρυψη, σε μάχη εκ του συστάδην, σε χρήση ηλεκτρονικού πολέμου, σε παρακολούθηση του αντιπάλου κ.ο.κ. Κάτι όμως που συντείνει στην μεταξύ τους εξισορρόπηση και στη δυσκολία της επικράτησης ενός.
Στο πολιτικό τώρα επίπεδο το Μπαχμούτ καταγράφεται ως μια αιματηρή δεκάμηνη μάχη, ως ίσως ένα ουκρανικό/ρωσικό «Ηamburger Hill» (μια μάχη στο Βιετνάμ το 1969, όπου αμερικανικές δυνάμεις κατέλαβαν με τεράστιες απώλειες ένα ύψωμα που υπερασπίζονταν Βορειοβιετναμέζοι, μόνο και μόνο για να το εγκαταλείψουν αργότερα) όπου κάθε πλευρά μπορεί να χτίσει τον απαραίτητο μύθο. Του νικητή-τροπαιοφόρου οι Ρώσοι, του ηρωικώς αμυνόμενου με αυτοθυσία οι Ουκρανοί. Προσφέροντας στους πολίτες τους μια αιτιολόγηση για συνέχιση του πολέμου, μιας και πρέπει το εκεί σφαγείο να “δικαιωθεί”. Κάτι που φαίνεται να είναι πρόθυμες και οι δύο πλευρές να κάνουν, όταν η εκτράχυνση του πολέμου αυξάνει την ένταση στα μετόπισθεν, το πείσμα και την απαντοχή με άγνωστο το σημείο “θραύσης” δύο κοινωνιών, που έχουν μάθει να “ζουν με τον πόλεμο”.
Έτσι το Μπαχμούτ κατά την εκτίμηση μας καταγράφεται ως ένα ακόμη επεισόδιο σε ένα πόλεμο που δείχνει προοπτική να διαρκέσει πολύ ακόμη. Καθώς η φαταλιστική ρωσική επίθεση και η εξίσου φαταλιστική ουκρανική άμυνα εξόντωσαν χιλιάδες νέους ανθρώπους, μόνο και μόνο για να προετοιμάζονται οι επόμενοι.
Κάποτε για αυτή την πόλη, σύμβολο του αίματος, θα διαβάζουμε ένα «Σφαγείο νο 6» και θα βλέπουμε αντιπολεμικές ταινίες. Μακάρι αυτό να γίνει σύντομα και αυτή να είναι η ουσιαστική χρησιμότητα της. Να έχει μέσω της καταστροφής επιταχύνει μια επίλυση: όσο το δυνατόν πιο δίκαιη για την αμυνόμενη Ουκρανία και όσο το δυνατόν πιο “βατή” να γίνει αποδεκτή από την ευρισκόμενη σε μαξιμαλιστικό αδιέξοδο αδίκως επιτιθέμενη Ρωσία.
Βολοντιμίρ Ζελένσκι: Το Μπαχμούτ εξακολουθεί να βρίσκεται σε ουκρανικά χέρια
