Η Ουκρανία στην Ευρώπη τουλάχιστον μεταπολεμικά ήταν πάντα ένα παράδοξο μόρφωμα. Για τη Ρωσία ήταν τριπλή η σημασία της, ως ο ιστορικός «σιτοβολώνας» όλης της ΕΣΣΔ με μεγάλη παραγωγή κρίσιμων ποσοτήτων τροφίμων, ως το ιστορικό «μαξιλάρι» έναντι της απειλής από τη Δύση, αλλά και βέβαια ως μεγάλη χώρα σε έκταση και πληθυσμό (περίπου 40 εκατομμύρια) η οποία έπρεπε να παραμείνει «υποτελής» της Ρωσίας/ΕΣΣΔ. Το τελευταίο είναι κρίσιμο να το αναλύσουμε λίγο περισσότερο καθώς η Ουκρανία αν και δεύτερη σε μέγεθος σοβιετική δημοκρατία παρέμενε πάντα (έως τη διάλυση της ΕΣΣΔ) «ύποπτη» για την Μόσχα. Καθώς από την αρχή της επανάστασης των μπολσεβίκων, είχε αναπτυχθεί στην Ουκρανία -και από παλαιότερα- ένα κίνημα αυτονομίας και αυτοδιάθεσης, ενώ στο έδαφος της χώρας έγιναν οι μεγάλες μάχες των «Κόκκινων» (σοβιετικών) εναντίον των «Λευκών» (υποστηρικτών του Τσάρου και με ενίσχυση από δυτικές δυνάμεις) στο πολύνεκρο ρωσικό εμφύλιο που κράτησε από το 1917 έως το 1923.
Έτσι η Ουκρανία στο επόμενο διάστημα, δηλαδή από τη δεκαετία του ’20 έως την ναζιστική εισβολή του 1941 έγινε ένα μεγάλο πεδίο πειραματισμού της σοβιετικής ηγεσίας που επιχείρησε τον «εκρωσισμό» του πληθυσμού της, καταλήγοντας σε τεράστιες αποτυχίες και μαζικές διώξεις και τρομοκρατία, με αποκορύφωμα τον μεγάλο λιμό του 1932-33 που έμεινε ως βαθύ ιστορικό τραύμα στη χώρα, με εκατομμύρια νεκρούς (το λεγόμενο Holomodor).
Η ιστορική διάσταση Ρωσίας και Ουκρανίας συνεχίστηκε στον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο, καθώς μερίδα Ουκρανών (όχι όμως η πλειονότητα) πολέμησε στο πλάι των Ναζί εισβολέων, κυρίως στη Δυτική Ουκρανία, ελπίζοντας πως μέσω αυτών θα πετύχουν την πολυπόθητη ανεξαρτησία τους. Ακόμη, κατά τη διάρκεια της γερμανικής εισβολής η Ουκρανία υπέστη τα πάνδεινα, έγιναν στο έδαφος της τεράστιες μάχες, οι πόλεις της καταστράφηκαν ενώ εκατοντάδες χιλιάδες ουκρανοί Εβραίοι σφαγιάστηκαν από τα Ες Ες και τις «ειδικές δυνάμεις εκκαθάρισης των μετόπισθεν» που είχαν αναπτυχθεί στη χώρα. Και βέβαια ήταν πολύ μεγάλες οι γενικές απώλειες του πληθυσμού από νεκρούς και τραυματίες, τόσο πολεμιστές όσο και αμάχους.
Η Ουκρανία έτσι μεταπολεμικά έφερε στο θυμικό των πολιτών της μεγάλες και βαθιά τραυματικές εμπειρίες, τις οποίες σε κάποιο βαθμό απάλυνε η ανάπτυξη και η άνοδος του βιοτικού επιπέδου που ακολούθησε, ενώ ουκρανοί πολιτικοί, όπως ο Μπρέζνιεφ, έφθασαν στα ανώτατα αξιώματα της ΕΣΣΔ. Η απόσταση όμως από τη «Μόσχα», ως πολιτικό κέντρο αποφάσεων μεγάλωσε ξανά με το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνόμπιλ το 1986, που για πολλούς Ουκρανούς ήταν η απόδειξη πως η κεντρική εξουσία της ΕΣΣΔ δεν τους θεωρούσε ισότιμους πολίτες.
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 26 Απριλίου 1986: Το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνόμπιλ
Έτσι με τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 90-91, η αυτονόμηση της Ουκρανίας και η θέσπιση της ως ανεξάρτητο κράτος χαιρετίστηκε από τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού για να ακολουθήσει όμως μια πολύ ταραγμένη τριακονταετία. Από τότε μέχρι σήμερα -συνοπτικά- η Ουκρανία έχει δει σημαντική οικονομική ανάπτυξη αλλά και τεράστιες οικονομικές κρίσεις, βαθιά διαβρωμένες και διεφθαρμένες κυβερνήσεις, έχει ζήσει την «πορτοκαλί επανάσταση» του 2004, όπου αποδοκιμάστηκε σε εκλογές ο φιλορώσος Βίκτορ Γιανούκοβιτς και κυρίως την επανάσταση του 2014, όπου επικράτησε η αντιρωσική αντιπολίτευση με έντονα εθνικιστικά συνθήματα (έως και εξτρεμιστικά…) αλλά και φιλοευρωπαϊκά.
Ως απάντηση, η Ρωσία, που μέχρι τότε στήριζε τις εκάστοτε φιλορωσικές κυβερνήσεις της Ουκρανίας και γενικώς έπαιζε ένα παιχνίδι «καρότου και μαστίγιου» με το Κίεβο, προχώρησε στην κατάληψη της Κριμαίας (στρατηγικής χερσονήσου για την έξοδο της Ρωσίας στην Μαύρη Θάλασσα και από εκεί στη Μεσόγειο) αλλά και στη στήριξη των αποσχιστικών κινημάτων των ρωσόφωνων στα ανατολικά της χώρας που κατέληξαν σε ανακήρυξη “αυτονομίας” τους.
Εθνοφυλακή με 25 ταξιαρχίες και 100 χιλ. άνδρες αναπτύσσει η Ουκρανία
Οι κινήσεις αυτές της Ρωσίας σόκαραν όχι μόνο την Ουκρανία αλλά και ολόκληρη τη Δύση καθώς κανείς δεν περίμενε πως η Μόσχα θα προχωρούσε σε τόσο δυναμικές και ριζικά επεμβατικές κινήσεις στην μεγάλη αυτή χώρα. Αν και «δείγματα» υπήρχαν από τη ρωσική επιθετική αντίληψη (π.χ. από την εισβολή στην Τσετσενία και τη Γεωργία) αυτά είχαν θεωρηθεί ως μικρές περιφερειακές κρίσεις, που η Δύση τις ανέχθηκε αναγνωρίζοντας στη Ρωσία την «ανάγκη» να ελέγξει την περιφέρεια της και να πατάξει αποσχιστικές κινήσεις και ειδικά στην Τσετσενία και την άνοδο του ισλαμικού φονταμενταλισμού. Το να κάνει όμως το ίδιο η Μόσχα και στην Ουκρανία η οποία πλέον εμφανιζόταν έως και υποψήφια για ένταξη σε Ευρωπαϊκή Ένωση και ΝΑΤΟ ήταν «αδιανόητο». Όχι όμως για την Μόσχα, που με χαρακτηριστικό κυνισμό, «τεμάχισε» την Ουκρανία έχοντας την υποστήριξη του σημαντικού μέρους του ντόπιου πληθυσμού που είναι πολιτιστικά και εθνολογικά «ρωσικός». Από την πλευρά της Ρωσίας βέβαια η οπτική είναι τελείως αντίθετη, καθώς στην Ουκρανία βλέπει το «μαλακό υπογάστριο» της, δηλαδή μια χώρα που αν ενταχθεί στο ΝΑΤΟ αυτό θα σημάνει την πλήρη παγίδευση και περικύκλωση της.
Το ενδιαφέρον όμως στην έκτοτε συνεχή ένταση Ρωσίας και Ουκρανίας, με τη Ρωσία να ασκεί πολιτική και στρατιωτική πίεση στο Κίεβο, και το τελευταίο να περιφέρεται ως «επαίτης» προστασίας από τις ΗΠΑ και τις δυτικές χώρες, κάνοντας και ανοίγματα στην Τουρκία ή όποιον άλλο πρόθυμο να βρεθεί δίπλα της, είναι πως οι δύο χώρες παραμένουν συνδεδεμένες. Αν και το μεταξύ τους εμπόριο έχει μειωθεί σημαντικά από το 2014, παραμένει στα περίπου 5 δις δολάρια το χρόνο, η Ρωσία διοχετεύει σημαντικές ποσότητες φυσικού αερίου διαμέσου της Ουκρανίας, οι περισσότεροι Ουκρανοί μιλούν ρωσικά, υπάρχει βαθιά ιστορική και πολιτισμική σχέση κ.λπ. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως έχει υποβαθμιστεί η αμοιβαία καχυποψία και εχθρότητα αλλά είναι σαφές πως οι δύο γειτονικές χώρες πρέπει να βρουν ένα τρόπο να ζήσουν μαζί, ότι και αν σημαίνει αυτό.
Βρετανία: Δεν θα στείλουμε στρατό στην Ουκρανία αν εισβάλει η Ρωσία…
Περνώντας στο σήμερα, η Ουκρανία πλέον αντιμετωπίζει μια νέα (τη δεύτερη εντός του 2021) συσσώρευση ρωσικών στρατευμάτων στα σύνορα της και θεωρεί πως είναι πολύ πιθανή έως και επικείμενη μια ρωσική εισβολή. Που κανείς δεν ξέρει βέβαια αν θα συμβεί -αν και ουκρανικές πηγές την πιθανολογούν έως και μέσα στον Ιανουάριο ή το Φεβρουάριο του 2022. Η Ρωσία από την άλλη δηλώνει με κάθε τρόπο πως δεν έχει τέτοια πρόθεση αλλά και πως «δεν θα επιτρέψει την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ καθώς αυτό θα υπονομεύσει ευθέως τη στρατηγική της άμυνα». Όσο για το ΝΑΤΟ και τη Δύση γενικότερα έχει περιπέσει σε παράδοξες αντιφάσεις. Έτσι αν και τα τελευταία χρόνια η στρατιωτική ενίσχυση της Ουκρανίας με δυτικό οπλισμό ήταν εμφανής, με εξίσου ισχυρή διπλωματική στήριξη και «προβολή σημαίας» νατοϊκών πλοίων και αεροσκαφών στη Μαύρη Θάλασσα, τώρα το σκηνικό έχει αλλάξει.
Αρχικά είχαμε δημόσιες δηλώσεις ΗΠΑ και Βρετανίας πως «δεν θα στείλουμε στρατεύματα στην Ουκρανία αν εισβάλλει η Ρωσία, καθώς η Ουκρανία δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ». Το ίδιο περίπου αλλά με άλλες διατυπώσεις είπαν και πολλές ακόμη ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Ταυτόχρονα η Δύση απειλεί τη Ρωσία κυρίως με «βαριές οικονομικές κυρώσεις» αν τολμήσει να εισβάλλει στην Ουκρανία, κάτι όμως που μπορεί να μεταφραστεί από τη Μόσχα ως «κόστος που μπορεί να γίνει ανεκτό». Έχουμε δηλαδή πολλές αμφίσημες κινήσεις και έντονο δισταγμό από τη Δύση που μάλλον ευνοούν την ρωσική επιθετικότητα παρά την κατευνάζουν. Η Ουκρανία επίσης δεν μπορεί να βρει στιβαρούς υποστηρικτές στη Δύση, τέτοιους που να της παρέχουν και υπολογίσιμη στρατιωτική ενίσχυση, καθώς η χώρα έχει σαθρά θεμέλια, η πολιτική της σκηνή είναι διεφθαρμένη, υπάρχει έντονος νεποτισμός και εξτρεμισμός και εσωτερικές εντάσεις, στοιχεία που την καθιστούν ελάχιστα αξιόπιστη.
Μπάιντεν: Δεν θα στείλουμε στρατιώτες στην Ουκρανία, αν εισβάλει η Ρωσία
Θέλει όμως πραγματικά η Ρωσία να εισβάλει στην Ουκρανία; Η απάντηση είναι πως μάλλον όχι καθώς αυτό δεν έχει και κάποιο πρακτικό γεωπολιτικό όφελος. Τουλάχιστον αν μιλάμε για μια εισβολή με προοπτική κατάληψης της. Γιατί η Ρωσία να εμπλακεί σε κατοχή μιας τεράστιας σε έκταση χώρας, με έντονα αντιρωσικά αισθήματα και να ξοδέψει εκεί με μιας όλο το πολιτικό της κεφάλαιο και να βρεθεί υπό καθεστώς παγκόσμιων κυρώσεων; Απασχολώντας κιόλας και ένα τεράστιο μέρος των στρατιωτικών της δυνάμεων; Η μόνη εκδοχή που θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει πως μια εισβολή θα είχε «όφελος» για τη Ρωσία, θα ήταν για μια εκστρατεία λίγων ημερών, για την συντριβή των όποιων ουκρανικών δυνάμεων και μετά αποχώρησης, ώστε η Ουκρανία τρομοκρατημένη και αποδυναμωμένη να «συναινέσει» στην εκ νέου μετατροπή της σε ρωσικό δορυφόρο. Αυτό, συν την τρέχουσα διαίρεση της (με την Κριμαία και την ανατολική πλευρά της χώρας ήδη στα χέρια της Ρωσίας) θα ήταν το ιδανικό σενάριο για τη Μόσχα, που θα ήλεγχε πλήρως την Ουκρανία, έχοντας την υπό διαρκή απειλή.
“Αντεπίθεση” Ρωσίας: Κατηγορεί το ΝΑΤΟ ότι αναπτύσσει μυστικά στρατιωτικό προσωπικό στην Ουκρανία
Αν και κανείς δεν γνωρίζει τις πραγματικές προθέσεις της Μόσχας, είναι πολύ ενδιαφέρον πως όσο η Ρωσία συσσωρεύει στρατεύματα στα σύνορα με την Ουκρανία και διεξάγει εκεί μεγάλες ασκήσεις (ουσιαστικά κάνοντας επίδειξη δυνάμεων) τόσο η Δύση δείχνει πρόθυμη να «συζητήσει» το όλο θέμα, υποχωρώντας από τις προηγούμενες επιθετικές δηλώσεις. Έτσι προγραμματίζεται πλέον διάλογος ΝΑΤΟ-Ρωσίας στην αρχή του χρόνου, έχει ήδη γίνει απευθείας τηλεφωνική επαφή Πούτιν και Μπάιντεν, ενώ η Ρωσία δημόσια έχει καταθέσει στο «τραπέζι» τις απαιτήσεις της για πάγωμα της προς Ανατολάς επέκταση του ΝΑΤΟ.
Σε όλα αυτά βέβαια οι εκατέρωθεν δηλώσεις έντασης και οι αλληλοκατηγορίες περισσεύουν, αλλά είναι εμφανές ότι η Δύση βλέπει το όριο στο πως μπορεί (και αν μπορεί) να εμπλακεί σε ένα ανοιχτό πόλεμο με τη Ρωσία στο ουκρανικό έδαφος, κάτι που σχεδόν μαθηματικά θα οδηγήσει στα πρόθυρα μιας γενικής σύρραξης.
Έτσι η Ουκρανία, έρμαιο σήμερα των εσωτερικών ερίδων της, χωρίς διαυγή πολιτική και πολιτιστική ταυτότητα, με πολλές αναφορές σε ένα «ένδοξο» παρελθόν που δυστυχώς ακουμπά τις αυτονομιστικές κινήσεις του 2ου Παγκοσμίου με ανοχή έως και συνεργασία με τους τότε Ναζί εισβολείς, με την οικονομία της να προσπαθεί να συνέλθει ακόμη από την κρίση του 2014 μπορεί να γίνει μια ακόμη «μαύρη τρύπα» στην ανατολική Ευρώπη και την Κεντρική Ασία. Αυτό δηλαδή που έχει συμβεί ήδη σε Αρμενία, Γεωργία και Τσετσενία, χώρες που επιβιώνουν χάρη στην «ανοχή» των γύρω (ή και πιο μακρινών) επικυρίαρχων.
Αν βέβαια γίνει κάτι τέτοιο το μέγεθος της Ουκρανίας θα καθιστά την «τρύπα» τεράστια πληγή για όλη την Ευρώπη και το περιφερειακό σύστημα ασφαλείας της, καταρρακώνοντας κάθε προοπτική εκδημοκρατισμού και εξέλιξης της. Οδηγώντας κατά πάσα πιθανότητα την ήπειρο σε ταχεία επιστροφή σε μια νέα εκδοχή του Ψυχρού Πολέμου, αλλά σε πολύ πιο κυνική εκδοχή του και με τελείως ασταθείς τους δύο «πυλώνες» του. Από τη μια τη Ρωσία που θα παλεύει (στο δικό της σκεπτικό) να αποφύγει την περικύκλωση και την υποταγή της, και από την άλλη τις επίσης ξενοφοβικές ΗΠΑ που προετοιμάζονται για ένα διμέτωπο αγώνα κατά των οικονομικών και στρατιωτικών ανταγωνιστών τους, Κίνα και Ρωσία, σε μια διελκυστίνδα εξοπλισμών, οικονομικού πολέμου και απειλών χωρίς προηγούμενο.
Πούτιν σε Μπάιντεν: Βεβαιώστε μας ότι δεν θα μπει η Ουκρανία στο ΝΑΤΟ
