Πλέον μετά τη χθεσινή ψήφιση του αμερικανικού αμυντικού προϋπολογισμού για το 2022, όπου περιλαμβάνεται πρόβλεψη για «βοήθεια των ΗΠΑ να αγοράσει η Ελλάδα F-35» σε συνδυασμό με τη δική μας επίσημη παραδοχή ότι θα προμηθευθούμε το συγκεκριμένο μαχητικό, πρέπει να θεωρούμε αυτή την αγορά «κλεισμένη», ακόμη και αν δεν έχει καθοριστεί το «πότε».
Το ενδιαφέρον εδώ βέβαια είναι πως η χώρα μας σε συνεννόηση με τις ΗΠΑ εμφανίζεται να έχει πάρει την πολιτική απόφαση αγοράς ενός κύριου οπλικού συστήματος, χωρίς όμως να έχει προηγηθεί η σχετική ενδελεχής μελέτη και αξιολόγηση του. Έτσι ναι μεν βρισκόμαστε -μαζί με την αγορά των Rafale- σε διαδρομή σοβαρής αναβάθμισης της Πολεμικής μας Αεροπορίας, χωρίς όμως διαγωνιστική διαδικασία, χωρίς την έντονη τριβή και δοκιμή στο πεδίο των υποψηφίων μαχητικών, χωρίς καν την απαραίτητη εμπορική, οικονομική και πολιτική καντρίλια που αποτελεί το προνόμιο του αγοραστή.
Απόλυτα ικανοποιημένη η κυβέρνηση με τη ψήφιση της Αμερικανοελληνικής Αμυντικής Σχέσης
Αντίθετα από εμάς, χώρες όπως η Φινλανδία (δίπλα ακριβώς στο ρωσικό γίγαντα) αλλά και η ουδέτερη μα αυστηρότατα οργανωμένη στα εξοπλιστικά της Ελβετία, κάνουν ενδελεχείς διαγωνισμούς, εξετάζουν όλες τις εκδοχές διαθέσιμων μαχητικών στο δυτικό κόσμο, κάνουν σενάρια τόσο επιχειρησιακά όσο και οικονομικά, ενώ στο τέλος καταλήγουν μεν στο F-35 αλλά έχουν στο μεταξύ αποσπάσει τα μεγαλύτερα δυνατά οφέλη: σε ανταποδοτικότητα, εγχώριες επενδύσεις, μεταφορά τεχνογνωσίας και έλεγχο της όλης προμήθειας. Εμείς όμως προσερχόμαστε ως αποφασισμένοι πελάτες, αυτομάτως μειώνοντας την όποια διαπραγματευτική μας ικανότητα.
Το παραπάνω σχόλιο όμως δεν είναι αντιπροσωπευτικό του άρθρου μας. Γιατί είναι γενικό και δεν αφορά μόνο μια πιθανή αγορά νέων μαχητικών αλλά γενικώς μια κουλτούρα ελληνικών αμυντικών προμηθειών που γίνονται αρκετές φορές ως μια ήδη «εκφρασμένη θέληση». Με τις κρίσιμες διαπραγματεύσεις και αξιολογήσεις να ακολουθούν τα συμβόλαια, εκεί δηλαδή που αποκαλύπτονται πολλές φορές εξτρά κόστη, ειδικές ανάγκες που δεν είχαν προβλεφθεί, δυσκολίες ένταξης, αδυναμίες αξιοποίησης με συσσώρευση κόστους και πολλούς συμβιβασμούς ως αποτέλεσμα. Στο προκείμενο τώρα:
Οι 5 λόγοι υπέρ για πάρουμε F-35
1: ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑ. Το F-35 αυτή την εποχή και για πολλά χρόνια ακόμη είναι το μοναδικό διαθέσιμο μαχητικό 5ης γενιάς στο Δυτικό οπλοστάσιο. Ουσιαστικά στην κατηγορία αυτή δεν υπάρχει κάτι άλλο. Πολύ καλά τα Rafale, τα F-16Viper, τα σύγχρονα Gripen E, αλλά κανένα από αυτά δεν είναι η ολοκληρωμένη λύση σύντηξης δεδομένων και η μετουσίωση τους σε ένα οπλοσύστημα που μπορεί να κάνει το ίδιο επίθεση αλλά και να καθοδηγήσει άλλα μαχητικά, παραμένοντας σε μεγάλο βαθμό αόρατο και διαρκώς επικίνδυνο, με υψηλή προσαρμοστικότητα σε κάθε πεδίο μάχης. Άρα το να λέει η Ελλάδα ότι «θα το πάρω», ίσως είναι και ο αυτονόητος μονόδρομος αναβάθμισης εντός της τρέχουσας αγοράς. Όσο για τη θρυλούμενη εμφάνιση των μαχητικών 6ης γενιάς, αυτά ακόμη παραμένουν βαθιά χωμένα στα εργαστήρια σχεδίασης τους, και στην καλύτερη περίπτωση απέχουν τουλάχιστον μια 15ετια από την ολοκλήρωση τους και την έναρξη παραγωγής.
«ATHENA 21»: Ο Τζ. Πάιατ για το μελλοντικό πρόγραμμα απόκτησης F-35 από την Ελλάδα
2: ΑΝΤΙΒΑΡΟ. Η γειτονική μας διαχρονικά διεκδικητική Τουρκία έχει ήδη παραγγείλει 100 F-35. Και μπορεί να τα παραλάβει. Όχι ο υπογράφων δεν τα έχει χάσει (ακόμη). Αλλά η εκδίωξη της Τουρκίας από το πρόγραμμα του F-35, λόγω κυρώσεων για την αγορά των Ρωσικών S-400 δεν μπορεί να θεωρείται ως ένα μη αναστρέψιμο γεγονός. Όποιος νομίζει ότι το ΝΑΤΟ συνολικά και οι ΗΠΑ ειδικά, είναι έτοιμες και πρόθυμες να «παραδώσουν» την Τουρκία στη Ρωσία, ή στον ισλαμικό φονταμενταλισμό ως νέο (και πιο επικίνδυνο) Ιράν ας το ξανασκεφτεί. Η Τουρκία, τόσο από δική της, κεμαλική, επιλογή όσο και από ιστορική αδράνεια, είναι μια χώρα του δυτικού, έστω δυτικότροπου, κόσμου. Και εντός αυτού διεκδικεί μέσω Ερντογάν, όχι κατ’ ανάγκη την πλήρη απεξάρτηση της, αλλά ένα ειδικό ρόλο, ένα μεγαλύτερο πεδίο αυτονομίας όπου θα είναι «εντός αλλά υπό συνθήκες».
Έτσι η Τουρκία, ακόμη και με τον Ερντογάν, αλλά πολύ πιθανότερα και μετά τον Ερντογάν, είναι ικανή να κάνει πολιτική ανατροπή και να βρει επίλυση στο θέμα των κυρώσεων και τελικά να επανενταχθεί στο πρόγραμμα των F-35. Με μεγάλη καθυστέρηση προφανώς, με άλλους δυσμενέστερους όρους αλλά και ήδη μεγάλη συμμετοχή (οι αεροδιαστημικές εταιρίες της ακόμη κατασκευάζουν εξαρτήματα για το μαχητικό…), όποτε και με δυνατότητες επιστροφής επενδύσεων.
Καλίν: Στόχος της Τουρκίας παραμένει το F-35, εναλλακτικά ίσως δούμε ενίσχυση των F-16
Με βάση λοιπόν την παραπάνω πρόβλεψη-υπόθεση, τολμάμε να πούμε ότι η Τουρκία όσο μακριά και αν είναι σήμερα από το πρόγραμμα των F-35, τόσο κοντά μπορεί να βρεθεί ξανά, ώστε να εξοπλιστεί με αυτό. Aναπτύσσοντας ταυτόχρονα και το δικό της υποδεέστερο «εθνικό μαχητικό», το οποίο θα αναπληρώσει σε βάθος χρόνου τα εκατοντάδες παλαιά F-16 που διαθέτει. Άρα στο τουρκικό πιθανό πλάνο απόκτησης F-35, κρίσιμο είναι η Ελλάδα να έχει ήδη προχωρήσει στη δική της επένδυση και απόκτηση τουλάχιστον του ίδιου.
Αμερικανικό Πεντάγωνο: Διώχνουμε την Τουρκία από το πρόγραμμα των F-35 “με σεβασμό”
3: ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΜΟΧΛΕΥΣΗ. Εδώ το επιχείρημα είναι πιο σύνθετο. Δεχόμαστε ως δεδομένο πως η Ελλάδα δεν μπορεί να προμηθευθεί (προς το παρόν) μαζικά F-35, ώστε να στηρίξει αποκλειστικά σε αυτά την αεράμυνα της. Έτσι σε ελληνική υπηρεσία τα F-35 θα δρουν σε ένα ειδικό πολλαπλασιαστικό συμπληρωματικό ρόλο, καθοδηγώντας-οδηγώντας τα πολυπληθέστερα F-16 και Rafale και Mirage 2000-5 (τα τελευταία με επιφύλαξη) μέσω των δικών τους ραντάρ και εξελιγμένων αισθητήρων. Θα δρουν δηλαδή όχι μόνο ως ένα αεροσκάφος «γενικών ρόλων» αλλά ως μοχλός αξιοποίησης και ενίσχυσης όλου του στόλου. Ταυτόχρονα όμως με δική τους ισχυρή ικανότητα αυτοάμυνας (δεν είναι δηλαδή ένα άοπλο «μινι-Awacs»). Περιγράφουμε έτσι τα F-35, τουλάχιστον στην αρχική τους αγορά, ως μια ειδική πλατφόρμα που θα αυξήσει παρά τους μικρούς αριθμούς της, την απόδοση όλης της αεροπορικής μας δύναμης.
Παναγιωτόπουλος: Διαπραγματευόμαστε σε βάθος χρόνου για το F-35
4: ΕΙΔΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ. Ως επέκταση του παραπάνω επιχειρήματος, το F-35 σε ελληνική υπηρεσία θα μπορεί να αναλάβει, πολύ ειδικές αλλά και κρίσιμες αποστολές κρούσης υψηλής επικινδυνότητας, διατηρώντας σημαντικές πιθανότητες επιβίωσης. Π.χ. την εξουδετέρωση μιας στρατηγικά τοποθετημένης αντιαεροπορικής πυροβολαρχίας, την καταστροφή μιας γέφυρας που θα φρενάρει σημαντικά μια εχθρική προώθηση, την καταστροφή ενός κέντρου τηλεπικοινωνιών ή ενός μεγάλου ραντάρ, γενικότερα τη δημιουργία συνθηκών φόβου, επιβάλλοντας την αμυντική διάταξη του επιβολέα που θα περιμένει την ξαφνική επίθεση. Την ίδια στιγμή, τα πολλά άλλα ελληνικά μαχητικά 4ης και 4,5 γενιάς θα διεκπεραιώνουν τις τρέχουσες αποστολές, αναχαίτισης, αεράμυνας, προσβολής προσεγγίσιμων στόχων εδάφους. Το F-35 δηλαδή λόγω τεχνολογικής υπεροχής, παράγει από μόνο του μια ειδική απειλή που μπορεί να γίνει σημαντική σε κρίσιμη φάση.
USAF: Επιπλέον έρευνα σε νέους κινητήρες του F-35A ακόμη και αν καταλήξουν σε αδιέξοδο
5: ΕΞΕΛΙΞΙΜΟΤΗΤΑ. To F-35 σε κάποιο βαθμό παραμένει… άγνωστη ποσότητα. Οι αναβαθμίσεις λογισμικού του συνεχίζονται, με προσδοκία όλων και μεγαλύτερων δυνατοτήτων και ανάληψης ρόλων, σχεδιάζεται νέος κινητήρας (με ελπίδα πως θα προσφέρει μεγαλύτερη αυτονομία), ενώ η φιλοσοφία χρήσης του επίσης δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως προς το μετασχηματισμό της κλασσικής αντίληψης περί «μαχητικού». Έτσι μια επένδυση στο F-35 έχει μέλλον τόσο τεχνολογικό όσο και επιχειρησιακό. Άρα η Ελληνική Πολεμική Αεροπορία που πάντα αναζητά την ποιότητα έναντι της ποσότητας, μπορεί να ωφεληθεί από μια τέτοια διαδρομή και εμπειρία. Άλλωστε έστω και αναβαθμίζοντας σήμερα τα F-16 της, που θα παραμείνουν το «αεροσκάφος εργασίας» για σχεδόν 2 δεκαετίες ακόμη, αυτά έχουν χρόνο λήξης. Οπότε μια πιθανή αγορά F-35 εντός της επόμενης πενταετίας-δεκαετίας (για την ολοκληρωτική ενσωμάτωση τους) θα δώσει την ελληνική επόμενη μέρα.
ΑΠΟΨΗ: Αγορά F-35B, καινούργια F-16V, και επένδυση στα F-16C/D Block 30 και 50 το μέλλον της ΠΑ
Οι 5 λόγοι κατά της αγοράς
1: ΚΟΣΤΟΣ. Υπέρογκο. Μια αγορά 20 F-35 -αυτό θεωρούμε ως ελάχιστη ποσότητα- θα κοστίσει κοντά στα 3 δισεκατομμύρια ευρώ. Ακριβής υπολογισμός δεν μπορεί να γίνει βέβαια αλλά το νούμερο που αναφέρουμε, τελείως ενδεικτικά, είναι μια εμπειρική εκτίμηση με βάση τις αρχικές αγορές άλλων κρατών. Θυμίζουμε εδώ πως η Ελλάδα ήδη έχει μπροστά της να πληρώσει το 1,5 δισεκατομμύριο ευρώ της αναβάθμισης των F-16, τα 2,5 δις των 18 Rafale, ένα ακόμη άγνωστο ποσό για τα 6 νέα Rafale, συν κάποιες αγορές ακόμη για πυρομαχικά, μικρές αναβαθμίσεις των Mirage 2000-5, πιστοποιήσεις νέων όπλων κ.λπ. όπως και τις επόμενες συμβάσεις FOS (υποστήριξης) των Rafale και F-16 για την χρήση τους σε βάθος δεκαετίας. Δηλαδή η χώρα μας ήδη έχει μπροστά της ανειλημμένες “αεροπορικές” υποχρεώσεις τουλάχιστον 5 δισεκατομμύρια ευρώ. Θεωρούμε εδώ απαραίτητο πως θα ενισχυθεί η δύναμη των Rafale, οπότε κοιτάμε ένα εξτρά κόστος για αγορά ακόμη 16-20 γαλλικών αεροσκαφών (ώστε να συμπληρωθούν δύο μοίρες του τύπου) κοντά στα 2 δις.
Με βάση τα παραπάνω είναι εμφανές πως δεν αντέχει οικονομικά η χώρα μας εκτός από όλα αυτά, να δώσει ακόμη 3 (ή και παραπάνω) δισεκατομμύρια και για F-35. Κι αυτό ανεξάρτητα από το κόστος χρήσης του αεροσκάφους. Για να το δούμε και συνολικά, είναι πρακτικά αδύνατο να επενδύσουμε συνολικά 10 δις ευρώ μόνο στην Πολεμική μας Αεροπορία τα επόμενα 15 χρόνια, ενώ είναι τεράστιες οι ανάγκες στο Πολεμικό Ναυτικό, όπου εκκρεμούν αγορές κορβετών, φρεγατών (5 δις και ανεβαίνει), υποβρυχίων και πυραυλακάτων και κανονιοφόρων κ.ο.κ. Για να μην ανοίξουμε το κεφάλαιο «ανάγκες Στρατού Ξηράς» και πνιγούμε.
139 μαχητικά F-35 θα παραχθούν φέτος, παραμένει πανάκριβη η χρήση τους
2: ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑ. Το F-35 δεν είναι απλό αεροσκάφος στη συντήρηση. Απαιτεί κόστος, ειδικές υποδομές, με μερικές από αυτές υποχρεωτικά εκτός χώρας σε ειδικά κέντρα. Και βέβαια έχει ήδη προβλήματα στη ροή ανταλλακτικών και κρίσιμων εξαρτημάτων καθώς η παραγωγή του είναι δαιδαλώδης, μοιρασμένη σε δεκάδες υποκατασκευαστές. Παρόλα αυτά για να πούμε και τα θετικά νέα, η διαθεσιμότητα του βελτιώνεται και στην Αμερικανική Αεροπορία έφθασε το 2020 το 76%. Δηλαδή τα σχεδόν 8 στα δέκα αεροσκάφη ήταν mission capable σύμφωνα με τον αμερικανικό ορισμό, ικανά να αναλάβουν «έστω μια αποστολή από τις δυνατές».
Ρεκόρ του F-35A στην Αμερικανική Αεροπορία: Πρώτο σε διαθεσιμότητες το 2020
Εδώ όμως μάλλον προβάλλει το «ταβάνι». Αν ο βασικός χρήστης του F-35, η Αμερικανική Αεροπορία, που έχει τη μεγαλύτερη εμπειρία στην αξιοποίηση του, έχει τη μεγαλύτερη πρόσβαση σε ανταλλακτικά, έχει σημαντική χρηματοδότηση για λειτουργικά κόστη φθάνει το 76% σε διαθεσιμότητα, είναι μάλλον ουτοπικό να πιστέψουμε πως η Ελληνική Αεροπορία θα φθάσει έστω το ίδιο. Να λοιπόν το πρόβλημα. Αν πάρουμε 20 μαχητικά F-35, μια διαθεσιμότητα της τάξης του 70% σημαίνει 14-15 αεροσκάφη. Στην καλύτερη περίπτωση…
Έτσι η πιθανή προμήθεια F-35 προσκρούει σε «δομικούς» περιορισμούς που δεν μπορούν να ανατραπούν εύκολα. Το να κάνει η Ελληνική Αεροπορία μια τεράστια αρχική επένδυση για να προμηθευθεί ένα πολύ εξελιγμένο αεροσκάφος, για να βρεθεί σε πραγματικές συνθήκες χρήσης (ακόμη χειρότερα μάχης, όπου οι διαθεσιμότητες μειώνονται ακόμη περισσότερο και ίσως και ραγδαία) με μια περίπου δωδεκάδα διαθέσιμα αεροσκάφη την «πρώτη μέρα» υποβαθμίζει σοβαρά την επιχειρησιακή του προσφορά.
3: ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΧΡΗΣΗΣ. Λεπτό ζήτημα και με γεωπολιτικές παραμέτρους που δεν μπορούν να ανιχνευθούν εύκολα. Το F-35 δεν είναι απλά αμερικανικό αεροσκάφος, είναι μια πλατφόρμα υψηλότατης δυτικής τεχνολογίας που μπορεί να γίνει και εργαλείο ανατροπής σε ένα πεδίο μάχης. Αν υποθέσουμε λοιπόν πως οι παραπάνω λόγοι κόστους και διαθεσιμότητας δεν ισχύουν. Πως έχουμε στη διάθεση μας πολλά και ετοιμοπόλεμα F-35. Θα μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε όπως επιθυμούμε σε μια πιθανή σύρραξη με μια νατοϊκή, «συμμαχική» χώρα; Θα μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε οπουδήποτε; Σε βάθος γεωγραφικό; Στον εναέριο χώρο και για υπεράσπιση μιας «τρίτης» χώρας, όπως η Κύπρος; Ή θα εμφανιστούν, τυπικά και άτυπα, τεχνικές και πολιτικές δεσμεύσεις στη χρήση τους;
Εδώ έχουμε και την πρόσφατη περίπτωση των Αραβικών Εμιράτων: Όπου έχουν μπλοκάρει τη δική τους παραγγελία F-35, λέγοντας ως οι ΗΠΑ έβαλαν επιχειρησιακές δεσμεύσεις που περιόριζαν τις εθνικές εμιρατιανές απαιτήσεις. Δεν θα πέσουμε στην παραφιλολογία να μιλάμε για μαγικά ψηφιακά kill-switch, που με μια «εντολή» μέσα στα εκατομμύρια γραμμές κώδικα του αεροσκάφους θα υποβαθμίζουν τις ικανότητες του ή θα το «παγώνουν» στο έδαφος. Αλλά το ερώτημα παραμένει και χρειάζεται κάτι πολύ περισσότερο από εμπορικές διαβεβαιώσεις για να απαντηθεί πειστικά. Να αναγνωρίσουμε βέβαια πως κάθε πώληση πολεμικού υλικού σε μικρές χώρες όπως η δική μας, συνοδεύεται με αρκετές δεσμεύσεις. Αλλά η περίπτωση του F-35 είναι ιδιαίτερα κρίσιμη στο πως μπορεί αυτές να «εφαρμοστούν».
ΕΚΤΑΚΤΟ: Τα Αραβικά Εμιράτα παγώνουν την αγορά F-35 λόγω «αμερικανικών περιορισμών χρήσης»
4: ΕΓΧΩΡΙΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ. Σήμερα και για αρκετά χρόνια ακόμη η Πολεμική μας Αεροπορία θα δρα με 4 τύπους αεροσκαφών: τα F-16 Viper, τα υπόλοιπα F-16, τα Rafale και τα Mirage 2000-5. Ένα έργο τιτάνιο από πλευράς υποστήριξης αλλά και εσωτερικής «διαμερισματοποίησης», με πιλότους και τεχνικούς μοιρασμένους σε τελείως διαφορετικές πλατφόρμες μεταξύ τους. Όσοι γράφουμε για αμυντικά ζητήματα μιλάμε συνέχεια για «ελληνικό μεράκι, φιλότιμο, αυτοθυσία» θέλοντας με αυτές τις λέξεις να δώσουμε μια εξευγενισμένη και ίσως και ρομαντική θεώρηση μιας καθημερινής «μάχης» για να βγει όλο αυτό το έργο.
Βρετανία: Θα πάρουμε κι άλλα F-35 όταν… πέσει το λειτουργικό κόστος τους
Να πούμε λοιπόν εδώ πως μάλλον δεν αντέχει η Πολεμική Αεροπορία να εντάξει ακόμη ένα τύπο αεροσκάφους στην ήδη εξαντλητική πολυτυπία της. Και ένα τύπο με πολύ μεγάλες απαιτήσεις εξυπηρέτησης και εκπαίδευσης και με ανάγκη ακόμη μεγαλύτερης εξειδίκευσης. Δεν είναι θέμα ικανοτήτων, αυτές είναι δεδομένες, αλλά πρακτικότητας. Η Ελλάδα ήδη συντηρεί ένα μεγάλο στόλο ιπτάμενων πολεμικών μέσων και έχει γίνει χίλια κομμάτια για να το καταφέρει. Αν θέλουμε να προσθέσουμε το F-35 στο στόλο μας, πρέπει να απαντήσει κάποιος υπεύθυνα τι θα κάνει για να υποστηριχθεί αυτός συνολικά. Δηλαδή ποια θα είναι η αύξηση του λειτουργικού προϋπολογισμού της Αεροπορίας, ποια θα είναι η αύξηση του προσωπικού, ποια θα είναι η βελτίωση της επιμόρφωσης-εκπαίδευσης, ποια θα είναι τα κίνητρα παραμονής του εξειδικευμένου προσωπικού. Αλλιώς θα μιλάμε για ένα αεροσκάφος που θα κινδυνεύει να μείνει «πολυτελές και πολύτιμο» σε κάποιο ράφι να το δείχνουμε σε παρελάσεις. Έχει ξανασυμβεί.
5: ΑΠΟΔΟΣΗ. Τι είναι ακριβώς το F-35; Τεχνολογικά είναι πολλά βήματα μπροστά και πράγματι αλλάζει τη λογική αεροπορικής δράσης. Ταυτόχρονα όμως έχει περιορισμούς. Σε stealth εκδοχή μεταφέρει μικρό οπλικό φορτίο, ίσως μη επαρκές για τις «ελληνικές» αποστολές και με μικρή αυτονομία. Υπάρχουν ήδη περιορισμοί μεγίστης ταχύτητας (όχι τόσο κρίσιμο όσο νομίζουμε), έχει με βάση τις αμερικανικές αναφορές σωρεία μικρών και μεγάλων ζητημάτων που χρονίζουν, ενώ υπάρχει προβληματισμός για το έως πότε η stealth τεχνολογία του θα είναι αποδοτική.
Το F-35 έτσι είναι μια πλατφόρμα που φέρει τα πλεονεκτήματα αλλά και τα μειονεκτήματα της «αλλαγής παραδείγματος». Είναι σε μια ατέρμονη και κοστοβόρα εξέλιξη και βελτίωση, με αποτέλεσμα να δημιουργεί -στις ΗΠΑ τουλάχιστον- σοβαρές αμφισβητήσεις, που έχουν οδηγήσει και σε παράδοξες λύσεις, π.χ. προμήθεια F-15 σε νέα έκδοση, ως μερική υποκατάσταση τους. Μπορεί λοιπόν η Ελλάδα να εμπλακεί σε αυτή την «περιπέτεια» ωριμότητας, ελπίζοντας ότι το αεροσκάφος θα είναι αριθμητικά και τεχνολογικά αντάξιο των προσδοκιών, ή για εμάς ειδικά, με τις συγκεκριμένες δυνατότητες μας, το ρίσκο πολλαπλασιάζεται;
F-35: Αμερικανικοί προβληματισμοί ότι ήδη κινδυνεύει να ξεπεραστεί
Τελικά το F-35 πρέπει να το αγοράσει η Ελλάδα ναι ή όχι; Το ερώτημα είναι λάθος, καθώς όπως είπαμε στην αρχή η απόφαση έχει ήδη παρθεί. Σε κάθε περίπτωση είναι κορυφαίο τεχνολογικά αλλά με εξίσου σημαντικές «κορυφώσεις» αρχικού κόστους, αργής εξέλιξης και δύσκολης ένταξης. Δεν είναι δηλαδή μια οπλική πλατφόρμα που θα αποδώσει μόλις την αγοράσεις γιατί είναι αμυντικά και γεωπολιτικά απαραίτητο. Αλλά οφείλεις να είσαι προετοιμασμένος να την υποστηρίξεις σθεναρά και σε πολύ μεγάλο βάθος χρόνου, για να σου αποδώσει αυτά που πράγματι μπορεί. Είναι η χώρα μας έτοιμη για αυτό; Και υπάρχει σχετική ανάλυση και δέσμευση; Ή θα αγοραστεί και κατά τα ελληνικά συνήθεια θα «δούμε μετά τι θα γίνει»;
