Ο υβριδικός πόλεμος είναι μια στρατηγική, κατά την οποία εκτός από στρατιωτικά, χρησιμοποιούνται μέσα όπως πολιτικά, οικονομικά, πληροφοριακά κτλ. Στόχος του η διασπορά αμφιβολιών, η προπαγάνδα, η αποδιοργάνωση, ο πανικός, ακόμη και ο εκφοβισμός ή εκβιασμός. Αντικειμενικός του σκοπός, η αύξηση της επιρροής του επιτιθέμενου σε άλλες χώρες και παράλληλα η μείωση της εμπιστοσύνης στους υπάρχοντες θεσμούς.
Τα μη συμβατικά μέσα, όπως η παραπληροφόρηση και ο κυβερνοπόλεμος, χρησιμοποιούνται κατά κόρον στις μέρες μας, καθότι έχουν μεγάλη αποτελεσματικότητα και ελάχιστες ως μηδαμινές κυρώσεις και κόστος για τον επιτιθέμενο.
Ρωσία εναντίον Δύσης
Είναι ευρέως παραδεκτό πως η Ρωσία έχει εξελίξει τον πληροφοριακό πόλεμο σε μεγάλο βαθμό, καταφέρνοντας ισχυρά πλήγματα στη Δύση, με σχεδόν μηδαμινό κόστος. Εκμεταλλευόμενη ήδη υπάρχουσες “ρωγμές” σε δυτικούς οργανισμούς όπως -για παράδειγμα- στην Ευρωπαϊκή Ένωση, πετυχαίνει να δώσει μεγαλύτερη ώθηση σε θέματα όπως η ομοφοβία, το μεταναστευτικό, τις φερόμενες ως “παραπαίουσες” ηθικές αξίες κτλ. Αυτή η επίθεση στοχεύει τους πολίτες της ΕΕ, με σκοπό να διασπείρει διχόνοια, αμφιβολίες, αμφισβήτηση των ήδη υπαρχουσών δημοκρατικών δομών και γενικότερη υπονόμευση της εμπιστοσύνης προς τα κράτη και τους διεθνείς οργανισμούς που ανήκουν.
Τέτοιες ρητορικές, βρίσκουν ευήκοα ώτα κυρίως στο χώρο της ακροδεξιάς και ενίοτε της ακροαριστεράς. Επιπλέον, έχουν απήχηση σε άτομα με χαμηλό μιντιακό εγγραμματισμό. Αποτέλεσμα; Η ανάδειξη λαϊκιστικών κινημάτων σε εθνικούς και ευρωπαϊκούς θεσμούς όπως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η Ελλάδα φυσικά έχει σχετική εμπειρία.
Όλα τα ανωτέρω θα μπορούσαν να μπουν κάτω από την ομπρέλα της “εσκεμμένης παραπληροφόρησης” (disinformation*), διότι είναι ρητορικές που στερούνται πραγματικής βάσης, ή στην καλύτερη περίπτωση, είναι σχεδιασμένες υπερβολικές αναπαραστάσεις υπαρχόντων προβλημάτων. Η Ρωσία, με τα μέσα που διαθέτει, όπως κρατικά ελεγχόμενα ΜΜΕ που δημοσιεύουν περιεχόμενο σε πολλές γλώσσες, ΜΜΕ σε άλλες χώρες που είναι προσκείμενα σε αυτήν, δυναμική παρουσία στα social media με στρατιές τρολ, πετυχαίνει να “περάσει” τα μηνύματά της σε ένα ευρύ κοινό στην Ευρώπη και όχι μόνο. Αξίζει να αναφερθεί ως παράδειγμα πως το ελεγχόμενο από το Κρεμλίνο RT Spain, έχει 18 εκατομμύρια ακολούθους στο Facebook, ενώ η El Pais, ένα από τα πιο παραδοσιακά ισπανικά ΜΜΕ, μόλις 5 εκατομμύρια.
Αφορμή για την παρούσα ανάρτηση αποτελεί άρθρο του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, που αναδημοσιεύτηκε και από ελληνικά ΜΜΕ και το οποίο μέμφεται την Ευρώπη -μεταξύ άλλων- για την “διάλυση των αξιών της”, σε μια ακόμη προσπάθεια να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων στους θεσμούς τους.
Ο Ρώσος υπουργός αναδιατυπώνει την ανωτέρω γνωστή ρητορική του Κρεμλίνου, χρησιμοποιώντας φράσεις όπως “η επιθετική προπαγάνδα των ΛΟΑΤΚΙ” και “προσπαθούν να πείσουν τα παιδιά πως ο Ιησούς Χριστός ήταν μπαϊ-σέξουαλ”, αναφερόμενος φυσικά σε χώρες της Δύσης. Τέτοιες δηλώσεις, στοχεύουν το συντηρητικό κοινό της Ευρώπης και παρουσιάζουν τη Ρωσία ως “θεματοφύλακα” των ηθικών αξιών, τις οποίες υποτίθεται πως η Δύση έχει απολέσει. Κάτι τέτοιο φυσικά δεν ισχύει. Η ΕΕ (παρόλες τις αδυναμίες της) και οι πολίτες της, απολαμβάνουν δημοκρατικές και άλλες ελευθερίες, που στη Ρωσία είναι ανήκουστες.
Τέτοιου είδους υβριδικές επιθέσεις, που όπως είπαμε στοχεύουν στο να διεμβολίσουν την εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων στους θεσμούς τους, αλλά και να αναβιβάσουν την εικόνα της Ρωσίας στο εξωτερικό, είναι συνηθισμένες και στη χώρα μας, καθώς μέρος των Ελλήνων, βλέπει στη Ρωσία (ομόδοξος χώρα, βλέπε ξανθό γένος, “προφητείες” Αγαθάγγελου κτλ) την εκπλήρωση “ποθούμενων” και “προφητειών”, ενώ την θεωρούν θεματοφύλακα της πίστης, της παράδοσης και των χριστιανικών αξιών.
Ο υβριδικός πόλεμος βεβαίως δεν είναι ανακάλυψη της Ρωσίας και μπορούμε να τον βρούμε να εφαρμόζεται ιστορικά σε επιχειρήσεις από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, ως το Βιετνάμ και το Ιράκ, ακόμη και στις πρόσφατες συγκρούσεις στη Γάζα. Ωστόσο, οι νέες τεχνολογίες, με τη δυνατότητα της μετάδοσης της πληροφορίας (ή της παραπληροφόρησης) στιγμιαία και σε ευρύ κοινό, έδωσε την ευκαιρία ακόμη και σε κράτη, να τις χρησιμοποιήσουν για τη διαμόρφωση απόψεων σε πολίτες άλλων χωρών.
Γιατί όμως η Ρωσία επενδύει σε μέσα άσκησης υβριδικού πολέμου; Η απάντηση είναι πως η Μόσχα επικεντρώθηκε ολοένα και περισσότερο σε μια συντομότερη πορεία προς την αναβίωση της γεωπολιτικής της ισχύος, βασισμένη πολύ λιγότερο στην αυτοβελτίωση και πολύ περισσότερο στην αποδυνάμωση των γεωπολιτικών αντιπάλων της. Υποστήριξε και χρηματοδότησε κάθε είδους ακραίων δεξιών ή αριστερών πολιτικών κομμάτων (με κοινό παρονομαστή τον ευρωσκεπτικισμό), επένδυσε στην παραπληροφόρηση και την προπαγάνδα, μερικές φορές για την υποστήριξη συγκεκριμένων πολιτικών δυνάμεων και μερικές φορές απλά για να επιχειρήσει να προκαλέσει πολιτικό χάος (βλέπε Brexit). Σε αντάλλαγμα, αυτές οι ευρωσκεπτικιστικές δυνάμεις, υμνούν τον Πούτιν και προωθούν τις πολιτικές του Κρεμλίνου.
Η άνοδος των λαϊκιστών στις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και σε ολόκληρη την ΕΕ έχει προκαλέσει τεράστια ζημιά στην αξιοπιστία, τη συνοχή και την ικανότητα εξωτερικής πολιτικής της Δύσης, κάτι που φυσικά οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη Ρωσία. Βλέπουν τον Πούτιν ως το είδος του πατριωτικού ήρωα που επιβραβεύει και υποστηρίζει τις εθνικές παραδόσεις και την realpolitik, σε αντίθεση με τον διεθνισμό και τη διαφάνεια που χαρακτηρίζουν τον δυτικό φιλελευθερισμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η “δαιμονοποίηση” του Γάλλου προέδρου Εμμανουέλ Μακρόν (όταν ήταν υποψήφιος), από τα κρατικά ΜΜΕ της Ρωσίας (που όπως είπαμε απολαμβάνουν δημοφιλίας στο εξωτερικό) και η παράλληλη θετική προβολή της Μαρί Λε Πεν, του ακροδεξιού κόμματος “Εθνικό Μέτωπο”. Ένα ακόμη παράδειγμα είναι η (πρωτοφανής για τα ευρωπαϊκά δεδομένα), υποστήριξη που εξέφρασε ο Νάιτζελ Φάρατζ προς τη Ρωσία, για την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας.
Ο υβριδικός πόλεμος είναι πόλεμος ισχύος, επιρροής, αντικρουόμενων ιδεών και διεξάγεται ακόμη και στον τομέα της ηθικής. Ωστόσο, η επίκληση σε μια “ηθικά παραπαίουσα” Δύση, εκτός από αναληθής, είναι ένα ακόμη εργαλείο προώθησης της προπαγάνδας και οι πολίτες οφείλουν να είναι ενήμεροι για αυτή, προκειμένου να είναι σε θέση να προβλέψουν τις προσπάθειες άσκησης “μαλακής ισχύος” από άλλα κράτη. Ο “χρυσός κανόνας” είναι πως ένας παραπληροφορημένος πολίτης, δεν είναι σε θέση να λάβει τις σωστές αποφάσεις για τη χώρα του.
*Υπάρχουν δυο είδη παραπληροφόρησης. Η εσκεμμένη (disinformation) και η αθέλητη (misinformation).
