Στον απόηχο της ανακωχής που συμφωνήθηκε μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς μπορούμε με κάποια ανακούφιση να δώσουμε ένα στίγμα του Μεσανατολικού, όπως αυτό έχει εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια. Πριν όμως, πρέπει να διευκρινίσουμε δύο σημαντικές παραμέτρους του. Αρχικά, πως κατανόηση του Μεσανατολικού χωρίς μεγάλη μελέτη και σε σημαντικό ιστορικό βάθος δεν γίνεται. Η έκφραση γνώμης, διαλέγοντας είτε συγκεκριμένα γεγονότα, ή κάποια ιστορική περίοδο, είτε μονομερώς κάποια βολικά της στοιχεία, θα καταλήξει σε ημιτελή άρα λανθασμένη ανάλυση. Η ίδρυση του Ισραήλ, οι πόλεμοι του με τις αραβικές χώρες, η δημιουργία του Παλαιστινιακού ζητήματος, οι συνεχιζόμενες συγκρούσεις έως σήμερα συνδέονται (ανάμεσα σε άλλα) με το Ολοκαύτωμα, την ιστορική και απίστευτα αιματηρή εξέλιξη του αντισημιτισμού, με το πολιτικό κίνημα του Σιωνισμού, με τη θεολογική, κοινωνική, στρατιωτική και πολιτισμική σύγκρουση των πιστών των μονοθεϊστικών θρησκειών, με την αποικιοκρατία, με τη ψυχροπολεμική αντιπαλότητα ΗΠΑ-ΕΣΣΔ, με την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τον διαμοιρασμό των εδαφών της, με τη συγκρότηση αραβικής συνείδησης και με την εμφάνιση του αραβικού εθνικισμού, με τη δημιουργία επίσης μια εθνικής-πολιτισμικής ταυτότητας, αυτής του Ισραήλ ως τόπου-κιβωτού καταφυγής των Εβραίων.
Τα ζητήματα αυτά συμπλέκονται συνεχώς μεταξύ τους, έχουν παράξει στο διάστημα των δεκαετιών εκατοντάδες επιμέρους θέματα και νέα πεδία σύγκρουσης, και καταλήγουν σε ένα αξεδιάλυτο κουβάρι που στην ιστορία των διεθνών σχέσεων μάλλον δεν έχει προηγούμενο.
Το δεύτερο στοιχείο που πρέπει να ξεκαθαρίσουμε: Δεν υπάρχουν «αθώοι» στο Μεσανατολικό. Μπορεί κανείς, ανάλογα την ιδεολογία, την ιδεοληψία, την άγνοια, την ευαισθησία, να υποδεικνύει τη μια πλευρά ή την άλλη (ή την παράλλη μιας και δεν υπάρχουν μόνο δύο) ως το «θύμα» ή το «θύτη» αλλά σε ιστορικό βάθος όλοι έχουν αναλάβει όλους τους ρόλους.
Με αυτά τα δύο στοιχεία ο υπογράφων θα κάνει μερικές επισημάνσεις για το Μεσανατολικό, οι οποίες όμως, επειδή ακριβώς είναι επιλεκτικές, κινδυνεύουν κι αυτές να απλοποιήσουν το θέμα.
1η επισήμανση: Σε Ισραήλ και Παλαιστινίους εδώ και πολλά χρόνια κυριαρχούν φανατικοί και διεφθαρμένοι. Στο Ισραήλ λόγω εκλογικού συστήματος ναι μεν εκλέγεται εδώ και χρόνια πρώτο το δεξιό κόμμα Λικούντ με επικεφαλής τον Νετανιάχου, αλλά συγκυβερνά με μικρά, κυρίως ακραία συντηρητικά κόμματα με έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα. Αυτά επηρεάζουν έντονα την πολιτική σκηνή, και είναι ενάντια σε κάθε προσπάθεια συμβιβασμού με την παλαιστινιακή πλευρά. Σε ό,τι αφορά τον Νετανιάχου (και το κατεστημένο που έχει δημιουργήσει μετά από 15 χρόνια εξουσίας), είναι υπό δικαστική δίωξη για δωροδοκία και διαφθορά, η οποία όμως καθυστερεί.
Στον παλαιστινιακό τώρα χώρο, ο πληθυσμός έχει διασπαστεί γεωγραφικά και πολιτικά, με τη Χαμάς να ελέγχει τη Λωρίδα της Γάζας και τη Φατάχ τη Δυτική Όχθη. Και οι δύο είναι ένα σύνθετο φαινόμενο, οργανώσεις εθνικιστικές-θρησκευτικές, με στόχο την συγκρότηση Παλαιστινιακού κράτους, με πολιτικό και στρατιωτικό βραχίονα, με μεγάλο ιστορικό τρομοκρατικής δράσης αλλά και με κοινωνική αποδοχή, δημιουργία υποδομών (σχολείων, νοσοκομείων, ιατρείων κ.λπ.), παροχή επιδομάτων κ.ο.κ. Αυτό είναι σημαντικό να κατανοηθεί για να εξηγηθεί και η απήχηση τους σε εκατομμύρια παλαιστινίους, οι οποίες αναγνωρίζουν σε αυτές το μόνο «μόρφωμα εξουσίας» που διαθέτουν. Ταυτόχρονα και οι δύο οργανώσεις είναι σε αντιπαράθεση μεταξύ τους, διεφθαρμένες και αυταρχικές για τον ίδιο τον παλαιστινιακό πληθυσμό, με τις τελευταίες εθνικές εκλογές να έχουν γίνει το 2006.
2η επισήμανση: Η τρομοκρατία είναι κοινός τόπος. Και αυτό συνήθως είναι μια ψυχρή επιλογή (με κυνισμό στα όρια της παθολογίας). Καθώς τρομοκρατία και έγκλημα αποτελεί η στοχοποίηση αμάχων, είτε αυτοί είναι ισραηλινοί είτε παλαιστίνιοι, η εκδίωξη από τα σπίτια τους, οι παράνομοι εποικισμοί και η συνεχιζόμενη κατοχή ξένων εδαφών, η εφαρμογή μέτρων εκφοβισμού, ευτελισμού και διακρίσεων, η έλλειψη κράτους δικαίου για όλους, η αντίληψη περί «οικογενειακής-θρησκευτικής-φυλετικής ευθύνης» και τόσα άλλα που διαδραματίζονται στην περιοχή εδώ και δεκαετίες. Και δεν έχει καμία ηθική, πολιτισμική, ιστορική ή νομική αιτιολόγηση η τρομοκρατία που ασκείται είτε από αναγνωρισμένα κράτη είτε από εθνικιστικές-θρησκευτικές οργανώσεις. Καθώς η κρατική υπόσταση -του Ισραήλ- δεν παράγει δίκαιο εξαίρεσης από τη διεθνή νομοθεσία (είτε γραπτή είτε εθιμική). Αντίθετα τη δεσμεύει σε αυτή με σαφή όρια στην εφαρμογή του δικαιώματος άμυνας, ενώ το ίδιο, η εκπροσώπηση οποιασδήποτε καταπιεζόμενης ομάδας -των Παλαιστινίων- δεν μπορεί να αιτιολογήσει τρομοκρατική δράση στο όνομα της επίκλησης ενός «δίκαιου αιτήματος». Ταυτόχρονα όμως και αυτό είναι κρίσιμο, δεν μπορεί να υπάρξει συμψηφισμός σε καμία τρομοκρατική ενέργεια γιατί «τα ίδια πράττει και ο απέναντι».
3η επισήμανση: Η τρομοκρατία εξυπηρετεί. Τους ηγετικούς κύκλους σε Ισραήλ και Παλαιστινίους. Καθώς ο εκφοβισμός, η καταδίωξη, η μαζικότητα και μη συμμετρικότητα των χτυπημάτων, η επίκληση της αυτοάμυνας ως αιτιολόγηση σφαγής, συσπειρώνει, φανατίζει και απογυμνώνει από κάθε εναλλακτική οπτική το ευρύ πλήθος. Ταυτόχρονα δρα ως καθαρτήριο της διαφθοράς και του νεποτισμού, ως σίγαστρο της όποιας αντιπολίτευσης, ως απλουστευτική επίλυση της διεθνούς παρέμβασης, ως απονευρωτική της διεθνούς ευαισθησίας και διαμαρτυρίας. Και στην τρέχουσα κρίση η ισραηλινή δράση με χτυπήματα κατά αμάχων χωρίς μέτρο, αναλογικότητα ή αιτιολόγηση, τα οποία σερβίρονται ως «χειρουργικής ακριβείας» αλλά με εκατόμβες γυναικόπαιδων, ή η παράνοια της Χαμάς με χιλιάδες ρουκέτες προς κάθε κατεύθυνση με επίσης αθώα θύματα, εξυπηρετούν τα μέγιστα. Τον μεν Νετανιάχου να σχηματίσει εκ νέου κυβέρνηση και να παραμείνει στην εξουσία (με διεθνή ΜΜΕ να υπαινίσσονται ευθέως πως ο ίδιος «εξυπηρέτησε» την κλιμάκωση της έντασης) και τη δε Χαμάς να σιγάσει την αμφισβήτηση και τις διχόνοιες που τη μαστίζουν τον τελευταίο καιρό.
4η επισήμανση. Δεν υπάρχει «ένα» Ισραήλ ούτε «μία» Παλαιστίνη. Μόνο μια επιπόλαια προσέγγιση θα περιγράψει τις δύο πλευρές ως αποκλειστικά «φανατικές» και άκαμπτες. Στο Ισραήλ που έχει πάγια πολιτική την καταπίεση των αντιδρώντων γηγενών Αράβων, υπάρχουν φιλειρηνικά κινήματα, αρνητές στράτευσης, παρασημοφορημένοι στρατιωτικοί που παραιτούνται γιατί δεν δέχονται να εκτελέσουν διαταγές που θεωρούν ανήθικες. Υπάρχουν ομάδες της κοινωνίας των πολιτών που ζητούν την ειρήνευση και με εδαφικό κόστος, που θέλουν την εφαρμογή κράτους δικαίου χωρίς διακρίσεις. Ενώ υπάρχουν διεθνείς εβραϊκές οργανώσεις που στέκονται ιδιαίτερα κριτικά απέναντι στις πρακτικές του Ισραήλ, παρότι το στηρίζουν.
Ταυτόχρονα εντός των Παλαιστινίων, υπάρχουν κοινότητες πολιτών και οργανώσεις που επιθυμούν τη συνύπαρξη με το Ισραήλ και αναγνωρίζουν το δικαίωμα ύπαρξης του. Υπάρχει παλαιστινιακή αντιπολίτευση και διανοούμενοι που επισημαίνουν το δράμα του φανατισμού και της αυτοαπομόνωσης, τον εκφυλισμό στην τρομοκρατία και το αδιέξοδο της αντιπαράθεσης. Υπάρχει παλαιστινιακή διασπορά που καταγράφει μια ψύχραιμη ανάλυση και επιχειρεί μια δομημένη κριτική σε κάθε εκφορά του μεσανατολικού ζητήματος. Και υπάρχουν θύματα ανάμεσα σε αυτούς τους «αντιρρησίες της τρομοκρατίας», καθώς διώκονται από τους φανατικούς, αλλά και από διάφορους «βραχίονες» ισχύος της περιοχής, που δεν επιθυμούν την απήχηση τους.
5η επισήμανση. Η διεθνής κοινότητα απέχει. Αν η Ισραηλινή διαδρομή είναι στις πρώτες 3 δεκαετίες της μια ιστορία συνεχών πολέμων ενάντια σε ισχυρούς συνασπισμούς αραβικών χωρών (με το Ισραήλ κυρίως αμυνόμενο) εδώ και περίπου 40 χρόνια η κατάσταση έχει αντιστραφεί. Το Ισραήλ έχοντας με πολύ κόπο γιγαντωθεί οικονομικά και στρατιωτικά, και απολαμβάνοντας διεθνή στήριξη, έχει πλέον αποκαταστήσει σχέσεις με την πλειονότητα των αραβικών κρατών, τα οποία εξαντλημένα από την αντιπαράθεση αλλά και μετά από ισχυρές παρεμβάσεις, έχουν ενταχθεί εν πολλοίς στο «δυτικό στρατόπεδο». Έτσι ο παλαιστινιακός πληθυσμός έχει εγκαταλειφθεί τόσο από τις μεγάλες χώρες αλλά και ειδικά από τον αραβικό κόσμο, ενώ για πολλές δεκαετίες είχε αξιοποιηθεί κυνικά ως ο ενδιάμεσος μοχλός πίεσης προς το Ισραήλ. Μια εγκατάλειψη που άφησε ανοιχτή την πόρτα σε Τουρκία, Ιράν και άλλες δυνάμεις να εμφανιστούν ως νέοι πάτρωνες του.
Ακόμη, η διεθνής κοινότητα όπως αυτή εκφράζεται θεσμικά από τον ΟΗΕ την Ε.Ε. κ.ο.κ. έχει εφησυχάσει σε ένα χωρίς αξία κύκλο καταδικαστικών ανακοινώσεων μαζί με επικλήσεις για ειρήνη και κατευνασμό, χωρίς όμως ουσιαστική παρέμβαση. Έτσι το Ισραήλ που έχει έως σήμερα το θλιβερό ρεκόρ να είναι η πρώτη χώρα σε καταδίκες και σε αρνητικές αναφορές από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ (δηλαδή εκεί που οι ΗΠΑ, ο μεγαλύτερος σύμμαχος τους έχει δικαίωμα βέτο) δεν έχει αντιμετωπίσει τις τελευταίες δεκαετίες καμία κύρωση. Ταυτόχρονα η τρομοκρατία παλαιστινιακών οργανώσεων όπως η Χαμάς, που έχει καταδικαστεί διεθνώς και επανειλημμένα, τις έχει μεν οδηγήσει σε μερική απομόνωση, αλλά χωρίς αυτή να φθάνει στη διάλυση τους.
6η επισήμανση. Ισραήλ και παλαιστινιακές οργανώσεις δεν είναι «ίδια». Το Ισραήλ παρά το παρελθόν του στις διώξεις των γηγενών Αράβων (πρακτική που συνεχίζεται με τον παράνομο εποικισμό στις περιοχές τους) παραμένει μια -έστω με προβλήματα- δημοκρατία. Με εκλογές, με θεσμούς, με έκφραση της αντιπολίτευσης, με διεθνή αναγνώριση. Είναι μια χώρα με κράτος δικαίου (με γνωστές όμως «εξαιρέσεις»), είναι μια χώρα η οποία έχει να επιδείξει μεγάλα επιτεύγματα ανάπτυξης, οργάνωσης, επιστημονικής εξέλιξης και κοινωνικής συσπείρωσης. Είναι μια χώρα με πληθυσμό δυναμικό, μορφωμένο, εργατικό, με κουλτούρα και μακραίωνο πολιτισμό με σαφή -κυρίαρχη- θρησκευτική ταυτότητα και με τον αντίστοιχο ηθικό κώδικα. Είναι όμως και χώρα με ανοιχτά ζητήματα νομιμοποίησης, καθώς δεν υποχωρεί στην παράνομη κατοχή της Δυτικής Όχθης και των υψωμάτων του Γκολάν, αντίθετα επιμένει στην ενσωμάτωση τους.
Οι παλαιστίνιοι από τη δική τους πλευρά, έχουν μεν μια χαλαρή θρησκευτική-εθνοτική συγκρότηση, η οποία όμως δεν έχει καταφέρει να πάρει χαρακτηριστικά κράτους, παρά την «αυτονομία» που υποτίθεται εκφράζει η Αρχή του Μαχμούντ Αμπάς και της Φατάχ. Για μην είμαστε άδικοι, η Παλαιστινιακή Αρχή ή το Παλαιστινιακό κράτος (όπως αναγνωρίζεται σήμερα από πολλές χώρες), έχει καταφέρει να συγκροτήσει ένα φάσμα υπηρεσιών, υποδομών και νομικών κανόνων, αλλά αυτό παραμένει ελλειμματικό, διεφθαρμένο και εξαρτώμενο, ενώ ο πληθυσμός του είναι σε ένδεια και ανασφάλεια. Ταυτόχρονα η Χαμάς έχει δημιουργήσει ένα δικό της «πλανήτη» εξουσίας στη Λωρίδα της Γάζας, όπου 2 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε άθλιες συνθήκες σε ένα σύγχρονο γκέτο με έκταση όσο η Άνδρος ή η Θάσος. Μια περιοχή αποκλεισμένη από παντού, με το Ισραήλ να την έχει περιχαρακώσει με τείχη και συρματοπλέγματα, με την Αίγυπτο κάτι παρόμοιο, ένα κολαστήριο, άρα και φυτώριο κάθε φανατισμού και απελπισίας. Η σύγκριση λοιπόν των δύο λαών και κρατών (ή οργανώσεων) δεν είναι ορθή, δεν μπορεί να εξυπηρετήσει την ανάλυση, παρεκτός κι αν λάβει κανείς υπόψιν του αυτές τις χαοτικές διαφορές δομής, δημοκρατικής παράδοσης, ανάπτυξης, πλούτου, μόρφωσης, απελπισίας και κυρίως προοπτικής.
7η και τελευταία επισήμανση: Το αξεδιάλυτο οφείλει να οδηγήσει στην ανάλυση μόνο μέσω κεντρικών ηθικών και νομικών αξιών. Αν περιγράψαμε στην αρχή την απίθανη περιπλοκότητα του Μεσανατολικού, αυτό δεν σημαίνει πως μένουμε άναυδοι και αμέτοχοι. Έτσι η προτεινόμενη στάση (του υπογράφοντος) είναι η κριτική των όσων εκεί διαδραματίζονται με βάση κοινά αποδεκτές ηθικές και νομικές αρχές. Αυτές δηλαδή που θεωρούν βαρύ έγκλημα τη στόχευση αμάχων. Την εκδίωξη από τις οικίες τους, έντεχνα με την προκάλυψη άδικου νόμου, ή βίαια χωρίς αιδώ. Την επιβίωση τους σε καθεστώς τρόμου και ανασφάλειας. Αρχές επίσης που θεωρούν απαράδεκτη τη σίγαση της ελευθερίας του λόγου. Που θεωρούν ανήθικη την ανελευθερία και την έλλειψη θρησκευτικής και πολιτισμικής ανοχής, όπως και την άρνηση ύπαρξης κρατών, λαών, εθνοτήτων, θρησκειών, μειονοτήτων. Που καταδικάζουν την αυτοδικία. Που αρνούνται κάθε αιτιολόγηση του τρόμου ως «απαραίτητου» και ως «αυτοάμυνα». Που αμφισβητούν κάθε επίκληση ιστορικής, εθνοτικής, φυλετικής, γεωγραφικής και θεολογικής υπεροχής. Που δεν δέχονται το θέσφατο καμίας παράδοσης συγκρούσεων και αίματος ως βάση επίλυσης του παρόντος προβλήματος.
Μπορεί κανείς έτσι, δύσκολα αλλά διακριτά να κρίνει το Μεσανατολικό, όχι ως μια καρμική εξέλιξη ενός ντόμινο βίας, αλλά ως μια κατάσταση που απέχει από τη μεταπολεμικά διατυπωμένη παγκόσμια βάση αξιών. Ως μια απαράδεκτη εκκρεμότητα στη διεθνή σκηνή, που απαιτεί άμεση παρέμβαση, με σεβασμό στους τοπικούς πληθυσμούς, αλλά με σαφές εκατέρωθεν κόστος για την επίλυση της. Που ζητά τελικά αποστάσεις από όλους, έστω και αν αυτές δεν μπορεί να είναι «ίσες» ανά εποχή και περίπτωση. Και μια τέτοια στάση είναι ειδικά απαραίτητη από την Ελλάδα, που κινείται διεθνώς και ζητά την επίλυση του Κυπριακού, την τιθάσευση της Άγκυρας, το δικαίωμα στο καθορισμό 12 μιλίων στα θαλάσσια σύνορα μας, τη θέσπιση ΑΟΖ και τόσα ακόμη, επικαλούμενη το διεθνές δίκαιο. Το οποίο όμως δεν μπορεί να εφαρμόζεται επιλεκτικά για εμάς αλλά να αγνοείται όταν πρόκειται για άλλους λαούς, ανάλογα αν έχουμε ή όχι κάποιο συμφέρον.
