Του Berserker, κατά κόσμον Νικόλα Κυρίτζη
Το 1966 ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα χρονιά. Ο Ψυχρός Πόλεμος μαινόταν, ο Ντε Γκωλ ύψωνε το – αξιοσημείωτο – ανάστημά του στους Αμερικανούς αποσύροντας τη Γαλλία από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, ο μάλλον παραγνωρισμένος Τεξανός cow boy αλλά και καθηγητής Ιστορίας Λύντον Τζόνσον – που μας άφησε και μερικά καταπληκτικά αποφθέγματα όπως το λεχθέν για τον Χούβερ: Καλύτερα να ‘χεις κάποιον μες στη σκηνή και να κατουράει έξω, παρά έξω απ’ τη σκηνή και να κατουράει μέσα – κυβερνούσε στιβαρά τις ΗΠΑ, εκσυγχρονίζοντας ταχύτατα τη νομοθεσία, καταργώντας κάθε είδους διακρίσεις , αλλά εμπλεκόμενος όλο και βαθύτερα στους ματωμένους ορυζώνες του Βιετνάμ ενώ, την ίδια χρονιά οι Σοβιετικοί επεδείκνυαν τη διαστημική πρωτοπορία τους μεταδίδοντας τη Διεθνή από το Luna 10, τον πρώτο Σεληνιακό τεχνητό δορυφόρο απευθείας στο 23ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ. Πολύ πιο σοβαρά γεγονότα συνέβαιναν στην Κίνα: η δεκαετής, τρομακτική, πολύνεκρη και βαθειά αντιεπιστημονική Πολιτιστική Επανάσταση του Μάο Τσε Τουνγκ, ένα από τα χειρότερα πισωγυρίσματα της ανθρώπινης ιστορίας μόλις ξεκινούσε – οι πλήρεις συνέπειες της δεν έχουν αποτιμηθεί ακόμη σήμερα, 55 χρόνια μετά.
Ταυτόχρονα, στην «παρακμιακή Δύση», μια άλλη Πολιτιστική Επανάσταση βρισκόταν σε εξέλιξη: τα ήδη εκτυλισσόμενα, ηδονοθηρικά Swinging Sixties έπαιρναν το όνομα τους με το εμβληματικό εξώφυλλο του Time της 15/04/1966 και το ιστορικό άρθρο της Piri Halasz. Το Λονδίνο αναδεικνυόταν παγκόσμια πρωτεύουσα της νεολαίας και του στυλ ενώ οι, σύγχρονες για την εποχή, αξίες ήσαν πια η αισιοδοξία και ο ηδονισμός – οι νέοι διεκήρυτταν σε όλους τους τόνους ότι η μεταπολεμική μιζέρια έπαιρνε ένα τέλος: η ζωή ήταν πάλι ωραία, τα κορίτσια – που έδειχναν τα πόδια τους φορώντας τις μίνι φούστες της Mary Quant ή του André Courrèges, ακόμη μαλώνουν για την πατρότητα Άγγλοι και Γάλλοι – υπέροχα και ο Έρωτας Κυβερνήτης! Στα δισκοπωλεία το Revolver των Beatles γινόταν ανάρπαστο δίνοντας, από τη μία στιγμή στην άλλη, τη θέση του Help! στο Eleanor Rigby ενώ οι πιο ριζοσπαστικοί εκστασιάζονταν από το κλασσικό πλέον (I Can’t Get No) Satisfaction, ενός γκρουπ που μόλις κυκλοφορούσε το πρώτο του άλμπουμ με αποκλειστικά δικό του υλικό: ήταν το Aftermath των ανυπέρβλητων Rolling Stones, τέκνο και αυτό του 1966. Δεν ήσαν μόνον οι Beatles και οι Rolling Stones: το εύφορο πολιτιστικά 1966 μας δίνει το υπέροχο Sound of Silence των Simon και Garfunkel καθώς και το Strangers in the night του μεγάλου Frank Sinatra σε μία απίστευτη, ζωντανή μέχρι το μεδούλι, χρονιά…
Αλλά και στην Ελλάδα, που θρηνούσε το ναυάγιο του «Ηράκλειον», συνέβαιναν πράγματα: ο Διονύσης Σαββόπουλος εισέβαλλε με το Φορτηγό του στην δισκογραφία με πάταγο, προαναγγέλλοντας μια συγκλονιστική, στιχουργικά κυρίως, πορεία που κρατά ακόμη. Γιάννης Σπανός, Γιώργος Ζωγράφος, Γιώργος Ρωμανός , Καίτη Χωματά, Αρλέτα, Λάκης Παππάς μεσουρανούσαν με το Νέο Κύμα στις μπουάτ (η πρωτιά ανήκει στον θρυλικό Τιπούκειτο της Πλάκας) ενώ ένα σπουδαίο έργο του Μάνου Χατζιδάκι πρωτοακουγόταν: ο Καπετάν Μιχάλης, βασισμένος σε αυτούσια αποσπάσματα από το ομώνυμο έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Δειλά, δειλά ξεκινούσε η σεξουαλική επανάσταση – χρειάστηκαν δύο χρόνια ακόμη και το τρομερό 1968, εντός δικτατορίας , για να καθιερωθεί.
To 1966 ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα χρονιά για τους φίλους της Αεροπορίας: αεροσκάφη σαν το ανυπέρβλητο ακόμη και σήμερα SR-71 με το ισχύον ρεκόρ ταχύτητας (3,3 Mach) και ύψους (85.000 πόδια) για αεροσκάφος που χρησιμοποιεί ατμοσφαιρικό οξυγόνο, έμπαιναν σε υπηρεσία ενώ έτερα, πολύ σημαντικά σχέδια όπως το Hawker Siddeley Harrier και το Dassault Mirage F1 έκαναν την πρώτη τους πτήση.
Πρώτη δοκιμή (σε Avro Vulcan) έκανε το 1966 και ο Rolls-Royce/Snecma Olympus 593 του Concorde, ένας κινητήρας σταθμός για διαφόρους λόγους: χρήση μετάκαυσης στην Πολιτική Αεροπορία, εξωτικά κράματα, εξαιρετική θερμοδυναμική απόδοση, ένα αριστούργημα που ξεκίνησε στη μυθική Bristol, της οποίας το τμήμα αεροπορικών κινητήρων αγοράστηκε από την Rolls Royce την ίδια χρονιά. Δεν έλειψαν όμως τα αεροπορικά δυστυχήματα της Πολιτικής Αεροπορίας το 1966: τον Ιανουάριο, η κακή συντήρηση των Twin Wasp ενός C-54 της Avianca το έριξε στην Καραιβική, σκοτώνοντας 56 από τους 64 επιβαίνοντες. Τον ίδιο μήνα συμβαίνει η γνωστή, τρομακτική σύγκρουση στο Palomares της Ισπανίας: ένα Β-52, μεταφέρον τέσσερις βόμβες υδρογόνου ΜΚ-28 συγκρούεται ανεφοδιαζόμενο με το πλήρες καυσίμου τάνκερ KC-135. Αποτέλεσμα 7 νεκροί, οι (συμβατικοί) πυροδοτικοί μηχανισμοί δύο βομβών εκρήγνυνται μολύνοντας την περιοχή και η μία χάνεται για λίγο στη Μεσόγειο.
Οι συνωμοσιολόγοι εξάπτονται λίγες μέρες αργότερα: το 707 της πτήσης 101 της Air India συντρίβεται στο Λευκό Όρος, στο ίδιο σημείο που είχε συντριβεί το L-749A Constellation της πτήσης 245 της ίδιας εταιρείας 16 χρόνια πριν! Αυτή τη φορά χάνονται 117 ψυχές μεταξύ των οποίων και ο επι κεφαλής του πυρηνικού προγράμματος της Ινδίας Homi Jehangir Bhabha, λίγες μέρες μετά την ξαφνική απώλεια του πρωθυπουργού της χώρας Lal Bahadur Shastri! Ο φονικός Ιανουάριος του 1966 συνεχίζεται με την πτήση 005 της Lufthansa: 46 νεκροί κατά την προσέγγιση στη Βρέμη του Convair CV-240, ενός ακόμη αεροσκάφους με δύο Double (αυτή τη φορά) Wasp – εντελώς αθώων στην προκειμένη περίπτωση. Ο Φεβρουάριος μας επιφυλάσσει το χειρότερο δυστύχημα της χρονιάς, όταν το 727 της πτήσης 60 της All Nippon χάνεται, προσεγγίζοντας νύχτα το Haneda, στα παγωμένα νερά του κόλπου του Τόκιο χωρίς κανέναν επιζώντα από τους 133 επιβαίνοντες: ήταν μόνον η αρχή για την Ιαπωνία, που μέτρησε συνολικά to 1966 πέντε σοβαρά αεροπορικά δυστυχήματα – με εμπλεκόμενα 727, 707, Convair 880-22M, DC-8 καθώς και ένα Turborpop YS-11 – με συνολικά 376 θύματα.
Οι Σοβιετικοί είχαν το δικό τους μερίδιο χάνοντας ένα Tu-114 της Aeroflot και 21 επιβαίνοντες (που είναι και το μόνο θανατηφόρο δυστύχημα του εξαιρετικού και ιδιαίτερα αξιόπιστου αυτού αεροσκάφους, οφειλόμενο σε λάθος εκτίμηση του Κυβερνήτη) κατά την απογείωση από το Sheremetyevo, ενώ ένα Αραβικό An-24 συντρίβεται προσπαθώντας να προσεγγίσει το Κάιρο, προκαλώντας 30 θύματα. Οι συνωμοσιολόγοι έχουν πάλι την τιμητική τους το Νοέμβριο: Πρόκειται για την περίφημη πτήση TABSO 101 των Βουλγαρικών Αερογραμμών που καταλήγει στα Μικρά Καρπάθια, κοντά στην Μπρατισλάβα. Τα θύματα είναι 82 και ανάμεσα τους διάφορες προσωπικότητες των ΚΚ – ο μύθος θέλει τον «βασιλέα» (35 χρόνια στην εξουσία!) Ζίβκωφ να δολοφονεί τον στρατηγό Μπουχβάρωφ. Ένα σπάνιο δυστύχημα συμβαίνει τον Αύγουστο όταν το καινούργιο BAC 1-11 της Braniff Airways διαλύεται από την τρομερή κακοκαιρία πάνω από τη Νεμπράσκα μετρώντας 42 θύματα. Ένα ακόμη Βρετανικό αεροσκάφος, το Vickers Viscount 832 της πτήσης Ansett-ANA 149 χάνει από ανάφλεξη τον αριστερό RR Dart πάνω από το Queensland της Αυστραλίας. Στη συνέχεια κόβει την αριστερή πτέρυγα και προκαλεί 24 θύματα.
To 1966 η ΕΒΑ έχει παραλάβει τα πρώτα F-104 αλλά στη Γερμανία ο τεράστιος άσσος των 1000 επιχειρησιακών αποστολών, 176 καταρρίψεων και εγνωσμένος αντίπαλος του Hermann Göring, αναμορφωτής της Luftwaffe και Πρόεδρος της Στρατιωτικής Επιτροπής του ΝΑΤΟ – μια θέση που εγκαινίασε ο Omar Bradley και πέντε χρόνια μετά τίμησε ένας Έλληνας Στρατηγός, ο Στυλιανός Πάλλης – Johannes Steinhoff, τα καθηλώνει στο έδαφος για να εξακριβώσει γιατί πέφτουν σαν τις μυίγες. Το συμπέρασμά του επιβεβαιώνει την ΕΒΑ: το αεροσκάφος είναι δύσκολο αλλά η λύση βρίσκεται στην εκπαίδευση.
Το 1966, ο 27χρονος Κώστας Καββαθάς μπορεί να ονειρεύεται την Πτήση αλλά εργάζεται στο ΑΛΦΑ, το περιοδικό ποικίλης ύλης του ιερού τέρατος της ελληνικής δημοσιογραφίας, Κωστή Μπαστιά. Απέχει ακόμη τέσσερα χρόνια από την έκδοση των 4 Τροχών – δεν είχε καν εργασθεί ακόμη στο Ώτο Εξπρές. Την ίδια χρονιά ο εξάχρονος θείος Νικόλας τελείωνε την Πρώτη Δημοτικού και διαβάζοντας την προαναγγελία του ειδικού τεύχους – αφιερώματος για τα «75 χρόνια αυτοκινήτου» που διαφήμιζε το ΑΛΦΑ, είχε ζητήσει το τεύχος ως δώρο «αν έπαιρνε τον ενδεικτικό με 10», υπόσχεση που τηρήθηκε. Αυτό ήταν, μυήθηκε στη σέχτα Καββαθά, στην οποία μόνο μπαίνεις – δεν βγαίνεις ποτέ! Το τεύχος ήταν ένα μίγμα διαφόρων πληροφοριών τεχνικού και ιστορικού περιεχομένου ενώ περιείχε φωτογραφίες από αγώνες – όπου, χωρίς ακόμη τον Cosworth DFV, που πάντως ετοιμαζόταν, πάλι κυριαρχούσαν οι Βρετανοί με πρωταθλητή Φόρμουλα 1 τον Jim Clark ενώ στους αγώνες αντοχής η Ford διέλυε την πανέμορφη Ferrari Ρ3 ύστερα από την άρνηση του Δράκου Έντζο να πουλήσει το δημιούργημά του – καθώς και έναν πλήρη οδηγό αγοράς με το τι μπορούσε να αγοράσει κανείς στην Ελλάδα του 1966, όπου κυριαρχούσαν οι σκαραβαίοι – άλλοι Beatles αυτοί! – και τα αμέτρητα badge engineered εγγλέζικα: Austin, Morris, Wolsley, Riley, Mg, Vanden Plas, Austin Healey της BMC που δύο μήνες μετά θα ενωνόταν με την κραταιά Jaguar για να φτιάξουν την βραχύβια BMH, καθώς και τα δημοφιλή στην Ελλάδα Rootes με τα διάφορα Hillman, Sunbeam, Singer, Karrier και Commer, χώρια τα Triumph με το ιδιαίτερο στυλ. Επίσης υπήρχαν τα συμπαθέστατα NSU, πολλά NSU και μερικά μάλιστα με κινητήρες Wankel, μυστηριώδης όρος που βασάνισε όλους τους φίλους της οικογένειας που ανακρίθηκαν σχετικά από τον πεισματάρη νεαρό!
Γενικότερα εμφανιζόταν μια μεγάλη γκάμα τεχνικών λύσεων: ενώ η «σούστα» πήγαινε σύννεφο, ταυτόχρονα έπαιζαν αναρτήσεις υδροπνευματικές, υδροελαστικές, με ελαστικές σφαίρες, σασί διακριτά και αυτοφερόμενα, ενώ οι προσφερόμενοι κινητήρες ήταν αφορμή για αμέτρητες συζητήσεις και οπαδισμό: αερόψυκτοι, υδρόψυκτοι, επίπεδοι, εν σειρά, σε V μικρής ή μεγάλης γωνίας, μικροί εξακύλινδροι, δίχρονοι, Wankel, 1EEK, 2EEK, κανένας EEK και όλα αυτά σε προσιτά αυτοκίνητα. Πραγματική ευτυχία για τον μικρό – μετέπειτα θείο – Νικόλα στην πιο καθοριστική χρονιά της ζωής του μια και μόλις είχε προσέξει στην πρώτη σχολική εκδρομή, στο Κιβέρι, το λεπτεπίλεπτο, κατάξανθο κοριτσάκι που έμελλε να γίνει η θεία Λιάνα και να τον κοιτάζει τώρα, 55 χρόνια μετά, από τον απέναντι καναπέ με το γνωστό ύφος «πάλι με την Πτήση ασχολείσαι;»!
Το 1966 οι κινηματογραφόφιλοι στην Ελλάδα απολάμβαναν μία από τις καλύτερες χρονιές τους. Μπορεί να μην υπήρχε καινούργια ταινία τους Τζέιμς Μποντ αλλά το περίφημο Grand Prix του Cinerama και των 3 Όσκαρ, στο οποίο εμφανίζονται – κρατηθείτε – οι Phil Hill, Graham Hill, Juan Manuel Fangio, Jim Clark, Jochen Rindt, Jack Brabham, Dan Gurney, Ludovico Scarfiotti, Richie Ginther, Joakim Bonnier, Bruce McLaren και Jo Siffert, εκτός των μεγάλων ηθοποιών Yves Montand, James Garner – ο τελευταίος απεδείχθη ότι ήξερε και να οδηγεί! – Toshiro Mifune και της ανυπέρβλητης κυρίας Eva Marie Saint, αποζημίωνε και με το παραπάνω!
Αλλά και ο ελληνικός κινηματογράφος ήταν στα καλύτερα του το 1966. Πασίγνωστες ταινίες σαν την «Κόρη μου τη σοσιαλίστρια», τη «Στεφανία», το «Χώμα βάφτηκε κόκκινο» και τη «Τζένη, Τζένη» γυρίστηκαν τότε. Ανάμεσα τους και δύο αεροπορικού περιεχομένου: η κλασσική, χιλιοπαιγμένη κωμωδία «Ραντεβού στον αέρα», με τον Κώστα Βουτσά ιπτάμενο κατά λάθος σμηνίτη και ορισμένες όμορφες στιγμές ενός Harvard εν πτήσει, καθώς και μία από τις καλύτερες ταινίες του Νίκου Κούρκουλου, την «Κοινωνία ώρα μηδέν».
Η πρώτη, έγχρωμη και ευχάριστη, πρώτη μάλιστα σε εισιτήρια μεταξύ 101 (!) ελληνικών ταινιών το 1966, μπορεί να δίνει μερικές στιγμές της ζωής σε μία Αεροπορική Βάση (Δεκέλεια;) αλλά εκτός από τους ελιγμούς του Harvard και τα χορευτικά των κοριτσιών δεν παρουσιάζει ιδιαίτερο αεροπορικό ενδιαφέρον. Ο οξύς ήχος της σφήκας, του αρχικού Pratt & Whitney R-1340 Wasp, ακούγεται καθαρά και αν ξεχάσουμε το διασκεδαστικό χαρακτήρα του έργου, μπορούμε να φανταστούμε το πως αντηχούσε στο Γράμμο και στο Βίτσι 17 ή 18 χρόνια πριν γυριστεί η ταινία και πως τρομοκρατούσε τους μαχητές των εξεγερθέντων του ΔΣΕ. Τουλάχιστον μέχρι να ακουστεί ο τρομερός ήχος του πανίσχυρου 14κύλινδρου Wright R-2600-20 Twin Cyclone των Helldiver και να τελειώσουν όλα.
Η δεύτερη ταινία, η «Κοινωνία ώρα μηδέν», περιστρέφεται περί τα αεροπορικά, μια και το θέμα της είναι ένα αεροπορικό δυστύχημα και η αντιμετώπισή του από την ΥΠΑ και την ιδιοκτησία της εταιρείας. Πρόκειται για πολύ ενδιαφέρουσα ταινία κατά τη γνώμη του γράφοντος, δεδομένου ότι, ενώ γυρίστηκε με περιορισμένα μέσα, κατορθώνει να αποδώσει όλη την ατμόσφαιρα του δράματος και χρησιμοποιώντας ορθή ορολογία να μείνει κοντά στην πραγματικότητα ενός αεροπορικού δυστυχήματος. Οι συντελεστές είναι μεγάλα ονόματα – Δημόπουλος, Φώσκολος, Καβουκίδης – και οι περισσότερες ερμηνείες – Κούρκουλος, Χρονοπούλου, Ζάννα, Δαχτυλίδης, Πάλλης, Καββαδία, Τσάπελης – άριστες. Ξεχωρίζουν ο μακιγιέρ Νίκος Ξεπαπαδάκος και ο νεαρός τότε συνθέτης της, υποβλητικής, μουσικής Γιάννης Μαρκόπουλος. Ο σεναριογράφος Φώσκολος εκκινεί από ένα πραγματικό δυστύχημα, εκείνο της Πτήσης ΟΑ 214 της 29ης Οκτωβρίου 1959, που συνετρίβη μεταξύ Αυλώνα (που λεγόταν ακόμη Κακοσάλεσι) και Μαλακάσας όταν αστόχησε ο πείρος του εμβόλου του 6ου κυλίνδρου, του αριστερού Pratt & Whitney R-1830-S1C3G Twin Wasp, του μοιραίου DC-3.
Η απότομη κράτηση του κινητήρα απέσπασε λόγω αδρανείας την έλικα, η οποία περιστρεφόμενη, έκοψε με τη σειρά της την πτέρυγα και έθεσε εκτός ελέγχου το αεροσκάφος που συνετρίβη στις Βόρειες υπώρειες της Πάρνηθας. 16 επιβάτες και 3 μέλη του πληρώματος έχασαν τη ζωή τους – ο ένας επιβάτης δεν ήταν καταγεγραμμένος και παραμένει άγνωστος. Το εντυπωσιακό είναι ότι στην ταινία, ευφυώς, αντιστρέφεται η αιτία του δυστυχήματος: η ελλιπής συντήρηση είναι ο λόγος που αποσπάται η πτέρυγα ενώ η εταιρεία κόπτεται για να αποδείξει ότι φταίει ο κινητήρας, κάτι που προφανώς θεωρείται περίπου φυσιολογικό άρα και θα την αθώωνε! Αντιλαμβανόμαστε δηλαδή πόσο έχει βελτιωθεί η ασφάλεια των πτήσεων δεδομένου ότι σήμερα δεν θα υπήρχε σχεδόν καμία διαφορά στην απόδοση ευθυνών μεταξύ κινητήρα και δομικού ζητήματος της πτέρυγας ή της ατράκτου. Το 1959 ή το 1969 δεν ήταν έτσι και οι εμβολοφόροι κινητήρες είχαν – σχεδόν αποδεκτά – πολύ μικρότερη αξιοπιστία από τους τουρμποφάν του 2021. Σημειωτέον ότι αναφερόμαστε στον Twin Wasp, τον αεροπορικό κινητήρα που κατασκευάστηκε στο μεγαλύτερο αριθμό μονάδων (173.618) στην ιστορία. Πάντως, κατά τη διερεύνηση των αιτίων του πραγματικού δυστυχήματος είχε προκύψει έντονη διαμάχη μεταξύ της Ολυμπιακής Αεροπορίας του Ωνάση (που είχε αναλάβει δύο χρόνια νωρίτερα) και της Ένωσης Ιπταμένων Πολιτικής Αεροπορίας που επέμενε ότι δεν γινόταν σωστή συντήρηση.
Οι παλιές ελληνικές ταινίες, ανεξαρτήτως της – συχνά υπαρκτής – καλλιτεχνικής τους αξίας, είναι πραγματικές χρονομηχανές. Το στόρι έχει συνήθως σχετική η καθόλου σημασία – οι ανθρώπινοι τύποι – γονείς, παππούδες μας – τα ήθη που σκιαγραφούνται και τα εξωτερικά πλάνα είναι που έχουν μεγάλη αξία. Είναι τα νήματα που μας συνδέουν με το παρελθόν μας, είναι η ταυτότητά μας.
