Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και τα «τουρκικά» πυρηνικά

Η αντιπαράθεση ΗΠΑ-Ιράν για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης αναζωπυρώνει τις ανησυχίες για την παρουσία πυρηνικών όπλων σε μια «απρόβλεπτη» Τουρκία.
Οι ασφυκτικές πιέσεις που ασκεί ο πρόεδρος Τραμπ στο Ιράν απειλώντας με απόσυρση της υποστήριξης των ΗΠΑ από την συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης, παρά τις αντιρρήσεις που έχουν εκφράσει για μια τέτοια κίνηση Ευρωπαϊκή Ένωση, Ρωσία, Κίνα, αλλά ακόμη και στελέχη της ίδιας της κυβέρνησής του, όπως ο υπουργός Εξωτερικών Ρεξ Τίλερσον και ο υπουργός Άμυνας Τζιμ Μάτις, φέρνει εμμέσως… πλην σαφώς στο προσκήνιο ένα θέμα που απασχολεί εδώ και καιρό τους Αμερικανούς. Αν ένα Ιράν με πυρηνικά είναι επικίνδυνο, πόσο ασφαλές είναι να έχει η Τουρκία πυρηνικά στο έδαφός της;
Στην πράξη, η απειλή «απόσυρσης της στήριξης» στην συμφωνία του 2015 με το Ιράν για «πάγωμα» του πυρηνικού του προγράμματος με αντάλλαγμα μερική άρση των κυρώσεων εις βάρος του, σημαίνει ότι το αμερικανικό Κογκρέσο έχει στην διάθεσή του 60 ημέρες για να την υλοποιήσει με την εκ νέου επιβολή κυρώσεων. Παράλληλα όμως, το «πρόβλημα» με την Τουρκία εξακολουθεί να υφίσταται.
Η διολίσθηση της κοσμικής «δυτικής» Τουρκίας σε μια ιδιόμορφη «ισλαμική δικτατορία» του ολοένα και πιο απρόβλεπτου Ερντογάν, έχει προκαλέσει σοβαρά ερωτηματικά για το αν θα πρέπει οι Ηνωμένες Πολιτείες να συνεχίσουν να διατηρούν πυρηνικά όπλα σε τουρκικό έδαφος. Και τα ερωτηματικά αυτά έχουν καταστεί εξόχως ενοχλητικά μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016 κατά του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου οι Ηνωμένες Πολιτείες συνέχισαν να διατηρούν τακτικά πυρηνικά όπλα στο έδαφος συμμαχικών χωρών του ΝΑΤΟ –πυρηνικές βόμβες Β61 αποθηκευμένες σε υπόγειες κρύπτες (vaults) τύπου WS3 σε αεροπορικές βάσεις στην Γερμανία (Büchel) την Ιταλία (Ghedi, Aviano) το Βέλγιο (Kleine Brogel) την Ολλανδία (Volkel) και την Τουρκία (Incirlik). Κρύπτες υπάρχουν και στην αεροπορική βάση του Αράξου αλλά δεν υπάρχουν πυρηνικά όπλα καθώς τα τελευταία αποσύρθηκαν χωρίς τυμπανοκρουσίες το 2001.
Η ανάπτυξη πυρηνικών σε χώρες του ΝΑΤΟ στο πλαίσιο του στρατηγικού σχεδιασμού αποτροπής της Συμμαχίας –κεφαλές πυραύλων, βόμβες, νάρκες ξηράς, βόμβες βυθού, βήματα πυροβολικού, ακόμη και «μικρά» πυρηνικά περιορισμένης ισχύος και εμβέλειας εκτοξευόμενα από ΠΑΟ επί οχήματος Μ38Α1D όπως το ατομικό βλήμα Μ388 του συστήματος Μ28/Μ29 Davy Crockett– σημάδεψε τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου. Εξαιτίας της στρατηγικής της γειτνίασης με την τότε Σοβιετική Ένωση, η Τουρκία φυσικά δεν απετέλεσε εξαίρεση. Ωστόσο, το θέμα των πυρηνικών στην συγκεκριμένη χώρα ήλθε για πρώτη φορά στο προσκήνιο όταν έγινε γνωστή η… διακριτική απόσυρση των βαλλιστικών πυραύλων μέσου βεληνεκούς PGM-19 Jupiter από την Τουρκία στην οποία προέβη η κυβέρνηση Κέννεντυ στο πλαίσιο της αποκλιμάκωσης της Κρίσης της Κούβας.
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία του Bulletin of the Atomic Scientists, η Τουρκία σήμερα διαθέτει στο έδαφός της περίπου 50 πυρηνικές βόμβες Β61, αριθμός που αντιστοιχεί σε περισσότερο του 50% των εναπομεινάντων τακτικών πυρηνικών όπλων του ΝΑΤΟ. Οι βόμβες αυτές, με ρυθμιζόμενη ισχύ (dial-a-yield) κυμαινόμενη από 0,3 έως 170 κιλοτόννους, αναλόγως της αποστολής, βρίσκονται σε 21 υπόγειες κρύπτες WS3 (2-3 όπλα ανά κρύπτη) στην αεροπορική βάση του Ίντσιρλικ και υπάγονται, όπως όλα τα πυρηνικά, σε αμερικανικό έλεγχο.
Η σκέψη δεκάδων αποθηκευμένων πυρηνικών μόλις 70 μίλια από την σπαρασσόμενη από τον εμφύλιο και τον κίνδυνο των τζιχαντιστών του ISIS Συρία, σίγουρα δεν καθησυχάζει πολλούς. Για την αποτροπή μη εξουσιοδοτημένης χρήσης τους, τα πυρηνικά όπλα διαθέτουν ήδη από την δεκαετία του ’60 το σύστημα PAL (Permissive Action Links) το οποίο μέσω μια σειράς ειδικών κωδικών καθιστά ενεργό το όπλο. Μια άλλη διαδικασία (command disable mode) το καθιστά άχρηστο ενεργοποιώντας την μπαταρία του όπλου η οποία υπερθερμαίνεται και… «ψήνει» τα ηλεκτρονικά συστήματα της βόμβας, εμποδίζοντας έτσι την πυροδότηση της πυρηνικής κεφαλής.

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ένα όπλο παύει να είναι πυρηνικό. Αν μη τι άλλο, θεωρητικώς θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για την κατασκευή πρωτόγονων αλλά άκρως θανατηφόρων «βρώμικων βομβών» (dirty bombs) και αυτό είναι ένας υπαρκτός κίνδυνος.
Πολλοί επιχειρηματολογούν ότι κάποιος με τις κατάλληλες γνώσεις θα μπορούσε ενδεχομένως να παρακάμψει την δικλείδα ασφαλείας του συστήματος PAL. Και αυτή η ανησυχία δεν είναι όψιμη. Όταν τον Ιούλιο του ’74 Ελλάδα και Τουρκία βρέθηκαν στα πρόθυρα πολέμου, λέγεται ότι οι Αμερικανοί απέσυραν κρυφά τα πυρηνικά από την χώρα μας ενώ κατέστησαν ανενεργά όσα διέθεταν σε τουρκικό έδαφος…
Το πραξικόπημα κατά του Ερντογάν κατέδειξε πως τίποτα δεν είναι δεδομένο: το Ίντσιρλικ συμμετείχε ενεργά στο κίνημα, «πολιορκήθηκε» από δυνάμεις πιστές στον Τούρκο πρόεδρο, η παροχή ρεύματος διεκόπη επί ώρες και οι Αμερικανοί έθεσαν την βάση σε Κατάσταση Συναγερμού Delta, ότι δηλαδή μια επίθεση είναι επικείμενη. Όταν ο Ερντογάν πήρε τελικά το πάνω χέρι, Τούρκοι ανώτατοι αξιωματικοί που υπηρετούσαν στην βάση συνελήφθησαν ως συνεργοί των πραξικοπηματιών.
Γιατί όμως, παρά τις όποιες ανησυχίες, βάσιμες ή μη, δεν είναι τόσο απλή η απόσυρση των πυρηνικών από την Τουρκία; Πρώτον, η γνωστοποίηση μιας τέτοιας απόφασης θα έθετε κακό προηγούμενο καθώς και άλλες χώρες με πυρηνικά στο έδαφός τους ενδεχομένως θα ήθελαν να ακολουθήσουν. Ο συμβολισμός για το αρραγές μέτωπο του ΝΑΤΟ θα ήταν καταστροφικός, ιδίως σε μια εποχή ρευστότητος που η Συμμαχία προσπαθεί να διατηρήσει την ανάγκη της ίδιας της τής ύπαρξης, με παράλληλο αντίκτυπο και στον ηγετικό ρόλο των ΗΠΑ.
Δεύτερον, εξίσου ή και περισσότερο καταστροφική θα ήταν η παραδοχή ότι τα όπλα αποσύρονται διότι υπάρχει θέμα ασφάλειας. Η… υπεξαίρεση από μια συμμαχική χώρα των πυρηνικών όπλων που της έχουν εμπιστευτεί στο έδαφός της σίγουρα είναι ένα ελκυστικό σενάριο για ταινία, αλλά για την αξιοπιστία των ΗΠΑ διεθνώς θα ήταν κάτι που κανείς στην Ουάσιγκτον δεν θέλει να σκέφτεται, ασχέτως αν ο «σφετεριστής των πυρηνικών» μπορούσε να αξιοποιήσει τα όπλα ή όχι.
Τρίτον και σημαντικότερο: αν τα πυρηνικά φύγουν, θα είναι πολύ έως εξαιρετικά δύσκολο να επιστρέψουν καθώς οι συνθήκες για τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων με την Ρωσία θα περιέπλεκαν τα πράγματα. Έτσι, αν και επιχειρησιακά ο ρόλος τους σήμερα έχει ουσιαστικά υποβαθμιστεί από άλλα μέσα, η Ουάσιγκτον δεν δείχνει πρόθυμη να κάνει αυτό το βήμα τώρα. Υπενθυμίζεται ότι στο Ίντσιρλικ δεν υπάρχει μόνιμο κλιμάκιο αεροσκαφών με δυνατότητα πυρηνικής κρούσης και πιστοποιημένα πληρώματα για να πετάξουν τέτοιες αποστολές.
Ωστόσο, το πρόσφατο «φλερτ» της Άγκυρας με την Μόσχα και οι εκφρασθείσες πυρηνικές φιλοδοξίες του Ερντογάν πέραν του πυρηνικού σταθμού στο Ακούγιου, δεν βοηθούν στο να διασκεδασθούν οι ανησυχίες. Κάθε άλλο μάλιστα. Η Τουρκία, σφόδρα δυσαρεστημένη με τους Αμερικανούς συμμάχους για την στάση τους στο Κουρδικό, εκτός από το γεγονός ότι πιέζει αφόρητα τις ΗΠΑ για «κατανόηση και συμπαράσταση» είναι αποφασισμένη να κάνει τα πάντα, υπό την ηγεσία ενός αυταρχικού «Σουλτάνου» με ιδιόμορφες έως «περίεργες» γεωπολιτικές προτεραιότητες.
Αλέξανδρος Θεολόγου