5 λόγοι γιατί η Τουρκία επιμένει τόσο πολύ στην αγορά ρωσικών πυραύλων (και στην έξοδο από το F-35);

Του Αλί Ντεμιρντάς
Για να περιγράψει την σημερινή κατάσταση στις τουρκοαμερικανικές σχέσεις, ο Τουρκικής καταγωγής συντάκτης του National Interest κάνει μία αναδρομή στο παρελθόν και συγκεκριμένα στο 1964 όταν ο τότε πρόεδρος Λίντον Τζόνσον απαγόρευσε στον τότε πρωθυπουργό της Τουρκίας Ίσμετ Ίνονου την επικείμενη τουρκική στρατιωτική παρέμβαση στην Κύπρο, με πρόφαση τη διάσωση των τουρκοκυπρίων από τη «σφαγή» τους από τους Ελληνοκύπριους μαχητές της ΕΟΚΑ.
Η επιστολή που έστειλε ο Τζόνσον ήταν αυστηρή, γεμάτη απειλές και τελεσίγραφα ενώ υπενθύμιζε στον Ινονού ότι απαγορεύεται όπλα που παρασχέθηκαν στην Τουρκία από τις ΗΠΑ να χρησιμοποιηθούν σε τυχόν εισβολή, αλλιώς θα ακολουθούσε εμπάργκο ενώ κατέληγε ότι αυτή η επιλογή θα οδηγούσε σε δυσμενή θέση την Τουρκία εντός του ΝΑΤΟ.
Όπως τώρα, έτσι και τότε η Τουρκία απογοητευμένη στράφηκε στη Σοβιετική Ένωση για να αντισταθμίσει αυτές τις αμερικανικές μονομερείς ενέργειες. Η τουρκική επέμβαση στην Κύπρο τελικά όντως συνέβη το 1974 κι όντως ακολούθησε εμπάργκο όπλων, αλλά σύμφωνα με τον Ντεμιρντάς, το περιστατικό αυτό με τον Τζόνσον προκάλεσε ανεπανόρθωτη ζημιά στις τουρκοαμερικανικές σχέσεις και θεωρείται ότι είναι η επίσημη ημερομηνία που άρχισαν να επιδεινώνονται οι διμερείς σχέσεις.
Πενήντα και πλέον χρόνια μετά, ο Πάτρικ Σάναχαν, (πρώην πλέον) αναπληρωτής υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ απέστειλε επιστολή στις 6 Ιουνίου 2019 στον Τούρκο ομόλογό του Χουλουσί Ακάρ, όπου αν και πολύ λιγότερο αυταρχικός σε σχέση με τον Τζόνσον, η επιστολή του όμως ήταν εξίσου γεμάτη από σοβαρές προειδοποιήσεις, ευγενικά περιγράφοντας τις συνέπειες της επικείμενης προμήθειας του ρωσικού αντιαεροπορικού συστήματος S-400 από την Τουρκία.
Όπως υπογραμμίζει εύλωττα ο Ντεμιρντάς, εάν η επιστολή του Τζόνσον το 1964 ήταν η αρχή της κατάρρευσης των διμερών σχέσεων, τότε η επιστολή του Σάναχαν είναι το ορόσημο που προειδοποιεί ότι οι διμερείς σχέσεις πρόκειται να φτάσουν στον πάτο.
Το θέμα λοιπόν είναι γιατί η Τουρκία είναι τόσο ανένδοτη για την απόκτηση ρωσικών όπλων, που θα οδηγήσει σε μια μη αναστρέψιμη ρήξη στις διατλαντικές σχέσεις; Η απάντηση σύμφωνα με τον Ντεμιρντάς είναι τόσο πολιτική όσο και τεχνική.
1) Για να το πούμε απλά, η αντίληψη της Τουρκίας στην εποχή μετά τον Ψυχρό Πόλεμο σχετικά με τις περιφερειακές της απειλές είναι εντελώς διαφορετικές από αυτήν των Ηνωμένων Πολιτειών, πράγμα που έχει φανεί στην διαφορά ενεργειών στις αντίστοιχες περιφερειακές εντάσεις και συγκρούσεις σε τρεις γειτονικές χώρες της Τουρκίας, το Ιράκ, τη Συρία και το Ιράν. Ιδιαίτερα όμως ο εμφύλιος πόλεμος της Συρίας ήταν ο παράγοντας που ανέδειξε σαφώς τις αποκλίσεις μεταξύ των δύο συμμάχων του ΝΑΤΟ.
Πρόσφατα, η αμερικανική επιμονή στη δημιουργία και την άνευ όρων στήριξη μιας αυτόνομης κυριαρχούμενης από Κούρδους οντότητας (σ.σ. Αναφέρεται στην YPG) στη Συρία που η Τουρκία αντιλαμβάνεται ως θέμα κορυφαίας ανησυχίας για την εθνική της ασφάλεια ώθησε την Άγκυρα προς τη Μόσχα, η οποία βρήκε την ευκαιρία να φανεί σαν να μπορεί να καλύψει περισσότερο τις ανησυχίες της Τουρκίας για την ασφάλεια της.
Εξάλλου ο πρόεδρος Τραμπ φανερά απείλησε την Τουρκία ότι θα καταστρέφονταν η οικονομία της Τουρκίας εάν έκανε επίθεση στους Κούρδους στη Συρία, φανερώνοντας ότι οι ΗΠΑ δεν θα δίσταζαν να θυσιάσουν εύκολα την Τουρκία και μάλιστα για χάρη ακόμα και μίας οντότητας που δεν ήταν καν κράτος.
2) Επιπλέον ο Τούρκος Πρόεδρος Ερντογάν έχει προσωπικά θέμα εμπιστοσύνης με την Ουάσινγκτον αφού έχει κατ ‘επανάληψη κατηγορήσει τις ΗΠΑ ότι συνεργάστηκαν με τον Τούρκο ιερέα Φετουλάχ Γκιουλέν που βρίσκεται στις ΗΠΑ για το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016.
3) Έπειτα υπάρχει η διαρκής ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο, ιδιαίτερα γύρω από το νησί της Κύπρου σε σχέση με τα ανακαλυφθέντα τεράστια αποθέματα υδρογονανθράκων που ανακαλύφθηκαν πριν μερικά χρόνια. Η Κύπρος, με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών από την μία πλευρά κι η Τουρκία από την άλλη βρίσκονται σε μία σταθερή πορεία σύγκρουσης σχετικά με την έκταση της ΑΟΖ της κάθε χώρας.
4) Έχοντας συνειδητοποιήσει ότι τα επανειλημμένα εμπάργκο όπλων από χώρες του ΝΑΤΟ έχουν δημιουργήσει ένα κενό ασφαλείας, η Τουρκία αποφάσισε να ενισχύσει την οικοδόμηση της δικής της εγχώριας αυτόνομης αμυντικής βιομηχανίας. Εξάλλου η Άγκυρα αντιμετώπισε μία πικρή πραγματικότητα όταν χρειάστηκε δικά της αντιαεροπορικά συστήματα μεγάλης εμβέλειας, αλλά η Γερμανία το 2015, απέσυρε πρόωρα τα συστήματα Patriot από τα σύνορα της Τουρκίας με τη Συρία, επικαλούμενη “υψηλό κόστος”.
Ωστόσο η μεταφορά τεχνολογίας είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη μίας τέτοιας αυτόνομης αμυντικής βιομηχανίας. Για παράδειγμα, η Τουρκία κατάφερε να αναπτύξει το δικό της πρόγραμμα επιθετικών ελικοπτέρων (ATAK) τα τελευταία δέκα χρόνια, χάρη στη συμφωνία μεταφοράς τεχνολογίας με την ιταλική AgustaWestland.
Για σύγκριση, η αμερικανική κυβέρνηση χρειάστηκε δεκαεπτά μήνες για να υποβάλλει (καινούρια) προσφορά της για την πώληση πυραύλων Patriot, κι όταν το έπραξε, ήταν χωρίς προσφορά για μεταφορά τεχνολογίας, που ουσιαστικά ήταν κι ο λόγος της απόρριψης της πρότασης.
5) Τέλος, η Τουρκία διαπίστωσε ότι χρειάζεται τη Ρωσία στη Συρία ως ένα είδος αντίβαρου στις μονομερείς ενέργειες των ΗΠΑ στην περιοχή, αν και αρχικά είχε δει την κάθοδο της Ρωσίας στα «θερμά ύδατα» με μάλλον αρνητικό μάτι, που κάποια στιγμή κλιμακώθηκε στην κατάρριψη ενός ρωσικού Su-24 από τουρκικό F-16.
Για παράδειγμα, η επίθεση στο Αφρίν στις αρχές του 2018 κατέστη δυνατή με την έγκριση και συνδρομή της Ρωσίας. Το αποτέλεσμα ήταν ένα σημαντικό χτύπημα στην YPG, που η Τουρκία θεωρεί παρακλάδι του ΡΚΚ, που με την σειρά του το θεωρεί τρομοκρατική οργάνωση.
Καθώς ο Βλαντιμίρ Πούτιν έχει αποδειχθεί στην πράξη, τουλάχιστον προς το παρόν, πολύ πιο αξιόπιστος σύμμαχος για τον Ερντογάν, φαντάζει πολύ απίθανο ο Ερντογάν να ακυρώσει την προμήθεια των S-400. Σε αντίθετη περίπτωση, η Τουρκία θα έχανε όλα της τα πρόσφατα κέρδη στην περιοχή της Συρίας για τα οποία έχει πληρώσει βαρύ τίμημα.
Η ουσία είναι ότι η Τουρκία υπό τον Ερντογάν έχει γίνει πολύ πιο ανεξάρτητη στην εξωτερική της πολιτική και αρνείται να υποβληθεί σε έλεγχο και καταναγκασμό από τις ΗΠΑ, ιδιαίτερα στη Μέση Ανατολή. Κι όταν οι ΗΠΑ αρχίζουν να πιέχουν την Τουρκία, αυτό απλώς την οδηγεί πιο κοντά στην Ρωσία.
Όπως καταλήγει ο Ντεμιρντάς, αυτός ο φαύλος κύκλος δείχνει μία τάση προς μονιμοποίηση της ρήξης μεταξύ των δυο χωρών.