Ανωτάτη Διακλαδική Σχολή Πολέμου, Εκδήλωση Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Συντελεστές:

Υποναύαρχος Δημήτριος Καβουλάκος ΠΝ

Σμήναρχος (Ι) Χαρίτων Χαρούσης

Πλοίαρχος Ιωάννης Σαμοθράκης ΠΝ

Συνταγματάρχης (Πβ) Αναστάσιος Μπλέτσας

Δρ. Αικατερίνη Μπάλλα

Φυλλάδιο: Πλοίαρχος Ιωάννης Σαμοθράκης ΠΝ

Μεταφορά σε ενιαίο κείμενο: Υποναύαρχος Δημήτριος Καβουλάκος ΠΝ

ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Κεφάλαιο 5: Τακτικές & Όπλα του Αγώνα

5.1. Χαρακτηριστικά και τακτικές ανταρτοπόλεμου

Ο ανταρτοπόλεμος χαρακτηρίζεται από την ασυμμετρία δυνάμεων εις βάρος των ανταρτών, σε σύγκριση με τις δυνάμεις του τακτικού στρατού. Οι αντάρτες απαρτίζονται από ομάδες εθελοντών, οι οποίες είναι οργανωτικά διάσπαρτες.  Δεν έχουν ενιαία διάταξη μάχης και κατά κανόνα δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τις μεγάλες συγκεντρώσεις του αντίπαλου στρατεύματος σε αναπεπταμένο (ανοιχτό, ομαλό και ευρύ) πεδίο μάχης. Ο τακτικός στρατός διαθέτει μεγαλύτερη συνοχή, υψηλότερο βαθμό οργάνωσης, συγκεντρωμένη και ιεραρχική διοίκηση και κατά κανόνα τακτική υπεροχή στο πεδίο της μάχης.

Εικόνα 21: Ο Κλέφτης (Ludovico Liparini)

Ο Ελληνικός ανταρτο- πόλεμος είχε τρία χαρακτηριστικά που στήριξαν την επιτυχία της επανάστασης:

Πρώτον, οι τοπικοί πληθυσμοί στις περιοχές που κυριαρχούσε το ελληνικό στοιχείο υποστήριζαν την Επανάσταση, παρέχοντας της ηθική υπεροχή αλλά και πρακτική ενίσχυση (εθελοντές, ανεφοδιασμούς, πληροφορίες για τις κινήσεις του εχθρού).

Δεύτερον, όσον αφορά τις τακτικές τους δυνατότητες, πολλά ελληνικά σώματα βρίσκονταν στο ίδιο επίπεδο με τα οθωμανικά στρατεύματα. Επίσης πολλοί οπλαρχηγοί είχαν υπηρετήσει ως αρματολοί και ήταν εξοικειωμένοι με τις οθωμανικές μεθόδους πολέμου.

Τρίτον, σε κρίσιμες μάχες και εκστρατείες οι Έλληνες ηγέτες αποδείχθηκαν ανώτεροι των Οθωμανών.

Οι επιτυχημένες ελληνικές επιχειρήσεις στη Νότια Ελλάδα, την περίοδο 1821-22, βασίστηκαν στον ακόλουθο συνδυασμό μορφών πολέμου και τακτικών:

• Ο αποκεντρωμένος ανταρτοπόλεμος παρενοχλούσε τα οθωμανικά στρατεύματα, τους προκαλούσε συνεχή φθορά και τους δημιουργούσε μεγάλη αβεβαιότητα, ως προς τη κατεύθυνση και την ισχύ των αντίπαλων Ελληνικών δυνάμεων. Αυτή η μορφή πολέμου είχε ιδιαίτερη επιτυχία στην αντιμετώπιση των οθωμανικών στρατών, που έρχονταν από βόρεια μέσω Στερεάς Ελλάδας προς την Πελοπόννησο.

Εικόνα 22: Ο Διάκος συγκεντρώνει πολεμιστές (Peter von Hess)

Στόχος των Ελλήνων ήταν η φθορά και η συσσωρευτική εξάντληση του αντιπάλου μέσω συνεχών συγκρούσεων, σε γεωγραφικά ευρεία περιοχή, αναγκάζοντας και τους Οθωμανούς σε διασπορά δυνάμεων. Για να επικρατήσει στον ανταρτοπόλεμο ο Οθωμανικός στρατός, έπρεπε να διαχυθεί στις περιοχές των επαναστατών, είτε για να τους κυνηγήσει και να τους εξολοθρεύσει, είτε για να θέσει υπό τον έλεγχο του όλες τις πόλεις,  τις κωμοπόλεις και τα χωριά, που χρειάζονταν οι Έλληνες για το δικό τους ανεφοδιασμό και υποστήριξη.

• Οι ενέδρες αποτέλεσαν την κύρια τακτική των Ελλήνων κατά την διάρκεια της επανάστασης. Ειδικά οι βαθιές ενέδρες με τη μορφή δολώματος και παγίδας ή «τυριού και φάκας» (όπως στα Βασιλικά Φθιώτιδας και στα Δερβενάκια που θα αναλυθούν στη συνέχεια), εξολόθρευσαν ισχυρές και πολυάριθμες εχθρικές δυνάμεις, αλλάζοντας την εξέλιξη αλλά και το τελικό αποτέλεσμα μίας ένοπλης σύρραξης. Ιστορικά αντίστοιχα παραδείγματα αποτελεί η καταστροφή των τριών ρωμαϊκών λεγεώνων στον Τευτομβούργιο (ή Μέλανα) δρυμό, η εξολόθρευση Βρετανικού σώματος 16.000 ανδρών στον Πρώτο Αγγλοαφγανικό πόλεμο στα στενά του Μποκάν κ.α.
• Η άλωση των οθωμανικών κάστρων, έγκειτο κατά κύριο λόγο στην συγκέντρωση ικανών δυνάμεων για πολιορκία. Προϋπόθεση για τη συγκέντρωση στρατευμάτων ήταν η επιτυχής διεξαγωγή του ανταρτοπόλεμου και των ενεδρών μεγάλης εμβέλειας, μέσω των οποίων απομονωνόταν το κάστρο ή η πόλη στόχος. Αντίθετα, στις παραθαλάσσιες περιοχές τα οθωμανικά στρατεύματα διατήρησαν σημαντικό αριθμό οχυρών, αφενός διότι ανεφοδιάζονταν από το οθωμανικό ναυτικό, και αφετέρου διότι οι άτακτες ομάδες της ελληνικής πλευράς δεν είχαν πυροβολικό και μηχανικό για την πολιορκία και έτσι προτιμούσαν να δρουν κοντά στα ασφαλέστερα για αυτές ορεινά εδάφη.

Ο τρόπος διεξαγωγής των μαχών την εποχή εκείνη από τους Έλληνες και τους Οθωμανούς ήταν ο ακόλουθος:

Οι Έλληνες άτακτοι, πολεμούσαν κατά προτίμηση σε φυσικά αμυντικές τοποθεσίες, υψώματα ή στενωπούς (που περιόριζαν την αριθμητική υπεροχή των Οθωμανών, την κίνηση του ιππικού αλλά και την χρήση πυροβολικού). Επιδίωκαν δε την πρόσβαση και στήριξη σε ορεινούς όγκους, που αφενός έδιναν οδό διαφυγής και αφετέρου, ελέγχοντας τα γειτονικά περάσματα, παρείχαν ασφάλεια σε τυχόν κυκλωτικό ελιγμό, που θα οδηγούσε στην περικύκλωσή τους. Στις επιλεγμένες αυτές θέσεις οι Έλληνες «ταμπουρώνονταν», φτιάχνοντας ατομικές θέσεις μάχης – οχυρώσεις με υλικά (κυρίως πέτρες και κορμούς) που έβρισκαν επιτόπου και καλυμμένοι αντιμετώπιζαν τις αρχικές επιθέσεις και τα πυρά των αντιπάλων, αφήνοντας τους να προσεγγίσουν σε κοντινή απόσταση πριν την προσβολή τους με επικεντρωμένα οργανωμένα πυρά, για οικονομία πυρομαχικών και πρόκληση μέγιστων δυνατών απωλειών στον εχθρό, που ως συνεπακόλουθο είχε και την ψυχολογική τους τόνωση έναντι του αντιπάλου. Μόλις η επιθετική ορμή μειωνόταν, οι Έλληνες με «γιουρούσι» εκτελούσαν αντεπίθεση οδηγώντας τον εχθρό σε υποχώρηση. Αυτές οι επιθέσεις και αντεπιθέσεις γίνονταν κατά κύματα μέχρι οι εχθρικές απώλειες, αν και μικρές[1] αναλογικά προς τη συνολική δύναμη του αντιπάλου, να οδηγήσουν σε αποχώρησή του (τακτική ή άτακτη) από το πεδίο της μάχης.

Παρ’ όλα αυτά η υπεροχή του οθωμανικού στρατού έναντι των επαναστατών όταν βρισκόταν εγγύτερα στα ισχυρά κέντρα και τις κύριες γραμμές επικοινωνίας του, καταδεικνύεται από την ευκολία με την οποία εξουδετερώθηκαν οι εστίες της Επανάστασης στη Βόρεια Ελλάδα.

Εικόνα 23: Σκηνή από Μάχη (Θεόδωρος Βρυζάκης)

Μετά το 1824 παρατηρείται μια ριζική αλλαγή, που οφείλεται στην χρησιμοποίηση των Αιγυπτιακών τακτικών δυνάμεων υπό τον Ιμπραήμ Πασά. Υιοθετήθηκε η θαλάσσια μεταφορά χερσαίων στρατευμάτων απευθείας στο κέντρο της εξεγέρσεως (Πελοπόννησος), καθώς και η χρήση σύγχρονων για την εποχή τακτικών πόλεμου, που ήταν πρωτοποριακές για τους Οθωμανούς και ελάχιστα γνωστές στους Έλληνες. Πλέον η επίτευξη του αντικειμενικού σκοπού ήταν αυτή που καθόριζε την εξέλιξη κάθε μάχης και όχι ο αριθμός των απωλειών που ήταν χαρακτηριστικά μεγαλύτερος σε σχέση με την ακολουθούμενη τακτική των μαχών που είδαμε προηγουμένως. Οι συντεταγμένες κινήσεις του πεζικού σε πυκνούς σχηματισμούς και η χρήση ξιφολόγχης κατά την έφοδο που μετέτρεπε τα τυφέκια σε λόγχες, έδιναν τακτικό πλεονέκτημα στον στρατό του Ιμπραήμ, που σε συνδυασμό με τη συντονισμένη δράση ιππικού και πυροβολικού (εκπαιδευμένου από Ευρωπαίους Αξιωματικούς ή υπό την ηγεσία τους ), επικρατούσε στα πεδία των μαχών.

Ο Κολοκοτρώνης ως στρατηγική αντιμετώπισης του Ιμπραήμ επέλεξε τον ολοκληρωτικό και συγκεντρωτικό κλεφτοπόλεμο, μέσω της χρησιμοποίησης της τακτικής της καμένης γης, καταβάλλοντας ιδιαίτερες προσπάθειες για τη διατήρηση της υποστήριξης του τοπικού πληθυσμού προς την Επανάσταση. Παράλληλα επέβαλε σκληρή τιμωρία σε ανθρώπους που αποδέχονταν την οθωμανική κυριαρχία.

Ωστόσο, ο χρόνος ήταν ένας κοινός σύμμαχος και εχθρός και για τις δύο πλευρές. Ο Ιμπραήμ είχε πληθώρα ενισχύσεων και προμηθειών, ωστόσο αυτό επέφερε σημαντικό οικονομικό κόστος. Οι Επαναστάτες επιδίωκαν να κερδίσουν χρόνο ευελπιστώντας σε ευρωπαϊκή παρέμβαση, αλλά καθώς περνούσε ο καιρός οι απώλειες στις τάξεις τόσο των πολεμιστών, όσο και των αμάχων, καθώς και η καταστροφή της γης στην Πελοπόννησο, έφεραν πολύ κοντά την κατάσταση στο να είναι μη αναστρέψιμη, οδηγώντας τον γηγενές πληθυσμό στα πρόθυρα του αφανισμού . Η διατήρηση του γηγενή ελληνικού πληθυσμού δεν αποτελούσε πλέον στόχο για τους Οθωμανούς, καθώς η Πελοπόννησος προοριζόταν για εποικισμό από Αιγυπτίους φελάχους.

5.2. Ο αγώνας στη θάλασσα

Ο Γάλλος Φιλέλληνας και αγωνιστής της Επανάστασης του ’21 Olivier Voutier[2],  θέλοντας να αποδώσει τον καταλυτικό ρόλο που διαδραμάτισε το Πολεμικό Ναυτικό στην επιτυχή έκβαση της Επανάστασης υπογράμμισε τα ακόλουθα:

«Δεν μπορούμε να μην επαναλαμβάνουμε  επαρκώς στους Ευρωπαίους,  ότι η ελευθερία της Ελλάδος εξαρτάται  περισσότερο από τον πόλεμο στην θάλασσα  και λιγότερο από τον πόλεμο στην ξηρά. Όσο οι Έλληνες είχαν την υπεροχή στην θάλασσα, κανένας τουρκικός στρατός δεν μπόρεσε να επικρατήσει στον Μοριά.»

Λόγω της συντριπτικής υπεροχής του αντιπάλου σε πλήθος στελεχών, σε δύναμη πυρός, καθώς και σε πολεμικά μέσα και εφόδια, ο ελληνικός ναυτικός στρατηγικός σχεδιασμός επέβαλε τα ακόλουθα:

• Την αποφυγή της κατά παράταξη σύγκρουσης στην ανοιχτή θάλασσα και την επιλογή διεξαγωγής ναυμαχιών σε περιορισμένα ύδατα και στενά θαλάσσια περάσματα, στα οποία τα ελαφρά ελληνικά σκάφη θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν την ικανότητα ελιγμών και την ταχύτητά τους, εν παραλλήλω με την χρήση πυρπολικών, συχνά υπό τη μορφή κεκαλυμμένων επιχειρήσεων, κατά τη διάρκεια νυκτερινών καταδρομικών επιθέσεων. Συγκεκριμένα, η χρησιμοποίηση του απαρχαιωμένου όπλου του πυρπολικού σε νέες τακτικές επίθεσης, εναντίων κινούμενων στόχων και όχι αγκυροβολημένων, αποτέλεσε έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες της επικράτησης της επανάστασης στα αρχικά στάδια.

Εικόνα 24: Η Πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας (Ivan Aivazovski)

Επιπροσθέτως, οι ναυτικοί μας εξέλιξαν την τεχνική πυροδότησης του πυρπολικού, με αποτέλεσμα τη δραστική μείωση του χρόνου ανάφλεξής του. Πέρα όμως από τις επιτυχημένες προσβολές του εχθρού, η μεγαλύτερη ίσως επιτυχία των πυρπολικών εντοπίζεται στον ψυχολογικό τομέα. Είναι δεκάδες οι περιπτώσεις κατά τις οποίες και μόνο η εμφάνιση του ανορθόδοξου αυτού όπλου της Επανάστασης, ήταν αρκετή για να αποδιοργανώσει τις τάξεις των Οθωμανών και να αποδημήσει τους σχηματισμούς μάχης.

Ο ναυτικός στρατηγικός σχεδιασμός επέβαλε την υιοθέτηση τεχνολογίας αιχμής, μέσω επαναστατικού καινοτόμου σχεδιασμού, που ως απότοκό της είχε την απόκτηση της Κορβέτας ΚΑΡΤΕΡΙΑ. Η εν λόγω Κορβέτα αποτελώντας το πρώτο πλοίο του είδους του που συμμετείχε σε πολεμικές επιχειρήσεις, εγκαινίασε την παγκόσμια ναυτική ιστορία της μηχανοκίνητης πρόωσης, κάτι το οποίο φάνταζε εκείνη την εποχή ως αδιανόητο ενδεχόμενο, που ερχόταν σε απευθείας σύγκρουση με την παγιωμένη νοοτροπία της πρόωσης μέσω ιστίων.

Εικόνα 25:  Η Ατμοκίνητη Κορβέτα ΚΑΡΤΕΡΙΑ

Εμπνευστής του ΚΑΡΤΕΡΙΑ ήταν ο Άγγλος Λόρδος Frank Abney Hastings, Αξιωματικός του Βασιλικού Ναυτικού, οραματιστής, ιδεολόγος και Φιλέλλην. Ο Hastings είχε την καινοτόμο ιδέα της χρησιμοποιήσεως ατμόπλοιων σε πολεμικές επιχειρήσεις και μάλιστα εξοπλισμένων με ειδικά πυροβόλα που προσέβαλαν τα εχθρικά πλοία με πυρακτωμένα σιδερένια βλήματα. Στη ναυμαχία το ΚΑΡΤΕΡΙΑ είχε δύο τακτικά πλεονεκτήματα. Πρώτον μπορούσε να κινηθεί σε άπνοια με ταχύτητα 7 κόμβων. Δεύτερον, μέσω των μηχανών του μπορούσε να αλλάξει μέτωπο ταχύτατα.

Επιπροσθέτως, τα σιδερένια βλήματα του σκάφους πυρακτώνονταν στις μηχανές του, πριν την εισαγωγή τους στα πυροβόλα, με αποτέλεσμα οι βολές να είναι πολλαπλασίως καταστροφικότερες από τις αντίστοιχες των συμβατικών πυροβόλων. Ο Λόρδος Hastings είχε θεμελιώδη ρόλο στην απόκτηση και την συμμετοχή του ΚΑΡΤΕΡΙΑ στις πολεμικές επιχειρήσεις του Αγώνα. Ήταν ο σχεδιαστής και ο πρώτος Κυβερνήτης της εν λόγω Κορβέτας, μέχρι τον θάνατό του στις επιχειρήσεις για την ανακατάληψη του Μεσολογγίου τον Ιούνιο του 1828. Συμμετείχε σε αναρίθμητες επιτυχημένες επιχειρήσεις και δαπάνησε μεγάλο μέρος της περιουσίας του για την απόκτηση, προετοιμασία και συμμετοχή του πλοίου στις πολεμικές επιχειρήσεις του Αγώνα.

Το ΚΑΡΤΕΡΙΑ επιλέχθηκε με σκοπό να αντισταθμίσει την παντελή απουσία κανονικών πολεμικών πλοίων από τον Ελληνικό Στόλο, τα οποία όχι μόνο είχαν πενταπλάσιο κόστος πρόσκτησης (63.000 λίρες Αγγλίας έναντι 15.000 λιρών), αλλά απαιτούσαν και την ύπαρξη εξαπλάσιου πληρώματος (900 άνδρες έναντι 150 ανδρών). Το ΚΑΡΤΕΡΙΑ παρά τις καινοτομίες του, πραγματοποίησε την πρεμιέρα του στο πεδίο της μάχης στο Παγασητικό τον Απρίλιο του 1827 ρυμουλκούμενο, λόγω έλλειψης καύσιμης ύλης που ήταν το κάρβουνο, το οποίο δεν είχε συγκεντρωθεί στις βάσεις ανεφοδιασμού.

Εικόνα 26: Υπεροχή ατμοκινήτου ναυτιλίας έναντι της ιστιοφόρου

Από ελληνικής πλευράς είχε παραγγελθεί η ναυπήγηση έξι ατμοπλοίων, από τα οποία παρελήφθη μόλις το ένα, που ονομάστηκε ΚΑΡΤΕΡΙΑ. Υπεύθυνος για την κατασκευή των ατμομηχανών τους ήταν ο Βρετανός μηχανικός Alexander Galloway, του οποίου ο υιός εργαζόταν στην Αίγυπτο ως μηχανικός στα ναυπηγεία του Πασά της Αιγύπτου Μοχάμεντ Άλι. Ως εκ τούτου, φαντάζει πολύ πιθανό το σενάριο της σκόπιμης καθυστέρησης στην κατασκευή των μηχανών των ελληνικών ατμόπλοιων από πλευράς του πατέρα Galloway, εξαιτίας της πίεσης που του ασκείτο από τους Αιγυπτίους, ένεκα του υιού Galloway.

Κατά τη διάρκεια του αγώνα οι ελληνικές ναυτικές δυνάμεις κατάφεραν σημαντικά, αλλά όχι αποφασιστικά πλήγματα στους αντιπάλους. Οι οργανωτικές δυσχέρειες που επικεντρώνονταν στην έλλειψη κεντρικής διοίκησης του Στόλου, καθώς και η ελλιπής χρηματοδότησή του που βασιζόταν σε ιδιωτικά κεφάλαια, μείωσαν κατά διαστήματα την ετοιμότητά του με αποτέλεσμα την αδυναμία:

• Ικανής προστασίας της Επανάστασης στην Χαλκιδική, την Μαγνησία, το Σούλι και την Κρήτη από θαλάσσης, με αποτέλεσμα να περάσουν στα χέρια των Οθωμανών.

Εικόνα 27: Μετά την καταστροφή των Ψαρών (Νικόλαος Γκύζης)

• Υπεράσπισης τόσο της Κάσου, όσο και των Ψαρών, που αποτελούσαν προκεχωρημένες ελληνικές ναυτικές βάσεις, οι οποίες έλεγχαν τις κινήσεις του Οθωμανικού και Αιγυπτιακού Στόλου.
• Απαγόρευσης στον Ιμπραήμ να αποβιβασθεί, να ενισχυθεί και να χρησιμοποιεί ως βάση την Κρήτη.
• Ανακοπής της μεταφοράς των στρατευμάτων του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο και του απρόσκοπτου εφοδιασμού και ενίσχυσής του, που οδήγησε σχεδόν στην καταστολή της Επανάστασης.
• Ανεφοδιασμού του Μεσολογγίου που οδήγησε στην πτώση του, καθώς και την αδυναμία προστασίας της Χίου που οδήγησε στη σφαγή των κατοίκων της.

5.3. Οι Ελληνικές Τακτικές Δυνάμεις

Κοινό χαρακτηριστικό των αντιπάλων ήταν η οργάνωση ελάχιστων σύγχρονων τακτικών στρατευμάτων. Στους τακτικούς στρατούς της εποχής οι στρατιώτες παρατάσσονταν γραμμικά, έβαλαν ομαδικά και συντονισμένα, και εκτελούσαν κινήσεις ακριβείας, σε συνδυασμό με ισχυρές Μονάδες πυροβολικού και ιππικού. Χαρακτηριστικό των όπλων τους ήταν η προσθήκη της ξιφολόγχης, που τους έδινε πλεονέκτημα σε μάχες σώμα με σώμα, αλλά και στην αντιμετώπιση επιθέσεων του ιππικού. Οι τακτικές και τα όπλα αυτά πολλαπλασίαζαν την ισχύ πυρός και την αποτελεσματικότητα των Μονάδων.

Εικόνα 28:  Ο Ιερός Λόχος (Peter von Hess)

Σε ορισμένες περιπτώσεις οι Έλληνες προσπάθησαν να αντισταθμίσουν την οθωμανική υπεροχή σε πλήθος μαχητών, επιδιώκοντας την δημιουργία στρατευμάτων υψηλής επιχειρησιακής αξίας. Η πρώτη τακτική Μονάδα ήταν ο Ιερός Λόχος. Συγκροτήθηκε στις 3 Μαρτίου 1821 από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, στο Ιάσιο της Μολδαβίας. Αποτελούνταν από ένα τάγμα Πεζικού δυνάμεως 500 ανδρών, μία πυροβολαρχία (τεσσάρων πυροβόλων) και 200 ιππείς. Οι στρατιώτες του πολέμησαν γενναία αλλά με απειρία, και ο Ιερός Λόχος διαλύθηκε στις 8 Ιουνίου 1821 στη Μάχη του Δραγατσανίου.

Τον Ιούνιο του 1821 ο Δημήτριος Υψηλάντης ανέθεσε στον κορσικανικής καταγωγής, γεννημένο από Ελληνίδα μητέρα, φιλέλληνα Βαλέστ ή Βαλέστρα, την οργάνωση τακτικής Μονάδας 300 αντρών. Η Μονάδα αυτή απέτρεψε την απόβαση του τουρκικού στόλου στην Καλαμάτα και έδρασε επιτυχημένα σε μάχες στον Κορινθιακό, το Ναύπλιο και την Τρίπολη. Η Μονάδα διαλύθηκε τον Ιανουάριο του 1822, λόγω των απωλειών, της απειθαρχίας των άτακτων που συμπολεμούσαν και της απομάκρυνσης του Υψηλάντη. Ο Βαλέστρα στάλθηκε και στην Κρήτη για να εμπλουτίσει με τις χρήσιμες πρακτικές και την τεχνογνωσία επί του «τακτικού» τους επαναστάτες. Σκοτώθηκε σε μάχη κοντά στο Ρέθυμνο, στις 14 Απριλίου 1822.

Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στα επτανησιακά σώματα που επιχειρούσαν στην Πελοπόννησο. Οι άντρες των σωμάτων αυτών είχαν προϋπηρεσία στο βρετανικό στρατό και ήταν εκπαιδευμένοι στο τρόπο πολέμου με τακτικά στρατεύματα. Ταυτόχρονα τα εν λόγω Σώματα μπορούσαν να συνδυάσουν τον ανταρτοπόλεμο με την τακτική αντιπαράθεση, και ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικά, καλά οργανωμένα, και διέθεταν καλή επιμελητεία και πυροβολικό. Διαδραμάτισαν δε κύριο ρόλο στην εξουδετέρωση των Λαλαίων που θεωρούνταν «τα καλύτερα τουφέκια του Μοριά».

Στις 23 Απριλίου 1822 συγκροτήθηκε από την Κυβέρνηση Μαυροκορδάτου Σύνταγμα δύναμης 520 αντρών, εξοπλισμένο σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Στις τάξεις του είχαν προσχωρήσει αρκετοί φιλέλληνες. Το Σύνταγμα υπέστη μεγάλες απώλειες στη Μάχη του Πέτα στις 4 Ιουλίου 1822, κυρίως διότι δεν είχε την ευελιξία να προσαρμοστεί στις τακτικές των κλεφταρματολών, αλλά και να αντιληφθεί την αξία των τακτικών αυτών εναντίον υπέρτερου εχθρού. Στη συνέχεια πολέμησε στην Αθήνα και το Ναύπλιο, αλλά τελικά διαλύθηκε λόγω έλλειψης πόρων.

Η ανασύσταση της τακτικής δύναμης των 500 αντρών επαναλήφθηκε τον Ιούλιο του 1824, μέσω της οικονομικής ρευστότητας που παρείχετο από τη λήψη του αγγλικού δανείου. Το Μάιο του 1825 αποφασίστηκε η υποχρεωτική στρατολόγηση με κλήρο[3] μεταξύ των νέων 18 έως 30 ετών. Επίσης ανατέθηκε στο Γάλλο Συνταγματάρχη Φαβιέρο η συγκρότηση τακτικού Στρατού, το λεγόμενο και «Τακτικόν», το οποίο διέθετε δύναμη 4.000 άντρες, οργανωμένους σε 5 Τάγματα, 3 Ίλες Ιππικού και Πυροβολικό.

Παρά την έλλειψη πόρων, το «Τακτικόν» επιχείρησε να καταλάβει ανεπιτυχώς το φρούριο της Καρύστου. Στις 13 Δεκεμβρίου του 1826 διέσπασε τον οθωμανικό κλοιό της Ακρόπολης και ανεφοδίασε τους πολιορκημένους Έλληνες, με αποτέλεσμα να παραταθεί η ελληνική αντίσταση στην Αθήνα κατά 4 μήνες. Η χρησιμοποίηση του στη Χίο, το 1827 απέτυχε, διότι δεν είχε επιτευχθεί ο αποκλεισμός του νησιού από το ναυτικό.

Συνοπτικά, αν και τα τακτικού τύπου στρατεύματα απέδειξαν την αξία τους, η οργάνωσή τους ήταν δύσκολη λόγω έλλειψης πόρων, αλλά και του ανεξάρτητου χαρακτήρα των Ελλήνων και της δυσπιστίας τους σε ηγέτες ή αξιωματικούς που δεν είχαν αποδείξει την αξία τους στην μάχη. Πολλές φορές αυτή η δυσπιστία απεδείχθη σωστή με χαρακτηριστικό παράδειγμα την καταστροφική ήττα στον Ανάλατο (Άλιμο) στην Αττική μετά τον θάνατο του Καραϊσκάκη

Η έλευση του Καποδίστρια, τον Ιανουάριο του 1828, σηματοδότησε την ανασύσταση του Τακτικού, καθώς και την ανασυγκρότηση Ιππικού, Πυροβολικού και Μηχανικού. Επίσης δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα στην επιμόρφωση των στελεχών, με την ίδρυση σχολείων. Κορωνίδα αυτής της προσπάθειας ήταν η ίδρυση της Σχολής Ευελπίδων, του πρώτου ακαδημαϊκού ιδρύματος της σύγχρονης Ελλάδας.

Κεφάλαιο 6: Χαρακτηριστικές Φάσεις & Γεγονότα

6.1. Η περίοδος των επιτυχιών-1821-1823

Ένα μήνα μετά με την εξέγερση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, ξέσπασε η επανάσταση στον νότιο ελλαδικό χώρο, όπου οι συνθήκες ήταν περισσότερο ευνοϊκές για τους Έλληνες αλλά και σε όσες περιοχές ήταν δυνατή η εξέγερση και η καθήλωση των Οθωμανικών Δυνάμεων .

Εικόνα 29: Ο όρκος των αγωνιστών (Θεόδωρος Βρυζάκης)

Η Επανάσταση κηρύχτηκε τον Μάρτιο του 1821 στα Καλάβρυτα, την Πάτρα, την Καλαμάτα και τα Σάλωνα. Οι Τούρκοι οχυρώθηκαν στα κάστρα, ενώ οι επαναστατημένοι Έλληνες έλεγχαν τις ανοχύρωτες πόλεις, την ύπαιθρο και τα χωριά. Πολύ σύντομα, η Επανάσταση απλώθηκε στην υπόλοιπη Στερεά Ελλάδα, την Κρήτη, τα περισσότερα νησιά στο Αιγαίο και ορισμένες περιοχές στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και την Ήπειρο. Παράλληλα, οι θαλάσσιες δυνάμεις έδιναν τις δικές τους μάχες στις θάλασσες, συμμετείχαν σε πολιορκίες, προστάτευαν και ανεφοδίαζαν τις χερσαίες επιχειρήσεις.

6.2..Η περίοδος της κάμψης, 1824-1827

Τις νίκες των πρώτων χρόνων που οδήγησαν στην απελευθέρωση της Πελοποννήσου, της Στερεάς Ελλάδας και αρκετών νησιών στο Αιγαίο, διαδέχτηκε ο εθνικός διχασμός, οι τοπικιστικές αντιθέσεις και η πολιτική διαμάχη αναφορικά με τη δομή του νέου κράτους και τον διαμοιρασμό της εξουσίας. Ο δριμύς και καταστροφικός εμφύλιος πόλεμος των ετών 1824-25 έδωσε την ευκαιρία στον Ιμπραήμ της Αιγύπτου, που στο μεταξύ είχε συμπράξει με τον σουλτάνο Μαχμούτ Β,’ να ανακαταλάβει το μεγαλύτερο τμήμα της Πελοποννήσου, από τις καταπονημένες ελληνικές δυνάμεις και τον εξαθλιωμένο πληθυσμό . Παράλληλα, ο Κιουταχής σε συνεργασία με τον Ιμπραήμ, κατέλαβε τη δυτική Στερεά Ελλάδα και πολιόρκησε το Μεσολόγγι, οδηγώντας τους κατοίκους του στην απελπισμένη έξοδο. Μέσα σε κλίμα απελπισίας πραγματοποιήθηκε την άνοιξη του 1826 η Γ’ Εθνοσυνέλευση, με τους Έλληνες έτοιμους να αποδεχτούν έστω και κάποια αυτονομία μέσα στο Οθωμανικό κράτος. Ένα χρόνο αργότερα, η Εθνοσυνέλευση ψήφισε το «Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδος» και θέσπισε το αξίωμα του Κυβερνήτη..

Εικόνα 30: Η έξοδος του Μεσολογγίου (Θεόδωρος Βρυζάκης)

Μετά την πτώση της Ακρόπολης (Μάιος του 1827), στο μέτωπο του πολέμου η Ελληνική Επανάσταση φαινόταν σχεδόν καταδικασμένη. Η κακή έκβαση των πραγμάτων αποφεύχθηκε, λόγω της βοήθειας των Μεγάλων Δυνάμεων (Αγγλίας, Ρωσίας, Γαλλίας), οι οποίες είχαν υιοθετήσει πλέον μια ευνοϊκότερη στάση τόσο απέναντι στον Αγώνα των Ελλήνων όσο και στην προοπτική ενός αυτόνομου ελληνικού κράτους. Η αρχή της επίλυσης του «ελληνικού ζητήματος» επισφραγίστηκε με τη Συνθήκη του Λονδίνου στις 24 Ιουνίου 1827 που προέβλεπε τη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Η μη τήρηση των όρων της συνθήκης από την οθωμανοαιγυπτιακή πλευρά οδήγησε στη σύγκρουση του συμμαχικού στόλου με τον Ιμπραήμ στο λιμάνι του Ναβαρίνου, στις 8 Οκτωβρίου 1827, και την συντριβή του τελευταίου, που αποτελεί κομβικό γεγονός για την ελευθερία της Ελλάδας.

6.3. Η Καποδιστριακή περίοδος (1828-1832)

Ο Ιωάννης Καποδίστριας έφτασε στο Ναύπλιο τον Ιανουάριο του 1828, ως ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας. Ένας από τους πρωταρχικούς στόχους του ήταν η ανακατάληψη περιοχών της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας, προκειμένου να τις συμπεριλάβει στα όρια του νέου κράτους. Οι επιχειρήσεις ήταν επιτυχείς, με την τελευταία μάχη να δίνεται στην Πέτρα της Βοιωτίας το 1829.

Σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο, η περίοδος χαρακτηρίστηκε από τις έντονες διαβουλεύσεις αναφορικά με τον καθορισμό των συνόρων του νέου κράτους και την πολιτειακή του υπόσταση: αυτονομία ή ανεξαρτησία. Οι κύριοι παράγοντες για τον καθορισμό των συνόρων ήταν η κυριαρχία από στρατιωτικής πλευράς, η σημαντικά μεγαλύτερη αναλογία ελληνικού στοιχείου ως προς το οθωμανικό και η ύπαρξη φυσικών συνόρων (οροσειρές, ποτάμια, θάλασσες). Το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, το 1830, αναγνώρισε το Ελληνικό κράτος ως ανεξάρτητο, με μοναρχικό πολίτευμα και με τα βόρεια σύνορά του να ορίζονται στη γραμμή Αχελώου-Σπερχειού. Με το Πρωτόκολλο του 1832 το βόρειο όριο του νέου κράτους ορίστηκε στη γραμμή Αμβρακικού-Παγασητικού.

6.4. Η επανάσταση στη Μακεδονία

Παράλληλα με τις μάχες στη Νότια Ελλάδα, η επανάσταση ξέσπασε και στη Μακεδονία και υποστηρίχτηκε από την Θράκη , ως μέρος του ευρύτερου σχεδίου των Φιλικών για την επιτυχία του ξεσηκωμού. Τα Κέντρα Βάρους των Οθωμανών στη Μακεδονία συνοψίζονται στα εξής:

• Τα ισχυρά κέντρα Καβάλας, Θεσσαλονίκης και Βέροιας.
• Η γειτνίαση με σημεία συγκέντρωσης στρατευμάτων στην Ανατολική Θράκη.
• Οι πεδινές εκτάσεις, που δεν ευνοούσαν τον ανταρτοπόλεμο.
• Ο έλεγχος των διαβάσεων και των χερσαίων συγκοινωνιών.

Αποφασιστικά Σημεία, δηλαδή απαραίτητα βήματα για την επιτυχία της επανάστασης στη Μακεδονία ήταν:

• Η αποκοπή της συγκοινωνίας μεταξύ Οθωμανικών δυνάμεων και κέντρων.
• Η κατάληψη σημαντικών κέντρων.
• Η παρεμπόδιση ενισχύσεων.
• Η προστασία των επαναστατών από την θάλασσα.
• Η προσβολή των Οθωμανών από την θάλασσα.
• Ο ανεφοδιασμός δια θαλάσσης.

Μετά την έναρξη των μαχών στο Μοριά, οι Οθωμανοί έλαβαν προληπτικά μέτρα, με αποτέλεσμα την επιτάχυνση των ενεργειών για τον ξεσηκωμό. Αυτή πραγματοποιήθηκε σε τρεις φάσεις:

• Ξεκίνησε στις 17 Μαΐου 1821 στη Χαλκιδική, υπό τον Εμμανουήλ Παπά, ο οποίος εξαναγκάστηκε να επισπεύσει την έναρξη των επιχειρήσεων, λόγω των οθωμανικών μέτρων. Οι ελληνικές δυνάμεις τάχτηκαν στα περάσματα της Ρεντίνας, με σκοπό να αποκόψουν την Θεσσαλονίκη από την Καβάλα και την Κωνσταντινούπολη. Ταυτόχρονα επιτέθηκαν προς τη Θεσσαλονίκη. Χωρίς ενισχύσεις και αντιμετωπίζοντας ελλείψεις εφοδίων, οι Έλληνες αποκλείστηκαν στη Χαλκιδική και παρά τις προσπάθειες πλοίων από τα Ψαρά και την Αίνο της Θράκης ηττήθηκαν την 30η Οκτωβρίου 1821.
• Το Σεπτέμβριο του 1821 οι Κασομούλης και Υψηλάντης εκπόνησαν σχέδιο κατάληψης των Τεμπών, της γέφυρας του Αξιού και των στενών της Καστοριάς. Το σχέδιο βασιζόταν στους κλέφτες και αρματολούς του Ολύμπου, του Βερμίου και των Πιερίων. Οι επιχειρήσεις στην Πιερία διήρκεσαν από την 8η Μαρτίου μέχρι την 2α Απριλίου 1822. Τα ολιγάριθμα Σώματα δεν κατόρθωσαν να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα εφόδια και ενισχύσεις και διαλύθηκαν εύκολα.
• Στις 19 Φεβρουαρίου 1822 η επανάσταση ξέσπασε στη Βέροια, τη Νάουσα και την Έδεσσα, με ηγέτη τον Τάσο Καρατάσο. Οι Έλληνες κατέλαβαν το φρούριο της Βέροιας, όμως οι Οθωμανοί, με ενισχύσεις από τη Θεσσαλονίκη, τους εξόντωσαν την 9η Απριλίου 1822.

Εικόνα 31: Η Επανάσταση στην Μακεδονία

Τα αίτια αποτυχίας της επανάστασης στη Μακεδονία ήταν:

• Η έλλειψη ενιαίου σχεδιασμού.
• Η απουσία κεντρική αρχής και συντονισμού.
• Η απουσία αμοιβαίας υποστήριξης μεταξύ των στρατιωτικών Σωμάτων.
• Τα μεγάλα προβλήματα ανεφοδιασμού.
• Η εύκολη ενίσχυση των Οθωμανών από γειτονικά στρατιωτικά κέντρα.

Παρά την αποτυχία της, η επανάσταση στη Μακεδονία λειτούργησε ως αντιπερισπασμός, καθήλωσε σημαντικές οθωμανικές δυνάμεις, και έδωσε χρόνο στους επαναστάτες της Νότιας Ελλάδας να εδραιώσουν τον αγώνα τους.

Πολλοί Μακεδόνες και Θράκες μαχητές διέφυγαν νοτιότερα για να συνεχίσουν τον Αγώνα σε άλλες περιοχές (όπως στο Τρίκερι, τα Ψαρά, την Εύβοια, τη Στερεά Ελλάδα την Κρήτη κοκ).

6.5.   Η επανάσταση στην Κρήτη

      Στην απομονωμένη Κρήτη η επανάσταση αποφασίστηκε να κηρυχθεί στις 7 Απριλίου 1821, αν και η Φιλική Εταιρεία δεν είχε διείσδυση στην περιοχή. Αντικειμενικός Σκοπός των Ελλήνων ήταν η αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Στην Κρήτη, λόγω του ισχυρού οθωμανικού στοιχείου, οι Έλληνες είχαν υποστεί μεγάλες διώξεις, ο οθωμανικός πληθυσμός ήταν σχεδόν ισάριθμος με τον Ελληνικό και δεν υπήρχε οργανωμένο σύστημα προεστών όπως στην Πελοπόννησο.

Τα Κέντρα Βάρους των Οθωμανών ήταν:

• Τα ισχυρά κάστρα, πόλεις και οχυρά. Όπως φαίνεται στον ακόλουθο χάρτη, οι Οθωμανοί διέθεταν ισχυρά κάστρα και κουλέδες, δηλαδή μικρά οχυρά, με τα οποία έλεγχαν το νησί. Αντίθετα οι ελληνικοί πυρήνες αντίστασης ήταν ελάχιστοι
• Τα ισχυρά στρατεύματα, συνολικά 20.000 άντρες, που περιλάμβαναν και 4 Συντάγματα Γενίτσαρων δύναμης 11.000 αντρών.
• Η πληθυσμιακή εξισορρόπηση έναντι των Ελλήνων. Με τον όρο αυτό εννοείται ότι υπήρχε ισορροπία μεταξύ των πληθυσμών στο νησί (120.000 Οθωμανοί και 140.000 Έλληνες), σε σχέση με άλλες περιοχές, όπως π.χ. στην Πελοπόννησο, όπου το ελληνικό στοιχείο υπερτερούσε πληθυσμιακά σε αναλογία 10:1.

Εικόνα 32: Η Επανάσταση στην Κρήτη

Αποφασιστικά Σημεία για την επιτυχία της επανάστασης στην Κρήτη ήταν:

• Ο περιορισμός των Οθωμανών στα κάστρα.
• Η απόκτηση οπλισμού.
• Οι στρατιωτικές ενισχύσεις από την Ελλάδα.
• Η προβολή θαλάσσιας ισχύος στην ξηρά.
• Ο ανεφοδιασμός δια θαλάσσης.
• Η απαγόρευση ενισχύσεως των οθωμανικών δυνάμεων διά θαλάσσης από την Αίγυπτο

Κρίσιμες Τρωτότητες (αδυναμίες) των Ελλήνων ήταν:

• Η μικρή δύναμη μόλις 1.200 μαχητών και 20 μικρών πλοίων.
• Οι μεγάλες ελλείψεις σε ναυτικές δυνάμεις.
• Οι μεγάλες ελλείψεις σε οπλισμό.
• Οι δυσκολίες ανεφοδιασμού.
• Η έλλειψη εδαφικών ερεισμάτων. Ελάχιστοι ζούσαν ανεξάρτητοι ως κλέφτες, γνωστοί και ως Χαΐνηδες, στα Σφακιά και τα Λευκά Όρη.
• Η έλλειψη προπαρασκευής και κεντρικού συντονισμού, καθώς λόγω της ισχυρής οθωμανικής παρουσίας, η Φιλική Εταιρία δεν είχε επεκταθεί στο νησί.
• Η αδυναμία συγκέντρωσης από άλλες περιοχές σημαντικής ναυτικής δύναμης που είναι απαραίτητη για την υπεράσπιση της Επανάστασης από την θάλασσα και την ενίσχυση των δυνάμεων ξηράς στις επιχειρήσεις κατά οχυρών θέσεων και ισχυρών δυνάμεων.
• Οι έριδες και ασυμφωνίες των Οπλαρχηγών.

Η έναρξη της επανάστασης στην Πελοπόννησο οδήγησε προληπτικά τους Οθωμανούς της Κρήτης σε σκληρές διώξεις. Αρκετοί Έλληνες κατέφυγαν στα Σφακιά, όπου αποφάσισαν να κηρύξουν την Επανάσταση, στις 7 Απριλίου 1821.

Από την 14 Ιουνίου 1821 έως την 29 Αυγούστου 1821 οι Έλληνες κατάφεραν μερικές τοπικές επιτυχίες. Τον Οκτώβριο του 1821 και ύστερα από αίτημα των Κρητικών εκπροσώπων, η Φιλική Εταιρεία ανέλαβε την αρχηγία στέλνοντας στην Κρήτη τον Ρώσο Αξιωματικό ελληνικής καταγωγής Αφεντουλίεφ. Το 1822 οι Οθωμανοί κλείστηκαν στα κάστρα τους και τον Μάιο του 1822 ενισχύθηκαν από ισχυρό αιγυπτιακό στρατό και στόλο και έκτοτε η επανάσταση άρχισε να χάνει σημαντικό έδαφος.

Εικόνα 33: Η σφαγή των Χανίων (Hydacobe)

Στις 22 Μαΐου 1823 την αρχηγία ανέλαβε ο Υδραίος Μανώλης Τομπάζης, όμως οι ενισχύσεις από την Ελλάδα αποδείχτηκαν ανεπαρκείς. Η Κρήτη υποτάχτηκε τον Απρίλιο του 1824, μετά την πτώση των Σφακιών. Οι μεμονωμένες προσπάθειες αντίστασης συνεχίστηκαν μέχρι το 1830 σε μικρές εστίες, αλλά χωρίς επιτυχία.

Το φαινόμενο της επανάστασης στην Κρήτη ήταν μοναδικό, διότι συνέβη αυθόρμητα και ανεξάρτητα από κάθε άλλη δράση της επανάστασης. Τα αίτια αποτυχίας επανάστασης της ήταν:

• Η έλλειψη προετοιμασίας.
• Η δυσχέρεια βοήθειας από τις άλλες επαναστατημένες περιοχές με μαχητές, εξοπλισμό, εφόδια και πλοία.
• Η ασυντόνιστη δράση των Σωμάτων.
• Η δυσκολία απόκρυψης των σχεδίων των επαναστατών.
• Οι διαφωνίες μεταξύ των Οπλαρχηγών.
• Η μεγάλη πληθυσμιακή και στρατιωτική ισχύς των Οθωμανών στο νησί και η ενίσχυση από την Αίγυπτο.

Η Κάσος συμμετείχε στις επιχειρήσεις με όλα τα πλοία της ωστόσο δεν ήταν αρκετά για να γείρουν την πλάστιγγα υπέρ των Επαναστατών. Οι Φιλέλληνες και η Διασπορά προσπάθησαν να εφοδιάσουν τους Κρητικούς με ότι χρειάζονταν αλλά οι ελλείψεις ήταν τεράστιες και οι επιχειρήσεις διεξάγονταν. Χαρακτηριστικά, ο πλούσιος Έλληνας έμπορος Βαρβάκης αγόρασε και μετέφερε 1000 τουφέκια και πυρομαχικά στην Κρήτη από την Μασσαλία. Ο Καποδίστριας επιδίωξε να συμπεριλάβει την Κρήτη στις περιοχές του νέου Ελληνικού Κράτους, αλλά οι συνθήκες τόσο στο νησί όσο και διεθνώς δεν ήταν ευνοϊκές. Οι Κρητικοί θα έπρεπε να περιμένουν σχεδόν έναν αιώνα για να ενωθούν με την Ελλάδα.

6.6. Χαρακτηριστικές Μάχες & Γεγονότα στη Νότιο Ελλάδα

6.6.1.  Μάχη Βασιλικών

Με τις μάχες στην Αλαμάνα (23 Απριλίου 1821), στο Χάνι της Γραβιάς (8 Μαΐου) και στα Βρυσάκια της Εύβοιας (15 Ιουλίου) οι Έλληνες επιχείρησαν να ανακόψουν την κάθοδο των Τούρκων στην Πελοπόννησο και τελικά κατόρθωσαν να τους καθηλώσουν στη Βοιωτία, όπου περίμεναν ενισχύσεις. Τον Αύγουστο του 1821 οι Οθωμανοί οργάνωσαν νέα, ενισχυμένη εκστρατεία κατά της Πελοποννήσου. Μια δύναμη από 8.000 ενόπλους και 1.000 άμαξες, με επικεφαλής τον Μπεϊράν Πασά, κατέβηκε από τη Λάρισα και στρατοπέδευσε στη Λαμία, ενώ μία άλλη από 4.000 άνδρες με επικεφαλής τον Μαχμούτ πασά της Δράμας στρατοπέδευσε στο Δομοκό. Το σχέδιο των Οθωμανών ήταν οι δυνάμεις αυτές, αφού ενωθούν με τις δυνάμεις του Κιοσέτ Μεχμέτ πασά και του Ομέρ Βρυώνη, να προελάσουν στην Πελοπόννησο και να λύσουν την πολιορκία της Τρίπολης.

Ο Δυοβουνιώτης προέβλεψε σωστά και προέκρινε την οχύρωση του στενού των Βασιλικών, με το σκεπτικό ότι το ιππικό και οι δυσκίνητες άμαξες με τα εφόδια που μετέφερε η στρατιά του Μπεϊράν δεν ήταν δυνατόν να περάσουν από το εναλλακτικό πέρασμα της Φοντάνας (οι δύο οδικές επιλογές φαίνονται στο σχεδιάγραμμα της επόμενης σελίδας). Ο ίδιος σχεδίασε το κλείσιμο των στενών με 1.000 άντρες, ενώ είχε και εφεδρεία 600 αντρών.

Ο Μπεϊράν προσπέρασε τους άνδρες του Δυοβουνιώτη που ήταν κρυμμένοι σε δασώδη περιοχή στην είσοδο του στενού (θέση 1) και συγκρούστηκε με τους άνδρες του Κοντοσόπουλου και του Τράκα (θέση 2), οι οποίοι και υποχώρησαν παρασέρνοντας τις οθωμανικές δυνάμεις νοτιότερα. Τότε ο Δυοβουνιώτης επιτέθηκε στην οπισθοφυλακή των Οθωμανών, εγκλωβίζοντάς τους. Ο εχθρικός στρατός, αντιμετωπίζοντας τον κίνδυνο ολοκληρωτικής καταστροφής μέσα στην κοιλάδα, υποχώρησε άτακτα με μεγάλες απώλειες, χάνοντας το 1/3 της δύναμής του και σημαντικά εφόδια.

Εικόνα 34: Η Μάχη των Βασιλικών

Η εν λόγω μάχη ήταν μια χαρακτηριστική «βαθιά ενέδρα», με τακτικά επιλεγμένες θέσεις, και ελιγμό προσέλκυσης του εχθρού (τυρί) σε οργανωμένη περιοχή καταστροφής (φάκα). Είχε σωστή εκτίμηση πληροφοριών σε συνδυασμό με γνώση εδάφους που οδήγησε στην πρόβλεψη του εχθρικού τρόπου ενέργειας.

Το επιχειρησιακό αποτέλεσμα ήταν η καταστροφή μεγάλου τμήματος της Τουρκικής Στρατιάς, ενώ το στρατηγικό ήταν η ακύρωση του Οθωμανικού σχεδίου για την αντιμετώπιση της επανάστασης, επιτρέποντας την επίτευξη του Ελληνικού στρατηγικού ΑΝΣΚ, την εδραίωση της επανάστασης στην Πελοπόννησο.

6.6.2.  Σχέδιο Κατάληψης της Τρίπολης

Από τις πρώτες μέρες του εθνικού ξεσηκωμού, ο Κολοκοτρώνης υποστήριζε ότι πρώτα πρέπει να επικεντρωθούν στην πολιορκία και άλωση της Τρίπολης, αντίθετα με τους υπόλοιπους  καπεταναίους και προεστούς που επιθυμούσαν να πολιορκηθούν πρώτα και σταδιακά οι παραλιακές πόλεις και οχυρά, επειδή η Τρίπολη κατείχε στρατηγική θέση και ήταν το διοικητικό, στρατιωτικό και πληθυσμιακό κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Μοριά. Η κατάληψη της δημιουργούσε τετελεσμένα υπέρ της επανάστασης, εξουδετέρωνε τη μεγαλύτερη τοπική εχθρική απειλή και επέφερε ψυχολογικό αποτέλεσμα στους Τούρκους των υπόλοιπων κάστρων και πόλεων ανυψώνοντας το ηθικό των Ελλήνων και τη πίστη τους στην τελική νίκη.

Σχεδίασε την πολιορκία και την ξεκίνησε σχεδόν μόνο με το δικό του σώμα, δημιουργώντας μια θηλιά στρατοπέδων σε στρατηγικά σημεία στα γύρω υψώματα (πράσινο χρώμα), ώστε να απομονώσει την πόλη και τον κάμπο, να απαγορεύσει την προσέγγιση ενισχύσεων, να ελέγχει τις κινήσεις μέσα στον κάμπο της Τρίπολης και εντοπίζοντας κάθε προσπάθεια προσβολής ενός στρατοπέδου, να στέλνει δυνάμεις από τα άλλα στρατόπεδα είτε για ενίσχυση, είτε για πλαγιοκόπηση των Οθωμανών. Με αυτή τη στρατηγική και μετά τις νίκες στο Λεβίδι, στο Βαλτέτσι, στα Βέρβαινα και στα Δολιανά, οι Έλληνες μπόρεσαν να προωθήσουν τις θέσεις τους (μπλε χρώμα) και να σφίξουν περισσότερο τον κλοιό φέροντας τους Τούρκους σε δυσμενή θέση.

Στον χάρτη που ακολουθεί (Εικόνα 35) αποτυπώνεται ο αγώνας γύρω από την Τρίπολη, με τις θέσεις των ελληνικών στρατοπέδων, τις προωθήσεις των επαναστατικών στρατευμάτων, τις επιχειρήσεις των Οθωμανών, καθώς και τις μάχες που έλαβαν χώρα για την κατάληψη της εν λόγω πόλης.

Εικόνα 35: Σχέδιο κατάληψης της Τρίπολης

6.6.2.1.  Μάχη Λεβιδίου

Η μάχη στο Λεβίδι πραγματοποιήθηκε στις 14 Απριλίου 1821και αποτέλεσε το εφαλτήριο της πτώσης της Τρίπολης. Μέχρι τότε οι Έλληνες άπειροι οι περισσότεροι από μάχες (άκαπνοι) διέλυαν τα στρατόπεδά τους στην θέα οθωμανικών δυνάμεων. Τη νύχτα της 13ης προς τη 14η Απριλίου, αναχώρησαν από την Τρίπολη περίπου 3.000 Τούρκοι πεζοί και ιππείς, με στόχο την ανακατάληψη της περιοχής. Μόλις πληροφορήθηκαν την επικείμενη άφιξη του οθωμανικού στρατού, οι Έλληνες ζήτησαν βοήθεια από τα γειτονικά στρατόπεδα και έπιασαν τις εισόδους του Λεβιδίου, ώστε να εμποδίσουν τους Τούρκους να μπουν στο χωριό.

Το πρωί της 14ης Απριλίου, αρκετοί ‘Έλληνες πανικοβλήθηκαν στη θέα των Οθωμανών και εγκατέλειψαν τις θέσεις τους καταφεύγοντας στο βουνό. Ο Στριφτόμπολας με 70 άνδρες αποφάσισε να δώσει τη μάχη εντός του χωριού. Η τακτική επιλογή για αγώνα εντός κατοικημένου τόπου όπως θα λέγαμε σήμερα, αφενός αφαίρεσε το επιχειρησιακό πλεονέκτημα του τουρκικού ιππικού και αφετέρου ανάγκασε τις πολυπληθείς τουρκικές δυνάμεις σε χρονοβόρα μάχη με πολλές απώλειες από σπίτι σε σπίτι, δίνοντας την ικανότητα για αποτελεσματικότερη άμυνα με λιγότερες δυνάμεις. Παράλληλα οι αμυνόμενοι με την εφαρμογή αυτής της τακτικής κέρδισαν χρόνο, μέχρι να καταφτάσουν ενισχύσεις από τα γειτονικά ελληνικά στρατόπεδα. Η τακτική απέδωσε και οι Οθωμανοί οπισθοχώρησαν προς την Τρίπολη.  

6.6.2.1.  Μάχη στο Λάλα

Πριν την κύρια προσπάθεια για την κατάληψη της Τριπόλεως, έπρεπε να αντιμετωπιστεί η απειλή των Λαλαίων[4]. Το Λάλα είναι χωριό της ορεινής Ηλείας, όπου εξισλαμισμένοι Αλβανοί με μεγάλη οικονομική και στρατιωτική δύναμη κυριαρχούσαν σε όλη την Ηλεία.

Στο στρατόπεδο των Ελλήνων επικρατούσαν δύο απόψεις όσον αφορά στην αντιμετώπιση των Λαλαίων. Οι Επτανήσιοι, οι οποίοι αποτελούσαν την πιο οργανωμένη στρατιωτική δύναμη, με 500 άντρες και κανόνια, ήθελαν να επιτεθούν αμέσως εναντίον τους, ενώ οι ντόπιοι προτιμούσαν να περιμένουν την κατάλληλη ευκαιρία. Οι Λαλαίοι προσπάθησαν να κερδίσουν χρόνο κυκλοφορώντας φήμες ότι ήταν έτοιμοι να παραδοθούν, αλλά παράλληλα ζήτησαν ενισχύσεις από τον Γιουσούφ Πασά της Πάτρας. Στις 13 Ιουνίου 1821 1000 Λαλαίοι και 1.500 Οθωμανοί χτύπησαν τις θέσεις των Επτανησίων, με στόχο να αποσπάσουν τα κανόνια τους και να τους εξουδετερώσουν. Ακολούθησε μάχη σώμα με σώμα στην οποία επικράτησαν οι επαναστάτες γεγονός που ανάγκασε τις δυνάμεις του Γιουσούφ να υποχωρήσουν και τους Λαλαίους την επομένη να αναχωρήσουν για την Πάτρα όπου και ενίσχυσαν την φρουρά.

Ο κεφαλλονίτης αρχηγός των επτανησιακών σωμάτων Ανδρέας Μεταξάς διακρίθηκε τόσο στη μάχη όσο και στις διαβουλεύσεις πριν τη μάχη. Τραυματίστηκε όμως και στα δύο χέρια και έτσι δεν μπορούσε πλέον να πολεμήσει. Γι’ αυτό, έκτοτε, ασχολήθηκε με την πολιτική. Διετέλεσε το 1822 υπουργός Πολέμου προϊστάμενος «Φροντιστηρίου των Στρατιωτικών» επί Καποδίστρια, έλαβε μέρος στην επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου και πήρε από τον Όθωνα εντολή σχηματισμού κυβέρνησης με σκοπό την προετοιμασία για την ψήφιση του Συντάγματος. Ήταν ο πρώτος αρχηγός Κυβερνήσεως στην Ελλάδα που έλαβε τον τίτλο του Πρωθυπουργού.

Οι Έλληνες πυρπόλησαν το χωριό (πάνω από χίλια σπίτια όπως θα κάνουν αργότερα οι Τούρκοι στο Σούλι), θέτοντας τέλος στην επιβολή των Λαλαίων στην περιοχή και εξασφαλίζοντας τα νώτα των ελληνικών δυνάμεων στην Τρίπολη.

6.6.2.2.  Γράνα

Οι πολιορκημένοι Οθωμανοί επιχειρούσαν συχνές εξόδους από την Τρίπολη προς εξεύρεση εφοδίων. Η προσπάθεια των Ελλήνων να τους σταματήσουν απαιτούσε την προώθηση σε θέσεις εγγύτερα της πόλης, όμως αυτό δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί λόγω έλλειψης πυροβολικού. Ο Κολοκοτρώνης διέταξε να ανοιχθεί χαράκωμα (γράνα όπως ήταν η ονομασία της εποχής) βάθους ενός μέτρου, πλάτους δύο και μήκους 700 μέτρων, που ολοκληρώθηκε, μέσα σε τρεις ημέρες. Προς την πλευρά της πόλης, η γράνα είχε τη μορφή αναχώματος. Σκοπός ήταν η αναχαίτιση των οθωμανικών εξορμήσεων, η αποτροπή της προσπάθειας διαφυγής ή ενισχύσεων και η ενθάρρυνση των Ελλήνων να κατεβούν στην πεδιάδα γύρω από την Τρίπολη. Στις 10 Αυγούστου έγινε μάχη των Ελλήνων με δύο Τουρκικά τμήματα, που βρίσκονταν εκατέρωθεν της γράνας, ενός που είχε περάσει σε αναζήτησή τροφής και ενός άλλου που ήρθε από την Τρίπολη για να διευκολύνει την επιστροφή του πρώτου. Έτσι οι Έλληνες βρέθηκαν στη μέση με τον Κολοκοτρώνη να διατάζει να πολεμήσουν «πλάτη με πλάτη» εντός του  ορύγματος της γράνας, αντιμετωπίζοντας και τα δύο μέτωπα.

Εικόνα 36: Μάχη χαρακωμάτων – Γράνα

Οι Οθωμανοί υπέστησαν σημαντικές απώλειες, ενώ καίριο πλήγμα ήταν η αδυναμία πλέον εξεύρεσης προμηθειών από τα γύρω χωριά καθώς ο κλοιός είχε στενέψει. Επιπλέον, οι Έλληνες πλησίασαν λίγο μακρύτερα από την απόσταση βολής κανονιού από το τείχος της πόλης, σκάβοντας γράνες και σε άλλα σημεία γύρω από αυτήν. Στις 23 Σεπτεμβρίου του 1821 η Τρίπολη με αποτέλεσμα να εδραιωθεί η επανάσταση στην Πελοπόννησο.

Η άλωση της Τρίπολης δημιούργησε ένα φαινόμενο «ντόμινο» στα κατεχόμενα από τους Τούρκους κάστρα. Ειδικά η φρουρά της Πάτρας επιδίωξε να παραδοθεί στον Κολοκοτρώνη γιατί τηρούσε τις «μπέσες» δηλαδή τις συμφωνίες με τους πολιορκημένους, όπως είχε γίνει και στην Τρίπολη που ο Κολοκοτρώνης είχε συνοδεύσει προσωπικά τα τμήματα που του είχαν παραδοθεί. Ισχυροί παράγοντες όμως,  έκαναν ότι μπορούσαν για να αποτρέψουν την παράδοση, φοβούμενοι την περαιτέρω ενίσχυση του ήδη ισχυρού γοήτρου του Κολοκοτρώνη. Όταν τελικά του ανέθεσαν την πολιορκία της Πάτρας, η οποία είχε στο μεταξύ ενισχυθεί και οι Οθωμανοί διοικητές της δεν επιθυμούσαν πλέον να παραδοθούν, η Διοίκηση φρόντισε να μην έχει ικανό αριθμό στρατού και εφοδίων για να την εκπορθήσει. Η περίπτωση της Πάτρας που μαζί με το Ρίο και το Αντίρριο ήταν σημαντικότατα για την επικοινωνία των οθωμανικών δυνάμεων μεταξύ Πελοποννήσου και Δυτικής Ελλάδος, αποτελεί μία χαρακτηριστική περίπτωση και δυστυχώς όχι η μοναδική, χαμένης ευκαιρίας που θα μπορούσε εκμεταλλευόμενη κατάλληλα, να έχει οδηγήσει σε ευνοϊκή κατάληξη της επαναστάσεως, νωρίτερα και υπό καλύτερους όρους.

6.6.3.  Μάχη στα Δερβενάκια

Το 1822 η τουρκική αντίδραση εκδηλώθηκε στη βάση του παρακάτω σχεδίου: «Επέμβαση με δύο στρατιές, από τις οποίες η μία θα καταλάμβανε την Ανατολική και η άλλη την Δυτική Στερεά. Κατόπιν και οι δύο θα εισέβαλλαν στην Πελοπόννησο». Η καταστολή της Επανάστασης ανατέθηκε στον Μαχμούτ Πασά Δράμαλη. Χωρίς να συναντήσει αντίσταση στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα, ο Δράμαλης με 25.000 άνδρες προέλασε ταχύτατα και στις 6 Ιουλίου του 1822 στρατοπέδευσε στην Κόρινθο. Μόλις μαθεύτηκε ότι ο Δράμαλης με τον στρατό του πλησιάζει στο Άργος, και ότι λύθηκε η πολιορκία του Ναυπλίου, Κυβέρνηση και βουλευτές αναχώρησαν από το Άργος για τους Μύλους και από εκεί στα πλοία.

Μπροστά στον τρόμο που προκαλούσε η στρατιά του Δράμαλη, ο Κολοκοτρώνης με την τακτική της «καμένης γης[5]», κατόρθωσε να μετατρέψει το πλεονέκτημα της μεγάλης και ισχυρής στρατιάς του Δράμαλη σε μειονέκτημα, χρησιμοποιώντας το ίδιο το μέγεθος της εναντίον της, δημιουργώντας σοβαρό επισιτιστικό πρόβλημα. Με κατάληψη στρατηγικών θέσεων στην Αργολίδα (κυριότερη απ’ όλες ήταν η Λάρισα, η αρχαία Ακρόπολη του Άργους), και άμυνα σε αυτές με συνεχή επαφή και παρεμπόδιση των εχθρικών κινήσεων, πέτυχε την «έρπουσα» προώθηση του Δράμαλη και την εμπλοκή του σε έναν «αγώνα τριβής» που δούλευε υπέρ των Ελλήνων, καθώς κάθε καθυστέρηση σήμαινε μεγαλύτερο επισιτιστικό και εφοδιαστικό πρόβλημα για την Οθωμανική στρατιά.

Ο Κολοκοτρώνης κατόρθωσε να περιορίσει τον στρατό του Δράμαλη στην Αργολίδα, ματαιώνοντας την πορεία του προς την Τρίπολη τον ανάγκασε να πάρει την απόφαση επιστροφής στην Κόρινθο. Το σχέδιο υποχώρησης του Δράμαλη έγινε αντιληπτό από τον Κολοκοτρώνη και παρά τις διαφωνίες των προκρίτων, έσπευσε να καταλάβει τις στενές διαβάσεις που οδηγούσαν από το Άργος στην Κόρινθο, με 2.500 άνδρες.

Εικόνα 37: Η Μάχη των Δερβενακίων

Στις 26 Ιουλίου 1822 στα στενά των Δερβενακίων, οι Τούρκοι έχασαν πάνω από 3.000 άνδρες. Ο Δράμαλης και οι εναπομείναντες άνδρες του προσπάθησαν να διαφύγουν την επομένη από την κλεισούρα του Αγιονορίου. Όμως, ο Νικηταράς, ο Υψηλάντης και ο Παπαφλέσσας ήταν εκεί και προκάλεσαν νέες απώλειες στον Δράμαλη στις 28 Ιουλίου. Η σωστή στρατηγική επιλογή έμμεσης αντιμετώπισης του Δράμαλη, η ακριβής επιχειρησιακή εκτίμηση του εχθρικού τρόπου ενεργείας (επιστροφή στην Κόρινθο και όχι προέλαση στην Τρίπολη), ο εντοπισμός και η επιχειρησιακή εκμετάλλευση της ευκαιρίας που δόθηκε στους Έλληνες[6], η άριστη τακτική εκτέλεση της ενέδρας (και μάλιστα διαδοχικών ενεδρών σε κάθε οδό διαφυγής), οδήγησε στην αποτυχία του Τουρκικού σχεδίου καταστολής της επανάστασης.

Η οθωμανική στρατιά έχασε, καθ’ όλη τη διάρκεια της εκστρατείας στην Πελοπόννησο, περίπου το ένα πέμπτο της αρχικής δύναμης, σχεδόν το σύνολο του πολεμικού της υλικού και το μεγαλύτερο μέρος των υποζυγίων και των αλόγων, ωστόσο οι απώλειες θα μπορούσαν να αναπληρωθούν. Όμως το ψυχολογικό αποτέλεσμα ήταν τόσο βαρύ που χρειάστηκαν σχεδόν δύο χρόνια και αλλαγή στρατηγικής από την Πύλη για την επόμενη Οθωμανική ενέργεια εναντίον των Ελλήνων.

6.6.4.  Η Πυρπόληση της  οθωµανικής Ναυαρχίδας στη Χίο

Στις 6 Ιουλίου 1822 πυρπολήθηκε η οθωµανική Ναυαρχίδα έξω από το λιµάνι της Χίου, η οποία ήταν ένα από τα ισχυρότερα και πολυτιμότερα πλοία του στόλου.

Εικόνα 38: Πυρπόληση της οθωμανικής Ναυαρχίδας (Νικηφόρος Λύτρας)

Η πυρπόληση ήταν η απάντηση των επαναστατών στην καταστροφή της Χίου η οποία έπληξε ένα από τα Επαναστατικά Κ.Β. που εστιάζονταν στον τομέα της θέλησης.

Μέσω της πυρπόλησης  της ναυαρχίδας επλήγη ένα από τα Κ.Β. του αντιπάλου, καθώς απωλέσθη σχεδόν το σύνολο των υψηλό- βαθμών Αξιωματικών και Επιτελών του οθωμανικού στόλου συμπεριλαμ- βανομένου του Καπουδάν Πασά (Αρχηγού του Ναυτικού), καταστρά- φηκε μία από τις πολυτιμότερες μονάδες του στόλου και καταρρακώθηκε το ηθικό των Οθωμανών. Η σφαγή της Χίου και η ανατίναξη της οθωμανικής ναυαρχίδας συγκαταλέγονται στα σημεία καμπής του αγώνα, διότι συνετέλεσαν στην μεταστροφή του κλίματος της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης υπέρ της επανάστασης. Με την ανατίναξη της ναυαρχίδας εκτός των Οθωμανών, έχασαν τη ζωή τους και αρκετοί Ευρωπαίοι Αξιωματούχοι, οι οποίοι αν και Χριστιανοί παρευρίσκονταν επί της ναυαρχίδας, στους εορτασμούς για το μπαϊράμι.

6.6.5.  Η Ναυμαχία των Σπετσών

Η ναυμαχία των Σπετσών πραγματοποιήθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 1822. Στόχος των Οθωμανών ήταν:

• Η καταστροφή των Σπετσών που αποτελούσε Επαναστατικό Κ.Β., καθώς ήταν μία από τις τρείς κύριες βάσεις του επαναστατικού ναυτικού.
• Ο ανεφοδιασμός της στρατιάς του Δράμαλη από θαλάσσης που αποτελούσε Οθωμανικό ΑπΣ.
• Ο ανεφοδιασμός του Ναυπλίου, που αποτελούσε Οθωμανικό ΑπΣ, το οποίο πολιορκείτο από τους Επαναστάτες.

Η ήττα των Οθωμανών στην ναυμαχία των Σπετσών οδήγησε στη διάλυση της στρατιάς του Δράμαλη λόγω έλλειψης εφοδίων, στην παράδοση της Οθωμανικής Φρουράς του Ναυπλίου, καθώς και στον αποκεφαλισμό του Οθωμανού Ναυάρχου από τον Σουλτάνο.

6.6.6.  Τα γεγονότα στη Δυτική Ελλάδα

Μετά την εξουδετέρωση του Αλή Πασά από τον Χουρσήτ, τον Ιανουάριο του 1822, οι Οθωμανοί ετοιμάστηκαν να εκστρατεύσουν στο Μοριά με δύναμη 36.000 Τουρκαλβανών. Οι Τσάμηδες σύμμαχοί τους φοβούνταν τους Σουλιώτες και, προκειμένου να μην αφήσει εκκρεμότητες, ο Χουρσήτ τους πρότεινε συνθήκη ειρήνης. Όταν οι Σουλιώτες αρνήθηκαν τους πολιόρκησε.

Οι Σουλιώτες ζήτησαν ενισχύσεις από την Πελοπόννησο και οι Επαναστάτες ανταποκρίθηκαν, καθώς μια εκστρατεία στην Ήπειρο εξυπηρετούσε την επανάσταση, διότι θα ανακοπτόταν η πορεία των Τούρκων προς την Αιτωλοακαρνανία, ενώ η επανάσταση θα εδραιωνόταν στο Μοριά. Η εκστρατεία ανατέθηκε στο Μαυροκορδάτο, που στερείτο στρατιωτικής γνώσης, ενώ το στράτευμα απαρτιζόταν από ετερόκλητα σώματα, κλεφταρματολών, φιλελλήνων και ενός μικρού τακτικού σώματος. Οι ασυντόνιστες κινήσεις, η ανεξάρτητη δράση και η έλλειψη εφοδίων και τα τακτικά λάθη οδήγησαν γρήγορα τις ελληνικές δυνάμεις σε αποσύνθεση και τους Σουλιώτες να διαπραγματευθούν την εγκατάλειψη της πατρίδας τους στην οποία μόλις είχαν επιστρέψει.

Οι δυνάμεις του Μαυροκορδάτου αφού υπέστησαν ήττα στην περιοχή της Πλάκας, στις 22 Ιουνίου 1822, απώλεσαν και τα λίγα πλοία που είχαν στον Αμβρακικό. Αντί να αποφασιστεί η υποχώρηση, οι ελληνικές δυνάμεις παρασύρθηκαν σε αγώνα φθοράς έναντι ισχυρότερης δύναμης. Στο Κομπότι διεξήχθη αγώνας σε κατοικημένους τόπους, όπου 150 αγωνιστές αντιμετώπισαν 1.000 Τουρκαλβανούς. Την κατάσταση έσωσε η ενίσχυση από άλλα στρατιωτικά σώματα. Η περίπτωση είναι παρόμοια με τη μάχη σε κατοικημένους τόπους στο Λεβίδι.

Εικόνα 39: Οι συγκρούσεις στη Δυτική Ελλάδα

Η επιμονή των φιλελλήνων να πολεμήσουν σε μάχη εκ παρατάξεως έναντι ισχυρότερου εχθρού, οδήγησε στη Μάχη του Πέτα, στις 4 Ιουλίου 1822. Στο Πέτα σημειώθηκε διχογνωμία για το σχέδιο μάχης, διότι οι Φιλέλληνες ήθελαν να πολεμήσουν ανοιχτά χωρίς προφυλάξεις, ενώ οι Έλληνες σύστηναν ταμπούρια και λήψη θέσης μάχης στα υψώματα, προκειμένου να αποφύγουν το οθωμανικό ιππικό. Χαρακτηριστική ήταν η φράση του Ιταλού Τορέλλα, ο οποίος είπε ότι «εμείς έχουμε τα στήθη μας για προχώματα». Ο Κιουταχής εκμεταλλεύτηκε τις αδράνειες, την αδυναμία συντονισμού μεταξύ τακτικών και άτακτων στρατευμάτων και τα τακτικά λάθη των Επαναστατών, με αποτέλεσμα η ελληνική δύναμη 2.000 αντρών να διαλυθεί από τους 8.000 Τουρκαλβανούς.

Στη συνέχεια οι Οθωμανοί πολιόρκησαν το Μεσολόγγι για τρεις μήνες, με δύναμη 12.000 άντρες, έναντι 1.700 Ελλήνων. Τα Χριστούγεννα του 1822 οι Οθωμανοί υπό τους Κιουταχή και Ομέρ Βρυώνη έλυσαν την 1^η πολιορκία του Μεσολογγίου, μετά από αποτυχημένη έφοδο. Τα στρατεύματα αυτά δεν καταδιώχθηκαν από ελληνικές δυνάμεις και κατόρθωσαν να απαγκιστρωθούν, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιηθούν εκ νέου σε επόμενες επιχειρήσεις στη Στερεά Ελλάδα.

Τα γεγονότα του 1822 στη Δυτική Ελλάδα αποτέλεσαν χαμένες ευκαιρίες για την περαιτέρω εδραίωση της Επανάστασης στη Ρούμελη και την Ήπειρο και στέρησαν σημαντικές δυνάμεις από τον αγώνα.

6.6.7.  Ναυμαχία του Γέροντα

Ο Ιμπραήμ ακολουθώντας το στρατηγικό σχέδιο του Σουλτάνου, που αποσκοπούσε στην καταστολή[7] της επανάστασης μέσω της ταυτόχρονης επίθεσης του Κιουταχή από το βορά και του Ιμπραήμ από το νότο, χρησιμοποίησε στην κίνησή του από την Αλεξάνδρεια προς την Πελοπόννησο, ως ενδιάμεσους σταθμούς την Αλικαρνασσό της Μικράς Ασίας και τη Σούδα της Κρήτης.

Εικόνα 40: Οι ναυτικές επιχειρήσεις του ενωμένου Οθωμανοαιγυπτιακού Στόλου

Ο προβληματισμός του Ιμπραήμ έγκειτο στην ασφαλή μεταφορά ενός στρατεύματος 26.000 ανδρών και 2.000 αλόγων, συνοδευόμενων από τα αντίστοιχα εφόδια και πυρομαχικά, εντός 300 μεταγωγικών πλοίων, τα οποία προστατεύονταν από 100 Πολεμικά. Ο Ελληνικός Στόλος διέθετε 70 πλοία. Οι αντίπαλοι πραγματοποίησαν από τον Αύγουστο έως το Νοέμβριο του 1824 μια σειρά συμπλοκών στα Δωδεκάνησα και το Κρητικό Πέλαγος, στις οποίες συγκαταλέγεται και η ναυμαχία του Γέροντα, με αποτέλεσμα την πρόκληση σημαντικότατων απωλειών στις ενωμένες δυνάμεις των Τούρκων και Αιγυπτίων που ανέρχονται σε 12.000 νεκρούς και 4.000 αιχμαλώτους. Στις παραπάνω απώλειες συνυπολογίζονται και οι θάνατοι λόγω ασθενειών των οθωμανοαιγυπτιακών στρατευμάτων, τα οποία ήταν εφοδιασμένα μόνο με καλοκαιρινό ιματισμό, καθώς ο Ιμπραήμ στο σχεδιασμό του εκτιμούσε ότι τα στρατεύματά του θα αποβιβάζονταν στην Πελοπόννησο εντός ενός μήνα και όχι σε επτά, με αποτέλεσμα την απουσία τόσο χειμερινών στολών, όσο και των απαιτούμενων ποσοτήτων τροφίμων. Από ελληνικής πλευράς οι απώλειες ήταν ελάχιστες, ενώ παράλληλα διασώθηκε και η ιδιαίτερα δραστήρια Σάμος που, υπό τον Λυκούργο Λογοθέτη, αποτελούσε Επαναστατικό ΑπΣ.

Λίγο πριν την έναρξη της ναυμαχίας του Γέροντα, η οποία πραγματοποιήθηκε στο στενό μεταξύ Καλύµνου και Μικρασιατικών παραλίων στις 29 Αυγούστου 1824, ο ελληνικός στόλος ακινητοποιήθηκε λόγω νηνεμίας. Τότε ο Μιαούλης έδωσε εντολή να ρυμουλκηθούν τα πλοία με βάρκες έξω από το στενό, για να βρουν ευνοϊκό άνεμο. Παράλληλα απέστειλε πυρπολικά για την διάσπαση της διάταξης του οθωμανοαιγυπτιακού Στόλου, ο οποίος για να τα αντιμετωπίσει διέλυσε τον σχηματισμό του. Ακολούθως, βρίσκοντας ευνοϊκό άνεμο ο ελληνικός στόλος διείσδυσε στις γραμμές του εχθρικό στόλου που δεν είχε προλάβει ακόμα να ανασυνταχθεί προκαλώντας μεγάλες απώλειες. Αν η ναυμαχία δινόταν κατά παράταξη ο Ελληνικός Στόλος δεν θα είχε καμία ελπίδα επικράτησης.

Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Γάλλου Ναυάρχου Edmond Jurien de la Graviere, ο οποίος δήλωσε για τη ναυμαχία τα εξής: «Η παγκόσμια Ναυτική ιστορία ίσως να µην έχει σελίδα περισσότερο ενδιαφέρουσα από αυτήν, για ένα ναυτικό».

Η Ναυμαχία του Γέροντα αποτέλεσε μία μεγάλη νίκη, ενώ και στην συνέχεια ο ενωμένος ελληνικός στόλος κατάφερε να νικήσει τον οθωμανοαιγυπτιακό Στόλο σε άλλες δύο ναυμαχίες στην Σούδα και στο Ηράκλειο, εμποδίζοντας την αποβίβαση των στρατευμάτων του Ιμπραήμ στην Σούδα. Όταν στα μέσα του Νοεμβρίου του 1824, ο ελληνικός στόλος επέστρεψε στις βάσεις του λόγω οικονομικών προβλημάτων και εκτέλεσης επισκευών, ο αιγυπτιακός στόλος ανασυντάχθηκε και αναδιοργανώθηκε στην Ρόδο στο τέλος Νοεμβρίου. Μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου οι αιγυπτιακές δυνάμεις αποβιβάσθηκαν στην Κρήτη[8] και προετοιμάσθηκε η εισβολή στην Πελοπόννησο. Τελικά, τον Φεβρουάριο του 1825 ο Ιμπραήμ διεκπεραιώνεται στη Μεθώνη της Πελοποννήσου, που αποτελούσε οθωμανικό προγεφύρωμα και είχε παραμείνει στα χέρια των Οθωμανών .

Εικόνα 41: Η Ναυμαχία του Γέροντα

Η εν λόγω ναυμαχία αποτέλεσε Σημείο Καμπής του αγώνα, καθώς εάν είχε ηττηθεί ο ελληνικός στόλος, η επανάσταση θα είχε σβήσει πριν προλάβουν να επέμβουν οι Ευρωπαίοι και η ναυμαχία του Ναβαρίνου δεν θα είχε γίνει ποτέ. Η ναυμαχία του Γέροντα καθυστέρησε επί επτάμηνο την αποβίβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο (όπως παρομοίως καθυστέρησαν οι Γερμανοί στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο την επίθεσή τους στη Ρωσία, λόγω της ελληνικής αντίστασης). Όμως το γεγονός αυτό δεν έτυχε κατάλληλης εκμετάλλευσης από τους επαναστάτες, ούτως ώστε να οργανωθούν καλύτερα για την αντιμετώπιση του Ιμπραήμ στη στεριά.

Από την εν λόγω ναυμαχία μας έχει κληροδοτηθεί η φράση «μου έκανε τα νεύρα τσατάλια» (μου κατέστρεψε τα νεύρα) από το όνομα της βραχονησίδας της Μικράς Ασίας Τσατάλ, εγγύς της οποίας πραγματοποιήθηκε η ναυμαχία.

Χρήζει δε επισήμανσης το γεγονός ότι την χρονική περίοδο που αναλύουμε ο ελληνικός στόλος πολεμούσε επί επτά συνεχόμενους μήνες με το σύνολο των δυνάμεών του. Λόγω λανθασμένων αποφάσεων της τότε Κυβερνώσας ομάδας (μην ξεχνάμε ότι ο 2ος και καταστροφικός εμφύλιος βρίσκεται στην κορύφωσή του αυτή την περίοδο), έχουν χαθεί η Κάσος και τα Ψαρά με μεγάλο μέρος των πλοίων και των πληρωμάτων τους. Δηλαδή ο ελληνικός στόλος έχει χάσει δύο προκεχωρημένες βάσεις στον χώρο των επιχειρήσεων και σημαντικό αριθμό μονάδων και πληρωμάτων. Ως εκ τούτου, με στρατηγικούς όρους, ο ελληνικός στόλος στερείται πλέον της κρίσιμης μάζας και των ναυτικών βάσεων, που απαιτούνται για να αντιμετωπιστεί η συνολική οθωμανικοαιγυπτιακή απειλή και να συντηρηθεί αποτελεσματικός ο ρυθμός μάχης σε βάθος χρόνου. Παρόλο που έχει βγει νικητής ο ελληνικός στόλος επιδεικνύοντας μαχητική ανωτερότητα, είναι υποχρεωμένος να αποσυρθεί στα μέσα Νοεμβρίου για επισκευές, αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο μάχης στον αντίπαλο.

6.6.8. Προσπάθεια πυρπόλησης του Αιγυπτιακού ναυστάθμου της Αλεξάνδρειας

Παράλληλα με τα τεκταινόμενα στο πεδίο επιχειρήσεων του Νοτίου Αιγαίου και του Κρητικού Πελάγους, που αναλύθηκαν στην προηγούμενη παράγραφο, επισημαίνεται και η προσπάθεια του Κανάρη να πυρπολήσει τον Αιγυπτιακό στόλο μέσα στο λιµάνι της Αλεξάνδρειας τον Ιούλιο του 1825, που αποτελούσε Οθωμανικό Κ.Β. Αν και αποτυχημένη, καταδεικνύει την εξαιρετική τακτική που υιοθετήθηκε, κατά την οποία, ως παραπλάνηση υψώθηκαν Ρωσικές σηµαίες στα ελληνικά πλοία, καθώς αυτά προσέγγιζαν το λιμένα της Αλεξάνδρειας. Σε περίπτωση επιτυχούς κατάληξης της επιχείρησης θα αποστερείτο ο Ιμπραήμ από κρίσιμες εφεδρείες στην εκστρατεία του στην Πελοπόννησο. Αντίστοιχη καταδρομική επιχείρηση επαναλήφθηκε 2 έτη αργότερα πάλι με τον Κανάρη επικεφαλής, όπου για ακόμα μία φορά ο αντίθετος άνεμος απέτρεψε την επιτυχία του εγχειρήματος.

Τέλος τον Μάρτιο του 1826 καταστρώθηκε σχέδιο δημιουργίας δεύτερου μετώπου έναντι του Ιμπραήμ στον Λίβανο, μέσω της ενίσχυσης του επαναστατικού κινήματος του Λιβανέζου Εμίρη Μπεσίρ, με τη συμμετοχή δεκατεσσάρων ελληνικών πλοίων. Το εν λόγω σχέδιο το οποίο ήταν απότοκο ιδιωτικής πρωτοβουλίας, τελικά δεν καρποφόρησε διότι στερούνταν ελληνικής νομιμοποίησης από την επαναστατική αρχή, που αποτελούσε όρο απαράβατο του Εμίρη για να συνδράμει με μέσα και δυνάμεις στην υλοποίηση του όλου εγχειρήματος.

6.6.9.  Μάχη στους Μύλους της Λέρνης

Στις αρχές του Φεβρουαρίου του 1825 ο Ιμπραήμ ανεμπόδιστος αποβίβασε τα πρώτα του τμήματα στην Μεσσηνία καθώς η Μεθώνη και η Κορώνη παρέμεναν πάντα στους Οθωμανούς. Σταδιακά αφού εδραιώθηκε, επιδόθηκε με πολύ γρήγορο ρυθμό στην καταστολή της επανάστασης, καταλαμβάνοντας πόλεις που είχαν απελευθερωθεί με μεγάλη προσπάθεια από τους επαναστάτες, με χαρακτηριστικότερη αυτή της Τρίπολης. Η πρώτη ήττα του Ιμπραήμ, ύστερα από επανειλημμένες νίκες του  κατά των ελληνικών στρατευμάτων στην Πελοπόννησο, ήταν στους Μύλους, ενώ το σημείο καμπής για να λυθεί το στρατηγικό αδιέξοδο που είχε φέρει η παρουσία του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο ήλθε πολύ αργότερα με την ναυμαχία του Ναβαρίνου.

Συγκεκριμένα ο Ιμπραήμ μετά τις μάχες στο Κρεμμύδι, το Μανιάκι και την Τραμπάλα, κατόρθωσε να εδραιώσει τη θέση του στην Πελοπόννησο, επιτυγχάνοντας τον επιχειρησιακό του στόχο με  την κατάληψη της Τριπόλεως. Έχοντας επιβληθεί στα πεδία των μαχών φάνταζε ανίκητος στα μάτια των Ελλήνων. Χαρακτηριστικά, ο Κολοκοτρώνης μετά την μάχη της Τραμπάλας (5 έως 7 Ιουνίου 1825), είπε χαρακτηριστικά για τον Ιμπραήμ: «Ο Μπραΐμης δεν έμοιαζε με τους Τούρκους Πασάδες. Είναι Στρατηγός της επιστήμης με επιτελείς και άφθονα πολεμικά μέσα». Επόμενός του στόχος ήταν το Ναύπλιο.

Στους Μύλους της Λέρνης[9], επτά χιλιόμετρα νότια του Άργους, υπήρχαν μεγάλα αποθέματα δημητριακών, τα οποία είχε συγκεντρώσει εκεί η κυβέρνηση για τον εφοδιασμό του στρατού του Κολοκοτρώνη. Οι Μύλοι λειτουργούσαν ως επίνειο της Τριπόλεως, και ήταν φυσικά οχυρή θέση, καθώς περιβαλλόταν από ελώδη περιοχή, ενώ  προσφερόταν ως εξαιρετική θέση για την υπεράσπιση του Ναυπλίου. Η σπουδαιότητα των Μύλων οφειλόταν επίσης στο ότι από εκεί θα μετέφεραν νερό στο Ναύπλιο, στην περίπτωση που ο Ιμπραήμ κατέστρεφε το υδραγωγείο της πόλης. Παρόλα αυτά, η περιοχή ήταν ανοχύρωτη.

Στους Μύλους έδρασαν ο Υψηλάντης, ο Μακρυγιάννης και ο Μαυρομιχάλης με δύναμη 500 ανδρών και την υποστήριξη από τα πυροβόλα τριών πολεμικών βρικίων. Ο Άγγλος ναύαρχος Χάμιλτον και ο Γάλλος Δε Ριγνύ παρακολουθούσαν τις προετοιμασίες οχυρώσεων και αργότερα την εξέλιξη της μάχης. Μάλιστα ο Μακρυγιάννης φαίνεται να απάντησε σε παρατήρηση του Δε Ριγνύ ότι οι θέσεις άμυνας είναι αδύνατες, λέγοντας: «μπορεί να είναι αδύνατες οι θέσεις και εμείς, είναι όμως δυνατός ο θεός που μας προστατεύει και παρηγορούμαστε μ’ έναν τρόπο, ότι η τύχη έχει τους Έλληνες πάντοτε ολίγους και όταν οι λίγοι πάρουν την απόφαση να πεθάνουν, λίγες φορές χάνουν και πολλές κερδίζουν».

Εικόνα 42: Η Μάχη στους Μύλους της Λέρνης

Στις 13 Ιουλίου 1825 οι Αιγύπτιοι εξαπέλυσαν γενική επίθεση. Τρεις φορές όρμησαν εναντίον της δεξιάς πτέρυγας των Ελλήνων, αλλά και τις τρεις φορές απωθήθηκαν. Στη διάρκεια της μάχης οι Έλληνες παρατηρώντας την αδράνεια των αντιπάλων στρατιωτών χωρίς τους επικεφαλής, επικέντρωσαν τα πυρά τους εναντίον των αξιωματικών  των Αιγυπτίων,  αποσυντονίζοντας τις επιθέσεις τους. Ο Ιμπραήμ αναγκάστηκε τελικά να υποχωρήσει προς την Τρίπολη και εν συνεχεία να σπεύσει σε βοήθεια του Κιουταχή στο Μεσολόγγι. Η μάχη των Μύλων ήταν η πρώτη μεγάλη νίκη των Ελλήνων κατά του Ιμπραήμ και του τακτικού του στρατού, έπειτα από συνεχείς ήττες, ενώ απέτρεψε και την κατάληψη του Ναυπλίου.

Μέσω αυτής της μάχης οι επαναστάτες συνειδητοποίησαν πως οι μόνες διαθέσιμες επιλογές στη σύγκρουσή τους με τα στρατεύματα του Ιμπραήμ ήταν δύο: οι τακτικές ανταρτοπολέμου εναντίον απομονωμένων μικρών εχθρικών δυνάμεων και οι αντιμετώπιση των Αιγυπτίων από φυσικά οχυρές θέσεις, χάρη στις οποίες θα αντισταθμίζονταν τα πλεονεκτήματα που ο τακτικός στρατός του αντιπάλου διέθετε στη μάχη κατά παράταξη. Έτσι, ενώ η επανάσταση είχε σχεδόν καμφθεί, οι αιφνιδιαστικές νυχτερινές επιθέσεις, οι ενέδρες από οχυρές θέσεις, οι επιχειρήσεις δολιοφθοράς σε εφοδιοπομπές, στάθηκαν ικανές να περιορίσουν την ορμή του Ιμπραήμ κερδίζοντας πολύτιμο χρόνο.

Ο Αιγύπτιος Στρατηγός  προσπάθησε να προκαλέσει τον Κολοκοτρώνη σε μια αποφασιστική μάχη στέλνοντάς του  επιστολή στην οποία τον χαρακτήριζε δειλό. Ο Γέρος του Μωριά απάντησε: «Δεν μπορείς να κάνεις τον παλικαρά σέρνοντας μαζί σου τόσο ασκέρι και τα επιτελεία και την επιστήμη της Ευρώπης. Αν είσαι πραγματικά παλικάρι, όπως μου γράφεις, πάρε όσους ανθρώπους σου θελήσεις, να πάρω και εγώ άλλους τόσους και έλα να κάνουμε δίκαιο πόλεμο. Ή αν αγαπάς πάλι έλα μονάχος σου εσύ και μονάχος μου εγώ να μετρηθούμε»!

Εν κατακλείδι, εκείνη η εποχή χαρακτηρίζεται από στρατηγικό αδιέξοδο. Ο Ιμπραήμ επικρατούσε στρατιωτικά αλλά δεν εξάλειψε την Επανάσταση. Από ελληνικής πλευράς αν και δεν σημειώθηκε κάποια αποφασιστική νίκη εναντίον του Iμπραήμ, εν τούτοις επιτεύχθηκαν νίκες που εμπόδισαν την επίτευξη των στόχων του (κατάληψη Μάνης) και ανέτρεψαν τη στρατηγική του. Η διατήρηση των εστιών αντίστασης επέτρεψε τη συνέχιση αναζήτησης λύσης του ελληνικού ζητήματος στο διπλωματικό πεδίο, κερδίζοντας χρόνο για τις απαραίτητες ζυμώσεις, που οδήγησαν αφενός στη συνθήκη του Λονδίνου και τη ναυμαχία του Ναβαρίνου και αφετέρου σε οικονομική αιμορραγία για την οθωμανική πλευρά. Ωστόσο, περισσότερος χρόνος σήμαινε και περισσότερη εξαθλίωση του πληθυσμού και καταστροφή της γης της Πελοποννήσου και της οικονομίας της, που ήταν ήδη εξαθλιωμένη από τον εμφύλιο πόλεμο, καθώς ο Ιμπραήμ είχε συμπεριλάβει στους αντικειμενικούς του σκοπούς την καταστροφή των περιοχών και του πληθυσμού που υποστήριζε τους επαναστάτες, όπως συχνά γίνεται στις επιχειρήσεις κατά ανταρτικών στρατιωτικών δυνάμεων. Το σύνθημα της Επανάστασης «Ελευθερία ή Θάνατος» χαρακτήριζε με ακρίβεια αυτό το στρατηγικό αδιέξοδο.

6.6.10.  Απόπειρα αιχμαλωσίας του Ιμπραήμ

Το 1827 ο Ιμπραήμ κυριαρχούσε στην Πελοπόννησο, ενώ ο Κιουταχής στη Ρούμελη. Το Μάιο οι επαναστάτες επιχειρώντας να πλήξουν καίρια ένα από τα Οθωμανικά Κ.Β., σχεδίασαν να αιχμαλωτίσουν τον Ιμπραήμ. Μία μοίρα σκαφών του επαναστατικού στόλου κινήθηκε εναντίον σκαφών του αιγυπτιακού στόλου που συνόδευαν τον Ιμπραήμ, καθώς αυτός βρισκόταν εν πλω, παραπλέοντας τα ύδατα της βορειοδυτικής Πελοποννήσου. Ο Αιγύπτιος στρατηγός πρόλαβε μόλις την τελευταία στιγμή να αποβιβαστεί στην ξηρά διαφεύγοντας την σύλληψη.

6.6.11.  Η Ναυμαχία της Αγκάλης (Ιτέα)

Στις 17 Σεπτεμβρίου 1827 έλαβε χώρα η Ναυμαχία της Αγκάλης, κατά την οποία το ατμοκίνητο ΚΑΡΤΕΡΙΑ κατέστρεψε 9 αντίπαλα πλοία με ισάριθμες βολές πυροβόλων, σε αντίθεση με τον καταιγισμό πυρός που απαιτείτο μέχρι τότε.

Εικόνα 43: Το ΚΑΡΤΕΡΙΑ στη ναυμαχία της Αγκάλης

Επίσης αποκατέστησε την επικοινωνία των επαναστατικών τμημάτων Πελοποννήσου και Στερεάς Ελλάδας που αποτελούσαν Επαναστατικό ΑπΣ, ενώ παράλληλα εξόργισε τον Ιμπραήμ, ο οποίος αποφάσισε να σπάσει την ανακωχή που επιβαλλόταν από τη Συνθήκη του Λονδίνου και να εφοδιάσει την Πάτρα, στέλνοντας ισχυρή μοίρα πλοίων, παρά την υπόσχεση που είχε δώσει στον Βρετανό Ναύαρχο Κόδριγκτον. Βρετανική μοίρα πλοίων την Αιγυπτιακή Μοίρα αναγκάζοντας τα πλοία να επιστρέψουν στο Ναβαρίνο. Η εν λόγω ναυμαχία όξυνε τις σχέσεις του Ιμπραήμ, με τον Κόδριγκτον, με αποτέλεσμα οι «διαφορές» τους να λυθούν λίγο αργότερα στο Ναβαρίνο με την πανωλεθρία του οθωμανοοαιγυπτιακού Στόλου.

Αυτής της ναυμαχίας είχε προηγηθεί η καταστροφή του Γαλαξιδίου 6 έτη νωρίτερα την 22α Σεπτεμβρίου 1821, μετά από κοινή βρετανική και οθωμανική δράση. Οι Οθωμανοί επιδόθηκαν σε σφαγή των ηλικιωμένων κατοίκων του Γαλαξιδίου που είχαν παραμείνει στις εστίες τους, ενώ κατέσχεσαν τα 34 μεγαλύτερα πλοία από το στόλο του Γαλαξιδίου και όλα τα άλλα τα έκαψαν. Όμως έξι χρόνια αργότερα, οι γεωπολιτικές επιδιώξεις και τα συμφέροντα των Βρετανών είχαν αντιστραφεί, με αποτέλεσμα την συμμετοχή τους στη ναυμαχία του Ναβαρίνου.

6.6.12.  Η Ναυμαχία του Ναβαρίνου

Η Συνθήκη του Λονδίνου του 1827 όριζε ότι σε περίπτωση που κάποιο από τα εμπλεκόμενα μέρη διέκοπτε την ανακωχή, στόλος αποτελούμενος από πολεμικά πλοία της Βρετανίας, Γαλλίας και Ρωσίας θα παρεμβάλλονταν μεταξύ των αντιμαχομένων, ενώ παράλληλα θα απέφευγαν οι ναυτικές πολεμικές μοίρες των Μεγάλων Δυνάμεων να εμπλακούν σε εχθροπραξίες. Χρησιμοποιώντας τη σύγχρονη ορολογία, οι οδηγίες αναφέρονταν σε επιβολή της ειρήνης (peace enforcement) και όχι σε επίτευξη της ανακωχής (peacemaking). Ο συμμαχικός στόλος, που υπερτερούσε στους τομείς της πειθαρχίας και της εκπαίδευσης, διέθετε συνολικά 27 πλοία έναντι του τριπλάσιου αριθμητικά στόλου του Ιμπραήμ.

Στις 20 Οκτωβρίου 1827 οι σύμμαχοι εισήλθαν στον κόλπο του Ναβαρίνου όπου ναυλοχούσε ο Στόλος του Ιμπραήμ, με σκοπό τη στενότερη επιτήρησή του. Σποραδικά πυρά Αιγυπτίων σκοπευτών και κινήσεις πυρπολικών εναντίων του Βρετανικού Στόλου έδωσαν το έναυσμα της ναυμαχίας, κατά την οποία απωλέσθησαν τουλάχιστον 6.000 άνδρες, καθώς και τα 2/3 του Στόλου του Ιμπραήμ, με αποτέλεσμα να εξουδετερωθεί η μεγαλύτερη στρατηγική απειλή κατά της Επανάστασης. Ο Συμμαχικός Στόλος απώλεσε 174 άνδρες και δεν έχασε πλοία.

Εικόνα 44: Η Ναυμαχία του Ναβαρίνου (Abroise Garneray)

Μετά τη ναυμαχία, η Γαλλία και η Ρωσία χαιρέτισαν την νίκη του συμμαχικού στόλου με ενθουσιασμό, ενώ η Βρετανία χαρακτήρισε την ναυμαχία «ατυχές και απαίσιο γεγονός». Οι δε Οθωμανοί ζήτησαν αποζημίωση από τις συμμαχικές κυβερνήσεις για την καταστροφή του Στόλου τους.

6.6.13.  Η Μάχη της Πέτρας

Το καλοκαίρι του 1829, η Πελοπόννησος και μεγάλο μέρος της Στερεάς Ελλάδας είχαν απελευθερωθεί. Τη διακυβέρνηση των περιοχών αυτών είχε αναλάβει με απόφαση της Εθνοσυνέλευσης ο Ιωάννης Καποδίστριας. Πρώτο του μέλημα ήταν η δημιουργία τακτικού στρατού και η εκκαθάριση της Στερεάς Ελλάδας από τις δυνάμεις των Οθωμανών. Ο Καποδίστριας γνώριζε την αξία στο διπλωματικό τραπέζι των τετελεσμένων γεγονότων και γνώριζε ότι στο μελλοντικό ελληνικό κράτος θα συμπεριλαμβάνονταν όσες περιοχές θα είχαν απελευθερωθεί δι’ ιδίων δυνάμεων.

Τον Αύγουστο του 1829 οι Οθωμανοί συγκέντρωσαν τις δυνάμεις τους για να τις οδηγήσουν στην Αδριανούπολη, ώστε να αντιμετωπίσουν τους Ρώσους. Ο Υψηλάντης έστησε ενέδρα στην οθωμανική στρατιά που αποτελούνταν από 7.000 στρατιώτες στη στενή δίοδο της Πέτρας, μεταξύ Θήβας και Λιβαδειάς (η λίμνη Κωπαΐδα έφτανε μέχρι το βράχο της φωτογραφίας) . Ήταν μία από τις ελάχιστες φορές που οι Έλληνες παρουσίασαν τακτικό στρατό αποτελούμενο από 4.000 άνδρες. Ο Υψηλάντης δημιούργησε οχυρώματα και τα χαράματα της 12ης Σεπτεμβρίου οι Τούρκοι προσπάθησαν να τα διασπάσουν. Οι Τουρκαλβανοί ήταν οι πρώτοι που υποχώρησαν παρασύροντας και τους υπόλοιπους Οθωμανούς, που κινδύνευαν να περικυκλωθούν.

Αν και το αποτέλεσμα της μάχης ήταν μικρό από τακτικής απόψεως, επηρέασε σε σημαντικό βαθμό το ηθικό της οθωμανικής δύναμης. Την επομένη της μάχης οι Οθωμανοί πρότειναν συνθηκολόγηση, προκειμένου να περάσουν προς τη Θράκη. Οι επαναστάτες δέχθηκαν, υπό τον όρο να τους παραδοθεί η περιοχή από τη Λιβαδειά ως τις Θερμοπύλες και την Αλαμάνα. Έπειτα από διαπραγματεύσεις που κράτησαν όλη τη μέρα, η συνθήκη υπογράφηκε τη νύχτα της 13ης προς τη 14η Σεπτεμβρίου. Η Μάχη της Πέτρας έχει ιδιαίτερη αξία, διότι ήταν η πρώτη και μοναδική φορά κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του ’21, που οθωμανική στρατιά συνθηκολόγησε και παρέδωσε έδαφος εγγράφως.

Η μάχη της Πέτρας ήταν η τελευταία μάχη της επαναστάσεως και ουσιαστικά η τελευταία μάχη των επιχειρήσεων που διεξήγαγε με ταχύ ρυθμό η ελληνική Κυβέρνηση υπό τον Καποδίστρια, για να δημιουργήσει όσο πιο πολλά τετελεσμένα, εν όψει των διεργασιών στο Λονδίνο στις αρχές του 1830, σκοπεύοντας να συμπεριλάβει και την Στερεά στα εδάφη του νέου κράτους. Με την πτώση του Μεσολογγίου, τον θάνατο του Καραϊσκάκη, την ήττα στον Ανάλατο και την παράδοση της Ακροπόλεως πριν την άφιξη του Καποδίστρια, η Στερεά βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Οθωμανών. Η αρχική βρετανική θέση ήταν η Ελλάδα να περιλαμβάνει μόνο την Πελοπόννησο και τις κοντινές νήσους και σε κάθε περίπτωση όχι την δυτική Στερεά, καθώς ήταν απέναντι από την Επτάνησο. Από την άφιξή του Καποδίστρια τον Ιανουάριο του 1828 οι επαναστάτες προσπάθησαν να δημιουργήσουν εδαφικά τετελεσμένα στην Στερεά και στην Κρήτη, στην πρώτη επιτυχημένα στην δεύτερη δυστυχώς χωρίς επιτυχία. 

Κεφάλαιο 7: Συμπεράσματα

Τα κύρια σημεία που προέκυψαν από την ανάλυση των στρατιωτικών επιχειρήσεων της Επαναστάσεως από γεωπολιτική, στρατηγική, επιχειρησιακή και τακτική πλευρά και συνοψίζονται ως ακολούθως:

Απόφαση για την Επανάσταση των Ελλήνων

Η Επανάσταση του 21 ήταν επιλογή της Φιλικής Εταιρείας για την ανεξαρτησία των Ελλήνων και βασιζόταν σχεδόν αποκλειστικά στις δυνάμεις του έθνους σε αντίθεση με τις άλλες διαθέσιμες λύσεις που ήταν ή η ομαλή εκ των έσω άλωση των ελληνικών περιοχών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ή πιθανή επέμβαση της Ρωσίας για δημιουργία Αυτόνομων περιοχών στην Βαλκανική στις οποίες σταδιακά θα περιλαμβανόταν και η Ελλάδα.

Το σχέδιο της Φιλικής Εταιρείας

Το σχέδιο προέβλεπε να προηγηθεί επανάσταση στην Μολδοβλαχία υπό την ηγεσία του Αλεξάνδρου Υψηλάντη, παραπλανώντας τους Οθωμανούς ότι πρόκειται για κύρια προσπάθεια υποκινούμενη και υποστηριζόμενη από την Ρωσία.

Η επανάσταση στην Πελοπόννησο, που ήταν η καταλληλότερη περιοχή για να εδραιωθεί η επανάσταση, ήταν η κύρια προσπάθεια και εκδηλώθηκε ένα σχεδόν μήνα μετά ενώ μέχρι τον Ιούλιο του 1821 η επανάσταση είχε κηρυχθεί από όλες σχεδόν τις περιοχές στην Ελλάδα.

Επιδίωξη των Φιλικών ήταν η εδραίωση μίας επαναστατικής κυβερνήσεως de facto, ώστε η Ελληνική Επανάσταση να αναγνωρισθεί από τις άλλες χώρες της Ευρώπης υπό την πίεση της κοινής γνώμης

Οι ναυτικές δυνάμεις των νησιών και ναυτικών πόλεων (Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά, Κάσος, Γαλαξίδι, Αίνος κοκ), ήταν απαραίτητες για την επανάσταση, με αποστολή να προστατεύουν τις επαναστατημένες περιοχές από θαλάσσης, να προστατεύουν τον ανεφοδιασμό των επαναστατών από θαλάσσης, να εμποδίζουν τον οθωμανικό Στόλο να ανεφοδιάσει τις οθωμανικές δυνάμεις και κάστρα και να εμποδίζουν τον οθωμανικό στόλο να ανακτήσει τις επαναστατημένες περιοχές

Στην στεριά η κύρια προσπάθεια ήταν η εκπόρθηση των κάστρων και προπυργίων των Οθωμανών μέσω πολιορκίας και ο έλεγχος των περασμάτων, ώστε να μην μπορεί ο Οθωμανικός Στρατός να ενισχύσει τους πολιορκημένους ή να ανακαταλάβει τις επαναστατημένες περιοχές.

Διεθνές Περιβάλλον

Το διεθνές περιβάλλον ήταν ιδιαίτερα δυσμενές για τους επαναστάτες. Τα ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη επιθυμούσαν διατήρηση του status quo. Τηρούσαν δε ίσες αποστάσεις, ή και ευνοϊκή ουδετερότητα προς τους Οθωμανούς, ενώ δεν έλειψαν οι περιπτώσεις που συνεργάζονταν μαζί τους.

Συμμετοχή

Στην επανάσταση συμμετείχαν με μαχητές, χρήματα και υποστήριξη και περιοχές που δεν ήταν δυνατόν να επαναστατήσουν, περιοχές που η επανάσταση δεν κατάφερε να ριζώσει, ή περιοχές που βρίσκονταν υπό βρετανική κατοχή, όπως τα Επτάνησα, η Κρήτη, το Σούλι, η Θεσσαλία, η Μακεδονία, η Θράκη, η Ήπειρος κοκ.

Στην επανάσταση συμμετείχαν ιδιαίτερα ενεργά και μαζικά γυναίκες, τόσο στο πεδίο της μάχης ως ηγέτες και ως πολεμιστές, όσο και στην υποστήριξη των επιχειρήσεων και της πολεμικής προετοιμασίας.

Οι Φιλέλληνες και οι Έλληνες από πιο «εξευρωπαϊσμένες» περιοχές όπως οι Επτανήσιοι, συμμετείχαν μαζικά στην επανάσταση, τόσο από το εξωτερικό, όσο και επί του πεδίου της μάχης και συνεισέφεραν μεταξύ άλλων άγνωστες στους Επαναστάτες τεχνικές και μεθόδους διεξαγωγής πολέμου όπως πχ το πυροβολικό, η χρήση τακτικών σχηματισμών, η χρήση ατμόπλοιου με ειδικά βλήματα πυροβολικού, ιατρική επί του πεδίου της μάχης κοκ.

Συγκριτικά Ισχυρά Σημεία – Αδυναμίες Ελληνικών – Οθωμανικών Δυνάμεων

Στις αδυναμίες των επαναστατών στην ξηρά συμπεριλαμβάνονταν η έλλειψη πόρων, τακτικού στρατεύματος πεζικού, πυροβολικού, ιππικού, μηχανικού, οργανωμένης επιμελητείας και ενιαίας οργανώσεως στην διεύθυνση, συντονισμό και υποστήριξη των επιχειρήσεων.

Στις αδυναμίες των επαναστατών στην θάλασσα συμπεριλαμβανόταν η έλλειψη ισχυρών πλοίων για διεξαγωγή μαχών εκ παρατάξεως, η έλλειψη ενιαίας οργανώσεως για διεύθυνση, οργάνωση, συντονισμό των επιχειρήσεων και χρημάτων για την υποστήριξη των μονάδων του Στόλου.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία αντιμετώπιζε σοβαρά εσωτερικά προβλήματα και απειλές στα εξωτερικά σύνορά της. Ωστόσο παρέμενε ένα ισχυρό κράτος σε μέσα και πόρους, σε σχέση με τους επαναστάτες. Την πλάστιγγα έγειρε ακόμα περισσότερο υπέρ του Σουλτάνου, η εμπλοκή των τακτικού τύπου αιγυπτιακών δυνάμεων υπό τον Ιμπραήμ.

Οι επαναστατημένοι Έλληνες υπερείχαν στον ασύμμετρο πόλεμο, είχαν καλύτερη γνώση του πεδίου επιχειρήσεων, είχαν αποκτήσει πολεμική εμπειρία, είτε ως κλέφτες και αρματολοί, είτε υπηρετώντας σε ευρωπαϊκούς στρατούς, είτε αντιμετωπίζοντας πειρατές, είτε από την διάσπαση θαλάσσιων αποκλεισμών κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων.

Η συντριπτική υπεροχή των οθωμανικών Δυνάμεων σε μέσα και πόρους οδήγησε τους επαναστάτες στην υιοθέτηση έμμεσης στρατηγικής, ανταρτοπολέμου, τακτικών ενέδρας, μαχών σε στενά και περιορισμένα ύδατα και χρήση πυρπολικών, όπως και την υιοθέτηση καινοτομίας, με την χρήση για πρώτη φορά στην ιστορία ατμόπλοιου σε πολεμικές επιχειρήσεις, με χρήση πρωτοποριακών βλημάτων.

Εξέλιξη του Σχεδίου – Στρατηγική – Διεξαγωγή Επιχειρήσεων

Έγιναν μεγάλες προσπάθειες ώστε να μην δοθούν αφορμές για στρατιωτική επέμβαση της Ιεράς Συμμαχίας προς όφελος του Σουλτάνου και να γίνει αντιληπτό ότι η επανάσταση ήταν εθνική.

Η δράση των Σουλιωτών στην Ήπειρο κράτησε ανοιχτό το μέτωπο μεταξύ Αλή Πασά και Χουρσήτ Πασά, ώστε να μην στραφεί ο Χουρσήτ στην Πελοπόννησο.

Η επανάσταση στην Μακεδονία και στην Θράκη απασχόλησε σημαντικές δυνάμεις του Σουλτάνου κατά την πρώτη φάση της επαναστάσεως.

Η απόφαση του Σουλτάνου να μην διακινδυνεύει τον Στόλο του έδωσε πολύτιμη ελευθερία κινήσεων στους Έλληνες στην αρχή της Επαναστάσεως.

Παρά τις προβλέψεις των Ευρωπαίων για σύντομη εξάλειψη της επαναστάσεως, το τέλος του 1822 η Επανάσταση ήταν ακόμη ισχυρή και είχε δημιουργηθεί de facto κυβέρνηση. Οι εκστρατείες των Οθωμανών από ξηρά και θάλασσα είχαν αντιμετωπισθεί επιτυχώς από τους Επαναστάτες.

Οι εσωτερικές έριδες και ανταγωνισμοί που από το 1823 και μετά έλαβαν την μορφή εμφυλίων πολέμων, οδήγησαν σε μεγάλη σπατάλη χρόνου και χρημάτων εξαθλίωση και απώλεια ευκαιριών σε σημείο που να απειλούν την επανάσταση περισσότερο από τις οθωμανικές Δυνάμεις και τον Διεθνή Παράγοντα.

Η απώλεια χρόνου και η εστίαση στους εσωτερικούς ανταγωνισμούς οδήγησε στην απώλεια του Γαλαξιδίου, της Εύβοιας, της Κρήτης, της Κάσου και των Ψαρών. Αντίστοιχα στην ξηρά χάθηκαν το Σούλι, η Εύβοια, η Μαγνησία και το Μεσολόγγι με αποτέλεσμα να χαθεί ο έλεγχος στην Στερεά Ελλάδα και η κύρια εστία της επανάστασης να απομονωθεί στην Πελοπόννησο, τις Σπέτσες και την Ύδρα.

Η απώλεια του Γαλαξιδίου, της Κάσου και των Ψαρών μείωσε την κρίσιμη μάζα και την δυνατότητα του ελληνικού Στόλου να διατηρεί σταθερό ρυθμό μάχης ώστε να αντιμετωπίζει τον οθωμανικό σε παρατεταμένες επιχειρήσεις. Αποτέλεσμα ήταν, παρά τις νίκες του ελληνικού στόλου κατά τις ναυμαχίες, ο Ιμπραήμ να καταφθάσει με τις δυνάμεις του στην Κρήτη και ακολούθως να αποβιβασθεί στην Μεσσηνία από όπου άρχισε την επιχείρηση ανακαταλήψεως και εποικισμού της Πελοποννήσου. Οι Επαναστάτες επιχείρησαν επανειλημμένα να διακόψουν τον ανεφοδιασμό του Ιμπραήμ από την Αίγυπτο και την Κρήτη, ωστόσο παρά τις τακτικές νίκες δεν μπόρεσαν να επιτύχουν αποφασιστικό αποτέλεσμα.

Σημαντικότατο μέρος των επιχειρήσεων αποτελούν οι πολιορκίες, όπως της Τριπόλεως, της Ακροπόλεως, του Ναυπλίου, του Ακροκορίνθου και η μεγαλειώδης σε έκταση πολυπλοκότητα και ένταση τελευταία πολιορκία του Μεσολογγίου, που χαρακτηρίσθηκε προμαχώνας της Ελλάδας και έληξε με την επική Έξοδο.

Η αλλαγή του αντικειμενικού σκοπού του Σουλτάνου από ανακατάληψη της Πελοποννήσου, σε παραχώρηση της Πελοποννήσου στην Αίγυπτο για εποικισμό, με αντάλλαγμα την εξάλειψη της Επαναστάσεως, απεδείχθη ιδιαίτερα αποτελεσματική. Σε συνδυασμό με τους καταστροφικούς εμφυλίους πολέμους παρολίγον να οδηγήσει σε πλήρη καταστολή της Επαναστάσεως.

Σημεία καμπής αποτελούν η άλωση της Τριπόλεως, καθώς έφερε την Πελοπόννησο στον έλεγχο των επαναστατών, η καταστροφή της Χίου και η πυρπόληση της οθωμανικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, καθώς σηματοδότησαν την μεταστροφή της κοινής γνώμης των ευρωπαϊκών κρατών, με αποτέλεσμα να επηρεασθεί η στάση των κυβερνήσεών τους. Αντίστοιχα, χαρακτηριστικό σημείο καμπής του Αγώνα αποτελεί και η νικηφόρος Ναυμαχία του Γέροντα, καθώς σε διαφορετική περίπτωση ο ελληνικός Στόλος θα είχε καταστραφεί και ο Ιμπραήμ θα είχε εδραιωθεί γρηγορότερα στην Πελοπόννησο, επιτυγχάνοντας σχεδόν καταστολή της επαναστάσεως πριν επέμβουν οι Ευρωπαϊκές Δυνάμεις στο Ναβαρίνο.

Το πεδίο διεξαγωγής επιχειρήσεων ξεκίνησε από την Μολδοβλαχία και απλωνόταν σε όλο τον χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, με κύριο χαρακτηριστικό από πλευράς Επαναστατών, τις ενέδρες, τον αιφνιδιασμό και τις τολμηρές επιθέσεις. Οι επαναστάτες μεταξύ άλλων επιχείρησαν καταδρομική επιχείρηση στην Αλεξάνδρεια, κατέστρωσαν σχέδια για υποστήριξη του Λιβάνου με ελληνικά πλοία κατά της Αιγύπτου και σχεδόν πέτυχαν να αιχμαλωτίσουν τον Ιμπραήμ. 

Επίλογος

Η επιτυχία της επαναστάσεως ήταν γινόμενο πολλών παραγόντων και συνισταμένη πολλών δυνάμεων, ομορρόπων και αντιρρόπων. Η κύρια Δύναμη και βάση για οιαδήποτε πρόοδο, πόσο μάλλον για μία πρόοδο που απαιτεί πόνο, αίμα, δάκρυα και θυσίες, είναι το πάθος και η θέληση για ελευθερία με την ευθύνη που συνεπάγεται. Στα εννέα χρόνια των επιχειρήσεων οι αγωνιστές και πρωταγωνιστές, γνωστοί και άγνωστοι, τραγουδισμένοι και αφανείς ήρωες, αντιμετώπισαν πολλούς εχθρούς και εμπόδια στον δρόμο για την ελευθερία τους, που είναι και η δική μας ελευθερία: την θέληση και δύναμη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τα αντίθετα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, την αδράνεια που είχε επιβάλει η μακραίωνη υποδούλωση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, τα προβλήματα συντονισμού, εφοδιασμού, ηγεσίας και διοικήσεως. Όμως εάν θα ρωτούσε κάποιος ποιός ήταν ο μεγαλύτερος εχθρός, θα απαντούσαμε ότι είναι ο κακός μας εαυτός. Αυτό που γινόμαστε όταν αφήνουμε να μας παρασύρουν ο φθόνος και τα πάθη που γεννούνται μέσα μας, ή αφήνουμε να γίνουμε πιόνια στις ραδιουργίες. Η ανυπέρβλητη θέληση για ελευθερία όταν συνδυάσθηκε με φωτισμένη ηγεσία, καθαρή σκέψη, επιμέλεια, λογική, εργατικότητα, θάρρος και αγνό πατριωτισμό, κατάφερε να ξεπεράσει όλα τα εμπόδια εχθρών και αντιπάλων, με την προτροπή του Υψηλάντη να είναι πάντα επίκαιρη: «πρέπει να φιλοτιμούμεθα ποιός να ωφελήση περισσότερον την πατρίδα, χωρίς να φθονώμεν τον ωφελούντα αυτήν περισσότερον».

Προσπαθήσαμε να μην αναδείξουμε περισσότερο μία περιοχή, ή έναν ηγέτη, διότι ήταν πολλοί αυτοί που κινδύνευσαν, υπέφεραν, θυσιάστηκαν για να ποτίσουν το δένδρο της ελευθερίας. Προσπαθήσαμε επίσης να κρατήσουμε το φλέγμα στην στρατιωτική ανάλυση και μην αφήσουμε το συναίσθημα να επικρατήσει, γεγονός που αφήνουμε στην κρίση σας, ως προς το κατά πόσο το πετύχαμε ή όχι. Κάποια γεγονότα τα γνωρίζαμε, πολλά άλλα όχι, αλλά όσα εξετάσαμε τα είδαμε με φρέσκια ματιά που έφερε ενθουσιασμό, συγκίνηση και δέος. Είναι ίσως, για να δανειστούμε την φράση μίας αγαπημένης συγγραφέως, η μνήμη του αίματος. Πολεμιστές, Ναυμάχοι και πληθυσμοί της Μάνης, της Μεσσηνίας, των Σφακίων, του Σουλίου, της Κρήτης, της Στερεάς Ελλάδος, των Αθηνών, του Μεσολογγίου, της Ηπείρου, της Πελοποννήσου, των Επτανήσων, των νησιών του Αιγαίου και του Ιονίου, των Ψαρών, της Κάσου, των Σπετσών, της Ύδρας, του Γαλαξιδίου, της Σάμου με τον Λυκούργο Λογοθέτη, της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας και της Θράκης, άνθρωποι του κλήρου και μοναχοί από όλες τις βαθμίδες, Έλληνες του εξωτερικού, πολέμησαν, υπέστησαν αντίποινα και γενοκτονία, αναγκάστηκαν να αφήσουν τα σπίτια τους, ή να γκρεμίσουν τα σπίτια για να φτιάξουν οχυρώσεις, εργάζονταν χωρίς σταματημό για να κρατήσουν την πολεμική προσπάθεια. Οι Φιλέλληνες[10] που υποστήριξαν, αγωνίστηκαν και πέθαναν για την ανεξαρτησία της Ελλάδας πότισαν επίσης το δέντρο της ελευθερίας με το αίμα τους μαζί με τους Έλληνες και στο εύλογο γιατί, θα αφήσουμε τον Κιουταχή να απαντήσει με το κείμενο μίας επιστολής του προς τον Σουλτάνο «είναι πολύ σημαντικό να πάρουμε την Ακρόπολη των Αθηνών, γιατί όλοι οι άπιστοι την έχουν για σπίτι τους». Όσοι λοιπόν έχουν την Ακρόπολη για σπίτι τους με ότι αυτό σημαίνει, είναι προγονοί μας, αδελφοί μας και συμπατριώτες μας και μάλιστα όχι εξ ανάγκης, αλλά κατόπιν δικής τους επιλογής.

Αυτό τον άθλο επιδιώξαμε να φωτίσουμε, ελπίζοντας  η δική μας απόδοση, να μην μείωσε στα μάτια σας το μέγεθος των επιτευγμάτων αυτών, των τόσο κοντινών προγόνων, που δημιούργησαν κράτος από το τίποτα, με τίμημα πολλές φορές την ίδια τη ζωή τους και «απέδωσαν στους Έλληνες την κληρονομιά των προγόνων τους».

Εικόνα 45: Λιθογραφία (Μουσείο Μπενάκη)

(Στη λιθογραφία διακρίνεται αριστερά καθισμένος ο Ζακυνθινός Σπυρίδων Δαγγλιό- στρος, ο οποίος γράφει με το αίμα της πληγής του στη μάνα του: «Σου αναγγέλλω ότι τον υιό σου απωλέσας, όστις υπέρ πατρίδος θνήσκει»).

Επίμετρο

[1] Οι απώλειες σε αριθμό μαχητών στα πεδία μαχών της ελληνικής επανάστασης, αποτελούσαν μόνο ένα μικρό κλάσμα των τεράστιων απωλειών που σημειώθηκαν κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων.

[2] Ο Olivier Voutier  έλαβε το βαθμό του Συνταγματάρχου του Ελληνικού Στρατού και συμμετείχε σε πολλές επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται η πολιορκία της Τρίπολης και η πολιορκία των Αθηνών, στην οποία και επέδειξε ιδιαίτερη προσήλωση στην προστασία των αρχαίων μνημείων της Ακρόπολης. Ο Voutier άλλωστε είναι ο άνθρωπος που ανακάλυψε το 1820 γλυπτό της Αφροδίτης της Μήλου, το οποίο και εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου.

[3]Εξού και ο όρος «κληρωτός» που σήμερα σημαίνει τον στρατιώτη θητείας.

[4] Κατά γενική ομολογία χαρακτηρίζονταν ως τα «καλύτερα ντουφέκια του Μοριά».

[5] Η εν λόγω τακτική εστίαζε στην καταστροφή της σοδειάς και των σπαρτών, καθώς και στην μόλυνση των πηγών, τακτική που εφάρμοσαν και οι Ρώσοι εναντίον του Ναπολέοντα.

[6] Πλην του Κολοκοτρώνη οι υπόλοιποι οπλαρχηγοί δεν αντιλήφθηκαν τον εχθρικό τρόπο ενεργείας που αφορούσε την επιστροφή στην Κόρινθο και όχι την προέλαση στην Τρίπολη.

[7] Στην παρούσα χρονική περίοδο υπήρξε σαφέστατη αλλαγή του Αντικειμενικού Σκοπού του Σουλτάνου, λόγω της εγγενούς αδυναμίας του για την ανακατάληψη της Πελοποννήσου με ιδία μέσα. Ως εκ τούτου, ο Σουλτάνος συμμάχησε με τον Πασά της Αιγύπτου, με σκοπό την εξάλειψη της Επαναστάσεως, με αντάλλαγμα την παραχώρηση της Πελοποννήσου στον Ιμπραήμ για εποικισμό.

[8] Η επανάσταση στην Κρήτη είχε σχεδόν σβήσει και ως εκ τούτου, το νησί ήταν κατάλληλο να χρησιμοποιηθεί ως ορμητήριο του Ιμπραήμ και χώρος στρατολογίας. Επιπροσθέτως, η Κρήτη φιλοξενούσε μεγάλο και εμπειροπόλεμο οθωμανικό πληθυσμό.

[9]Περιοχή γνωστή από τον δεύτερο άθλο του Ηρακλή.

[10] Ενδεικτική του πάθους και της αγάπης των Φιλελλήνων για την υπόθεση του αγώνα, αποτελεί και η τελευταία επιθυμία του Γάλλου Συνταγματάρχου Olivier Voutier, σύμφωνα με την οποία ζήτησε πεθαίνοντας να χαράξουν αποκλειστικά και μόνο στην επιτύμβια στήλη του ότι, πολέμησε για την ελευθερία της Ελλάδος. Η εν λόγω επιθυμία φέρνει αβίαστα στο μυαλό μας τον μεγάλο ποιητή της αρχαιότητας Αισχύλο, ο οποίος κατά αντιστοιχία είχε ζητήσει να αναγραφεί στην επιτύμβια στήλη του η ανδρεία του στην Μάχη του Μαραθώνα.