Στο προηγούμενο άρθρο είδαμε πως η Κύπρος οδηγήθηκε σε εκτεταμένες αναταραχές και συγκρούσεις λόγω της συνταγματικής κρίσης και πώς εγκαθιδρύθηκε στο νησί ειρηνευτική δύναμη κυανόκρανων του ΟΗΕ. Αυτή ήταν ουσιαστικά και η πρώτη διχοτόμηση του Νησιού.
Η κρίση συνεχίζεται
Τα πράγματα παίρνουν πάλι άσχημη τροπή με ένα περιστατικό που συμβαίνει στην Αμμόχωστο τον Μάιο του 64. Έλληνες αξιωματικοί μπαίνουν υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες σε Τουρκοκυπριακό θύλακα, όπου και δέχονται πυρά με αποτέλεσμα να σκοτωθούν ένας Έλληνας αξιωματικός και ένας Ελληνοκύπριος αστυνομικός. Αμέσως αρχίζουν ξανά οι εχθροπραξίες από τις δύο πλευρές. Ελληνοκύπριοι παραστρατιωτικοί συγκρούονται με Τουρκοκυπρίους αλλά και με τους οργανωμένους παραστρατιωτικούς του ΤΜΤ.
Οι Τουρκικοί πληθυσμοί εξαναγκάζονται, βάση οργανωμένου σχεδίου από το ίδιο το ΤΜΤ να μετακινηθούν από τις εστίες τους, σε οργανωμένους θύλακες που βρίσκονται υπό τον έλεγχο του. Το σχέδιο το ΤΜΤ είναι να δημιουργήσει περιοχές που κατοικούνται εξολοκλήρου από Τουρκοκυπρίους έτσι ώστε να μπορέσει να πετύχει τον διαχωρισμό του νησιού. Οι παραστρατιωτικοί του ΤΜΤ δεν διστάζουν να εκτελέσουν Τουρκοκυπρίους που αρνούνται να μετακινηθούν ή εκείνους που πιστεύουν στην συνύπαρξη με τους Ελληνοκυπρίους. Η κατάσταση αρχίζει και τίθεται εκτός Έλεγχου και ο Μακάριος ανακοινώνει την συγκρότηση της Εθνικής φρουράς, δύναμης 10,000 ανδρών. Η Τουρκία ετοιμάζεται να εισβάλει στην μεγαλόνησο.
Η Αμερικανική Επέμβαση και το Σχέδιο Άτσεσον
Όμως κάπου εδώ επεμβαίνει για πρώτη φορά η Αμερικανική διπλωματία. Ένας από τους λόγους είναι ότι η Σ. Ένωση τάσσεται ανοιχτά υπέρ του Μακαρίου και έτσι οι Αμερικανοί δεν ήθελαν να ρισκάρουν μια σύγκρουση στην όποια θα επενέβαινε η Ρωσία εναντίον της Τουρκίας. Ένας ακόμη πολύ σημαντικός λόγος είναι ότι οι Αμερικάνοι δεν ήθελαν ένοπλη σύρραξη μεταξύ δύο χωρών μελών του ΝΑΤΟ και μάλιστα στο απόγειο του ψυχρού πολέμου. Έτσι λοιπόν ο Αμερικάνος Πρόεδρος Λίντον Τζόνσον στις 5 Ιουνίου του 64 στέλνει ένα αυστηρότατο γράμμα προς τον Τούρκο ομόλογο του Ισμέτ Ινονού που του ζητά να σταματήσει κάθε σχέδιο εισβολής στην Κύπρο ειδάλλως η Τουρκία θα είχε να αντιμετωπίσει την Ρωσία χωρίς την υποστήριξη των δυτικών συμμάχων. Έτσι η Τουρκία ακυρώνει τα σχέδια της για εισβολή.
Παράλληλα ο Λίντον Τζόνσον αναθέτει στον πρώην υπουργό εξωτερικών των ΗΠΑ Ντιν Ατσεσον να διαμεσολαβήσει έτσι ώστε να βρεθεί μια λύση. Το σχέδιο που παρουσιάζει ευνοεί τις Ελληνικές θέσεις καθώς θεωρεί την ένωση με την Ελλάδα σαν την μοναδική λύση αλλά με την παραχώρηση στρατιωτικών βάσεων στην Τουρκία για να διασφαλίσει ότι η Ελλάδα δεν θα της επιτεθεί. Στους Τουρκοκυπρίους δίνονταν περιοχές που θα ήταν πλήρως αυτονομημένες. Και οι δύο πλευρές απέρριψαν το σχέδιο.
Οι συγκρουσεις συνεχίζονται
Η ένταση όμως και οι μάχες δεν σταματούν. Ένα σημαντικό επεισόδιο είναι η μάχη της Τυλληρίας. Όπως είπαμε προηγουμένως είχαν ήδη οργανωθεί σε θύλακες αμιγώς τουρκοκυπριακούς. Ο μεγαλύτερος τέτοιος θύλακας ήταν τα Κόκκινα στα βορειοδυτικά παράλια της μεγαλονήσου με ένα αριθμό 5,000 πάνοπλων Τουρκοκυπρίων παραστρατιωτικών του ΤΜΤ. Σκοπός τους είναι να συνεχίσουν την διεξαγωγή ένοπλου αγώνα εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τα Κόκκινα βρίσκονται σε πολύ προχωρημένη θέση και σε περίπτωση Τουρκικής εισβολής θα δημιουργούσαν τεράστιο πρόβλημα στα μετόπισθεν. Επιπλέον τα Κόκκινα χρησιμοποιούνταν για την αποστολή όπλων από την Τουρκία στους μαχητές του ΤΜΤ. Ο θύλακας λοιπόν καθιστούσε μεγάλη απειλή για την Κύπρο.
Έτσι Ελληνικά τμήματα επιτίθενται στις 6 Αυγούστου το 64 με σκοπό να θέσουν τον θύλακα υπό έλεγχο. Η περιοχή βάλλεται από πυροβολικό ενώ στις επιχειρήσεις συμμετάσχει το Κυπριακό περιπολικό “Φαέθων”
Η Τουρκία αντιδρά δύο μέρες αργότερα στέλνοντας μαχητικά F-100 να βομβαρδίσουν τις Ελληνικές θέσεις στην Τυλληρία. Ένα από αυτά τα μαχητικά καταρρίπτεται άλλα εξαναγκάζουν το “Φαέθων” να αποσυρθεί. Τα Τουρκικά μαχητικά βομβαρδίζουν τα Ελληνικά τμήματα με βόμβες ναπάλμ σκοτώνοντας 27 στρατιώτες και 28 πολίτες.
Η επιστροφή του Γρίβα και η Μεραρχία Κύπρου “Μενέλαος”
Ο Μακάριος απειλεί πως δεν θα κάτσει με σταυρωμένα τα χέρια εάν οι Τούρκοι συνεχίσουν να βομβαρδίζουν και ζητά από την Ελλάδα την αποστολή επιπλέον στρατευμάτων. Ο στρατηγός Γρίβας επιστρέφει από την Ελλάδα στην Κύπρο επικεφαλής μιας μεραρχίας 5.000 ανδρών και με τον σκοπό να αντιμετωπίσει τους ένοπλους Τουρκοκυπρίους αντάρτες αλλά και να ελέγξει τους Ελληνοκυπρίους παραστρατιωτικούς, πράγμα και το οποίο καταφέρνει. Ελλάδα και Τουρκία αναπτύσσουν τα στρατεύματα τους στην Θράκη και ετοιμάζονται για σύρραξη. Η μάχη στα Κόκκινα λαμβάνει τέλος στις 10 Αυγούστου του 1964. Το 50% του θύλακα είχε ισοπεδωθεί. Ο ίδιος ο θύλακας απομονώθηκε από τις Ελληνοκυπριακές δυνάμεις μειώνοντας την στρατηγική του σημασία και την απειλή που καθιστούσε για την Κυπριακή δημοκρατία.
Η Μεραρχία Κύπρου συνεχώς λάμβανε νέες ενισχύσεις, φτάνοντας περίπου τις 10.000 στρατιώτες. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν αποτελούνταν μονάχα από μονάδες πεζικού. Στο νησί είχε μεταφέρει μυστικά μια ολόκληρη ίλη καταστροφέων αρμάτων M-18 Hellcat αλλά και άλλος εξοπλισμός. Όλες αυτές οι κινήσεις έκαναν την Κύπρο Φρούριο.
Η αποχώρηση της Μεραρχίας και Δικτατορία των Συνταγματαρχών.
Η κατάσταση μετά τον Αύγουστο του 64 ηρεμεί και το 65 αλλά μια προσπάθεια εξεύρεσης λύσης από τον διπλωμάτη του ΟΗΕ Gallo Plaza (πρώην πρόεδρου του Εκουαδόρ) αποτυγχάνει. Εν τω μεταξύ οι πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα είναι ραγδαίες. Τον Ιούλιο του 65 παραιτείται από την πρωθυπουργία ο Γ. Παπανδρέου βάζοντας την Ελλάδα σε μια περίοδο παρατεταμένης πολιτικής αστάθειας που τελικά λαμβάνει τέλος με το πραξικόπημα και την επιβολή στρατιωτικής δικτατορίας το 67.
Στην Κύπρο η κατάσταση συνεχίζει να είναι εξαιρετικά δύσκολη. Τον Νοέμβριο 67 Ελληνοκύπριοι επιτίθενται σε τουρκοκυπριακό χωριό (Τα γεγονότα Κοφίνου) σκοτώνοντας 22 Τουρκοκυπρίους και λεηλατώντας το χωριό. Αργότερα, ο Ανδρέας Παπανδρέου θα παραδεχτει ότι τα γεγονότα ήταν καθοδηγουμενα απο την Αθήνα και την Χουντα. Το νησί ετοιμάζεται για άλλη μια έκρηξη βίας. Οι Αμερικανοι στέλνουν νέο διαμεσολαβητή τον Σάϊρους Βανς. Η Άγκυρα απαιτεί την άμεση απομάκρυνση του Γρίβα και της Μεραρχίας απο την Κύπρο. Οι δικτάτορες θέλοντας να έχουν την Εύνοια των Αμερικανών αποσύρουν την Μεραρχία, κάνοντας ίσως το πιο ολέθριο λάθος που θα μπορούσαν να κάνουν. Σύμφωνα με Αμερικανικά απόρρητα έγγραφα, στην αποδοχή του σχεδίου σημαντικό ρόλο έπαιξαν ο ίδιος ο Παπαδόπουλος αλλά και ο πρώην Βασιλιάς Κωνσταντίνος
Κάπου εδώ με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας τον συνταγματαρχών στην Ελλάδα, την αποχώρηση του Γρίβα και της Μεραρχίας από την Κύπρο και εν μέσω εξαιρετικά τεταμένου κλίματος μεταξύ των δύο κοινοτήτων, κλείνει και αυτό το επεισόδιο του Κυπριακού.
Οι εξελίξεις που επακολουθούν μεταξύ 67 και 74, η δικτατορία των συνταγματαρχών και ο οπορτουνισμός της, είναι αυτές που θα προκαλέσουν το κίνημα εναντίον του Μακαρίου και τελικά την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο. Τα γεγονότα του 74 είναι γνωστα, όμως ήταν απλώς η τελική πράξη σε ένα μακρύ κατάλογο κακών χειρισμων, κάποιοι από τους οποίους θα μπορούσαν με ευκολία να χαρακτηριστούν ως “Προδοσία”, ακόμη και από τους πιο ψύχραιμους αναλυτές.
