Στο “καρφί και στο πέταλο” ήταν οι δηλώσεις Ρ.Τ. Ερντογάν σε περιφερειακή διάσκεψη του κόμματος του, στο Γκαζιαντέπ χθες, σχετικά με το Συριακό. Έτσι ναι μεν διακήρυξε πως η Τουρκία δεν επιβουλεύεται ούτε “πετραδάκι” από τη Συρία και πως επιθυμία της είναι να επικρατήσει η “ειρήνη και η σταθερότητα”, όπου “μόνο οι κάτοικοι της Συρίας θα αποφασίσουν το μέλλον τους, σε όλη την ποικιλότητα τους, εθνολογική και θρησκευτική”, αλλά δήλωσε επίσης πως “δεν μπορεί να αγνοήσουμε τις εξελίξεις σε μια χώρα με την οποία έχουμε σύνορα μήκους 910 χιλιομέτρων”.
Πιο σαφής ήταν και στην επεξήγηση σχετικά με τους Κούρδους της Συρίας και την (προφανή για την τουρκική αντίληψη) σχέση τους με το κουρδικό στοιχείο εντός Τουρκίας. Έτσι δήλωσε πως “δεν θα επιτρέψουμε καμμία κίνηση που θα διακινδύνευε την εθνική μας ασφάλεια και τα συμφέροντα μας. Και θα ήταν καλύτερο για την περιοχή μας αν όλοι οι υπεύθυνοι δρώντες και διεθνείς οργανισμοί υποστήριζαν την συριακή εδαφική ακεραιότητα”.
Σε απλή “μετάφραση” ο Ερντογάν προειδοποιεί εδώ πως δεν θα ανεχθεί δημιουργία κουρδικού κρατικού μορφώματος, οπότε σαφώς η Άγκυρα θα αντιδράσει στα φημολογούμενα περί διαμοιρασμού της Συρίας σε 3 ή 4 “τεμάχια”: ένα κουρδικό στα βόρεια και ανατολικά, ένα σουνιτικό στο κέντρο, ένα σιιτικό/αλαουιτικό στα δυτικά (περιλαμβάνοντας την Λαττάκεια και την Ταρτούς) και ένα ακόμη, προς το Λίβανο και την Ιορδανία, με πλειονότητα Δρούζων και χριστανικών κοινοτήτων. Γενικότερα η Τουρκία θέλει την επίλυση του Συριακού (είχε κάνει και προσπάθεια εδώ και μήνες να βρεί επαφή με τον Άσαντ), ώστε να ανακουφιστεί και η ίδια από το βάρος εκατομμυρίων προσφύγων, όπως και της διαρκούς κινητοποίησης της, αλλά δεν θα δεχθεί κουρδική ισχυροποίηση.
Πάντως ενώ οι εξελίξεις στη Συρία είναι ραγδαίες, να επισημάνουμε μερικά σημεία που θα αποτελέσουν βασικά στοιχεία της επόμενης μέρας:
Α. Αν και οι δυνάμεις της ισλαμιστικής οργάνωσης Hayat Tahrir al-Sham μαζί με τους όποιους συμμάχους τους, που έφθασαν στην Δαμασκό μέσα σε λίγες μέρες, κυριαρχούν σήμερα, δεν είναι σαφές ποιος είναι ο τελικός τους στόχος και αν υπάρχει καν τέτοιος που να τους συνασπίζει σε βάθος χρόνου. Οι ίδιοι δηλώνουν πως θα αποδεχθούν μεταβατική κυβέρνηση για ειρηνική παράδοση εξουσίας και με φροντίδα για όλους τους μειονοτικούς πληθυσμούς της χώρας, αλλά στον πυρήνα τους παραμένουν οπαδοί μιας σκληρής εκφοράς του εξωστρεφούς Ισλαμισμού. Επίσης, αν και έχουν τουρκική στήριξη και “σχέσεις”, δεν πρέπει να τους θεωρούμε τελείως εξαρτημένους από την Άγκυρα και απόλυτα καθοδηγούμενους. Αυτό δεν το έχει πετύχει κανείς στο συριακό χάος, όπου συνήθως επικρατούν πρόσκαιρες συμμαχίες και αλληλοεξυπηρετήσεις, και όχι μοναδικές “ταυτίσεις” με εξωτερικούς παράγοντες.
Β. Ακόμη, δεν έχουμε δει την κουρδική απάντηση στις εξελίξεις. Υπήρξαν κινήσεις του κουρδικού YPG και των SDF (Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις), που με την σειρά τους εκμεταλλεύθηκαν την ταχεία υποχώρηση και κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ, ώστε να πάρουν καλύτερες θέσεις στο έδαφος, αλλά δεν έχουμε δει ποια θα είναι η δυναμική τους σε σχέση με την Hayat Tahrir al-Sham. Και ήδη παρουσιάζονται ένοπλες συγκρούσεις στα βόρεια της χώρας. Επίσης, αν η τρέχουσα αναταραχή είναι ιδανικό πεδίο για ανακήρυξη “κουρδικού κράτους” που υποτίθεται θα “στηρίξουν οι ΗΠΑ με διακυβέρνηση Τραμπ”, αυτό είναι πολύ πρόωρο να διατυπωθεί, ενώ την ίδια στιγμή ο ίδιος ο Τραμπ δηλώνει “δεν ανακατευόμαστε στο Συριακό”. Δεν είναι δηλαδή δεδομένη η συνέχεια της αμερικανικής πολιτικής στην περιοχή, όπου είχε βρει στο κουρδικό στοιχείο ένα πρόθυμο σύμμαχο για περιορισμό της δράσης των παραφυάδων τoυ Ισλαμικού Κράτους (ISIS). Πόσο μάλλον να στηριχθεί αυτή η μεγάλη κοινότητα μέχρι πλήρους αυτονόμησης της, που η Τουρκία θα πολεμήσει.
Γ. Τρίτος παράγοντας αβεβαιότητας είναι η Χεζμπολάχ και οι ιρανικές δυνάμεις που δρουν εντός Συρίας. Οι τελευταίες είναι αποδυναμωμένες λόγω της γενικότερης σύγχυσης που επικρατεί στο ιρανικό στρατόπεδο, αλλά η Χεζμπολάχ διατηρεί ισχυρή παρουσία στη Νότια Συρία, όπου έχει στρατόπεδα, αποθήκες οπλισμού και γενικώς παρέμβαση. Θα δεχθεί η Χεζμπολάχ νέο ισχυρό χτύπημα, σε μια περιοχή που θεωρούσε ως χθες τα “ασφαλή μετόπισθεν” της ή θα επιχειρήσει να κατοχυρώσει εκεί μια δική της αυτονομία, οπότε θα προκαλέσει και την ισραηλινή παρέμβαση;
Δ. Στα παραπάνω να προσθέσουμε και την διαφαινόμενη ρωσική αδυναμία να βρει “νέα πατήματα” στην Συρία, όπου τώρα προέχει για τη Μόσχα να διασφαλίσει την παρουσία της σε Λαττάκεια και Ταρτούς, όπου έχει αεροπορικές και ναυτικές βάσεις, και διασφαλισμένη έτσι πρόσβαση στη Μεσόγειο. Άρα αν “ικανοποιηθεί” η Ρωσία με τις εκεί γεωπολιτικές επενδύσεις της, ίσως παραμείνει αμέτοχη σε όλες τις άλλες εξελίξεις;
Γενικότερα η κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ (αν αυτή συμβεί χωρίς να αφήσει πίσω της κάποιο πυρήνα αντίστασης), που σηματοδοτεί και μια μεγάλη ύφεση στην πολύχρονη αντιλήψη του “παναραβισμού”, δηλαδή του “αραβικού εθνικισμού ως ενοποιητική δύναμη” -αντίληψη που ασπαζόταν και ο Σαντάμ Χουσείν στο Ιράκ, και ο Καντάφι στη Λιβύη και ο Νάσερ στην Αίγυπτο- δεν σημαίνει πως στην πολύπαθη Συρία θα επικρατήσει η ειρήνη. Πόσο μάλλον και κάποια μορφή αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Οι διάδοχες καταστάσεις έχουν έντονο το θρησκευτικό αίσθημα και την ανάγκη αυτοκαθορισμού ως “ισλαμικές οντότητες”, είτε σουνιτικές είτε σιιτικές, υπάρχει ισχυρή εθνοτική διάσπαση με τους Κούρδους πρωτίστως, οπότε είναι πολύ πιθανός ένας νέος γύρος αστάθειας και συγκρούσεων.
Θετικό παράδειγμα παντως εδώ (όσο θετικό μπορεί να είναι…) είναι το Ιρακινό. Όπου η εκεί χώρα, μετά και την αμερικανική αποχώρηση, έχει καταφέρει να βρει κάποια μορφή ειρήνευσης, με το ημιαυτόνομο κουρδικό Ιράκ στα βόρεια της χώρας και με λεπτές ισορροπίες διαμοιρασμού της εξουσίας μεταξύ των μεγάλων εθνοτικών/θρησκευτικών ομάδων. Οι οποίες συνυπάρχουν στην κεντρική κυβέρνηση της χώρας με μεταξύ τους ποσοστώσεις. Το πόσο βιώσιμο είναι ένα τέτοιο σύστημα και αν μπορεί να επαναληφθεί κάτι παρόμοιο στην Συρία θα αναμένουμε να δούμε, αλλά σίγουρα θα είναι καλύτερο από την επανάληψη του εμφυλίου. Που κατέστρεψε μεγάλο μέρος της χώρας, έφερε για ένα διάστημα και την επικράτηση του ISIS, και γέμισε πρόσφυγες τις γειτονικές χώρες…
