Η αστροφυσικός Φιόρη- Αναστασία Μεταλληνού, έχει αφιερώσει τη διαδρομή της στη διάχυση της αστρονομίας και της διαστημικής φυσικής στο ευρύ κοινό, με σκοπό την κατανόησή τους από ενήλικες και παιδιά. Όπως υπογραμμίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, «είναι σημαντικό να κατανοούμε ότι η επιστήμη μάς αφορά όλους». Επιστέγασμα αυτής της πορείας αποτελεί η επιλογή της ως εθνικής συντονίστριας διάχυσης της Αστρονομίας από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση, έναν οργανισμό που απαρτίζουν πάνω από 12.000 αστρονόμοι από 92 χώρες όλου του κόσμου.
Η κ. Μεταλληνού θυμάται έντονα την καθοριστική για τη μετέπειτα πορεία της στιγμή στην παιδική της ηλικία, τότε που «παγιδεύτηκα από την ομορφιά του έναστρου ουρανού, σε πολύ μικρή ηλικία, μια νύχτα στη Κέρκυρα, όπου αντίκρισα μια θάλασσα από αστέρια του γαλαξία μας να διατρέχει την ουράνια σφαίρα», όπως περιγράφει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. Αυτό το βίωμα την ώθησε στη συνέχεια να σπουδάσει Φυσική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Στη συνέχεια έλαβε από το ίδιο πανεπιστήμιο το μεταπτυχιακό της δίπλωμα στην Φυσική Ατμόσφαιρας και Περιβάλλοντος, ενώ στη διδακτορική της διατριβή ασχολήθηκε με την «Ανάπτυξη και Εξασθένηση Μαγνητικών Καταιγίδων στο Γεωδιάστημα».
Η ίδια λέει χαρακτηριστικά, «η αστροφυσική δεν είναι απλά ένα επάγγελμα, καθώς αποτελεί έμπνευση καθημερινή. Σκέφτομαι, ονειρεύομαι, συνεργάζομαι και επικοινωνώ έχοντας πάντα στο μυαλό τον ουρανό και τα ουράνια φαινόμενα. Χαίρομαι όταν συναντώ ανθρώπους που επίσης αγαπούν την επιστήμη, ενθουσιάζομαι όταν μιλώ σε μαθητές που αγαπούν και μελετούν την Αστρονομία, γνωρίζοντας ότι πολλοί από αυτούς θα είναι οι αστρονόμοι του μέλλοντος».
Στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, όπου εργάζεται, η κ. Μεταλληνού είναι υπεύθυνη για δράσεις διάχυσης της επιστήμης στο Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης και υπεύθυνη του Κέντρου Επισκεπτών Θησείου του Αστεροσκοπείου. «Θεωρώ πολύ σημαντική τη συμβολή όσων ασχολούμαστε με τη δημόσια κατανόηση της Αστρονομίας, στην επιστημονική καλλιέργεια του κοινού», εξηγεί.
«Ως πολίτες είναι σημαντικό να κατανοούμε ότι η επιστήμη μάς αφορά όλους. Η ενασχόληση με τις επιστήμες προάγει τον ορθό τρόπο σκέψης και μας βοηθά να μην πλανιόμαστε από θεωρίες συνωμοσιολογίας και ψευδοεπιστήμης, οι οποίες δυστυχώς ακμάζουν και στη χώρα μας. Απαιτείται λοιπόν να γνωρίζουμε τα επιστημονικά ζητήματα του καιρού μας, όχι μόνο όσα αφορούν στην Αστρονομία, αλλά και τις επιστήμες περιβάλλοντος, την κλιματική αλλαγή, την τεχνολογία, τις δορυφορικές υπηρεσίες και τόσα ακόμη ζητήματα επιστήμης και τεχνολογίας με τα οποία καθημερινά συνδιαλεγόμαστε. Η έγκυρη και εμπεριστατωμένη γνώση μάς βοηθά να κρίνουμε σωστά και να λαμβάνουμε ορθές αποφάσεις σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο, όταν αυτό απαιτείται. Με απασχολεί να μεταφέρω τα παραπάνω μηνύματα στο ευρύτερο κοινό τονίζοντας ότι η αστρονομία και οι επιστήμες δεν αφορούν στείρα γνώση και μετάδοση πληροφοριών. Η επιστήμη μάς βοηθά να σκεφτόμαστε ορθολογικά, να κρίνουμε με καθαρότητα, να εμπνεόμαστε από τα φυσικά φαινόμενα, να σεβόμαστε τον κόσμο και το ευρύτερο περιβάλλον και εν τέλει να στοχεύουμε στην εσωτερική μας καλλιέργεια», περιγράφει.
Επιστέγασμα αυτής της πορείας της αποτελεί η πρόσφατη επιλογή της ως εθνικής συντονίστριας διάχυσης της Αστρονομίας της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης για την Ελλάδα, μαζί με την αστροφυσικό Μαργαρίτα Μεταξά και τον επικοινωνιολόγο, Δημήτρη Μαραγκό. Ο ρόλος των εθνικών συντονιστών είναι η προβολή της Αστρονομίας προς το ευρύ κοινό σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Η κ. Μεταλληνού διαπιστώνει ότι «τόσο οι Έλληνες μαθητές, όσο και το ευρύτερο κοινό δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον για την Αστρονομία. Είναι μια επιστήμη που γοητεύει μικρούς και μεγάλους καθώς η θέα του νυχτερινού ουρανού και η παρατήρηση των ουρανίων αντικειμένων ενθουσιάζει κάθε παρατηρητή».
Οι εθνικοί συντονιστές οργανώνουν, σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Γραφείο Πόρων Εκπαίδευσης για το Διάστημα στην Ελλάδα (ESERO Greece), μια σειρά διαδικτυακών παρουσιάσεων με θέμα το Διάστημα για μαθητές και εκπαιδευτικούς Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης όλης της Ελλάδας. Σύντομα θα πραγματοποιήσουν και διαδικτυακές παρουσιάσεις ειδικά για μαθητές που φοιτούν στα σχολεία καταστημάτων κράτησης σε όλη την Ελλάδα.
11η Φεβρουαρίου – Διεθνής Ημέρα Γυναικών στην Επιστήμη
Η 11η Φεβρουαρίου έχει οριστεί από τον ΟΗΕ ως Διεθνής Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη. Έχουν, όμως, οι γυναίκες στην Ελλάδα ευκαιρίες για να ασχοληθούν με την Αστρονομία; «Οι γυναίκες στην Ελλάδα ασχολούνται όλο και περισσότερο με την Αστρονομία και τις επιστήμες και σαφώς βρίσκονται σε καλύτερη θέση σε σύγκριση με δεκαετίες του παρελθόντος. Παρόλα αυτά, η γυναίκα εργαζόμενη, οπότε και η γυναίκα επιστήμονας, εξακολουθεί να αντιμετωπίζει δυσκολίες και άνιση πολλές φορές μεταχείριση στη ζωή και την σταδιοδρομία της. Οι μειωμένες αποδοχές, τα υψηλότερα ποσοστά μερικής απασχόλησης και τα χρονικά κενά στη σταδιοδρομία λόγω ευθυνών φροντίδας που αναλαμβάνουν οι γυναίκες συντείνουν σημαντικά στο συνταξιοδοτικό έμφυλο χάσμα. Ας μην ξεχνάμε ότι στα θέματα ισότητας φύλων η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση της κατάταξης μεταξύ των χωρών της ΕΕ, ενώ η Σουηδία κατέχει την πρώτη θέση», επισημαίνει η κ. Μεταλληνού στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και προσθέτει ότι «οι γυναίκες που πάλεψαν και ξεπέρασαν τα εμπόδια και άγγιξαν τ’ αστέρια, αυτές οι αφανείς ηρωίδες, αποτελούν πρότυπό μου. Αυτές τις γυναίκες θαυμάζω για την επιμονή και την αφοσίωση στους στόχους τους».
Με αφορμή τη συγκεκριμένη ημέρα, η Διεθνής Αστρονομική Ένωση ενθαρρύνει έντονα τη διεξαγωγή δραστηριοτήτων με έμφαση στην ηλιακή φυσική και στα θέματα αλληλεπίδρασης Ηλίου – Γης. Το θέμα αυτό επιλέχθηκε καθώς ο Ήλιος οδεύει προς το μέγιστο της δράσης του. «Αυτό σημαίνει ότι θα παρατηρούμε εντονότερα τα ηλιακά φαινόμενα, τα οποία δημιουργούν διαταραχές που μεταδίδονται στον μεσοπλανητικό χώρο φτάνοντας έως τη Γη και τους υπόλοιπους πλανήτες. Οι ηλιακές καταιγίδες, ή μαγνητικές καταιγίδες, εκφράζουν τις μεταβολές του μαγνητικού πεδίου της Γης καθώς αυτό αλληλεπιδρά με τον ηλιακό άνεμο. Οι συνθήκες αυτές χαρακτηρίζουν τον λεγόμενο διαστημικό καιρό ο οποίος είναι σημαντικό να μελετάται και να προβλέπεται από τους φυσικούς, καθώς επηρεάζει την ανθρώπινη δραστηριότητα. Στη διάρκεια ισχυρών μαγνητικών καταιγίδων παρατηρούνται δυσλειτουργίες σε δορυφόρους, διακοπές σε εκπομπές ραδιοσημάτων, δυσλειτουργίες σε συστήματα πλοήγησης και πυξίδες, διακοπές ρεύματος και πλήθος ακόμη δυσλειτουργιών σε τεχνολογικά συστήματα που ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τόσο στο κοντινό διάστημα, όσο στο έδαφος και το υπέδαφος», εξηγεί η Φιόρη- Αναστασία Μεταλληνού.
Οι μαγνητικές καταιγίδες είναι ένα πεδίο με το οποίο η κ. Μεταλληνού ασχολείται ευρέως στην πορεία της, ωστόσο, το αγαπημένο της θέμα, όπως εξομολογείται, είναι η σχέση της μουσικής με την αστρονομία, «καθώς συνδυάζει την αστρονομία και τη διαστημική φυσική με την μουσική, τη μουσική τεχνολογία, την εκπαίδευση, τις τέχνες και τη φιλοσοφία».
«Οι αστρονόμοι και οι φυσικοί του διαστήματος παρουσιάζουμε την έρευνά μας κυρίως οπτικοποιώντας τα δεδομένα και τις μετρήσεις μας, χρησιμοποιώντας διαγράμματα, εικόνες, γραφήματα, χάρτες, animation και βίντεο. Η μετατροπή των δεδομένων σε ήχο, η ηχοποίηση, αποτελεί μια πιο σύγχρονη μέθοδο περιγραφής φυσικών παραμέτρων. Όταν αναφερόμαστε λοιπόν στους “ ήχους του διαστήματος” μιλάμε για ήχους οι οποίοι προκύπτουν με συγκεκριμένες τεχνικές επεξεργασίας δεδομένων, ώστε να αντιλαμβανόμαστε αστρονομικά φαινόμενα και με την ακοή μας. Αστροφυσικοί και επιστήμονες του ήχου έχουν ηχοποιήσει παραμέτρους που περιγράφουν αστρονομικά φαινόμενα, όπως είναι οι ηλιακές καταιγίδες, η περιστροφή αστέρων νετρονίων, συγχωνεύσεις μελανών οπών, εκρήξεις υπερκαινοφανών αστέρων, φάσματα γαλαξιών, η λαμπρότητα μεταβλητών αστέρων, οι διαβάσεις εξωπλανητών» τονίζει η κ. Μεταλληνού και συμπληρώνει ότι οι «ήχοι του διαστήματος» μπορούν να αξιοποιηθούν αποδοτικά στη διαθεματική εκπαίδευση, στην εκπαίδευση STEAM, στην εκπαίδευση ατόμων με προβλήματα όρασης, αλλά και στη μουσική σύνθεση και τη σύγχρονη performance.
* Η πρώτη διάλεξη για εκπαιδευτικούς και μαθητές θα γίνει στις 21 Φεβρουαρίου 2025 από τον Δημήτρη Μαραγκό, επικοινωνιολόγο του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Συστημάτων Επικοινωνιών και Υπολογιστών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και εθνικό συντονιστή, και τον Λευτέρη Θεοδωρόπουλο, επιστημονικό συνεργάτη του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, με θέμα «Παρατηρώντας τη Γη από το Διάστημα». Θα ακολουθήσει στις 14 Μαρτίου 2025 διάλεξη της Φιόρης- Αναστασίας Μεταλληνού με θέμα «Σχέσεις Ηλίου – Γης και ο Διαστημικός Καιρός». Τέλος, στις 30 Απριλίου 2025 η αστροφυσικός, καθηγήτρια στο Αρσάκειο και εθνική συντονίστρια, Μαργαρίτα Μεταξά, θα μιλήσει με θέμα «Ζωή σε ακραίες συνθήκες: ψάχνοντας μία δεύτερη Γη!».
Δηλώσεις συμμετοχής στις διαδικτυακές διαλέξεις γίνονται από τους εκπαιδευτικούς μέσω της ιστοσελίδας https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScmD3G-TQ9Acbj5RN3MdCPC4iuzH6fSdIQ2PyYw0102LgdVDg/viewform
Μαρία Κουζινοπούλου
