Οι διεθνείς στρατιωτικές δυνάμεις, υπό την ανησυχία της έκβασης μελλοντικών πολέμων με χρήση χημικών, προχώρησαν το 1899 στην υπογραφή της Σύμβασης της Χάγης για την απαγόρευση της ρίψης πυροβολικών βλημάτων δηλητηριωδών αερίων.
Ωστόσο, από την αρχή κιόλας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τόσο οι Σύμμαχοι όσο και οι δυνάμεις του Άξονα δημιούργησαν επιβλαβή αέρια για να κάμψουν την αντίσταση των αντιπάλων τους ή έστω να επιρρεάσουν το ηθικό τους. Μετά από κάποιες πρόωρες αναποτελεσματικές προσπάθειες Γάλλων και Γερμανών στη χρήση δακρυγόνων, η πρώτη επιτυχημένη επίθεση με αέριο επετεύχθη εναντίον των Βρετανών κατά τη δεύτερη μάχη του Υπρ στις 22 Απριλίου του 1915.
Η θλιβερή εμπειρία του Υπρ
Με την έναρξή της, οι Γερμανοί απελευθέρωσαν 170 μετρικούς τόνους αερίου χλωρίου, χρησιμοποιώντας περισσότερους από 5.700 κυλίνδρους θαμμένους σε μια γραμμή τεσσάρων μιλίων του μετώπου.
Ο Βρετανός αξιωματικός Μάρτιν Γκρίνερ περιέγραψε τη φρίκη εκείνης της επίθεσης, αναφερόμενος στο πρασινοκίτρινο σύννεφο που είδαν να έρχεται προς το μέρος τους (δεν ήταν πιο ψηλά από 20 πόδια), χωρίς να ξέρουν τι τους περιμένει. Αμέσως άρχισαν να πνίγονται και μετά έφτασε η προειδοποίηση να μην πέσουν κάτω ή επιστρέψουν στις τάφρους, επειδή το αέριο χλωρίου είναι βαρύ και κατεβαίνει.
Κανένας από τους Βρετανούς δεν είχε τότε μάσκα αερίου, με αποτέλεσμα 7.000 να τραυματιστούν και περισσότεροι από 1.100 να πεθάνουν από ασφυξία. Πολλοί από τους θανάτους επήλθαν όταν οι πανικοβλημένοι στρατιώτες που εισέπνευσαν το καυστικό αέριο, έσπευσαν να πιουν νερό. Αυτό χειροτέρεψε τη χημική αντίδραση, γεμίζοντας το λαιμό και τους πνεύμονές τους με υδροχλωρικό οξύ.
Η βρετανική οργή γεννάει διάθεση αντιποίνων
Η αγανάκτηση των Βρετανών ήταν μεγάλη, λόγω του ότι οι Γερμανοί δε σεβάστηκαν τη Σύμβαση της Χάγης. Ναι μεν αυτή αφορούσε μόνο βλήματα πυροβολικού με δηλητηριώδη αέρια, αλλά η ουσία της απαγορεύσεως χημικών παραβιάστηκε κατάφορα.
Ο Σερ Τζων Φρέντς, αρχηγός του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώματος, κατήγγειλε την επίθεση ως απόδειξη της εχθρικής βαρβαρότητας και καταδίκασε τη διάθεση επιστημονικών πόρων της Γερμανίας για την παραγωγή ενός μολυσματικού και δηλητηριώδους αερίου το οποίο, ερχόμενο σε επαφή με ανθρώπους, επιφέρει παράλυση και παρατεταμένο, οδυνηρό θάνατο.
Προτού τα βρετανικά στρατεύματα εφοδιαστούν με κατάλληλες μάσκες, με λάστιχο περιμετρικά που ασφάλιζε το πρόσωπο, διέθεταν παχιά επιθέματα γάζας, σφιχτά προσαρμοσμένα στο στόμα και τη μύτη, που περιγράφονταν πιο αποπνικτικά από τα ίδια τα αέρια. Γι’αυτό η χρήση τους δεν ήταν καθόλου πρακτική. Συν τοις άλλοις, η αληθινή προστασία που παρείχαν από αέριο χλωρίου δεν υπερέβαινε τα πέντε λεπτά.
Δεν πέρασε πολύς καιρός έως ότου οι Βρετανοί – όπως οι Γάλλοι λίγο νωρίτερα – άλλαξαν στάση απέναντι στις πρακτικές χημικού πολέμου, αναπροσάρμόζοντάς την σε αυτήν των Γερμανών. Αμέσως μετά τη δημόσια δήλωσή του περί της βαρβαρότητος των χημικών επιθέσεων, ο Στρατάρχης Τζων Φρέντς έγραψε σε κάποια ιδιωτική επιστολή προς τον Λόρδο Οράτιο Κίτσενερ, τον Βρετανό Υπουργό Πολέμου: «Λαμβάνουμε κάθε προφύλαξη που μπορούμε να σκεφτούμε, αλλά το πιο αποτελεσματικό θα ήταν να στρέψουμε εναντίον τους χωρίς ενδοιασμούς το δικό τους όπλο».
Χωρίς να χάσει χρόνο, ο Στρατάρχης Κίτσενερ προχώρησε στις απαραίτητες ενέργειες ώστε η Βρετανία να αναπτύξει το δικό της χημικό οπλοστάσιο. Έτσι ιδρύθηκε το Porton Down, μια ερευνητική εγκατάσταση που στόχευε στην προστασία των συμμαχικών στρατευμάτων από επιθέσεις αερίου και στη δημιουργία των δικών τους για χρήση εις βάρος των Γερμανών.
Προς τα τέλη Σεπτεμβρίου του 1915, οι Βρετανοί επιχείρησαν να απαντήσουν στους Γερμανούς κατά τη μάχη του Λους στη Γαλλία, αλλά χωρίς επιτυχία. Απελευθέρωσαν αέριο χλωρίου μια ώρα πριν από την προγραμματισμένη επίθεση του πεζικού. Στο ενδιάμεσο όμως οι άνεμοι άλλαξαν κατεύθυνση, στέλνοντας σύννεφα χλωρίου πίσω στις βρετανικές γραμμές, περιορίζοντας την ορατότητα στα δέκα περίπου μέτρα.
Οι θανατηφόρες επιπτώσεις του φωσγένιου και του αερίου μουστάρδας
Το αέριο χλώριο εξουδετερώθηκε σε κάποιο βαθμό με την ευρεία ανάπτυξη μασκών μέχρι το 1917. Έως τότε όμως, οι αντιμαχόμενοι είχαν ανακαλύψει πολύ πιο επικίνδυνες χημικές ουσίες: το φωσγένιο και το αέριο μουστάρδας.
Το φωσγένιο είναι έξι φορές πιο θανατηφόρο από το χλώριο και δεν κάνει αισθητή την παρουσία του μέσα σε κιτρινοπράσινο σύννεφο. Είναι άχρωμο και θέλει χρόνο για να σκοτώσει. Τα θύματα δεν μπορούν να γνωρίζουν πως έχουν εκτεθεί σε αυτό παρά μόνο κάποιες ημέρες μετά την εισπνοή του, όταν οι πνεύμονες γεμίζουν με υγρό και καταλήγουν από ασφυξία. Οι Γερμανοί ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν φωσγένιο στη μάχη, αλλά οι Σύμμαχοι το κατέστησαν ως το κύριο χημικό τους όπλο αργότερα.
Το αέριο μουστάρδας ήταν ένα εντελώς νέο είδος φονικής χημικής ουσίας που δημιουργεί φουσκάλες και καίει το δέρμα κατά την επαφή. Ακόμα κι αν οι στρατιώτες φορούσαν μάσκες για να προστατεύσουν τους πνεύμονές τους, το αέριο μουστάρδας θα εισχωρούσε στις μάλλινες στολές τους. Μέχρι τον Ιούνιο του 1918, οι Σύμμαχοι χρησιμοποίησαν αέριο μουστάρδας ως ύστατη προσπάθεια περατώσεως της μάχης του Υπρ. Ο ίδιος ο νεαρός τότε Χίτλερ ήταν μεταξύ των ανδρών που τραυματίστηκαν και τυφλώθηκαν προσωρινά από αυτές τις επιθέσεις.
Οι αντιδράσεις στη χρήση χημικών κατά τις μάχες
Μέχρι το τέλος του πολέμου, εκτιμάται ότι 6.000 Βρετανοί στρατιώτες είχαν καταλήξει από αέρια, σε σύνολο 90.000 θανάτων. Περισσότερες από τις μισές απώλειες υπέστησαν πάντως οι Ρώσοι, όπου είχαν ελάχιστη πρόσβαση σε μάσκες.
Αμέσως μετά το Μεγάλο Πόλεμο, ενόσω τα έθνη θρηνούσαν για το θάνατο δεκάδων εκατομμυρίων στρατιωτών και αμάχων, οι περισσότεροι ηγέτες αποδέχθηκαν ότι τα χημικά όπλα θα αποτελούσαν μέρος της βαρβαρότητας και άλλων πολέμων. Αυτό οδήγησε σε ένα ολοένα αυξανόμενο αντιπολεμικό κίνημα που πίεζε για συνθήκες ελέγχου των όπλων και για πιο αποτελεσματικούς διπλωματικούς χειρισμούς.
Το 1925, η Κοινωνία των Εθνών υιοθέτησε το Πρωτόκολλο της Γενεύης, το οποίο απαγόρευε τη χρήση χημικών και βιολογικών όπλων στον πόλεμο, αλλά δεν εμπόδισε τα έθνη να συνεχίσουν να αναπτύσσουν και να διαθέτουν τέτοια.
Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η ναζιστική Γερμανία εξολόθρευσε εκατομμύρια θύματα στρατοπέδων συγκεντρώσεως σε θαλάμους αερίων με μονοξείδιο του άνθρακα ή το φυτοφάρμακο Zyklon B. Αποφάσισε όμως να μη χρησιμοποιήσει κατά τις μάχες μια νέα κατηγορία αερίων με ζοφερές επιδράσεις στο κεντρικό νευρικό σύστημα, υπό το φόβο αντιποίνων από τους Συμμάχους.
Η Κίνα επίσης κατηγόρησε την Αυτοκρατορική Ιαπωνία ότι είχε προβεί σε ρίψεις αερίων μουστάρδας μέσα σε βλήματα πυροβόλων όπλων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Στον πόλεμο του Βιετνάμ, οι Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποίησαν τα χημικά όπλα Napalm και το Agent Orange με φρικώδη αποτέλεσμα.
Η τρέχουσα απαγόρευση των χημικών όπλων υπεγράφη στο διεθνές δίκαιο με δύο συμβάσεις του 1972 και του 1993.
