Σημαντική οπισθοδρόμηση σε επίπεδο διεθνούς δικαίου, αλλά και σε επίπεδο εξάπλωσης της καταστροφικότητας των πολεμικών συγκρούσεων, αποτελεί η απόφαση των ΗΠΑ για αποστολή πυρομαχικών διασποράς (βλήματα πυροβολικού) στην Ουκρανία, η οποία ανακοινώθηκε από το Λευκό Οίκο.
Λευκός Οίκος: Οι ΗΠΑ θα στείλουν πυρομαχικά διασποράς στην Ουκρανία
Το γιατί πρέπει να εξηγηθεί όμως με μια ιστορική αναδρομή: Όταν στις αρχές του 1990 έληξε ο Ψυχρός Πόλεμος, με «πάταγο» από την κατάρρευση του συμφώνου της Βαρσοβίας, τη διάλυση της ΕΣΣΔ και τα πολλά συνακόλουθα γεωπολιτικά ρήγματα, υπήρξε μια διεθνής ελπίδα ότι ο πλανήτης μπορεί να αρχίσει να ελπίζει για μια διαρκέστερη και ευρύτερη ειρήνη. Οπότε σε αυτό το κλίμα εξελίχθηκαν πρωτοβουλίες για να δομηθεί ένα πλέγμα νέων διεθνών συνθηκών και συμφωνιών για «λιγότερο αίμα».
Μάλιστα αυτή η προσπάθεια δεν έγινε σε «κενό», ούτε ως «πρωτοτυπία». Αλλά ακολούθησε και συνέχισε ακριβώς ανάλογες διαπραγματεύσεις και συμφωνίες που είχαν γίνει επί Ψυχρού Πολέμου. Όσο και αν ακούγεται παράδοξο, ακριβώς τις δεκαετίες όπου η υπερένταση μεταξύ ΝΑΤΟ και Συμφώνου Βαρσοβίας αύξανε συνεχώς, οι ίδιοι πρωταγωνιστές επιχειρούσαν να την εκτονώσουν και να «ελέγξουν-αυτοελεγχθούν», παράγοντας ένα πλέγμα περιορισμών σε οπλικά συστήματα και στην διασπορά και στην χρήση τους. Και σε αυτές τις γενναίες και παγκόσμιες προσπάθειες οφείλουμε πολλά. Κυρίως το ότι περιόρισαν αρκετά την πιθανότητα ενός ακόμη παγκόσμιου πολέμου, ενίσχυσαν τους διεθνείς θεσμούς και την κουλτούρα συνύπαρξης και συνεννόησης, ενώ μείωσαν κατά το δυνατόν την εξάπλωση και την ένταση πολλών συγκρούσεων.
Θυμίζουμε ενδεικτικά: Τη συνθήκη Μη Διασποράς Πυρηνικών Όπλων (1968), τη Συνθήκη Απαγόρευσης Πυρηνικών Δοκιμών (1996), τη Σύμβαση Απαγόρευσης Χημικών Όπλων (1993), τη Σύμβαση Απαγόρευσης Βιολογικών Όπλων (1972), τη Συνθήκη Απώτερου Διαστήματος (1967), την Αντιβαλλιστική Συνθήκη (1972), τις συμφωνίες περιορισμού στρατηγικών όπλων SALT και STARΤ και SORT (από το 1972 έως το 2010 με πολλές μειώσεις οχημάτων εκτόξευσης και πυρηνικών κεφαλών), τη Σύμβαση Απαγόρευσης ή Περιορισμού Χρήσης Ορισμένων Συμβατικών Όπλων (1981) και πολλές ακόμη.
Τα παραπάνω, που σε μεγάλο βαθμό τηρήθηκαν και εφαρμόστηκαν, συμπληρώθηκαν με δεκάδες παρόμοιες περιφερειακές και πολυμερείς συνθήκες και συμβάσεις, αποσύροντας εκατοντάδες χιλιάδες τόνους όπλα από αποθήκες και πεδία μάχης, ενώ θεσπίστηκε και δίχτυ κανόνων αλληλοελέγχου και επαλήθευσης. Χωρίς βέβαια να διασφαλίζουν μια ιδανική κατάσταση, αλλά σαφώς μικραίνοντας και το πολεμικό ρίσκο και τον «όγκο του αίματος» που θα βιώναμε.
Όλα τα δηλωμένα χημικά όπλα στον κόσμο «καταστράφηκαν αμετάκλητα»
Ειδικά όμως σημαντικό επίτευγμα ήταν η καταστροφή, αδρανοποίηση, μείωση, έως και σχεδόν εξαφάνιση, ιδιαίτερα επικίνδυνων και καταστροφικών όπλων με κτηνώδη ισχύ και απίθανες παρενέργειες σε βάθος χρόνου. Για παράδειγμα στα χημικά όπλα, χθες ήταν μια σημαντική μέρα καθώς ανακοινώθηκε πως όλα τα δηλωμένα αποθέματα διεθνώς έχουν πλέον καταστραφεί, σε ένα από τα μεγαλύτερα ορόσημα αφοπλισμού από τον 20ο αιώνα και μετά. Εκτός από χημικά όμως έχουν αποσυρθεί και πολλά ακόμη, βιολογικά όπλα, νάρκες κατά προσωπικού, πολλά πυρηνικά και βέβαια πυρομαχικά διασποράς.
Τα τελευταία που είναι βλήματα πυροβολικού, βόμβες αέρος εδάφους, γεμίσεις πυραύλων και ρουκετών κ.λπ. έχουν την εξής ιδιαιτερότητα: Κάθε τέτοιο βλήμα περιέχει δεκάδες έως και εκατοντάδες «υποπυρομαχικά» τα οποία διασκορπίζονται πάνω από μια μεγάλη έκταση, ώστε να εκραγούν και να καλύψουν με την φονική ισχύ τους ένα πολύ μεγαλύτερο χώρο από ότι ένα ίδιο βλήμα με ενιαία γέμιση εκρηκτικών. Τα βλήματα διασποράς μπορεί να «μολύνουν»-σαρώσουν δεκάδες στρέμματα το καθένα, με μικρά βομβίδια, τα οποία όμως ούτε θα εκραγούν όλα, λόγω δυσλειτουργίας και αστοχιών, ούτε προφανώς θα πλήξουν αποκλειστικά εχθρικές ένοπλες δυνάμεις. Ενώ συνήθως είναι και χρονοπρογραμματισμένα για να εκραγούν σε «αργότερο χρόνο». Και εδώ όμως με μεγάλο ποσοστό αστοχίας.
Το αποτέλεσμα; Οι περιοχές που πλήττονται με τέτοια πυρομαχικά παραμένουν φονικές για δεκαετίες μετά τη λήξη των εχθροπραξιών, για δεκαετίες μετά την ειρήνευση. Και κάθε χρόνο θερίζουν εκατοντάδες αμάχους που έχουν επιστρέψει στα σπίτια τους, στις εργασίες τους, στα χωράφια τους. Είναι τόσο αποτρόπαια που π.χ. σε Λάος και Βιετνάμ, έως και σήμερα, 50 χρόνια μετά τη λήξη των αμερικανικών βομβαρδισμών με τέτοια, σημειώνονται ακόμη θάνατοι, τραυματισμοί και ακρωτηριασμοί από εκατομμύρια βομβίδια που παραμένουν ενεργά. Ενώ διεθνώς το ένα τέταρτο περίπου των νεκρών από όπλα διασποράς, είναι παιδιά.
Για τα πυρομαχικά διασποράς λοιπόν υπάρχει η σχετική διεθνής Σύμβαση η οποία έχει υπογραφεί από 111 χώρες (τέθηκε σε ισχύ το 2010) ενώ άλλες 12 έχουν δεσμευθεί ότι θα την υπογράψουν. Δεν μιλάμε δηλαδή για μια «μικρής» έκτασης συμφωνία, αλλά για πραγματικά μιας υψηλού κύρους και παγκόσμιας συναίνεσης προσπάθεια για την απαγόρευση παραγωγής, αποθήκευσης και χρήσης τέτοιων πυρομαχικών. Την έχουν υπογράψει όλοι; Όχι και απέχουν οι «συνήθεις ύποπτοι». Ρωσία, ΗΠΑ, Κίνα, Ινδία όπως και άλλες μεγάλες χώρες, που όχι μόνο διατηρούν τεράστια αποθέματα τέτοιων όπλων αλλά και τα έχουν χρησιμοποιήσει επανειλημμένα. Σε ότι μας αφορά, ούτε εμείς ούτε η Τουρκία έχουμε υπογράψει τη Σύμβαση, επικαλούμενοι αμφότεροι το δικαίωμα άμυνας. Δεν την έχει υπογράψει ούτε η Ουκρανία, όπου εκεί τώρα θα σταλούν τα αμερικανικά πυρομαχικά.
Τι σημαίνουν τα παραπάνω; Όχι κάτι διαφορετικό από ότι έχουμε δει έως τώρα. Κάθε τέτοια μεγάλη συνθήκη περιορισμού όπλων ξεκινά ως πρωτοβουλία δεκάδων χωρών, σταδιακά αποκτά κύρος και εξαπλώνεται, ξεπερνά τα 100 κράτη (ένα ορόσημο που δείχνει τουλάχιστον αριθμητικά ότι έχει διεθνή απήχηση) και από εκεί και πέρα η περαιτέρω εφαρμογή και υιοθέτηση αργεί. Και γίνεται με δυσκολία και σε ειδικό, ανά κάθε φορά, χρόνο «ωρίμανσης». Αλλά όσο τέτοιες συνθήκες και συμβάσεις τηρούνται, παραμένουν ενεργές, τις σέβονται πολλές χώρες, τόσο επηρεάζουν το γενικό κλίμα και παράγουν θετική ανάδραση και διάθεση ενσωμάτωσης.
Έτσι οι ΗΠΑ αν και τυπικά «θέλουν» τα όπλα διασποράς, έχουν δηλώσει μονομερώς ότι δεν τα χρησιμοποιούν εδώ και πολλά χρόνια, και ότι ήδη αποσύρουν και καταστρέφουν τα πιο «παλιάς» τεχνολογίας αντίτυπα τους, που είχαν και μεγαλύτερο ποσοστό αστοχίας στην έκρηξη (άρα πολλά βομβίδια τους παρέμεναν άσκαστα για δεκαετίες). Ακόμη, οι ΗΠΑ αποκήρυξαν τη χρήση τέτοιων πυρομαχικών από τα στρατεύματα του Άσαντ στη Συρία (στα διαδοχικά ψηφίσματα 67/262, 68/182, 69/189, 70/234, 71/248, 72/191 και 73/182 της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών). Κι όμως, τώρα με τέτοιο παρελθόν, που αν μη τι άλλο δείχνει κάποια διάθεση απομάκρυνσης από αυτά, πλέον η Ουάσιγκτον δηλώνει την αποστολή τέτοιων πυρομαχικών στην Ουκρανία!
Τι ανακοίνωσαν λοιπόν οι ΗΠΑ δια στόματος Μπάιντεν; Πως είναι μια «δύσκολη απόφαση», πως γίνεται λόγω εξάντλησης των ουκρανικών πυρομαχικών, πως είναι παροδική η μεταφορά των βλημάτων 155 χιλιοστών πυροβολικού τέτοιου τύπου. Για να ακολουθήσει ο Jake Sullivan, ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του Προέδρου, σε κόντρα ρόλο «αφέλειας» (εξοργιστικής στην απλούστευση της) ότι «βεβαίως τέτοια πυρομαχικά αποτελούν κίνδυνο για τον άμαχο πληθυσμό, αλλά εμείς τα δίνουμε στους Ουκρανούς που υπερασπίζουν τη χώρα τους και θα προστατεύσουν τους πολίτες τους, και έχουν λόγο να τα χρησιμοποιήσουν με τέτοιο τρόπο που να περιορίσουν τον κίνδυνο για τους αμάχους». Με απλά λόγια και έντονη υποκρισία «εμείς τα δίνουμε, από εκεί και πέρα πρόβλημα τους».
Για να είμαστε σαφείς: Η αμερικανική υποκρισία έχει ισχυρό αντίπαλο και μάλιστα σε επίπεδο ακόμη ανώτερο. Τη Ρωσική απειλή, που συνεχώς και αδιαλείπτως εδώ και πολλούς μήνες υπενθυμίζει από τη μια πόσο «σοβαρή είναι η Μόσχα στην τήρηση των διεθνών συνθηκών περιορισμού των πυρηνικών όπλων» και πόσο «πρόμαχος είναι της διεθνούς ειρήνης και του αφοπλισμού», για να συμπληρώσει όμως σε κάθε ευκαιρία πως «τα πυρηνικά όπλα παραμένουν μια επίλυση».
Ειδικά ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ, τέως πρόεδρος και πρωθυπουργός της χώρας, νυν αντιπρόεδρος του Ρωσικού Συμβουλίου Ασφαλείας και γνωστός σε όλους ως «φωνή του κυρίου του» (Βλαντιμίρ Πούτιν), δεν σταματά να αναφέρεται στα πυρηνικά. Δηλώνοντας πριν μερικές μέρες πως όχι μόνο είναι δυνατόν να γίνει πυρηνικός πόλεμος εξαιτίας της Ουκρανίας, αλλά και «αρκετά πιθανός». Και σε όποιον παρακολουθεί τα ρωσικά ΜΜΕ, είναι τόσο συχνή η επίκληση της χρήσης τακτικών πυρηνικών στην Ουκρανία, και με τόσο βίαιη και απόλυτη γλώσσα, που δεν μπορεί να εξηγηθεί παρά μόνο ως μια μεθοδική «προετοιμασία» του κοινού, εγχώριου και διεθνούς, για το ενδεχόμενο.
Στα ουκρανικά πεδία μαχών, προφανώς και οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές έχουν χρησιμοποιήσει τέτοια όπλα και αφειδώς και εντός αστικών-περιαστικών περιοχών χωρίς κανένα ενδοιασμό. Και δεν είναι λίγες οι εικόνες από σωρούς «διανομέων» των υποπυρομαχικών να έχουν συλλεγεί από παντού. Με τη Ρωσία να δίνει το σύνθημα έχοντας και πολύ μεγάλο απόθεμα αλλά και μηδενική όπως φαίνεται ευαισθησία στη χρήση τους, απέναντι σε μια χώρα που τη βομβαρδίζει σε τεράστιο μήκος και πλάτος, χωρίς κανένα ενδοιασμό.
Ερώτημα εδώ: Αιτιολογείται η χρήση, έστως από πλευράς αμυνόμενης Ουκρανίας, τέτοιων όπλων; Και αν εμείς, στην Ελλάδα, που επίσης δεν έχουμε υπογράψει την συνθήκη περί όπλων διασποράς και διαθέτουμε τέτοια όπλα (π.χ. οι ρουκέτες M26 των εκτοξευτών MLRS), δεχόμαστε ανάλογη επίθεση τι θα πράτταμε; Το ερώτημα είναι και δύσκολο και εύκολο να απαντηθεί. Εύκολο, καθώς η εθνική άμυνα και ανάγκη μπορεί να υποχρεώσει στη χρήση τέτοιων καταστροφικών όπλων. Αλλά δύσκολο, καθώς ακόμη και στην κρίσιμη ώρα, μια τέτοια χρήση οφείλει να γίνει με στόχευση αποκλειστικά στρατιωτικών στόχων και με περίσκεψη. Και ο αυτοέλεγχος γίνεται τόσο αξιακά, καθώς όλοι αναγνωρίζουν το ιδιαίτερο καταστροφικό τους, αλλά και πρακτικά, καθώς μια μαζική χρήση όπλων διασποράς τελικά «απαγορεύει» την πρόσβαση σε μια περιοχή και των δύο πλευρών, είτε αμύνονται, είτε επιτίθενται κ.ο.κ.
Το ζήτημα λοιπόν είναι και λεπτό και δεδομένο. Και στην Ουκρανία δεν έχουμε δει αυτοσυγκράτηση. Αντίθετα η εικόνα των μαχών, η στατικότητα τους που «προπαγανδίζει» την χρήση πυρομαχικών διασποράς, η βιαιότητα και η αγωνία εκατέρωθεν, η συνεχιζόμενη ανθρωποσφαγή, τα ήδη διαπιστωμένα εγκλήματα πολέμου, όπως η σφαγή Ουκρανών αμάχων στη Μπούτσα, δεν δίνουν εχέγγυα λελογισμένης χρήσης. Ακόμη, αν η Ουκρανία πάρει πυρομαχικά διασποράς, τόσα και πολύ περισσότερα θα νιώσει το ελεύθερο να χρησιμοποιήσει η Ρωσία που ήδη τα αξιοποιεί χωρίς οίκτο, καθώς θα νιώσει “δικαιωμένη” στην εξαπόλυση τους. Και εδώ είναι η απορία μας: μέσα στον πακτωλό της αμερικανικής βοήθειας προς το Κίεβο, δεν βρέθηκαν άλλα πιο συμβατικά όπλα να αποσταλούν και πρέπει να «ανασκαφούν» αυτά τα μακρόχρονης τραγωδίας πυρομαχικά; Έστω και αν ο υπουργός Άμυνας της Ουκρανίας, ο Ολέκσι Ρέζνικοφ, δηλώνει πως «χρήση θα γίνει μόνο για απελευθέρωση των διεθνών αναγνωρισμένων εδαφών μας και δεν θα πληγούν ρωσικά εδάφη».
Τα παραπάνω τα αναφέρουμε για δύο λόγους: Ο πρώτος για τονίσουμε πως ο πόλεμος στην Ουκρανία, μια άδικη επίθεση της Ρωσίας και χωρίς «εξαναγκασμό» της, όπως αφελώς διακινείται (από όσους αγνοούν τη διαπραγματευτική παράδοση της χώρας και την ικανότητα της να διασφαλίζει τα συμφέροντα της δια της πειθούς και σε πολύ πιο υψηλής έντασης εποχές), μας έχει επιστρέψει σε ένα «πρωτογονισμό» της διπλωματίας. Η οποία παραμερίζεται από μια επιφανειακή και γεμάτη φθηνά και απειλητικά υπονοούμενα απαξίωση του ορθολογισμού. Ως μια ήττα δηλαδή της εξέλιξης των διεθνών σχέσεων, που από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, δεν απέφυγαν μεν τους τοπικούς και αιματηρούς πολέμους, αλλά κατάφεραν να διατηρήσουν μια παγκόσμια ειρήνη για 70 χρόνια και να δομήσουν ένα πιο αλληλοσυμπληρούμενο κόσμο και με μεγαλύτερη εσωτερική ισορροπία και επικοινωνία.
Ο δεύτερος λόγος είναι για να εκφράσουμε τον προβληματισμό μας πως οι «μεγάλες Δυνάμεις», ΗΠΑ και Ρωσία (με την Κίνα στο ρόλο του παρατηρητή), πρωταγωνιστούν τώρα αρνητικά στην κατάργηση ενός διεθνούς κεκτημένου μείωσης επικίνδυνων όπλων, που είχε δημιουργηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις ίδιες. Η οπισθοχώρηση είναι έτσι ευρύτερης επίπτωσης, δεν είναι ειδικά τα όπλα διασποράς, αλλά μια γενικότερη μεταστροφή προς την αποδοχή του «μοιραίου του πολέμου, που θα επιτρέψει τα πάντα και χωρίς όριο».
Μπορεί η περιχαράκωση του πολέμου να ακούγεται παράξενη αλλά δεν είναι: εδώ και αιώνες η διεθνής κοινότητα, στο τέλος κάθε αλληλοσφαγής, δημιουργούσε -τρομαγμένη και σοκαρισμένη- ένα κάπως εξανθρωπισμένο πλαίσιο «κανόνων διεξαγωγής του μαζικού φονικού», το οποίο σε μεγάλο βαθμό τηρούνταν. Τώρα όμως ανοίγει μια ακόμη κερκόπορτα: οι ΗΠΑ «ευλογούν» και εξάγουν πυρομαχικά διασποράς, το Κίεβο ήδη τα εξάντλησε, η Ρωσία τα σκορπά χωρίς έλεος και πλέον «γυαλίζει» και τα τακτικά πυρηνικά της και μας το ανακοινώνει, μήπως και δεν το έχουμε αντιληφθεί. Και όχι, αν δεκαετίες αργότερα σε ερημικές περιοχές της Ουκρανίας, με τους κρατήρες των βομβών να χάσκουν ακόμη, η διεθνής κοινότητα προικοδοτεί «δράσεις αποναρκοθέτησης», δεν θα ξεπλένεται το ότι θα έχει διαδραματιστεί.
