Των Φαίδωνα Γ. Καραϊωσηφίδη και Ηλία Παπανικολάου
Το ενδεχόμενο εξοπλισμού της Διοίκησης Αεροπορίας της Εθνικής Φρουράς με μαχητικά αεροπλάνα έχει αναλυθεί διαχρονικά σε πολλές περιπτώσεις από τις σελίδες της «Π», αν και ρεαλιστικά η όποια πρόταση σκόνταφτε σε δύο βασικούς «σκοπέλους»: το πολύ υψηλό κόστος επιχειρήσεων των fast jet και κυρίως το αμερικανικό εμπάργκο πώλησης όπλων στην Κυπριακή Δημοκρατία, που περιόριζε ασφυκτικά τις επιλογές.
Πρώτη εξαγωγική επιτυχία για το ελαφρύ ιταλικό μαχητικό M-346FA
Η απόκτηση ρωσικής προέλευσης υλικού -στο πρότυπο των Mi-35- είχε προβληθεί επίσης αρκετές φορές, αν και αυτή αντιμετώπισε επίσης πρακτικές και άλλες δυσκολίες. Μια πλήρης ανάλυση της σκοπιμότητας και των επιχειρησιακών ωφελημάτων από την πρόσκτηση της αεροπορικής διάστασης στην κυπριακή άμυνα όμως, περιλαμβανομένης και της συνεργασίας με την ΠΑ, ξεφεύγει από τους στόχους της παρούσας αναφοράς και ίσως αποτελέσει θέμα μελλοντικής μας αρθρογραφίας.
Στην παρούσα φάση εστιάζουμε στη δυνατότητα αποτροπής της Εθνικής Φρουράς στη θάλασσα και κυρίως στην επιβολή απαγόρευσης πρόσβασης/άρνησης περιοχής A2/AD (Anti Access/Area Denial) στα πλοία του τουρκικού ναυτικού, οι οποίες ενισχύθηκαν περαιτέρω με πρόσφατες προμήθειες.
Όπως αναφέραμε σε πολλαπλές αναρτήσεις στον ιστότοπό μας (www.ptisidiastima.com), το υπουργείο Άμυνας της Κύπρου ανακοίνωσε στις αρχές Φεβρουαρίου 2020 πως έχει προχωρήσει στην υπογραφή συμβολαίων που αφορούν «αναβάθμιση συγκεκριμένων οπλικών συστημάτων με εκτιμώμενο κόστος €240 εκατομμύρια», αλλά υπογράμμιζε πως «λόγω του ευαίσθητου του ζητήματος, που άπτεται θεμάτων εθνικής ασφάλειας, δεν υπάρχει πρόθεση για περαιτέρω λεπτομέρειες επί του παρόντος».
Το M-346FA θα είναι υποψήφιο για την αντικατάσταση των πολωνικών Su-22
Νωρίτερα, στις 6 Φεβρουαρίου, η γαλλική εφημερίδα La Tribune έκανε λόγο για δύο συμβόλαια που υπογράφτηκαν τον Δεκέμβριο του 2019 και αφορούσαν στην προμήθεια αντιαεροπορικών πυραύλων Mistral (με εκτιμώμενο κόστος €150 εκατ.) και Exocet (με το πρόγραμμα να φτάνει τα €90 εκατ.).
Να θυμίσουμε ότι η Κυπριακή Δημοκρατία είχε αποκτήσει την περίοδο 1994-1995 συστοιχίες Exocet για παράκτια άμυνα (αναφέρεται η προμήθεια 24 MM40 για τη συγκρότηση τριών «συστοιχιών»), που παραμένουν μέχρι σήμερα μια από τις αποτελεσματικότερες (από πλευράς κόστους/απόδοσης) αγορές αμυντικού υλικού της ΕΦ. Τη δεδομένη στιγμή μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν αναφορικά με τη νέα κυπριακή προμήθεια, αν δηλαδή αφορά σε αναβάθμιση των υφιστάμενων συστημάτων ή και προσθήκη νέων.
Στην περίπτωση του συμβολαίου των Mistral, το «υψηλό» κόστος των €150 εκατ. «δικαιολογείται» από το γεγονός ότι τέτοια παλαιότερα συστήματα που βρίσκονταν σε κυπριακή υπηρεσία είχαν αποσυρθεί μέσα στη δεκαετία του 2010 λόγω παλαιότητας, λήξης «ζωής» των πυραυλοκινητήρων και αδυναμίας/μη συμφέρουσας ανακατασκευής τους (η σχετική διαδικασία ήδη είχε γίνει προηγουμένως τουλάχιστον μία φορά).
Τα συστήματα Mistral όμως ακόμη και στις εποχούμενες εκδόσεις τους έχουν μικρές υποδομές, οι οποίες μένουν πίσω με την απόσυρση των πυραύλων. Έτσι, η νέα κυπριακή επένδυση στο σύστημα ενέχει πρακτικά το σημαντικό κόστος αγοράς του ακριβότερου υποσυστήματος, δηλαδή των πυραύλων Mistral 3, όπως πιστεύεται (και μάλιστα σε μεγάλους αριθμούς).
Η Leonardo παρουσιάζει το ελαφρύ μαχητικό M-346FA (Fighter Attack) στο Le Bourget 2017
Η περίπτωση των Exocet όμως είναι διαφορετική, αφού οι υποδομές των επάκτιων συστοιχιών, εκτός των πυραύλων, είναι σημαντικές. Άρα, αν πρόκειται τελικά για αναβάθμιση του πυραυλικού μέρους του οπλοσυστήματος, το «χαμηλό» κόστος των €90 εκατ. είναι «λογικό» για καινούριους πυραύλους και μόνο (προς αντικατάσταση των παλαιών), ως πληρέστερη αξιοποίηση των σημαντικών επενδύσεων υποδομών που έχουν γίνει.
Το πιθανότερο είναι ότι η κυπριακή προμήθεια αφορά τον Exocet MM40 Block 3C με ψηφιακό υποσύστημα ερευνητή, στον οποίο το επίθεμα «C» προέρχεται από τον χαρακτηρισμό «Coherent» («Συνεκτικός»), αναφερόμενος στη «Συνεκτική Επεξεργασία» του ενεργού ραντάρ και την ικανότητα διάκρισης ανάμεσα σε μικρές διαφοροποιήσεις ταχυτήτων με σημαντικά πλεονεκτήματα: διακριτικής ικανότητας, καλύτερης ιχνηλάτησης, ισχυρότερου εγκλωβισμού και χαμηλότερου κίνδυνου από παρεμβολές στην πρόσκτηση στόχων.
Προσφέρει εμβέλεια 180-200 km (χάρη στον αεριοστρόβιλο κινητήρα που υιοθέτησε έναντι του πυραυλοκινητήρα των MM40) και την ικανότητα πληγμάτων κατά παράκτιων χερσαίων στόχων και υπερπτήσης ξηράς χάρη στην ενσωμάτωση GPS, αμφότερες δυνατότητες ήδη από τη «βασική» έκδοση MM40 Block 3.
H MBDA υποστηρίζει ότι ο Block 3C έχει δυνατότητα αναγνώρισης/ταυτοποίησης στόχων, κάτι που θα του προσδίδει όχι μόνο το πλεονέκτημα υψηλής αντοχής σε παραπλάνηση μέσω δολωμάτων, αλλά κυρίως την πιθανότητα να μπορεί να εντοπίσει τον προκαθορισμένο στόχο ανάμεσα σε άλλους γειτνιάζοντες στην περιοχή ενδιαφέροντος. Σύγχρονοι πύραυλοι ναυτικής κρούσης, όπως ο NSM ή ο LARSM, έχουν ήδη τέτοια ικανότητα, αν και λιγότερο εξελιγμένη, καθώς αυτή βασίζεται σε ερευνητή IIR.
Στο τέλος Ιανουαρίου (και πριν από τις επίσημες ανακοινώσεις που ακολούθησαν) υπήρξαν κάποιες πληροφορίες ότι η ΕΦ αναζητούσε παράλληλα με τους καινούριους Exocet και έναν πύραυλο ναυτικής κρούσης κατά πλοίων για επάκτιες συστοιχίες με μικρότερο βεληνεκές και χαμηλότερο κόστος.
Γινόταν μάλιστα αναφορά στους MBDA Marte ER. Μια τέτοια συνδυαστική αγορά (ύψους €600 εκατ.) Exocet MM40 Block 3C και Marte ER είχε γίνει το 2016 από το Κατάρ, αλλά σύμφωνα με τις μέχρι τώρα ενδείξεις η Κύπρος δεν φαίνεται να προχωρά σε κάτι αντίστοιχο.
Οι επάκτιες συστοιχίες πυραύλων κατά πλοίων είναι η οικονομικότερη λύση απόκτησης δυνατότητας απαγόρευσης πρόσβασης/άρνησης περιοχής, που μπορεί να επεκταθεί και με πυραυλακάτους. Η ουσιαστική όμως κλιμάκωση της δυνατότητας αυτής μπορεί να έλθει μόνο μέσα από αεροπλάνα οπλισμένα με τέτοια πυραυλικά συστήματα, κατά προτίμηση αεριωθούμενα μαχητικά (η λύση των ελικοπτέρων, αν και ελκυστική, δεν προσφέρει τα ίδια πλεονεκτήματα), όπως την κατέχει η ΠΑ με τον συνδυασμό των Mirage 2000EGM και των Exocet 39AM.
Στον αντίποδα, οι πλατφόρμες που απαιτούνται για τη φόρτωση πυραύλων της κατηγορίας ΑM39 αφορούν σε fast jet με το υψηλό κόστος κτήσης και χρήσης που προαναφέρθηκε. Η Leonardo πρόβαλε εξαρχής το M-346FA ως φορέα Marte ER και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η πρεμιέρα του τύπου στο Paris Air Show το 2017 όσο και το 2019 συνοδευόταν από την εμφάνισή του με προπλάσματα του συγκεκριμένου βλήματος.
Ο Marte ER είναι το πιο πρόσφατο εξελικτικό μοντέλο μιας σειράς ιταλικής σχεδίασης πυραύλων αέρος-επιφανείας/επιφανείας-επιφανείας/ξηράς-επιφανείας, που πηγαίνει πίσω στους Sea Killer της δεκαετίας του 60. Ο αρχικός «beam-rider» Marte 1 εμφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 70, ενώ ο Marte 2 με ενεργό ραντάρ (προερχόμενο από τον Otomat) μπήκε σε δοκιμές το 1984 και σε ιταλική υπηρεσία το 1987, ενώ αργότερα προσφέρθηκε στην έκδοση Marte 2A (χωρίς επιταχυντή) για χρήση από αεροπλάνα.
Ο Marte ER αποτελεί μια σημαντική βελτίωση, στον οποίο η αντικατάσταση του πυραυλοκινητήρα με τουρμποτζέτ Williams WJ-24-8G προσδίδει πλέον εμβέλειες άνω των 100 χιλιομέτρων. Το νέο μοντέλο προτείνεται για χρήση στα NH90 NFH με φόρτωση δύο βλημάτων, στα οποία ο μεγαλύτερος και βαρύτερος Exocet δεν προκρίθηκε για πιστοποίηση. Η MBDA παρουσίασε τον Νοέμβριο του 2015 την έκδοση Marte ERP, ειδικά για fast jet, χωρίς τον επιταχυντή της αεροεκτοξευόμενης έκδοσης από ελικόπτερα και χωρίς αναδιπλούμενα πτερύγια.
Η εξοικονόμηση βάρους επιτρέπει την εγκατάσταση βαρύτερης κεφαλής (120 κιλών) με ικανότητα διάτρησης και διείσδυσης στο εσωτερικό του πλοίου πριν από την εκτόνωσή της. Η εταιρεία προτείνει φόρτους έως και 6 Marte ERP σε μαχητικά όπως το Eurofighter (έναντι των τριών για μεγαλύτερα βλήματα).
Η Leonardo παρουσίασε το M-346FA (που δεν μπορεί να μεταφέρει τους βαρύτερους Exocet) με δύο Marte ERP και εξωτερικές δεξαμενές καυσίμου σε αποστολή ναυτικής κρούσης κατά πλοίων, όπως περιγράφεται σε άλλες σελίδες. Το βλήμα δεν είναι ακόμη πιστοποιημένο στο ιταλικό αεροσκάφος, αλλά αυτό αναμένεται να γίνει σύντομα.
Εφόσον το αμερικανικό εμπάργκο προς την Κύπρο έχει αρθεί, το M-346FA (με αμερικανικούς κινητήρες και άλλα υποσυστήματα) μπορεί να θεωρηθεί ότι αποδεσμεύεται για την ΕΦ. Ένας μικρός στόλος των ιταλικών αεροσκαφών με Marte ERP θα μπορούσε να δώσει την «τρίτη διάσταση» στην κυπριακή A2/AD σε εκτεταμένες θαλάσσιες περιοχές ενδιαφέροντος, πολύ πέρα από τις ικανότητες των επάκτιων συστοιχιών, με σχετικά περιορισμένο κόστος κτήσης αλλά κυρίως χρήσης (το σημαντικότερο ατού του ιταλικού αεριωθουμένου, όπως υποστηρίζει η Leonardo).
Η δύναμη αυτή θα μπορεί να προσδώσει το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού σε όλο τον χώρο της κυπριακής ΑΟΖ νότια της Μεγαλονήσου, αποτελώντας ισχυρή απειλή και «πονοκέφαλο» για το TDK, το οποίο θα επιχειρεί μακριά από την τουρκική ενδοχώρα. Τα M-346FA όμως θα μπορούν να προσφέρουν και στην κατάδειξη στόχων για τις επάκτιες συστοιχίες των καινούριων Exocet, ώστε να γίνει αποτελεσματικότερη η εκμετάλλευση της πλήρους εμβέλειας των πυραύλων αυτών στα 180-200 km (εναλλακτικά των UAV, που είναι σήμερα ή θα γίνουν στο άμεσο μέλλον οι μοναδικές κυπριακές πλατφόρμες με τέτοιες ικανότητες).
Φυσικά, το M-346FA θα μπορεί να προσφέρει και στο συνολικό φάσμα των αποστολών αέρος-αέρος και αέρος-εδάφους που προαναφέρθηκαν. Για την πληρότητα της αναφοράς θα πρέπει να επισημανθεί ότι, θεωρητικά τουλάχιστον, υφίσταται η εναλλακτική επιλογή του Yak-130, του ρωσικού «alter ego» του M-346. Κατά πάσα πιθανότητα σημαντικά οικονομικότερο και έχοντας προσελκύσει πολλές παραγγελίες για την εκπαιδευτική του έκδοση, το ρωσικό αεροσκάφος δεν προσφέρει όμως απαραίτητα και μια αντίστοιχα καλή πρόταση.
Το «Mitten» δεν ανέπτυξε μέχρι σήμερα «καθαρόαιμη» εξοπλισμένη έκδοση με ραντάρ προς την κατεύθυνση που εξελίχθηκε το M-346FA, αν και προτάθηκαν πολλές, περιλαμβανομένου και του Yak-131 (ως αντικαταστάτη του Su-25). Αν και διαθέτει μεταφορική ικανότητα τριών τόνων, έχει υποδεέστερες αεροδυναμικές και κινηματικές επιδόσεις συγκριτικά με τον Ιταλό «εξάδελφό» του.
«Αργεντίνικο ταγκό»
Αξιοσημείωτη είναι η περίπτωση του ενδιαφέροντος της Αργεντινής για το M-346FA, που ίσως δείχνει τις εμπορικές προοπτικές του διθέσιου ιταλικού ελαφρού μαχητικού, αν και θα πρέπει να ιδωθεί μέσα από τις ιδιαιτερότητες που αντιμετωπίζει η λατινοαμερικανική χώρα, κάποιες από τις οποίες αναλύσαμε στο προηγούμενο τεύχος μας (Π&Δ 405, «FAA-Soberania 2019, Ασκήσεις στις εσχατιές της Παταγονίας»).
Τα χρόνια οικονομικά προβλήματα του Μπουένος Άιρες οδήγησαν τη FAA (Fuerza Aerea Argentina) σε μια ασφυκτική κατάσταση με στόλους παρωχημένων Mirage III και εκσυγχρονισμένων μεν A-4AR, αρκετά από τα οποία όμως παρέμεναν σε αποθήκευση λόγω έλλειψης κονδυλίων αξιοποίησης. Η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο στα τέλη του 2015, όταν και τα τελευταία γαλλικά μαχητικά βγήκαν από υπηρεσία, ενώ ο στόλος των Fightinghawk γινόταν όλο και πιο δύσκολο να συντηρηθεί και τα Pampa δεν αποτελούσαν παρά αδύναμο υποκατάστατο μαχητικού.
Η αναζήτηση καινούριου τύπου για την ανάκτηση της ικανότητας παράθεσης υπερηχητικών αεροσκαφών μάχης προσέλκυσε μια σειρά υποψηφιοτήτων· ανάμεσά τους: FC-1 από την Κίνα, καινούρια ή μεταχειρισμένα JAS.39 και F-16, όπως και Mirage F.1M από ισπανικά αποθέματα. Τελικά, χάρη στη μακρά συνεργασία με το Ισραήλ, η πλάστιγγα έγειρε υπέρ της προμήθειας 14 IAI Kfir 60 σε ένα «πακέτο» που περιλάμβανε εκπαίδευση, όπλα και υποστήριξη-συντήρηση έναντι $350 εκατομμυρίων.
Ενώ όμως η πρόθεση (που είχε πιθανότατα μόνο πολιτική υποστήριξη) ανακοινώθηκε επίσημα, έμεινε στη συνέχεια μετέωρη και τελικά εγκαταλείφθηκε τόσο λόγω αντιδράσεων στους κόλπους της αεροπορίας σχετικά με την καταλληλότητα και την αποτελεσματικότητα των παλαιών ισραηλινών αεροσκαφών όσο και της «απροθυμίας» των ΗΠΑ να εγκρίνουν την εξαγωγή των αμερικανικών απαρτίων (κυρίως των κινητήρων) των Kfir.
Με την αδυναμία χρηματοδότησης Gripen ή Viper η FAA στράφηκε σε εναλλακτικές λύσεις ελαφρών μαχητικών εξετάζοντας την αγορά KAI FA-50, η οποία είχε ήδη διερευνηθεί και παλαιότερα, ή εναλλακτικά Leonardo M-346FA, το οποίο είχε ήδη εμφανιστεί στην αγορά ως εμπορικός αντίπαλος του νοτιοκορεατικού αεροπλάνου.
Τον Ιούλιο του 2019, στη διάρκεια της συνόδου των G-20 στην Οσάκα της Ιαπωνίας, αποκαλύφθηκε ότι το FA-50 είχε αρχικά επιλεγεί (κυρίως λόγω των υπερηχητικών δυνατοτήτων του που αποτελούσε ισχυρό δέλεαρ για μερίδα επιτελών της FAA) και υπήρχαν πλέον διαπραγματεύσεις για την προμήθεια 10 με προοπτική προσθήκης και άλλων στο μέλλον.
Η κυβέρνηση όμως του Μπουένος Άιρες, υπό τον (τότε) πρόεδρο Mauricio Macri, δεσμεύθηκε να μην προχωρήσει στην υπογραφή συμφωνίας πριν από τις εκλογές του Οκτωβρίου 2019, τις οποίες και έχασε. Δύο ημέρες μετά την ανακοίνωση του Ιουλίου, όμως, η Leonardo με δηλώσεις στελεχών της εμφανίστηκε αποφασισμένη να συνεχίσει την προώθηση του M-346FA στην Αργεντινή, παρουσιάζοντας την υπόθεση ως «σκαλοπάτι» για μελλοντική αγορά μεταχειρισμένων Eurofighter, αλλά και πλαίσιο μιας ευρύτερης συνεργασίας με την ιταλική βιομηχανία.
Αφηνόταν μάλιστα να εννοηθεί ότι στους κόλπους της αργεντίνικης αεροπορίας υπήρχε διάσταση απόψεων σχετικά με το FA-50 και ισχυρή προτίμηση υπέρ του ιταλικού αεροσκάφους λόγω του χαμηλού κόστους κτήσης/χρήσης έναντι του ακριβότερου, αλλά όχι σημαντικά ικανότερου μοντέλου της KAI. Η υπόθεση παραμένει σε εκκρεμότητα έκτοτε, αφού και η χρηματοδότηση του προγράμματος δεν φαίνεται να έχει εξασφαλιστεί ακόμη, ανεξάρτητα από την επιλογή τύπου.
