Όπλα, στολές, αντικείμενα και σπάνια χειρόγραφα, αποτυπώνουν την εξέλιξη της Ελληνικής Αστυνομίας, μέσα στο χρόνο. Η ιστορία της ΕΛ.ΑΣ δεν ξεκινά από τη σύστασή της το 1985, αλλά ακόμα 155 χρόνια πριν. Η ξενάγηση στη Συλλογή Ιστορικών Κειμηλίων – Τεκμηρίων της Ελληνικής Αστυνομίας, που λειτουργεί στους χώρους της Γενικής Αστυνομικής Διεύθυνσης Θεσσαλονίκης (ΓΑΔΘ), αναδεικνύει πρακτικές, μεθόδους, καινοτομίες καθώς και τα σημεία – σταθμούς του συγκεκριμένου Σώματος Ασφαλείας, παράλληλα με την ιστορία της χώρας, σε διάφορες περιόδους, σε καιρούς ταραγμένους και ομαλούς. Τα τεκμήρια αποκαλύπτουν επίσης άγνωστες και άκρως ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για την καθημερινότητα των αστυνομικών αλλά και των πολιτών.
Μέσα σε λίγα τετραγωνικά μέτρα, ενός χώρου απολύτως προσβάσιμου σε άτομα με κινητικά προβλήματα και προβλήματα όρασης, τα εκθέματα αρχίζουν να …μιλούν, δανείζοντας τη φωνή τους στον Αρχιφύλακα Σωκράτη Καλαμπούκα και την Αρχιφύλακα Παναγιώτα Καψαχείλη, υπεύθυνους για τη διαχείριση του χώρου της Συλλογής, οι οποίοι πραγματοποιούν την ξενάγηση στο κοινό. Το «ταξίδι» στην ιστορία και το χρόνο διαρκεί περίπου μία ώρα και ξεκινά από το 1833.
Ο πλούτος της Συλλογής μάλιστα είναι τόσο μεγάλος, που ο χώρος ο οποίος εγκαινιάστηκε στο τέλος του περασμένου Νοέμβρη δεν τον χωρά. Έτσι, τα εκθέματα βγήκαν και έξω από αυτόν, σε ειδικές μεγάλες προθήκες, όπου μπορεί κανείς να δει τις πρώτες συσκευές ανίχνευσης μετάλλων, ναρκωτικών ή αλκοόλ, τις πρώτες συσκευές τηλεφώνου και τα μηχανήματα ανάκρισης, καθώς και άδειες ποδηλάτου, ταξιδιού, ακόμα και βεβαιώσεις …καλού πολίτη.
Η Ελληνική Χωροφυλακή το πρώτο Σώμα διαφύλαξης έννομης τάξης και κοινής ησυχίας στην Ελλάδα
Πρόδρομος της Ελληνικής Αστυνομίας, ήταν η Χωροφυλακή, που δημιουργήθηκε λίγο μετά την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους το 1830. «Η Ελληνική Βασιλική Χωροφυλακή δημιουργήθηκε το 1833, με διάταγμα του βασιλιά Όθωνα και αποστολή της ήταν η τήρηση της έννομης τάξης. Για το λόγο αυτό κλήθηκε στην Ελλάδα ο Γάλλος φιλέλληνας συνταγματάρχης Φραγκίσκος Γκραγιάρ, που ανέλαβε πρώτος Αρχηγός του Σώματος», δηλώνει στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Αρχιφύλακας Σωκράτης Καλαμπούκας.
Στις στολές των αξιωματικών και των σχολών υπηρεσίας, χρώματος χακί, που αντιστοιχούν σ’ εκείνη την εποχή και φιγουράρουν πίσω από τις γυάλινες προθήκες, τα φτερά στα κράνη και τα σιρίτια στους ώμους, δεν μαρτυρούν απλώς την επιρροή, αλλά δηλώνουν την καθαρή αντιγραφή των αντίστοιχων γαλλικών στολών. «Η Ελληνική Χωροφυλακή είχε επιπλέον και τα καθήκοντα της στρατονομίας, αποτελούσε δηλαδή ένα είδος στρατιωτικού σώματος, με στρατιωτική δομή, πειθαρχία και ιεραρχία», εξηγεί ο κ. Καλαμπούκας.
Η στολή της Δέσποινας Ούντση, απόφοιτης της πρώτης φουρνιάς γυναικών ελληνικής χωροφυλακής, φιγουράρει ανάμεσα στα υπόλοιπα εκθέματα. «Το 1972 βγαίνουν από τη σχολή οι πρώτες γυναίκες χωροφύλακες. Είμαστε από τις τελευταίες ευρωπαϊκές χώρες που βάζουμε γυναίκες στο Σώμα της χωροφυλακής. Ταυτόχρονα μπήκαν γυναίκες και στην αστυνομία πόλεων, όμως η χωροφυλακή ήδη μετρούσε πάνω από έναν αιώνα ζωής και τότε προσελήφθησαν οι πρώτες 150 γυναίκες, ανάμεσά τους και η κ. Ούντση, που μας δώρι τη στολή της», σημείωσε ο Αρχιφύλακας.
Εκτός από στολές, εκτίθενται επίσης κράνη που χρησιμοποιήθηκαν από τα τάγματα χωροφυλακής, αντιασφυξιογόνες μάσκες, παγούρια, ξυριστικά και κουρευτικά είδη, υγειονομικοί σταθμοί μάχης, ακόμα και οι χαρακτηριστικές στρατιωτικές καραβάνες. Ταυτόχρονα ο επισκέπτης βλέπει σε πλούσιο φωτογραφικό υλικό χωροφύλακες σε δράση, έφιππους, με ποδήλατα, ακόμη και με πέδιλα του σκι, τα οποία χορηγούσε η υπηρεσία σε περιοχές όπου το χιόνι ήταν πάρα πολύ -όπως η Κοζάνη, προκειμένου να μπορούν να μετακινούνται. «Σ’ αυτή τη φωτογραφία βλέπουμε έναν τροχονόμο μέσα σε βαρέλι στο Λευκό Πύργο, κάτι που συνεχίζει να γίνεται τιμής ένεκεν κάθε Πρωτοχρονιά», λέει ο κ. Καλαμπούκας.
Η Σαμιακή Χωροφυλακή επιτηρούσε την τάξη στη Σάμο και η Κρητική Χωροφυλακή είχε αστυνομικά καθήκοντα στην Κρητική Πολιτεία
Ένα λιγότερο γνωστό Σώμα στους περισσότερους, που δημιουργήθηκε μετά την ένωση της Σάμου με την Ελλάδα το 1913, είναι η Ηγεμονική Χωροφυλακή ή αλλιώς Σαμιακή Χωροφυλακή, που λειτουργούσε αποκλειστικά στο νησί του ανατολικού Αιγαίου και είχε και λιμενικά καθήκοντα. «Η νήσος Σάμος ενώ ήταν κάτω από τον οθωμανικό ζυγό, είχε μία σχετική αυτονομία και χαρακτηριζόταν Ηγεμονία της Σάμου. Άρα, ως αυτόνομο νησί, είχε και το δικό του σώμα χωροφυλακής», υπογραμμίζει ο κ. Καλαμπούκας.
Επίσης, το 1899 ιδρύθηκε από Ιταλούς Carabinieri η Κρητική Χωροφυλακή, που εντάχθηκε το 1913 στην Ελληνική Χωροφυλακή. Επρόκειτο για ένα ένοπλο Σώμα, στρατιωτικά οργανωμένο, που είχε αστυνομικά καθήκοντα στην Κρητική Πολιτεία. «Η Κρητική Χωροφυλακή έπαιξε σημαντικό ρόλο και στη Θεσσαλονίκη, η οποία στις 26 Οκτωβρίου του 1912 απελευθερώθηκε από τους Τούρκους και παραδόθηκε στον Βασιλιά Γεώργιο Α’. Οι Βούλγαροι στρατιώτες (Κομιτατζήδες) και οι Τούρκοι όμως δεν αποδέχονταν την παράδοση της πόλης κι έτσι, δύο μέρες μετά, ο Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος απέστειλε στη Θεσσαλονίκη 150 Κρητικούς χωροφύλακες με μία αποστολή: Την εκκαθάριση της πόλης από αυτούς», λέει ο υπεύθυνος διαχείρισης του χώρου της Συλλογής, δείχνοντας φωτογραφικό υλικό με Κρητικούς χωροφύλακες να συλλαμβάνουν τους Βούλγαρους στρατιώτες, να περιπολούν στην παραλιακή λεωφόρο και να παρελαύνουν μπροστά στον Λευκό Πύργο.
Και τα δύο αυτά Σώματα συγχωνεύτηκαν το 1913 με την ελληνική χωροφυλακή και ουσιαστικά καταργήθηκε η λειτουργία τους.
Αστυνομία πόλεων για τα μεγάλα αστικά κέντρα αλλά όχι για τη Θεσσαλονίκη
Λίγα χρόνια αργότερα και αφού έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο της αστυφιλίας, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, θεώρησε ότι η χωροφυλακή ως στρατιωτικό σώμα και δημιούργημα παρελθόντων ετών, δεν μπορεί να αντεπεξέλθει άλλο στην ουσιαστική αποστολή της. Κάλεσε λοιπόν το 1919 στην Ελλάδα την Αγγλική Οργανωτική Αποστολή με τον πρώτο αρχηγό τον Σερ Φρέντερικ Λοχ Χάλλιντεϊ, για να φτιάξει ένα μοντέρνο σώμα αστυνόμευσης για τις μεγάλες πόλεις της χώρας, το οποίο στηριζόταν αποκλειστικά στη Μητροπολιτική Αστυνομία του Λονδίνου.
«Η αρχική τους σκέψη ήταν η αστυνομία πόλεων να λειτουργήσει στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, τον Πειραιά, την Πάτρα και την Κέρκυρα. Στη Θεσσαλονίκη ωστόσο δεν δημιουργήθηκε ποτέ. Αυτό γιατί υπήρχαν ακόμη βουλγαρικά, τουρκικά και εβραϊκά στοιχεία και θεωρήθηκε ότι η Χωροφυλακή -με τη στρατιωτική της δομή- θα μπορούσε να αστυνομεύει καλύτερα την πόλη», εξηγεί ο Αρχιφύλακας.
Η κατάργηση της Ελληνικής Χωροφυλακής και της Αστυνομίας Πόλεων έγινε το 1984, όταν τα δύο σώματα συγχωνεύτηκαν για να δημιουργηθεί η Ελληνική Αστυνομία, με τη σύγχρονη μορφή της αυτή που έχουμε ακόμη και σήμερα.
Μορφές της Ελληνικής Αστυνομίας και αντικείμενα με μεγάλη αξία
Άνθρωποι που σημάδεψαν με το έργο τους στην υπηρεσία των Σωμάτων, συστήνονται στις νεότερες γενικές μέσα από προσωπικά τους υπηρεσιακά αντικείμενα και χειρόγραφα σημειώματα. Σε ένα βιβλίο του 1927 ο επισκέπτης μπορεί να διαβάσει τα ονοματεπώνυμα των φονευθέντων της Χωροφυλακής από τη δράση του σώματος στην Μικρασιατική Εκστρατεία αλλά και όλες τις υπόλοιπες πολεμικές επιχειρήσεις όπου έλαβε μέρος.
Εντυπωσιάζουν σπαθιά και ξίφη της Ελληνικής Αστυνομίας και του Ελληνικού Στρατού γαλλικής προέλευσης, όπως και μεταγενέστερα όπλα. Ξεχωρίζει ένα πολύ σπάνιο Μάνλιχερ εποχής Μακεδονικού Αγώνα, τυφέκια με ξιφολόγχες, όπως και ένα υποπολυβόλο Λάνκαστερ Αγγλίας.
Στις πρώτες χειροπέδες που χρησιμοποιεί η Ελληνική Χωροφυλακή τραβά τα βλέμματα το μεγάλο κλειδί, που όσο γύριζε, τόσο αυτές έσφιγγαν. «Μετά περάσαμε στις σταθερές χειροπέδες που κλείδωναν απλά, όμως εδώ υπήρχε το πρόβλημα ότι όταν δεν ρυθμίζεται η χειροπέδα, αν κάποιος έχει πολύ μεγάλο καρπό δεν μπορεί να δεσμευτεί. Γι’ αυτό και στη μετέπειτα εξέλιξή τους, αλλάχτηκαν και πάλι και μπήκαν χειροπέδες οι οποίες ρυθμίζονται όπως είναι και οι σημερινές», ανέφερε ο Αρχιφύλακας.
Μέσα στην πληθώρα των Ιστορικών Κειμηλίων και Τεκμηρίων, ξεχωρίζει μία συλλογή από σφυρίχτρες από το 1952 ως το 1980. Πρόκειται για δωρεά του Ταξίαρχου Εν Αποστρατεία Γεώργιου Πανταζόπουλου, ο οποίος ζει στην Πάτρα, όμως αγάπησε την προσπάθεια της Θεσσαλονίκης και παραχώρησε τη συλλογή του. «Οι σφυρίχτρες της αστυνομίας πόλεων είναι εγχάρακτες και έχουν πάνω έναν μοναδικό αριθμό. Όταν ο αστυφύλακας έμπαινε στο Σώμα, εκτός από την υπηρεσιακή του ταυτότητα, έπαιρνε και μία σφυρίχτρα που είχε πάνω το μητρώο του, την οποία παρέδιδε όταν έβγαινε στη σύνταξη», σημειώνει ο κ. Καλαμπούκας. Παρατηρώντας ο επισκέπτης, βλέπει δύο ειδών σφυρίχτρες, τις κλασικές του τροχονόμου με το «στραγάλι» αλλά και κάποιες διαφορετικού σχήματος με πολύ διαφορετικό ήχο. «Είναι η σφυρίχτρα υπηρεσίας, που σημαίνει ότι όταν ο αστυφύλακας εκτελούσε υπηρεσία την είχε μαζί του και όταν βρισκόταν σε κίνδυνο -ελλείψει ασυρμάτου- σφύριζε, προκειμένου να προστρέξουν σε βοήθεια οι υπόλοιποι περιπολούντες αστυφύλακες», προσθέτει.
Η εξέλιξη της τεχνολογίας μέσα από τον αστυνομικό εξοπλισμό
Μία από τις πρώτες κινηματογραφικές μηχανές που χρησιμοποιήθηκαν από την Ελληνική Αστυνομία, μάρκας ΕΙΚΙ, εντυπωσιάζει με το μέγεθός της, ενώ φωτογραφικές μηχανές των υπηρεσιών εγκληματολογικών ερευνών, δείχνουν την εξέλιξη του μέσου. Ένα πλήρες σετ συσκευών μαγνητοφώνησης, θυμίζει τον τρόπο που συλλέγονταν το αποδεικτικό υλικό της ανάκρισης.
Δίπλα ο επισκέπτης βλέπει τις πρώτες συσκευές ανίχνευσης ναρκωτικών ουσιών και αλκοολομέτρησης, όπως και την αρχική μορφή του Garrett, της συσκευής ανίχνευσης μετάλλων που χρησιμοποιεί η αστυνομία.
Διαβατήρια έμπαιναν από ένα πορτάκι σε μία συσκευή, όπου ανάβοντας ένα ιριδίζον φως, διαπιστώνονταν η γνησιότητα του εγγράφου, ενώ μία άλλη συσκευή ανίχνευε τα πλαστά χαρτονομίσματα.
Μία συσκευή σημάτων Μορς και ένα βαρύ και δυσλειτουργικό φορητό ραδιοτηλέφωνο είναι τοποθετημένα δίπλα στο μαγνητικό τηλέφωνο μάχης, με τα πολλά χιλιόμετρα καλωδίου, που επικοινωνούσε με τη βάση ανοίγοντας τη γραμμή με …μανιβέλα.
Βεβαιώσεις καλού πολίτη και έγκριση της υπηρεσίας για τις νύφες με προίκα
Μέσα από υπηρεσιακά βιβλία και έγγραφα, μαθαίνουμε πληροφορίες για την εποχή. Η βεβαίωση καλού πολίτη, με ημερομηνία το 1922, λειτουργούσε ως …συστατική επιστολή και εγγυόταν ότι ο άνθρωπος στον οποίο αναφέρεται, δεν έχει απασχολήσει την υπηρεσία. Χρησιμοποιούνταν για προσλήψεις ή ακόμη και για …ταξίδια, αφού για να μετακινηθεί κάποιος εκτός νομού, απαιτούνταν άδεια από τη χωροφυλακή. Αυτό το επιβεβαιώνει μία άδεια ταξιδιού που εκτίθεται, χρονολογίας του 1948.
Σε ένα βιβλίο υπηρεσίας του 1967, ξεχωρίζει το σημείο όπου αναγράφονται τρία ονόματα χωροφυλάκων, που κοιμήθηκαν στο σπίτι με τις συζύγους τους. «Η Χωροφυλακή χορηγούσε άδεια διανυκτέρευσης εγγάμων, ενώ ως στρατιωτικό σώμα έπρεπε και από πριν να τους δώσει άδεια να παντρευτούν. Μάλιστα, πρώτα έπρεπε να ελέγξει το ποιόν της νύφης και την προίκα που διέθετε, που στο ελάχιστο θα έπρεπε να είναι ένα σπίτι», τονίζει ο κ. Καλαμπούκας.
Η Συλλογή Ιστορικών Κειμηλίων- Τεκμηρίων της Ελληνικής Αστυνομίας είναι επισκέψιμη καθημερινά από τις 8 το πρωί έως τις 2 το μεσημέρι, τόσο για μεμονωμένους επισκέπτες -με ειδική άδεια που δίδεται επιτόπου, διότι λειτουργεί μέσα στο χώρο της ΓΑΔΘ- όσο και για μαθητές σχολείων, αλλά και ενώσεων αποστράτων της αστυνομίας και του στρατού.
Βαρβάρα Καζαντζίδου
