Μια από τις πιο επαναλαμβανόμενες ατάκες-υποσχέσεις στην προεκλογική εκστρατεία του Ντοναλντ Τραμπ το 2024, ήταν εκείνη για το ότι θα “έληγε τον πόλεμο στην Ουκρανία μέσα σε 24 ώρες”. Κανείς όμως δεν την πίστευε κατά γράμμα, ούτε καν στο ίδιο του το κόμμα των Ρεπουμπλικανών, καθώς ήταν κατανοητό πως ήταν μια τυπική τραμπική μεγαλοστομία. Σαφώς όμως το μήνυμα ήταν ξεκάθαρο: “Θα προσπαθήσω να λήξω τον συγκεκριμένο πόλεμο όσο πιο γρήγορα γίνεται”.
Αυτή λοιπόν η υπόσχεση, καθόλα σεβαστή και επαινετή (η λήξη οποιουδήποτε πολέμου πάντα γίνεται ένα καθολικό αίτημα μετά από κάποιο διάστημα διεξαγωγής του), προσέκρουε στο καθαρά γεωπολιτικό και πρακτικό ερώτημα: “Πως θα λήξεις αυτό τον πόλεμο, σε τι πλαίσιο, με τι στόχο”; Αυτό ο Τραμπ στην προεκλογική εκστρατεία του, αλλά ακόμη και σήμερα μετά από ένα μήνα εξουσίας ως πρόεδρος των ΗΠΑ, δεν έχει απαντήσει. Δεν έχει περιγράψει πλαίσιο, δεν έχει θέσει “κόκκινη γραμμή”, δεν έχει καν διασαφηνίσει ποιο θα είναι το σχήμα της μεταπολεμικής ασφαλείας στην Ανατολική Ευρώπη.
Τι έχουμε μάθει; Μόνο κάποια “αρνητικά” δεδομένα. Ότι δηλαδή στο όνομα του ρεαλισμού “δεν θα διεκδικηθεί επιστροφή της Ουκρανίας στα αρχικά της σύνορα, του 2014” (κάτι που και η ίδια η Ουκρανία έχει από πέρυσι έμμεσα αποδεχθεί, άρα δεν κομίζεται εδώ κάτι διαφορετικό). Επίσης δια στόματος αντιπροέδρου των ΗΠΑ, Τζει Ντι Βανς, μάθαμε ότι αν χρειαστούν ειρηνευτικές στρατιωτικές δυνάμεις, αυτές “δεν θα είναι αμερικανικές” και πως μια τέτοια αποστολή, αν συμβεί, “δεν θα εμπίπτει στις δράσεις του ΝΑΤΟ”.
Και τα παραπάνω είναι σεβαστά, οι ΗΠΑ δηλώνουν αυτό που ήδη γνωρίζαμε ως γενική αντίληψη Τραμπ: δηλαδή τη μερική επιστροφή στην πολιτική αποσύνδεση τους από την Ευρώπη, κάτι που είχαμε πρωτοδει το 1823, με το δόγμα Μονρόε. Όταν δηλαδή ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Τζέιμς Μόνροε διακήρυξε, πως δεν θα γίνει δεκτή “ευρωπαϊκή ανάμιξη στα τεκταινόμενα Βόρειας και Νότιας Αμερικής”, υπονοώντας όμως και το αντίστροφο: ότι οι νεοσύστατες ΗΠΑ, επίσης δεν θα είχαν ρόλο και λόγο στα όσα συμβαίνουν στην “Γηραία Ήπειρο”. Βέβαια τότε, ήταν η Ευρώπη των μεγάλων αποικιακών δυνάμεων, κυρίως Βρετανίας, Γαλλίας και Ισπανίας, που έπαιζε παγκόσμιο ρόλο και με μεγάλο παρεμβατισμό, οικονομικό και στρατιωτικό. Οπότε οι νεαρές αλλά ήδη δυναμικές ΗΠΑ, διατύπωσαν το δόγμα αυτό του απομονωτισμού, δηλώνοντας την αμερικανική ήπειρο ως ένα “άβατο” από τον ισχυρό αποικιοκρατισμό.
Επιστρέφουμε στη αρχική διαπίστωση: Οι ΗΠΑ μας λένε τι “δεν” θα κάνουν στο Ουκρανικό, αλλά το τι “θα κάνουν” κανείς δεν ξέρει. Οι αντιφάσεις μάλιστα πυκνώνουν. Ο Τραμπ πριν λίγες μέρες δήλωνε πως στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων θα καθήσουν ΗΠΑ, Ρωσία, η Ουκρανία “και άλλοι”. Χθες μάθαμε από τον ειδικό απεσταλμένο του Τραμπ για το Ουκρανικό, τον Keith Kellogg, πως “άλλοι δεν θα υπάρχουν” και πως η Ευρώπη δεν θα έχει παρουσία, πάλι στο “όνομα του ρεαλισμού”.
Ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ: η Ευρώπη δεν θα συμμετέχει στις διαπραγματεύσεις για την Ουκρανία
Την ίδια στιγμή ο Βανς μας είπε πως τα θέματα ασφαλείας της Ευρώπης και της Ουκρανίας ειδικά, αφορούν την Ευρώπη η οποία “πρέπει να τα αναλάβει”, αλλά τώρα για κάποιο μυστήριο λόγο, η ασφάλεια της Ευρώπης θα συζητηθεί με την “Ευρώπη εκτός”, η οποία θα κληθεί όμως να πληρώσει τα “έξοδα της τελετής”. Η αντίφαση προφανής, ακόμη και για τη γεωπολιτική ελαφρότητα της κυβέρνησης Τραμπ.
Τι άλλο γνωρίζουμε; Πως οι ΗΠΑ διεκδικούν έως και απαιτούν μια τεράστια συμφωνία εκμετάλλευσης του ορυκτού πλούτου της Ουκρανίας, γιατί έχουν “πολύτιμες σπάνιες γαίες εκεί”, αξίας, κατ’ εκτίμηση, 500 δις δολαρίων. Και εδώ σημαντική αντίφαση, καθώς αν οι ΗΠΑ επιχειρήσουν να εισπράξουν τόσο τεράστιας αξίας πλούτο, που κατά πάσα πιθανότητα θα κατοχυρώσουν με αποικιοκρατική σύμβαση, πως είναι δυνατόν να μην επιβάλλουν και δικές τους εγγυήσεις ασφαλείας αυτής της αφαίμαξης, εντός Ουκρανίας; Με απλά λόγια, αν η τραμπική λογική απαιτεί την φιλική λεηλασία της Ουκρανίας στο 80% του εδάφους της (το άλλο 20% έχει αναλάβει να λεηλατήσει η Ρωσία κατέχοντας το), πως η “είσπραξη” δεν θα προστατεύεται από τις ίδιες της ΗΠΑ; Θα εμπιστευτούν αυτό το τεράστιο “χαρτοφυλάκιο αξιών” στα ευρωπαϊκά κράτη, που σαφώς περιφρονούν και θεωρούν αποδυναμωμένα, όπως μας είπε ο κ. Βανς; Και για τις δεκαετίες που θα κρατήσει αυτή η εξόρυξη και εκμετάλλευση; Ή μήπως είναι ο Τραμπ τόσο αφελής να εμπιστευθεί τη Μόσχα, ότι δεν θα την ενοχλήσει τέτοια αμερικανική επέκταση στα σύνορα της;
Να θυμήσουμε εδώ πως βασικό στοιχείο της ρωσικής επιχειρηματολογίας για την εισβολή στην Ουκρανία ήταν πως “φοβόμαστε ότι το Κίεβο θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ οπότε θα μας περισφίξει κι άλλο”. Τώρα λοιπόν υποθέτουν στις ΗΠΑ, πως η Ρωσία θα δεχθεί εντός Ουκρανίας αμερικανικά συμφέροντα δισεκατομμυρίων δολαρίων, μαζική εκμετάλλευση της χώρας τόσο σε ορυκτό πλούτο όσο και σε αγροτική παραγωγή, συν κάτι χιλιάδες ευρωπαίους στρατιώτες ως “δυνάμεις ειρήνευσης” πάνω στα (νέα) σύνορα της; Αυτά δεν θα είναι “περίσφιξη” της Ρωσίας; Δεν θα είναι ακόμη μεγαλύτερη απειλή, καθώς πλέον η Ουκρανία θα έχει γίνει απόλυτα δέσμια των νατοϊκών δυνάμεων, έστω με διασπασμένη μορφή τους; Δηλαδή τις ΗΠΑ σε μια εγχώρια οικονομική δράση και τα ευρωπαϊκά κράτη σε άλλη δράση, αυτή της στρατιωτικής διασφάλισης; Και με κοινές διαβεβαιώσεις, ΗΠΑ και ευρωπαϊκών κρατών, πως θα “ενισχύσουν την ανασύσταση και βελτίωση των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων”;
Πιστεύει κανείς πως αυτά είναι σενάρια που θα δεχθεί εύκολα ο Πούτιν; Δηλαδή να κρατήσει το 20% της Ουκρανίας που ήδη κατέχει (δια ποταμών αίματος), αλλά να παρατηρεί το άλλο 80% να γίνεται “πεδίο βολής φτηνό, που ασκούνται βρίζοντας ξένοι φαντάροι”; (εκπληκτικός στίχος του Άλκη Αλκαίου).
Ζελένσκι: Το Κίεβο δεν θα δεχθεί συμφωνίες πίσω από την πλάτη του
Ξανά στον χειμαρώδη λόγο του κ. Βανς, ο οποίος έφθασε στην Ευρώπη για να την επιτιμήσει ότι δεν έχει “ισχυρή δημοκρατία”, προερχόμενος από τις ΗΠΑ, όπου δηλώνεται πάλι προ ελαχίστων ωρών, δια στόματος Τραμπ πως “όποιος σώζει τη χώρα δεν παραβιάζει κανένα νόμο”, καταλύοντας έτσι -φραστικά προς το παρόν- την ίδια την έννοια της δυτικής δημοκρατίας.
Ο κ. Βανς λοιπόν σε συνέντευξη στο Μόναχο, ερωτώμενος για το “πως θα λήξει ο Τραμπ τον πόλεμο της Ουκρανίας” απάντησε πως υπάρχουν “πολλά εργαλεία πίεσης προς τη Ρωσία, οικονομικά και στρατιωτικά”, πως “όλα είναι στο τραπέζι”, και πως ο Τραμπ “είναι πολύ ικανός διαπραγματευτής, είτε πρόκειται για real estate είτε για διεθνείς συμφωνίες”. Παράλληλα ο Τραμπ σε ερώτηση δημοσιογράφων είπε πως “είναι νωρίς να πούμε τι θα γίνει με τη διαπραγμάτευση…μπορεί η Ρωσία να κάνει μεγάλες παραχωρήσεις, μπορεί και όχι”.
Ένα σχέδιο σε στρατσόχαρτο;
Με όλα τα παραπάνω, συν αρκετές παρόμοιες ασαφείς, αόριστες, μερικά ή και πλήρως αντιφατικές δηλώσεις, με χωρίς καμμία εστίαση στην ουσία, για πάνω από ένα έτος από πλευράς Τραμπ, έστω κάποιων βασικών όρων και ορίων στα οποία θα κινηθεί η διαπραγμάτευση για το Ουκρανικό, θα τολμήσουμε να διατυπώσουμε το (για εμάς) προφανές: Δεν υπάρχει σχέδιο. Δεν υπάρχει καμία δομημένη αμερικανική πρόταση, ή προεργασία, ή ορισμένο πλαίσιο δράσης, που να στηρίζεται σε ενδελεχή γεωπολιτική ανάλυση.
Αντίθετα και ως συνήθως για τη διαχείριση Τραμπ, η συζήτηση για το μέλλον της Ουκρανίας και γενικότερα για την ευρωπαϊκή ασφάλεια θα γίνει “εν θερμώ”, με διαδοχή αόριστων απειλών αλλά και αόριστων υποσχέσεων, με χρήση μαξιμαλιστικών όρων (“τέλεια ειρήνη, εκπληκτικό μέλλον για την Ουκρανία, δεν υπάρχει καλύτερη συμφωνία, είμαι ο καλύτερος διαπραγματευτής”), με ένα παζάρι χονδροειδές και με επιτόπου σχεδιασμούς επι χάρτου, ενώ θα κυριαρχήσουν τα εξής 4 στοιχεία:
α) Η διαπραγμάτευση θα ολοκληρωθεί σε επίπεδο Τραμπ-Πούτιν, με τον πρώτο να προσέρχεται με την απόλυτη αυτοπεποίθηση πως ότι κάνει είναι “ιδανικό”. Πάντως ήδη έχει υιοθετήσει πολλά σημεία των διατυπώσεων Πούτιν, είτε επίτηδες (π.χ. προς τρομοκράτηση των Ευρωπαίων, ή για να κολακεύσει το κοινό του που θεωρεί τον πόλεμο “κατασκευή των Δημοκρατικών”) είτε γιατί τον έχουν πείσει.
β) Η συζήτηση στην οποία δεν θα μετέχει η Ουκρανία (ουσιαστικά, γιατί τουλάχιστον αυτό εν μέρει διευκρινίστηκε), αλλά όπως φαίνεται ούτε και η Ευρώπη, θα εξελιχθεί με άγνοια των τοπικών και περιφερειακών ζητημάτων ασφαλείας, άρα το όποιο συμπέρασμα της, ελάχιστη πιθανότητα έχει να τα λύνει κιόλας.
γ) Η διαπραγμάτευση θα γίνει με βασικό στοιχείο να αποσπαστεί για τις ΗΠΑ το μέγιστο δυνατό όφελος με το μικρότερο δυνατό κόστος, ανεξάρτητα αν η όποια συμφωνία θα έχει θεμέλια επιβίωσης, αν θα εγγυάται ουσιωδώς την ειρήνη (με όποιους συμβιβασμούς), αν θα συγκροτεί κάποιο κοινά αποδεκτό περιβάλλον ασφαλείας. Δεν μιλάμε εδώ για κάποια “δικαίωση” του Κιέβου ή οτιδήποτε άλλο σχετικό, αλλά έστω την προσπάθεια να υπάρχει διάρκεια στο σταμάτημα του πολέμου.
δ) Η διαπραγμάτευση πρωτίστως θα “πουληθεί” στο εσωτερικό των ΗΠΑ, εκεί δηλαδή που ο Τραμπ αντλεί την πολιτική ισχύ του. Ώστε να ακολουθήσει ένας μηντιακός “ρωμαϊκός θρίαμβος” του επιστρέφοντα Καίσαρα-στρατηλάτη που… καθυπόταξε τους Γότθους.
Είναι τα παραπάνω τελικά ένα “πλαίσιο” για την ειρήνευση στην Ουκρανία; Αν το δει κανείς κυνικά, ναι, φυσικά και είναι. Και από μόνα τους μπορεί να αποτελούν “σχέδιο”. Έτσι, υποθέτουμε, πως οι ΗΠΑ θα επιβάλλουν, παραμερίζοντας “χωροταξικά” τους πάντες, μια πρόχειρη ειρήνη στην Ουκρανία, θα αποσπάσουν ότι μπορούν ως δικό τους όφελος, ενώ θα αφήσουν την “οριστική λύση” να δοθεί είτε σε ένα νέο πολεμικό γύρο σε κάποια χρόνια, όπου φυσικά έχουν προειδοποίησει (την Ευρώπη) από τώρα, πως “αυτό θα είναι δικό σας πρόβλημα”, είτε σε μια πολιτική διάλυση της Ουκρανίας, όπου αν καταρρεύσει, απλώς θα διαμοιραστεί σε κάθε “ενδιαφερόμενο”.
Είναι έτσι ο Τραμπ, “μεγάλος διαπραγματευτής”; Γιατί όχι, θα απαντήσει η Ιστορία. Σαφώς έχουμε δει και χειρότερα, από τη συνθήκη ειρήνευσης των Βερσαλιών του 1919, για τον 1ο Παγκόσμιο, η οποία έθεσε -στην κοντόφθαλμη λογική της- τις βάσεις για τον 2ο Παγκόσμιο, ή στη συνθήκη περί ειρήνευσης στο Βιετνάμ, το 1973 στο Παρίσι, που απλώς προσέφερε στο Βόρειο Βιετνάμ την “άδεια” για να κατακτήσει το υπό διάλυση Νότιο Βιετνάμ. Ακόμη και οι συμφωνίες του Αβράαμ, που πιστώνονται -δικαίως θετικά- στον Τραμπ, για την προσέγγιση Ισραήλ και αραβικών κρατών του Κόλπου, έδειξαν το μεγάλο έλλειμμα τους, καθώς επιχείρησαν να “λύσουν το Μεσανατολικό χωρίς να λυθεί το Παλαιστινιακό”. Και είδαμε τα τραγικά αποτελέσματα, που ναι μεν δεν χρεώνονται πλήρως στην αντίληψη Τραμπ, αλλά κάπου πηγάζουν από τον πομπώδη γεωπολιτικό ερασιτεχνισμό του.
Αναλένα Μπέρμποκ: Μόνο μια ευρωπαϊκή ειρήνη μπορεί να είναι βιώσιμη
Σχέδια δεν υπάρχουν, αλλά το “κτήριο” χτίζεται
Για να ζυγίσουμε με ακρίβεια την κατάσταση. Αν ο Τραμπ δεν έχει ολοκληρωμένο και μακροπρόθεσμο σχέδιο, μήπως έχουν οι Ευρωπαϊοι; Η απάντηση είναι και εδώ φανερή. Ούτε. Άρα σε κάποιο βαθμό θα αναγνωρίσουμε το “δίκαιο της χαιρεκακίας” σε κάθε οπαδό είτε της πουτινικής βουλιμίας, είτε της υπερσυντηρητικής ανάλυσης, που βλέπει το πρόβλημα του “woke-ισμού” ως το πιο σοβαρό σήμερα, ενώ δεν διακρίνει τη γενική φτωχοποίηση, την εγκαθίδρυση της ανισότητας, την υπονόμευση του κράτους δικαίου, την ακύρωση των κοινωνικών συμβολαίων, όπου σε αυτά συγκλίνουν πονηρά και η “διεθνιστική αριστερά” και η “εθνικιστική δεξιά”.
Έτσι η Ευρώπη στο Ουκρανικό αρχικά προσήλθε με ένταση και θέση – και καλά έκανε, όχι γιατί υπήρχε κάποιο μαγική “σωστή πλευρά της ιστορίας”, αλλά γιατί απλώς δεν μπορούσε να γίνει ανεκτή, για πρώτη φορά μεταπολεμικά στην ήπειρο, μια μαζική εισβολή και καίρια αλλαγή συνόρων, από μια ιμπεριαλιστική υπερδύναμη. Αλλά μετά από 3 χρόνια πολέμου, ούτε η Γαλλία, ούτε η Ιταλία, ούτε η Γερμανία, ούτε η Βρετανία, ούτε η συναίνεση των “Βρυξελλών”, έχουν κάποια απάντηση να δώσουν στο “μεθαύριο”.
Να στηρίξουν την Ουκρανία “όσο πάει”; Αυτό απαιτεί πολύ χρήμα, αμυντική επένδυση, πολιτικό ρίσκο και πάνω από όλα συναίνεση σε κοινή εξωτερική πολιτική. Να παρατήσουν την Ουκρανία; Αυτό ξέρουν πως θα το πληρώσουν, αργά ή γρήγορα. Να βρουν πεδίο συνεννόησης με την Ρωσία, προσφέροντας της κάποιο πλαίσιο ασφαλείας, πριν η Μόσχα “τα βρει” με την Ουάσιγκτον, ξεπερνώντας τους; Μα κι αυτό απαιτεί σύμπνοια που δεν υφίσταται, όχι μόνο σε εξωτερική πολιτική, αλλά και σε πολιτική ενέργειας, φυσικών πόρων, εμπορίου, άμυνας και πολλών ακόμη πεδίων. Να επιχειρήσουν να “συννενοηθούν με τον Τραμπ”; Και εδώ απαιτείται κάποια θυσία στην έπαρση του και κυρίως αποδοχή του νέου αμερικανικού μερκαντιλισμού, κάτι πολύ δύσκολο.
Έτσι η Ευρώπη (που την περιγράφουμε με μια λέξη, αλλά στην πράξη είναι πολλαπλώς διασπασμένη), για το Ουκρανικό δεν έχει διατυπώσει άλλη άποψη παρά μόνο την προσδοκία, πως με την αμερικανική βοήθεια θα κατάφερνε να εξαντλήσει τη Ρωσία , ώστε να την φέρουν σε κάποιο τραπέζι διαπραγματεύσεων. Πόσο πιθανό ήταν αυτό να συμβεί μάλλον δεν θα μάθουμε ποτέ, αν και υπήρχαν αρκετά σημάδια που έδειχναν το “κοντινό” της κούρσας κατάρρευσης, είτε Κιέβου είτε Μόσχας.
Οπότε τώρα η Ευρώπη έχοντας δει τα εσωτερικά όρια συναίνεσης της, δεν έχει ούτε το βάρος να επιβάλλει κάποια ισχυρή πολιτική, ούτε τη μόχλευση ενός κοινά αποδεκτού, ή έστω υποσχόμενου σχεδίου ειρήνευσης. Άρα τι της μένει; Να αναζητά ταχέως κάποια ψιχία σύμπνοιας, ενώ εκπλήσσεται από τον τραμπικό μπρουταλισμό και την αντιθεσμική/λαϊκιστική συμπεριφορά του, όπως και την ανοιχτή εχθρότητα του. Κάτι που οι ΗΠΑ επίσης θα πληρώσουν -γιατί η διάρρηξη σχέσεων με τους κοντινότερους συμμάχους σου, δεν αποτελεί πολιτική επιβίωσης για κανένα- αλλά αυτό πιθανά θα συμβεί όταν ο Τραμπ θα έχει αποχωρήσει από την πολιτική.
Συμπέρασμα; Αν το Ουκρανικό “χτιζόταν” πολλά χρόνια και 3 χρόνια τώρα συνεχίζεται η “δόμηση” ενός νέου περιβάλλοντος ασφαλείας, που θα το δούμε όταν σταματήσουν οι σφαίρες, αυτή η κατασκευή γίνεται χωρίς σχέδιο. Χωρίς θεμέλια, χωρίς μέθοδο, χωρίς έλεγχο, χωρίς ρυθμιστικό πλαίσιο, χωρίς πρόβλεψη για τον επόμενο “σεισμό”. Που θα συμβεί, το μόνο σίγουρο.
