Ανισότητες στην εκπαίδευση, οικονομική δυσχέρεια, αλλά και βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις είναι μερικά από τα πιο σημαντικά εμπόδια, που περιορίζουν την απασχόληση των γυναικών στον κλάδο της Μηχανικής παγκοσμίως. Τα παραπάνω διαπιστώνει διεθνής ερευνητική ομάδα, στην οποία συμμετέχουν και Έλληνες ερευνητές.
Η έρευνα παρουσιάστηκε στο ετήσιο συνέδριο IEEE EDUCON, ένα από τα κορυφαία παγκόσμια συνέδρια για θέματα εκπαίδευσης μηχανικών, το οποίο διοργανώνει το αμερικανικό Ινστιτούτο Ηλεκτρολόγων και Ηλεκτρονικών Μηχανικών (IEEE) και φέτος φιλοξενήθηκε στην Κω. Επίσης, η έρευνα θα δημοσιευθεί στα πρακτικά του συνεδρίου και στην ψηφιακή βιβλιοθήκη IEEE Xplore.
Η ερευνητική ομάδα, που απαρτίζεται από τους Βιβιάνα Καλέα από το Πανεπιστήμιο Σαπιέντσα της Ρώμης, Ευάγγελο Δαγκλή από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Τίνα Νάντσου από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Χιμένα Οτεγκούι από το Universidad de la Republica της Ουρουγουάης, Εντμούντο Τοβάρ από το Πολυτεχνείο της Μαδρίτης και Τζένη Βίλα από το Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ, μελέτησε το φαινόμενο της υποεκπροσώπησης των γυναικών μέσω βιβλιογραφικής ανασκόπησης των εργασιών που περιλαμβάνονται στα πρακτικά του συνεδρίου EDUCON του αμερικανικού Ινστιτούτου Ηλεκτρολόγων και Ηλεκτρονικών Μηχανικών (IEEE). Οι επιστημονικές εργασίες υποβλήθηκαν από το 2010 έως το 2023 και διερευνούσαν τις ανισότητες μεταξύ των φύλων στον κλάδο της Μηχανικής.
Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ένας από τους συγγραφείς της μελέτης, ο Εντμούντο Τοβάρ, καθηγητής στο Πολυτεχνείο της Μαδρίτης, μέλος του ΔΣ και πρώην πρόεδρος του IEEE Education Society και πρόεδρος του συνεδρίου EDUCON, «μόνο μετά τη δεκαετία του 2010 οι ερευνητές άρχισαν να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στην υποεκπροσώπηση των γυναικών στους τομείς STEM, συμπεριλαμβανομένης της Μηχανικής, και αυτό συμπίπτει χρονικά με την περίοδο διοργάνωσης του Συνεδρίου».
Στη μελέτη διαπιστώνεται ότι, ενώ οι γυναίκες κατέχουν υψηλό ποσοστό αποφοίτων από τα πανεπιστήμια, σε ορισμένους τομείς ακόμα και υψηλότερο από τους άνδρες, ωστόσο φαίνεται ότι υπολείπονται των ανδρών σχεδόν κατά 25%, όσον αφορά στην εκπροσώπησή τους στον επαγγελματικό κλάδο.
Ένας σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στην υποεκπροσώπηση των γυναικών στη Μηχανική είναι οι προκαταλήψεις με βάση το φύλο που επηρεάζουν την πρόσβαση των γυναικών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και στο χώρο εργασίας. Αρκετές από τις προκαταλήψεις ξεκινούν ήδη από το σχολείο, όπου αρκετές μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά των δύο φύλων δεν ασχολούνται με τις ίδιες «δραστηριότητες και παιχνίδια». Αυτή η διάκριση λόγω φύλου περιορίζει τις πιθανότητες συμμετοχής τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, ενώ σε κάποιες κοινωνίες αν και οι γυναίκες έχουν πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, ωστόσο, λόγω της επιρροής του περιβάλλοντός τους, επιλέγουν περισσότερο επαγγέλματα κοινωνικού χαρακτήρα, όπως δασκάλα ή νοσοκόμα. Όπως επισημαίνεται, οι γυναίκες μπορεί επιπλέον να λαμβάνουν το μήνυμα ότι είναι ακατάλληλες για να δουλεύουν σε επιστημονικούς ή τεχνικούς τομείς ή να μην έχουν αυτοπεποίθηση κατά τις πανεπιστημιακές σπουδές τους.
Τα στερεότυπα γίνονται αισθητά και στον καταμερισμό των οικογενειακών καθηκόντων και σε έρευνα που αναδεικνύεται μέσα από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση διαπιστώνεται ότι οι γυναίκες που εργάζονται ταυτόχρονα και φροντίζουν τα παιδιά τους «μπορεί να παραιτηθούν συχνότερα από τους άνδρες».
Διαφορετικές συμπεριφορές διαπιστώνονται και στο εργασιακό περιβάλλον, όπου γυναίκες κάνουν λόγο για ακατάλληλη ή ακόμα και ασεβή μεταχείριση.
Η υποεκπροσώπηση των γυναικών στη Μηχανική δεν πηγάζει πάντως μόνο από εξωτερικά εμπόδια αλλά και από εσωτερικούς παράγοντες, καθώς οι γυναίκες συχνά στρέφονται προς εναλλακτικά επαγγέλματα λόγω των προκαταλήψεων που επικρατούν.
Περιγράφοντας τα ευρήματα της μελέτης, ο κ. Τοβάρ τονίζει ότι «παρότι μπορεί να έχουμε κάνει ήδη σημαντική πρόοδο στο να γίνει η ισότητα των φύλων πράξη, δεν έχουμε φτάσει ακόμα στο επίπεδο που θέλουμε να πιστεύουμε ότι είμαστε». «Παρά τις πεποιθήσεις μας για την κατάσταση της ισότητας των φύλων», συνεχίζει, «οι αντιλήψεις μας για ορισμένα θέματα και εγγενείς συμπεριφορές δεν έχουν εξελιχθεί ακόμα αρκετά από τα χρόνια που η ανισότητα των φύλων θεωρούνταν φυσιολογική. Παρόλο που, ευτυχώς, πλέον δεν θεωρούμε συνήθως την εκπαίδευση των γυναικών περιττή, μπορούμε ακόμα να αντιληφθούμε σήμερα έναν παραλληλισμό με το γεγονός ότι η συμμετοχή τους στους τομείς STEM είτε δεν θεωρείται προτεραιότητα είτε, ακόμη χειρότερα, αποθαρρύνεται ενεργά».
Ο κ. Τοβάρ διαπιστώνει ότι «με τις ενέργειες που κάνουμε εμείς, ως ανθρώπινοι και κοινωνικοί παράγοντες στη ζωή των γυναικών, τις επηρεάζουμε από την παιδική τους ηλικία, υποσυνείδητα ή όχι, στο ότι θα ήταν καλύτερα να συνεχίσουν τις σπουδές τους σε πιο ανθρωπιστικά θέματα, καθώς είναι πιο κατάλληλες γι’ αυτό τον τομέα, ή να επιδιώξουν επαγγελματική σταδιοδρομία σε θέσεις που δεν απαιτούν πολλές κρίσιμες αποφάσεις, αποτρέποντάς τους ουσιαστικά και από τις επιχειρηματικές προσπάθειες. Συνολικά, φαίνεται να πιστεύουμε ότι είναι λιγότερο ικανές στα Μαθηματικά και στους κλάδους της Μηχανικής, καθώς και στη λήψη αποφάσεων και την επιχειρηματικότητα, σε σχέση με τους άνδρες, ακόμα και αν δεν το λέμε ευθέως ή ακόμα και αν δεν το συνειδητοποιούμε».
Αυτό το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων δεν αναγνωρίζεται πάντα και διαφορές στην αντίληψη γύρω από το θέμα σημειώνονται μεταξύ των χωρών, αλλά και μεταξύ των φύλων. Για παράδειγμα, οι γυναίκες στην Αργεντινή θεωρούν ότι δεν έχουν τις ίδιες ευκαιρίες στη σταδιοδρομία στη Μηχανική με τους άνδρες, ενώ οι άνδρες στην ίδια χώρα διαφωνούν με την άποψη αυτή.
Η φυσικός, δρ Τίνα Νάντσου, μέλος της διεθνούς ερευνητικής ομάδας, εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι τα ευρήματα της έρευνας δεν κατηγοριοποιήθηκαν ανά χώρα ή ήπειρο. «Ωστόσο, προκύπτουν κοινά στοιχεία που ισχύουν τόσο για τις ευρωπαϊκές χώρες όσο και για την Ελλάδα», τονίζει. «Διεθνώς, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες επιστήμονες που μπορεί να είναι εργαζόμενες ή και μητέρες παραμένουν σημαντικές. Η επιστημονική έρευνα απαιτεί μεγάλη αφοσίωση και αμέτρητες ώρες εργασίας, συχνά χωρίς αντιστοίχηση σε αμοιβές και απολαβές», συμπληρώνει.
Πάντως, στη μελέτη γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στις αντιθέσεις που υπάρχουν στη Λατινική Αμερική, καθώς σε χώρες, όπως η Αργεντινή και η Βολιβία, εντοπίζεται υψηλό ποσοστό συμμετοχής των γυναικών στις επιστήμες της Μηχανικής (52% και 62%, αντίστοιχα), ενώ σε άλλες, όπως Χιλή, Κολομβία, Εκουαδόρ και Μεξικό, το ποσοστό φαίνεται να ανέρχεται στο 30%. Σε κάποιους τομείς, όμως, όπως η βιομηχανία της Τεχνολογίας οι γυναίκες αποτελούν μόλις το 10-20% του εργατικού δυναμικού.
Την ίδια ώρα, μελέτη που εξετάζει τις σταδιοδρομίες των γυναικών στους τομείς STEM (Επιστήμη, Τεχνολογία, Μηχανική και Μαθηματικά) σε 110 χώρες, μεταξύ των οποίων και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και αναδεικνύεται στη βιβλιογραφική ανασκόπηση, διαπιστώνει ότι μόνο το 30% των γυναικών επιλέγει αυτές τις ειδικότητες για πανεπιστημιακές σπουδές, με τις Επιστήμες Υγείας να συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον του 15% των γυναικών, η Μηχανική το 8%, οι Φυσικές Επιστήμες, τα Μαθηματικά και η Στατιστική το 5% και η Τεχνολογία μόλις το 3%.
Όπως σημειώνει η ερευνητική ομάδα, είναι επιτακτική ανάγκη να υπογραμμιστεί ότι η επίτευξη πλήρους ισότητας των φύλων σε επαγγελματικούς τομείς, μεταξύ των οποίων η Μηχανική, παραμένει ανεκπλήρωτος στόχος. Επίσης, αναφέρει τη σημασία του εντοπισμού στρατηγικών πρωτοβουλιών που θα συμβάλουν στην αποκατάσταση του προβλήματος της υποεκπροσώπησης των γυναικών στον τομέα της Μηχανικής.
Η κ. Νάντσου επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι «η εκπαίδευση όλων των παιδιών και της κοινωνίας γενικότερα σε θέματα ισότητας και ευκαιριών εκπαίδευσης και ανέλιξης είναι σημαντικό να ξεκινά ακόμη και από την πρώιμη παιδική ηλικία. Επιπλέον, πρωτοβουλίες ενημέρωσης για τις διακρίσεις φύλου θα πρέπει να απευθύνονται σε όλο το διδακτικό προσωπικό, σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Μέσω της εκπαίδευσης θα γίνει και η αλλαγή». Παρουσιάζει ως παράδειγμα το Public University of Navarra της Ισπανίας, όπου για την ανάδειξη της συνεισφοράς των γυναικών επιστημόνων στις θετικές επιστήμες, παρουσιάστηκε ένα θεατρικό έργο με ηθοποιούς γυναίκες ερευνήτριες για τη σημασία της συνεισφοράς τους από την αρχαιότητα. Επίσης, αναφέρεται στην πρωτοβουλία διεπιστημονικής ομάδας επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο της Κόρδοβας με τίτλο «ISOLDE» (University Women Leader), που διοργανώνει εκθέσεις για τα αποτελέσματα των ερευνών των γυναικών επιστημόνων και επιχειρηματιών στις θετικές επιστήμες.
Βέβαια, ο καθηγητής Εντμούντο Τοβάρ, σχολιάζει από την πλευρά του ότι «μέχρι στιγμής, έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για να ενθαρρύνουν τις γυναίκες να ακολουθήσουν σπουδές και σταδιοδρομία σε κλάδους Μηχανικής και STEM, με κάποιο επίπεδο επιτυχίας στην κλίμακα που στόχευαν. Όμως, εφόσον επιθυμούμε να βελτιώσουμε την κατάσταση σε ευρύτερη κλίμακα, η εναλλακτική λύση ή η απάντηση στο ζήτημα μπορεί να βρίσκεται στο να αλλάξουμε εμάς και τις αντιλήψεις μας για το θέμα, συλλογικά ως κοινωνία».
Μαρία Κουζινοπούλου
