Οι λόγοι της μεταστροφής του
Τα αίτια των κινήτρων του Γκορντιέφσκι να συνεργαστεί με τη Δύση παρουσιάζουν από μόνα τους ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι όταν ρωτήθηκε από την MI6 για τα ανταλλάγματα που επιθυμεί, απήντησε πως δεν το έκανε για χρήματα. Η εκούσια απόφασή του, όπως ο ίδιος εξηγούσε γραπτώς, δεν ήταν αποτέλεσμα ανευθυνότητος ή αστάθειας χαρακτήρος, αλλά μακράς συνειδησιακής πάλης, προσωπικών βιωμάτων και μεγίστης απογοητεύσεως από τη χώρα του, σημειώνοντας επίσης: «Το καθεστώς της αντίτιθετο στη δημοκρατία σε βαθμό που οι Δυτικοί ουδέποτε θα μπορέσουν να κατανοήσουν πλήρως. Αν κάποιος το αντιληφθεί αυτό, πρέπει να επιδείξει αποφασιστικό θάρρος, ώστε να κάνει ο ίδιος κάτι για να εμποδίσει τον απολυταρχισμό να διεισδύσει βαθύτερα στις προσωπικές ελευθερίες». Κατά βάση, ο Γκορντιέφσκι επιθυμούσε να βγάλει στην επιφάνεια κάθε τι που το σύστημα εχθρεύετο, ώστε να μπορέσει να το ανατρέψει γρηγορότερα.
Ο ίδιος δεν έβλεπε την διπλή του δράση ως πράξη προδοσίας, αλλά ως μια μορφή πολιτιστικής εξεγέρσεως, διότι τονίζει: «Όπως ο Σοστακόβιτς αντέδρασε με τη μουσική του ως συνθέτης και ο Σολζενίτσιν μέσω των γραπτών του ως συγγραφέας, έτσι κι εγώ, ως πράκτορας της KGB, μπορώ να πολεμήσω (ενν. το καθεστώς) μόνο μέσα από τον κόσμο των υπηρεσιών πληροφοριών». Για άλλους, η απόφασή του δεν μπορεί να αιτιολογηθεί μόνο με ιδεολογικά κριτήρια. Εμφανώς υπήρχαν και άλλες παράμετροι, όπως ένα είδος επαναστάσεως εναντίον του πατρός του που ετάχθη συνειδητά στο ολοκληρωτικό καθεστώς, καθώς και προσωπικής του επιθυμίας να εκδικηθεί τους Σοβιετικούς συναδέλφους του, τους οποίους θεωρούσε αδαείς και απατεώνες που κέρδιζαν αξιώματα με συκοφαντίες και εσωτερικές παρασκηνιακές ενέργειες.
Οι Βρετανοί βοηθούν την προαγωγή του
Προκειμένου να βοηθήσει την αναρρίχησή του σε υψηλότερες βαθμίδες ώστε να μπορεί να αποσπά ακόμη πιο διαβαθμισμένα ντοκουμέντα, η MI6 του παρέδιδε δικά της στοιχεία σημαντικά μεν, αλλά όχι σε σημείο όπου η περιέλευσή τους σε σοβιετικά χέρια να αποτελεί ουσιώδη απειλή για τη χώρα. Αφορούσαν κυρίως έγγραφα για τις σχέσεις Βρετανίας-ΗΠΑ, πρακτικά πολιτικών κομμάτων από εσωτερικές συνεδριάσεις ή ανοιχτές πληροφορίες εντύπων μέσων όπου μαζεμένες όλες έδιναν την αίσθηση ευφυΐώς συγκεντρωμένου υλικού.
Η MI6 δεν έμεινε μόνο σε αυτά, αλλά προχώρησε παραπέρα. Για να κρατάει στη Μόσχα ικανοποιημένους τους ανωτέρους του με τη δράση του, κατασκεύασε για αυτόν γνησίους συνδέσμους που του μετέφεραν πραγματικές μεν, αλλά επί της ουσίας άχρηστες πληροφορίες. Η τακτική επέφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα, διότι ο Γκορντιέφσκι όντως προήχθη και μετετέθη στο Λονδίνο. Έτσι οι Βρετανοί είχαν στο πλευρό τους έναν ανώτερο αξιωματικό της KGB μέσα στη χώρα τους.
Τι έμαθε η Δύση από τα απόρρητα έγγραφα της KGB
Το 1981, ο Γκορντιέφσκι ενημέρωσε τις επαφές του ότι ο βουλευτής Μάικλ Φουτ (ακραιφνής αντιιμπεριαλιστής, επικεφαλής του αντιπολιτευομένου Εργατικού Κόμματος και λίαν υπολογίσιμος υποψήφιος για την πρωθυπουργία) υπήρξε κατά το παρελθόν πράκτορας της KGB επί πληρωμή. Σαν βόμβα έσκασε η είδηση στα κεντρικά γραφεία της MI6, η οποία απεφάσισε να περιμένει λίγο, πριν μεταβιβάσει την εξαιρετικά σοβαρή αυτή πληροφορία στην ηγεσία της χώρας. Οι γνώσεις των Σοβιετικών από τον Φουτ αφορούσαν βασικά τις διαμάχες στα εσωτερικά του κόμματός του, αλλά και απόψεις στελεχών του σε διεθνή θέματα, όπως ο πόλεμος του Βιετνάμ. Η μεγάλη ανησυχία των μυστικών υπηρεσιών εξεπήγαζε από την πιθανότητα επικρατήσεως του Φουτ επί της Θάτσερ στις εκλογές του 1984, οπότε η KGB θα είχε ένα δικό της άτομο μέσα στην κυβέρνηση. Τελικά το πρόβλημα επιλύθηκε ευκόλως με τη συντριπτική νίκη της Θάτσερ, όπου οδήγησε τον Φουτ σε ταπεινωτική παραίτηση από την ηγεσία των Εργατικών.
Το βασικότερο που απεκόμισαν – και δε γνώριζαν μέχρι τότε – οι Δυτικοί από τα έγγραφα του Γκορντιέφσκι, ήταν το πόσο πολύ η Μόσχα τους φοβόταν, θεωρώντας αρκετά πιθανό το σενάριο μιας αιφνιδίου αμερικανικής επιθέσεως επί του εδάφους της. Έτσι, τόσο ο Ρήγκαν όσο και η Θάτσερ πέρασαν σε ανάλογες τροποποιήσεις της εξωτερικής τους πολιτικής για την αποτροπή ενός πολέμου που θα μπορούσε να ξεσπάσει ανά πάσα στιγμή, εάν οι Σοβιετικοί μετέφραζαν λανθασμένα τη ρητορική των δυτικών ηγετών. Το ενδεχόμενο αυτό σενάριο δεν ήταν διόλου εξωπραγματικό, διότι το 1983 ο Γκορντιέφσκι φανέρωσε στους Βρετανούς την κατεπείγουσα προειδοποίηση που έφτασε στην πρεσβεία του Λονδίνου από τη Μόσχα για επικείμενη επίθεση των ΗΠΑ με προκάλυμμα νατοϊκές ασκήσεις. Η επίθεση αναμενόταν να πραγματοποιηθεί εντός επτά έως δέκα ημερών μετά την τελική απόφαση. Γι’αυτό οι οδηγίες συνέστηναν αυξημένες παρακολουθήσεις για τον εντοπισμό περίεργης δραστηριότητας σε πυραυλικές βάσεις, ασυνήθεις προετοιμασίες σε καταφύγια της βρετανικής κυβέρνησης και έντονη κινητικότητα στην Downing Street 10. Έπειτα από αυτές τις πληροφορίες, οι Αμερικανοί μείωσαν τη δραστηριότητά τους, ενώ το ΝΑΤΟ άλλαξε σκοπίμως ορισμένους πολιτικούς ελιγμούς του, προκειμένου να καθησυχάσει τους Σοβιετικούς και να αποτρέψει αύξηση των εντάσεων. Και πράγματι, η παράνοια του Κρεμλίνου μειώθηκε αισθητά κατά το επόμενο χρονικό διάστημα.
Από τον όγκο πληροφοριών που προμήθευσε ο Γκορντιέφσκι, απεδείχθη πως η KGB ήταν σαφώς υπερεκτιμημένη, αν και εξακολουθούσε να παραμένει αρκετά επικίνδυνη και ανταγωνιστική. Τα τρωτά σημεία και οι ελλείψεις της είχαν σταδιακά αποκαλυφθεί και έτσι έπαψε να έχει την απειλητική εικόνα του παρελθόντος, όταν η άγνοια του τρόπου λειτουργίας της και της εκτάσεως των δραστηριοτήτων της τρόμαζε τη Δύση. Τώρα έδειχνε μια κάπως αδέξια και όχι ιδαιτέρως αποτελεσματική οργάνωση. Ήταν πάντως καλά χρηματοδοτούμενη και διέθετε δίκτυο μεγάλης εμβελείας. Αποτελείτο όμως από όχι απαραιτήτως εξέχοντα στελέχη, τα οποία ανέβαιναν τις βαθμίδες με γνώμονα την πίστη και αφοσίωσή τους στο καθεστώς, ενώ άλλοι εξ αυτών, ενίοτε οι ικανότεροι, εξαφανίζονταν αν και εφόσον κρίνονταν επικίνδυνοι για την ασφάλεια και επιβίωσή του.
