Σημαντική ήταν η συμβολή των τοπικών αγωνιστών, των οπλαρχηγών και απλών ανθρώπων, καθώς και κληρικών στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, τονίστηκε στο διεθνές συνέδριο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών με θέμα: «Η Μακεδονία στην Ελληνική Επανάσταση του 1821», το οποίο ολοκληρώνεται σήμερα.
Κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης αναδείχθηκαν άγνωστες πτυχές της ελληνικής επανάστασης στον, υπόδουλο τότε, ελληνικό βορρά, καθώς και επαναστατικές ενέργειες, οι οποίες έδωσαν το χρόνο να αναπτυχθεί και να εδραιωθεί η επανάσταση στην Πελοπόννησο και στη Στερεά Ελλάδα.
«Στις 17 Μαΐου του 1821 κηρύχτηκε η επανάσταση στη Μακεδονία και ο Εμμανουήλ Παππάς, εύπορος έμπορος από την περιοχή των Σερρών, ήταν ο αρχηγός και υπερασπιστής της» ανέφερε η καθηγήτρια Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, συγγραφέας, Ευαγγελία Δαμουλή – Φϊλια και συνέχισε : «Έθεσε ως έδρα του στο ‘Αγιο Όρος και ξεκίνησε, ενώ παράλληλα εξεγέρθηκαν και τα περισσότερα μοναστήρια».
Όπως ανέφερε η κ. Δαμουλή σε σύντομο χρονικό διάστημα καταλήφθηκαν αρκετά χωριά στη Χαλκιδική, τα Μαντεμοχώρια και η Ιερισσώ. Εξεγερμένοι καλόγεροι, προετοιμασμένοι από τον Ε. Παππά, άλλοι προτίμησαν να βγουν στην Κασσάνδρα, όπως κι ο Εμμανουήλ Παππάς και άλλοι βγήκαν και στη Θεσσαλονίκη με πλοίο. Οι Τούρκοι τους περίμεναν στο πεδίο του Λαγκαδά με δέκα χιλιάδες άνδρες και τους νίκησαν. Εκεί θανατώθηκε ο γενναίος καλόγερος καπετάν Ευθύμιος του Αγίου Όρους. «Τελικά μπήκαν στο ‘Αγιον Όρος περί τις ογδόντα χιλιάδες ψυχές, έλληνες και τούρκοι και κατανάλωσαν τις προμήθειες των μοναχών» ανέφερε η κ. Δαμουλή.
«Ο Εμμανουήλ Παππάς έγραψε στο Δημήτριο Υψηλάντη, που τον διόρισε αρχηγό στο ‘Αγιο Όρος στη Χαλκιδική και στη Θεσσαλονίκη» συνέχισε η κ. Δαμουλή και πρόσθεσε: «Στις 30 Οκτωβρίου 1821 ο Παππάς μόλις και μετά βίας διέφυγε στο Όρος. Το Δεκέμβριο του 1821 οι αγιορείτες δήλωσαν υποταγή. Υπεγράφη σχετική συνθήκη στον ‘Αγιο Μάμα Χαλκιδικής. Δεν τηρήθηκαν όμως τα γραφέντα και συμφωνηθέντα και έτσι, στις αρχές του 1822, το ‘Αγιο Όρος κατελήφθη ολόκληρο στρατιωτικώς. Τα όσα υπέστησαν οι αγιορείτες τα επόμενα χρόνια, είναι πέραν πάσης περιγραφής, καθώς όλος ο στρατός ήταν εξολοκλήρου μισθοδοτούμενος και τρεφόμενος από αυτούς» ανέφερε η κ. Δαμουλή.
Ο καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας Α.Π.Θ. Ιάκωβος Μιχαηλίδης περιέγραψε τον τρόπο, που η Μακεδονία είχε τεθεί στα σχέδια της Φιλικής Εταιρείας και πριν και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Όπως ανέφερε, ο πιο σημαντικός συνεργάτης του Αλέξανδρου Υψηλάντη ήταν ο πολιτικός και λόγιος από την Κοζάνη, Γεώργιος Λασσάνης. Μετά την ήττα στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, ο Λασσάνης ακολούθησε τον αρχηγό του και αρχηγό της Φιλικής Εταιρίας, Α. Υψηλάντη στην Αυστρία, φυλακίστηκε μαζί του από τους Αυστριακούς και παρέμεινε μαζί του μέχρι και το θάνατο του το 1828.
«Από τα τέλη του 1820 ως αρχές του 1821, όταν ο Υψηλάντης διαβαίνει τον Προύθο και κηρύσσει την Επανάσταση, ο στενός συνεργάτης του Δημήτριος Ίπατρος έρχεται στη Μακεδονία και μετά πηγαίνει στην Ήπειρο για να συντονίσει και εκεί τις ενέργειες της Επανάστασης» τόνισε ο κ. Μιχαηλίδης και συνέχισε: «Το Δεκέμβριο του 1820 χάνει τη ζωή του έξω από τη Νάουσα, δολοφονείται, οι πληροφορίες είναι αντιφατικές, τα κίνητρα είναι ανεξερεύνητα. Έχουν προηγηθεί κι άλλες πολιτικές δολοφονίες … Όλα αυτά πρέπει να χρεωθούν στην ανασφάλεια και στο έντονο άγχος, που είχε ο συντονισμός ενός τεράστιου εγχειρήματος, του επαναστατικού εγχειρήματος».
«Είναι το μόνο από τα επαναστατικά κινήματα των αρχών του 19ου, που παρά το δυσμενές κλίμα, οδηγείται σε επιτυχία» υπογράμμισε ο κ. Μιχαηλίδης και πρόσθεσε: «Η Μακεδονία είναι στην καρδιά της ευρωπαϊκής ηπείρου και των Βαλκανίων. Είναι κομβική η θέση της. Για αυτό ακριβώς, έχουμε μαζική συμμετοχή χωριών και στην περιοχή της Χαλκιδικής, το ‘Αγιο Όρος, αλλά και στην Κεντρική Μακεδονία. Εκατόν είκοσι χωριά αφανίστηκαν στην Κεντρική Μακεδονία, από τις οθωμανικές αρχές, για συμμετοχή στην εξέγερση».
Ο καθηγητής Βυζαντινής Φιλολογίας και Παλαιογραφίας Πανεπιστημίου Σόφιας «’Αγιος Κλήμης Αχρίδος», Kyrill Pavlikianov, μετέφερε πληροφορίες από τον κώδικα της μονής Κωνσταμονίτου του Αγίου Όρους για την ελληνική επανάσταση. Ο κ. Παβλικιάνοφ αναφέρθηκε στα βασανιστήρια, που υπέστησαν οι Κασταμονίτες μοναχοί Συνέσιος, Τιμόθεος, Πέτρος, Παύλος, οι οποίοι μαρτύρησαν για την πίστη τους, καθώς και την εκτέλεση προκρίτων στη Θεσσαλονίκη, των αρχόντων Μενεξέ και Μπαλάνου, η περιουσία των οποίων δημεύθηκε.
Ο καθηγητής Νεότερης Ιστορίας και διευθυντής του πρότυπου Λυκείου Ιωνιδείου Σχολής Χαράλαμπος Μηνάογλου αναφέρθηκε στη δράση καθενός ξεχωριστά των οπλαρχηγών της Μακεδονίας και Φιλικών, όπως ο Ιωάννης Φαρμάκης, ο Γεωργάκης Ολύμπιος, οι Αναστάσιος και Δημήτριος Καρατάσος, οι Βάσσος και Ράντος Μαυροβουνιώτης και ο Χατζηχρήστος Βούλγαρης. «Τι θέλει ο Γεωργάκης Ολύμπιος και πολεμά στη σερβική επανάσταση; Γιατί ο Χατζηχρήστος Βούλγαρης και ο Μαυρωβουνιώτης πολεμούν στη νότια Ελλάδα; Τι τους κάνει να φεύγουν από τον τόπο τους και να πολεμούν αλλού σε μακρινά για την εποχή μέρη;» διερωτήθηκε, ρητορικά, ο κ. Μηνάογλου. Ο ίδιος υπογράμμισε, ότι αυτό συνέβη, λόγω της κοινής ορθόδοξης ταυτότητας, αλλά και της «ανοιχτής έννοιας του ελληνισμού» εκείνη την εποχή και πρόσθεσε: «Σε όλους τους χριστιανικούς πληθυσμούς των Βαλκανίων, εκτός ίσως από τους Σέρβους που είχαν ήδη Πατριαρχείο, υπήρχε η διάθεση εξελληνισμού, ως τρόπου κοινωνικής ανέλιξης στο πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ανεξαρτήτως της μητρικής τους γλώσσας, επεδίωκαν τον εξελληνισμό τους, ως μέσο ανέλιξης».
Ο ιστορικός Παναγιώτης Γιαννόπουλος αναφέρθηκε στη συμβολή αγωνιστών από την περιοχή της Φλώρινας στην Επανάσταση του 1821. «Το 1822 ανταρτικά σώματα καταλαμβάνουν τα στενά στην ‘Αρνισσα και στο Καϊμάκτσαλάν για να εμποδίσουν την κάθοδο οθωμανικών στρατευμάτων στη νότια Ελλάδα» ανέφερε ο κ. Γιαννόπουλος. Επεσήμανε,δε, ότι στην εξέγερση της κεντροδυτικής Μακεδονίας συμμετείχαν και πολλοί αγωνιστές από άλλους γειτονικούς νομούς. Επίσης, κάποιοι από τη Φλώρινα και το Λέχοβο συμμετείχαν σε μάχες στην υπόλοιπη χώρα. «Πολλοί κατάφεραν να διαφύγουν στη νότια Ελλάδα και να συμβάλουν στην επιτυχία εκεί της επανάστασης» ανέφερε ο κ. Γιαννόπουλος. 
