Του Dott. Riccardo Niccoli. Πρώτη δημοσίευση «ΠΤΗΣΗ» νο 53, Νοέμβριος 2024. Ορισμένα στοιχεία της εξέλιξης του προγράμματος ήταν ακριβή την εποχή της αρχικής δημοσίευσης, αλλά έχουν επικυρωθεί μέσα από πρόσθετες αναρτήσεις μας.
Ο ιταλικός κολοσσός Leonardo έχει αναλάβει τη μεγάλη πρόκληση της ανάπτυξης του μοναδικού επιθετικού ελικοπτέρου νέας γενιάς στον κόσμο, ακολουθώντας τα ίχνη και κάνοντας χρήση των εμπειριών τού προηγούμενου εγχειρήματος, του AW129. Επισκεφθήκαμε το εργοστάσιό της στο Vergiate και μιλήσαμε με στελέχη της Leonardo, καθώς και με τον στρατηγό Annigliato, διοικητή αεροπορίας του ιταλικού στρατού, στην προσπάθειά μας να προσφέρουμε μια ξεκάθαρη εικόνα του σημαντικού αυτού προγράμματος, που έχει ήδη πολλές φιλοδοξίες σε παγκόσμιο επίπεδο.
Το Agusta A129 Mangusta, του οποίου η σχεδίαση ξεκίνησε το 1978, ήταν το πρώτο ευρωπαϊκό επιθετικό ελικόπτερο, σε μια εποχή που το σύνολο των στρατών των χωρών της Γηραιάς Ηπείρου αξιοποιούσε -στην καλύτερη περίπτωση- μικρά εξοπλισμένα αεροσκάφη περιστρεφόμενων πτερύγων όπως Gazelle και Bo.105, σε προέκταση του ρόλου τους ως πλατφόρμες ένοπλης αναγνώρισης και παρατήρησης.
Το A129 (το μετέπειτα γνωστό ως AW129) παρ’ όλα αυτά δεν γνώρισε εξαγωγική επιτυχία με εξαίρεση την Τουρκία, η οποία όμως επεδίωξε και πέτυχε την απόκτηση δικαιωμάτων παραγωγής και εξαγωγής της εγχώριας έκδοσης T129 ATAK, για την οποία ως γνωστόν έχει ήδη πελάτες.
H Leonardo ως διάδοχος της Agusta και στη συνέχεια της Agusta Westland αποφάσισε να κεφαλαιοποιήσει την εμπειρία που αποκτήθηκε από το αρχικό Mangusta, κυρίως στα επιχειρησιακά θέατρα του Ιράκ και του Αφγανιστάν, πλαίσιο στο οποίο η συνεργασία τού Esercito Italiano (Ιταλικού Στρατού) και του τομέα ελικοπτέρων (Helicopters Division) της Leonardo έχουν δώσει, από το 2017, ζωή σε μια νέα σχεδίαση με την ονομασία NEES (Nuovo Elicottero da Esplorazione e Scorta-Νέο Ελικόπτερο για Ανίχνευση και Συνοδεία).
Υπογραμμίζεται ότι αυτό δεν αποτελεί καθ’ οιονδήποτε τρόπο μετεξέλιξη του προκατόχου του, καθώς ξεκινά από «καθαρό χαρτί», αλλά μεταφέρει τα μαθήματα και τις εμπειρίες που αποκτήθηκαν από το A/AW129, δημιουργώντας ένα εντελώς νέο ελικόπτερο, το οποίο έχει σχεδιαστεί με βάση τις τρέχουσες, αλλά κυρίως τις μελλοντικές επιχειρησιακές απαιτήσεις.
Εγγύς συνεργασία
Το νέο AW249 εξελίχθηκε μέσα από τη στενή συνεργασία μεταξύ της ιταλικής βιομηχανίας, του Στρατού και της 6ης Διεύθυνσης της DAAA (Direzione Armamenti Aeronautici e Aeronavigabilita), της ιταλικής γενικής διεύθυνσης εξοπλισμών-SEGREDIFESA (Segretariato Generale della Difesa). Όπως εξηγεί ο Luca Colombo, επικεφαλής μάρκετινγκ της Leonardo Helicopters, «…σηματοδότησε μια πραγματική αλλαγή διαδικασιών συγκριτικά με το παρελθόν, αφού ήταν ο Ιταλικός Στρατός που διατύπωσε το αίτημα, τις απαιτήσεις και τις προδιαγραφές, και με βάση αυτές η βιομηχανία ανταποκρίθηκε με το προϊόν, που θα πρέπει να πρωτοπορεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, ξεκινώντας από τα σενάρια που προβλέπονται από το 2030 και μετά. Καθώς γνωρίζουμε πολύ καλά πως τα σενάρια αυτά μπορούν να αλλάξουν, συνήθως με τρόπο πολύ διαφορετικό από αυτό που έχουμε φανταστεί, το AW249 έχει σχεδιαστεί με ανοικτή αρχιτεκτονική, ικανή να υποστηρίξει εύκολα τροποποιήσεις στο υλικό και το λογισμικό του, οι οποίες θα αποδεικνύονται διαθέσιμες και απαραίτητες, ενώ το σύστημα επεξεργασίας του έχει ήδη σχεδιαστεί έτσι ώστε να προσφέρει τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης».
Η σύμβαση για τη νέα σχεδίαση (αριθ. 833) υπογράφηκε τον Ιανουάριο του 2017 ακολουθούμενη από τρεις πρόσθετες τροποποιήσεις που αποσκοπούσαν στο να διασφαλίσουν ότι οι διαφορετικές ικανότητες στο πλαίσιο των επιχειρησιακών απαιτήσεων του πελάτη αντικατοπτρίζουν την πορεία εξέλιξης των διαφόρων συναφών τεχνολογιών.
Ένα θεμελιώδες στοιχείο για παράδειγμα ήταν ο σχεδιασμός της διεπαφής ανθρώπου-μηχανής HMI (Human-Machine Interface), η οποία ξεκίνησε να αναπτύσσεται πρώτη με χρήση ενός προπλάσματος (κλίμακας 1:1) κατασκευασμένου από ξύλο για πρώιμη αξιολόγηση της προσβασιμότητας και της διάταξης των διαφόρων υποσυστημάτων και οργάνων μέσα στο πιλοτήριο. Ακολούθησε η αντίστοιχη διαδικασία σε προσομοιωτή αποστολής SdM (Simulatore di Missione), ο οποίος δοκίμασε και το υποσύστημα που παρακολουθεί την καταπόνηση του πληρώματος. Έτσι το HMI ήταν πρακτικά έτοιμο για την τεχνική και χρηστική επικύρωσή του νωρίς στην περίοδο των πτητικών δοκιμών.
Τον Δεκέμβριο του 2020 υπογράφηκε η σύμβαση αριθ. 957, η οποία αφορούσε στην κατασκευή των πρωτοτύπων, ενώ τον Μάρτιο του 2021 ξεκίνησε η κατασκευή του πρώτου ελικοπτέρου. Τον Ιανουάριο του 2022 επιλέχθηκε το βασικό σύστημα παρατήρησης και στόχευσης-OTS (Osservazione e Puntamento) και στις 12 Αυγούστου 2022 το πρωτότυπο του ελικοπτέρου πραγματοποίησε την αρχική του πτήση.
Σήμερα το AW249, ένα πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Βιομηχανίας (Ministero delle Imprese), προωθείται στο πλαίσιο της προβολής προϊόντων «Made in Italy» ως το μοναδικό επιθετικό ελικόπτερο στον κόσμο που βρίσκεται στο στάδιο της ανάπτυξης με δυνατότητες πολλαπλών ρόλων, ικανό να εκτελεί αποστολές κρούσης, συνοδείας και εγγύς αεροπορικής υποστήριξης, καθώς και να υποστηρίζει επιχειρήσεις CSAR, ανάκτησης προσωπικού-PR (Personel Recovery) και ISTAR (Intelligence Surveillance Target Acquisition Reconnaissance).
Είναι ευρέως αναγνωρισμένο το γεγονός ότι το κύριο εμπόδιο στις πολεμικές επιχειρήσεις μεταξύ αντιπάλων ίσου επιπέδου («Peer to Peer») είναι η παρουσία των ζωνών «A2/AD» (Anti-Access/Area-Denial), στις οποίες η εχθρική άμυνα είναι ικανή να παρεμποδίσει σημαντικά τη δράση σε όλους τους τομείς, περιορίζοντας ή και κατανικώντας την προσπάθεια εφαρμογής αεροπορικής ισχύος.
Επί του παρόντος, αυτές οι ζώνες φαίνεται ότι μπορούν να αντιμετωπιστούν με δράση πολλαπλών τομέων («multi domain»), η οποία στοχεύει στον κορεσμό τής άμυνας του εχθρού, δημιουργώντας ένα επιχειρησιακό περιβάλλον που ορίζεται από το ΝΑΤΟ ως τα «Πέντε C»: Congested, Confused, Contested, Connected και Confined. dΣε αυτήν ακριβώς την πτυχή εδράζεται η σχεδίαση του AW249. Συνεπώς, οι αρχικές απαιτήσεις περιλάμβαναν τις ικανότητες της διαλειτουργικότητας, της συνδεσιμότητας, της ικανότητας δράσης σε δόγμα multi-domain, της ταχύτητας, της φονικότητας με πλήγματα ακρίβειας, της συνεργασίας με μη επανδρωμένες πλατφόρμες MUM-T (Manned-Unmanned Teaming), της ενισχυμένης επιβίωσης στο πεδίο της μάχης, της ευρείας υλικοτεχνικής βιωσιμότητας και υποστήριξης, της ανοικτής αρχιτεκτονικής και της ικανότητας περαιτέρω εξέλιξης σε βάθος δεκαετιών.
Διάταξη και επιδόσεις
Η γενική διάταξη της ιταλικής σχεδίασης δεν παρεκκλίνει από το κοινό πρότυπο σε όλα τα σύγχρονα επιθετικά ελικόπτερα: πλήρωμα δύο ατόμων καθήμενο εν σειρά σε θέσεις κλιμακωτής τοποθέτησης καθ’ ύψος, αισθητήρες και όπλα τοποθετημένα στο ρύγχος, «πτέρυγες» μεταφοράς ωφέλιμου φορτίου στα πλευρά της ατράκτου, ψηλά τοποθετημένοι κινητήρες δίπλα-δίπλα κοντά στο κύριο στροφείο και μακρύς ουραίος πρόβολος που στηρίζει το στροφείο αντιρρόπησης.
Από την άλλη, ακόμα και με την πρώτη ματιά, το AW249, το οποίο έχει ονομαστεί επίσημα «Fenice» («Φοίνικας»), αποκαλύπτεται ως πολύ διαφορετική ιπτάμενη μηχανή από τον προκάτοχό του, καθώς είναι πολύ μεγαλύτερο, με μήκος που ξεπερνά τα 17 m, πλάτος στα 4,60 m και διάμετρο στροφείου στα 14,60 m. Επομένως, είναι 4 m μακρύτερο από το Mangusta, ενώ ο δίσκος τού στροφείου έχει αυξημένη διάμετρο κατά 2,7 m, άρα προσφέρει αντίστοιχα και μεγαλύτερη άντωση.
Η πιο σημαντική διαφορά ωστόσο μπορεί να εκτιμηθεί συγκρίνοντας τα βάρη, δεδομένου ότι το Fenice έχει MTOW 8.300 kg (18.300 λίβρες), σχεδόν τέσσερις τόνους περισσότερο από το Mangusta, και μπορεί να υποστηρίξει σχεδόν το διπλάσιο ωφέλιμο φορτίο, το οποίο αυξάνεται από τα 1.200 σε 2.800 kg. Αυτό οφείλεται εν μέρει στους νέους κινητήρες CT7-8E6 της General Electric-Avio Aero, καθένας από τους οποίους αποδίδει 2.583 shp, προσφέροντας συνολική αύξηση της ισχύος κατά περίπου 3.300 shp σε σύγκριση με το AH-129D που βρίσκεται σήμερα σε υπηρεσία. Υπενθυμίζεται ότι ο κινητήρας αυτός είναι η τελευταία εξέλιξη της σειράς T700/CT7, οικογένεια που είναι εγκατεστημένη, ανάμεσα σε άλλα ελικόπτερα, στα AH-64 και UH-60, ενώ θα συναρμολογηθεί στην Ιταλία από την Avio Aero στις εγκαταστάσεις της στο Μπρίντιζι. Η ιταλική εταιρεία θα παράγει επίσης ορισμένα απάρτια και συγκροτήματα αυξάνοντας την προστιθέμενη αξία, ενώ θα αναλάβει στη συνέχεια την τεχνική και εφοδιαστική υποστήριξη.
Το συγκρότημα μετάδοσης ισχύος προέρχεται απευθείας από το AW149 προσαρμοσμένο με ελάχιστες επεμβάσεις, ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στην υψηλότερη απόδοση των κινητήρων. Να θυμίσουμε ότι το AW149M διαθέτει δύο General Electric CT7-2E1, οι οποίοι αποδίδουν 1.982 shp στην απογείωση και 1.871 shp σε διαρκή λειτουργία. Ο τύπος έχει επιτύχει πωλήσεις και στην Πολωνία, ενώ μετέχει στο πρόγραμμα NMH (New Medium Helicopter) της RAF για την αντικατάσταση 23 Westland Puma HC2 και τριών Bell 412 Griffin, όπως και για να πάρει τη θέση ισάριθμων Bell 212 και έξι Airbus AS365 Dauphin του Βρετανικού Στρατού. Στον διαγωνισμό λάμβαναν μέρος η Airbus Helicopters με το H175M, η Sikorsky με το S-70 Black Hawk και η Leonardo. Οι δυο πρώτες αποσύρθηκαν λίγες ημέρες πριν από την κατάθεση προσφορών στις 30 Αυγούστου 2024, επικαλούμενες αδυναμία συμμετοχής τους λόγω μιας σειράς όρων αναφορικά με την τοπική παραγωγή, αφήνοντας μόνη τη Leonardo με το AW149, και με τον διαγωνισμό να βρίσκεται στον αέρα έκτοτε.
Παραμένοντας στο θέμα της βελτιστοποίησης της υλικοτεχνικής υποδομής, είναι αξιοσημείωτο ότι κάποια απάρτια και συγκροτήματα του AW249 είναι κοινά με εκείνα του UH-169D, γεγονός που θα μειώσει το κόστος χρήσης και θα βελτιώσει την αποτελεσματικότητα της Αεροπορίας του Ιταλικού Στρατού-AVES (Aviazione dell’Esercito). [Βλέπε «Πτήση 31», Δεκέμβριος 2022, «Η ιταλική αεροπορία στρατού προ νέου ελικοπτέρου γενικής χρήσης UH-169».] Επιπλέον, προβλέπεται ότι όλες οι νέες πλατφόρμες AVES θα πρέπει να διαθέτουν συστήματα επιτήρησης της κατάστασής τους με δυνατότητα αυτοδιάγνωσης, γεγονός που θα βελτιστοποιεί και θα απλοποιεί τις δραστηριότητες συντήρησης.
Χάρη σε αυτές τις τεχνολογικές καινοτομίες το AW249 έχει σχεδόν διπλασιάσει την εμβέλεια δράσης του σε σύγκριση με το Mangusta φτάνοντας στα 430 ναυτικά μίλια (796 km) και η ταχύτητά του είναι πλέον 155 κόμβοι (287 km/h) σε σύγκριση με τους 126 κόμβους (233 km/h) του AH-129D, ενώ η μέγιστη ταχύτητα θα είναι 167 κόμβοι (309 km/h). Χάρη στο τεράστιο πλεόνασμα ισχύος του το AW249 έχει εξαιρετική ταχύτητα ανόδου 2.350 ποδών ανά λεπτό (716 m/min) και ευελιξία που είναι εντυπωσιακή, ακόμη και σε αυτό το πρώιμο στάδιο των δοκιμών, δεδομένου ότι είχε πετάξει μόνο 250 ώρες (κατά τη στιγμή της επίσκεψής μας τον Ιούλιο του 2024) από τις 4.000 προγραμματισμένες στο πρόγραμμα ανάπτυξης.
Τα μέχρι τώρα αποτελέσματά τους παρέχουν ήδη μια ισχυρή ένδειξη και επιδόσεών του, υποστηρίζοντας την πεποίθηση της Leonardo ότι πρόκειται για ένα ελικόπτερο της κλάσης του AH-64 Apache παρά μετεξέλιξης του Mangusta, ενώ προσφέρει επίπεδα αντοχής και ωφέλιμου φορτίου μάχης πολύ ανώτερα από εκείνα του AH-129.
Το άλμα στα ηλεκτρονικά
Η πραγματική διαφορά γενεών μεταξύ των δυο ιταλικών ελικοπτέρων Mangusta και Fenice, που είναι στην πραγματικότητα μια άβυσσος, γίνεται προφανής, ιδίως όταν εξετάζονται τα ηλεκτρονικά συστήματα πτήσης και αποστολής, τα οποία καθιστούν το νέο AW249 μια ιπτάμενη μηχανή που στοχεύει στο μέλλον.
Ξεκινώντας από το κόκπιτ, φαίνεται ότι έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το παρελθόν. Στη διάθεση του πληρώματος υπάρχουν δύο πιλοτήρια που μοιάζουν πολύ και είναι εναλλάξιμα, στα οποία κυριαρχεί από μία οθόνη μεγάλης επιφάνειας-LAD (Large Area Display) 20 ιντσών (50,8 cm). Με τεχνολογία εντολοδότησης οθόνης αφής μπορεί να διαμορφωθεί ώστε να απεικονίζει διάφορες λειτουργίες, εμφανίζοντας στον πιλότο μόνο τις πληροφορίες τις οποίες έχει πραγματική ανάγκη στις διαφορετικές φάσεις της αποστολής. Στην πράξη πρόκειται για την ίδια φιλοσοφία παρουσίασης δεδομένων που εγκαινιάστηκε στο F-35 και η οποία διαδίδεται πλέον ευρέως μεταξύ όλων των νέων αεροπορικών σχεδιάσεων. Θα πρέπει όμως να γίνει σαφές ότι αυτή δεν είναι η μόνη ομοιότητα με το προηγμένο μαχητικό αεροσκάφος της Lockheed-Martin. Μαζί με τις LAD κάθε πιλοτήριο διαθέτει δύο πίνακες ελέγχου EDCU (Enhanced Display Control Unit), μέσω των οποίων το πλήρωμα μπορεί να ελέγχει τόσο το αεροσκάφος όσο και τις λειτουργίες των υποσυστημάτων του.
Όπως προαναφέρθηκε, τα δύο πιλοτήρια είναι εναλλάξιμα και, ενώ ο κανονικός καταμερισμός των λειτουργιών προβλέπει ότι ο πιλότος βρίσκεται στην πίσω θέση και ο πυροβολητής στην εμπρός, οι λειτουργίες τους μπορούν να ανταλλαχθούν. Παρ’ όλα αυτά, η διαχείριση του οπλισμού με χειριστήρια «διπλής λαβής» μέσω του OTS παραμένει κυρίως συγκεντρωμένη στο μπροστινό πιλοτήριο.
Οι LAD είναι μια μόνο υποδομή διασύνδεσης μεταξύ του πληρώματος και των ηλεκτρονικών συστημάτων, τα οποία σχεδιάζονται και παράγονται εξολοκλήρου από τη Leonardo. Η αρχιτεκτονική του συστήματος είναι ανοικτή και σπονδυλωτή, όπως είναι το πρότυπο για όλες τις πρόσφατες σχεδιάσεις στρατιωτικών αεροσκαφών. Αυτός ο παράγοντας σε συνδυασμό με την ιδιοκτησιακή κυριότητα των σχεδιαστικών συστημάτων και των πηγαίων κωδίκων τους εγγυάται όχι μόνο την εθνική κυριαρχία επί του αεροσκάφους, αλλά και τη δυνατότητα να αναβαθμίζεται και να βελτιώνεται με την πάροδο του χρόνου χωρίς σημαντικά προβλήματα ενσωμάτωσης. Επιπλέον επιτρέπει την πώληση του ελικοπτέρου σε κάθε πιθανό πελάτη ο οποίος έχει εγκριθεί μόνο από την Ιταλία και ανταποκρίνεται στους δικούς της όρους εξαγωγών και όχι τρίτων χωρών που είναι προμηθευτές υποσυστημάτων (όπως συνέβαινε με το Mangusta).
Η «καρδιά» του συστήματος είναι το BMS (Battlefield Management System), μια υποδομή νέας γενιάς, η οποία όχι μόνο μπορεί να διαχειριστεί και να επεξεργαστεί τεράστιο όγκο δεδομένων, αλλά και να προσδιορίσει τον καλύτερο δυνατό τρόπο για να παρέχει στο πλήρωμα την πιο σαφή και ξεκάθαρη παρουσίαση του πεδίου μάχης μέσω του LAD ή/και του IHDS (Integrated Helmet Display System), δηλαδή του προβολικού «σκιαδίου» που είναι ενσωματωμένο στις κάσκες του πληρώματος.
Η κάσκα είναι το άλλο βασικό χαρακτηριστικό της υποδομής διεξαγωγής επιχειρήσεων, δεδομένου ότι δεν είναι απλώς ένα παρελκόμενο εξάρτημα, αλλά, όπως και στο F-35, είναι ένα σημαντικό υποσύστημα των ηλεκτρονικών πτήσης και αποστολής: αυτό που προβάλλεται στο IHDS ελέγχεται από τη διεπαφή HMI. Η οπτική επίγνωση της κατάστασης εξασφαλίζεται μέσω τριών επιλογών αισθητήρων: LLLTV (Low Light Level TV), που προβάλλει εικόνα στην κάσκα, ή FLIR σε δύο διαμορφώσεις SWIR ή LWIR (Short/Long Wave Infra-Red) που τροφοδοτεί το PNVS (Pilot Night Vision System).
Στην πράξη, ανάλογα με την κατάσταση, το πλήρωμα μπορεί να αποφασίσει για το σύστημα που θα χρησιμοποιήσει, το οποίο μπορεί φυσικά να γίνει και συνδυαστικά.
Η κάσκα προσφέρει έτσι τη δυνατότητα για «καθαρή» οπτική πρόσβαση στο περιβάλλον, ακόμη και σε συνθήκες στις οποίες υπάρχει κακή ή και καθόλου πραγματική ορατότητα για το γυμνό μάτι, όπως για παράδειγμα καταστάσεις βροχής και ομίχλης ή συνθήκες «Brown out» και «White out» κατά την προσγείωση ή την αιώρηση σε πολύ χαμηλό ύψος πάνω από χωμάτινο, αμμώδες ή χιονισμένο περιβάλλον. Στην πραγματικότητα, χάρη στη συγχώνευση των ειδώλων με τα δεδομένα που λαμβάνονται από τα διάφορα συστήματα επί του αεροσκάφους, η ενσωματωμένη υποδομή είναι σε θέση να δημιουργήσει επαυξημένη αντίληψη του περιβάλλοντος με τρισδιάστατη εικονική απεικόνιση του εδάφους. Επιτρέπει έτσι στον πιλότο να πετάξει με ασφάλεια υπό συνθήκες που θεωρούνταν αδιανόητες ακόμη και στο πρόσφατο παρελθόν, στοιχείο απαραίτητο δεδομένου ότι το AW249 έχει σχεδιαστεί για να πετάει σε πολύ χαμηλό ύψος και με μεγάλη ταχύτητα.
Η κάσκα μπορεί να προβάλει εικόνα ή βίντεο σε ένα μέρος της προσωπίδας (Picture in Picture), αφήνοντας το υπόλοιπο για άλλες λειτουργίες, ενώ ο πιλότος ή ο πυροβολητής μπορούν επίσης να «τοποθετήσουν» μόνιμα μια οθόνη ή έναν χάρτη σε μια πλευρά του εικονικού οπτικού πεδίου και να την κοιτούν, όταν είναι απαραίτητο, απλά γυρίζοντας το κεφάλι τους. Η κάσκα έχει ήδη επιδειχθεί στους πιλότους της AVES και της Reparto Sperimentale Volo (Πτέρυγα Πτητικών Δοκιμών) της Ιταλικής Αεροπορίας, αλλά οι απεικονίσεις της δεν έχουν ακόμη εγκριθεί για δημοσίευση.
Για την πλήρη αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων του ελικοπτέρου και της σύνδεσής του με περιβάλλον multi-domain τα διάφορα συστήματα επικοινωνίας που είναι εγκατεστημένα στο Fenice είναι θεμελιώδους σημασίας. Στην ενσωματωμένη υποδομή υπάρχουν τελευταίας γενιάς ασύρματοι SDR (Software Defined Radio), ικανοί για επικοινωνία πέραν του ορίζοντα, Link 16 και μια διασύνδεση δεδομένων FMV (Full Motion Video), στο σύνολό τους τοπικά διαδικτυωμένα με τα συστήματα αποστολής και διαχείρισης πεδίου μάχης.
Όσον αφορά στα συστήματα αποστολής, το κύριο OTS είναι εντελώς νέο και αποτέλεσμα αυστηρών απαιτήσεων, ώστε να είναι ένα σύστημα τελευταίας τεχνολογίας όταν τεθεί σε λειτουργία σε ελικόπτερα παραγωγής στο μέλλον. Φιλοξενείται σε πυργίσκο στο ρύγχος και ενσωματώνει τις υποδομές LLLTV, FLIR, αποστασιόμετρου και καταδείκτη λέιζερ. Η Leonardo δεν έχει ακόμη ανακοινώσει ποια εταιρεία θα κατασκευάσει το σύστημα ούτε το μοντέλο που θα υιοθετηθεί, αν και ήδη επιλέχθηκε το 2022 έπειτα από μια σε βάθος δοκιμή και των τεσσάρων ανταγωνιστικών υποψηφιοτήτων, που διεξήχθη στο διακλαδικό πεδίο ασκήσεων-βολής PISQ (Poligono Interforze del Salto di Quirra) της Σαρδηνίας.
Στο ρύγχος βρίσκεται επίσης το δεύτερο ηλεκτροοπτικό συγκρότημα διπλού αισθητήρα IR, το οποίο, όπως προαναφέρθηκε, λειτουργεί σε διαφορετικές ζώνες (SWIR και LWIR) και μπορεί να χρησιμοποιηθεί κυρίως για πλοήγηση, αν και περιλαμβάνει επίσης επιχειρησιακές λειτουργίες. Υπάρχει ακόμη σύστημα LiDAR (Light Detection And Range) και ραντάρ μικροκυμάτων για την ανίχνευση του εδαφικού αναγλύφου και τυχών τεχνητών εμποδίων στο ίχνος πτήσης, ακόμη και μικρών διαστάσεων. Είναι ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο όχι μόνο για την ασφάλεια της πτήσης, αλλά και για την επίτευξη των καλύτερων συνθηκών κατά τη διάρκεια της αποστολής, επιτρέποντας τη μέγιστη εκμετάλλευση της κάλυψης του εδάφους και τον εντοπισμό κάποιων απειλών, όπως, για παράδειγμα, τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη του αντιπάλου. Τα δεδομένα από όλους αυτούς τους αισθητήρες συγχωνεύονται σε μια ενιαία απεικόνιση που επιτρέπει στον πιλότο να πετάξει με ταχύτητα και ασφάλεια, αξιοποιώντας πλήρως το περιβάλλον.
Η Leonardo τονίζει το γεγονός ότι η συγχώνευση όλων των ηλεκτρονικών πτήσης και αποστολής σε ενιαίο σύνολο μαζί με τη «σύντηξη» των δεδομένων από τους αισθητήρες, η επεξεργασία τους και η διανομή τους βάση φίλτρων πρωτοκόλλων εγγυάται στο πλήρωμα το ελάχιστο επίπεδο φόρτου εργασίας. Του επιτρέπει ακόμη να επικεντρωθεί καλύτερα στην εξέλιξη της επιχείρησης, ενώ του παρέχει συνεχώς πλήρη επίγνωση της τακτικής κατάστασης και των αναδυόμενων απειλών, που είναι ο πρωταρχικός παράγοντας επιβίωσης. Για να γίνει κατανοητό το άλμα προόδου που προσφέρει το AW249 στον τομέα της επεξεργασίας δεδομένων, πρέπει να σημειωθεί ότι το Mangusta διαθέτει έναν επεξεργαστή 386 (του 1991), ενώ το Fenice διαθέτει δύο επεξεργαστές MMC Quad Core. Οι εξελίξεις στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης θα ενσωματωθούν επίσης για τη διαχείριση των σουιτών αυτοάμυνας και τακτικής πλοήγησης, αλλά και για τη διαχείριση της συντήρησης και υλικοτεχνικής υποστήριξης.
Το Fenice, παρ’ όλα αυτά, θα διαθέτει φυσικά και πλήρη σουίτα αυτοάμυνας, η οποία θα περιλαμβάνει ψηφιακό δέκτη προσπίπτουσας ακτινοβολίας ραντάρ (RWR), σύστημα προειδοποίησης επερχόμενων πυραύλων και δέσμης λέιζερ (M/LWS), σύστημα κατευθυντικών αντιμέτρων υπέρυθρων-DIRCM (Directional Infrared Counter Measures), διανομείς αναλωσίμων ΗΠ και ενδείκτη εχθρικών πυρών-HFI (Hostile Fire Indicator), υποδομή ικανή να εντοπίζει την πηγή πυρών ελαφρών όπλων και MANPADS.
Το AW249 θα ενσωματώσει επίσης ένα μοναδικό χαρακτηριστικό μεταξύ των μαχητικών ελικοπτέρων, ένα σύστημα αναπτυσσόμενων πνευστών πλωτήρων που θα το κρατά στην επιφάνεια σε περίπτωση προσθαλάσσωσης. Ανάμεσα στα άλλα συστήματα περιλαμβάνονται υποδομή επιβίωσης του πληρώματος σε συνθήκες ΡΒΧΠ, βαλλιστική προστασία και προβλέψεις μείωσης του ίχνους στο υπέρυθρο φάσμα, που συνδέεται με ορισμένα χαρακτηριστικά τόσο της σχεδίασης όσο και επιχρισμάτων της παραλλαγής.
Ο οπλισμός τού νέου ιταλικού ελικοπτέρου αποτελείται από το τρίκαννο Gatling πυροβόλο M197 των 20 mm της General Dynamics σε περιστρεφόμενο πύργο TM-197B, που έχει αποδείξει την αξία του στο Mangusta και προσφέρει ωφέλιμο βεληνεκές περίπου 2.000 m. Ο αριθμός των διαθέσιμων βλημάτων σε αναχορηγία θα αυξηθεί από 300 σε 500, παρέχοντας έτσι μεγαλύτερη αυτονομία πυρός και επεκτείνοντας την παραμονή στη ζώνη επιχειρήσεων. Το κύριο όπλο θα είναι τα κατευθυνόμενα βλήματα της οικογένειας Spike, είτε στην έκδοση LR2 (Long Range), καθοδηγούμενα από ραντάρ μέσω ζεύξης δεδομένων με εμβέλεια 8 km, είτε ER2 (Extended Range), επίσης με την ίδια μέθοδο καθοδήγησης αλλά με αμφίδρομη ζεύξη και διπλάσια εμβέλεια, 16 km.
O οπλισμός του θα συμπληρώνεται από ρουκέτες Hydra 70, τόσο στην απλή όσο και στην καθοδηγούμενη έκδοση, με καταύγαση λέιζερ AGR-20 APKWS (Advanced Precision Kill Weapon System) και βεληνεκές 7-8 km. Στο μέλλον προβλέπεται η ενσωμάτωση πυραύλου αέρος-επιφανείας καθοδηγούμενου με λέιζερ και ενός κατευθυνόμενου βήματος αέρος-αέρος για αυτοπροστασία. Οι δυο ημιπτέρυγες φέρουν συνολικά έξι σημεία ανάρτησης, δύο στα άκρα (για τους μελλοντικούς πυραύλους αέρος-αέρος) και τέσσερα υποπτερυγικά, ενώ τα εξώτερα από αυτά έχουν υποδομή για να υποδεχθούν βοηθητικές δεξαμενές καυσίμου για την αύξηση της αυτονομίας.
Οι δοκιμές
Το πρόγραμμα δοκιμών και ανάπτυξης περιλαμβάνει την παραγωγή ενός πρωτοτύπου με την ονομασία AC.1 (CSX.82097) και τριών αεροσκαφών προπαραγωγής, γνωστών ως AC.2, AC.3 (CSX.82069) και AC.4. Περιέργως, το πρώτο που πέταξε στις 12 Αυγούστου 2022 ήταν το AC.3, ακολουθούμενο από το AC.1, το οποίο έκανε την πρώτη του πτήση στις 19 Μαρτίου 2023. Αυτή η ασυνήθιστη αλληλουχία οφειλόταν στο γεγονός ότι η προετοιμασία για κάθε αεροσκάφος εξελισσόταν παράλληλα και όχι διαδοχικά, και κατά συνέπεια το πρώτο που ολοκληρώθηκε ήταν και το πρώτο που πέταξε. Το τρίτο και τέταρτο τρίμηνο του 2024 σειρά να πραγματοποιήσουν τις παρθενικές τους πτήσεις θα είχαν τα AC.2 και AC.4, κάτι όμως που δεν είχε συμβεί ακόμη όταν ολοκληρώναμε το παρόν άρθρο. Εκτός από το AC.1, το οποίο θα παραμείνει στην ιδιοκτησία του κατασκευαστή για μελλοντικές δραστηριότητες ανάπτυξης και ως αεροσκάφος επιδείξεων, τα άλλα τρία θα αναβαθμιστούν διαδοχικά σε πρότυπο παραγωγής και θα παραδοθούν στον Ιταλικό Στρατό μαζί με τα άλλα 45 ελικόπτερα, ικανοποιώντας τη σχετική απαίτηση.
Το AC.3 είναι πανομοιότυπο με το AC.1 και έτσι είναι εναλλάξιμο για δραστηριότητες δοκιμών, ενώ μέχρι στιγμής έχει χρησιμοποιηθεί κυρίως για βολές, οι οποίες διεξάγονται στο PISQ. Η πρώτη τέτοια διαδικασία υλοποιήθηκε από τον Οκτώβριο του 2023 έως τον Φεβρουάριο του 2024 και περιλάμβανε δοκιμές στη χρήση του πυροβόλου και στην ασφαλή εκτόξευση ρουκετών. Θα ακολουθήσουν εντός του 2025 άλλες τρεις περίοδοι αφιερωμένες στην τελειοποίηση της βλητικής συμπεριφοράς του πυροβόλου, των κατευθυνόμενων και μη κατευθυνόμενων ρουκετών, των πυραύλων αέρος-αέρος και των συστημάτων ηλεκτρονικού πολέμου. Το AC.1 εμπλέκεται σε δραστηριότητες που αφορούν στην επέκταση του φακέλου πτήσης, ενώ στο AC.2 έχει ανατεθεί η ανάπτυξη των ηλεκτρονικών αποστολής και του αυτόματου πιλότου. Τέλος, το AC.4 προορίζεται για τις δοκιμές των ηλεκτρονικών πτήσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι τον Αύγουστο του 2023 πραγματοποιήθηκε μια σειρά δοκιμών «hot and high» στην Palma del Rio, κοντά στην Κόρδοβα της Ισπανίας, σε θερμοκρασίες έως και 47 βαθμούς Κελσίου χωρίς κανένα πρόβλημα. Επιπλέον η Leonardo εργάζεται προς την κατεύθυνση δημιουργίας ενός ευρέος φάσματος ηλεκτρονικών βοηθημάτων και προσομοιωτών για εκπαίδευση.
Μελλοντικές βελτιώσεις
Η κατασκευάστρια εταιρεία προγραμματίζει ήδη μια δέσμη εξελίξεων στο μεσοπρόθεσμο μέλλον που αφορούν την ικανότητα διαχείρισης άλλων πλατφορμών, στο πλαίσιο MUM-T (Manned Unmanned Teaming), στο οποίο ΜΕΑ/Μ (Μη Επανδρωμένα Αεροχήματα/Μάχης) θα ελέγχονται μέσω ενός τρόπου λειτουργίας που κωδικοποιείται ως LOI4. Αυτός ορίζει την ικανότητα για τον πλήρη έλεγχο του συστήματος κατά την πτήση, καθώς και το πρότυπο LOI2, που επιτρέπει τη λήψη εικόνων και βίντεο απευθείας από UAS. Υπό μελέτη ως πιθανές εξελίξεις είναι η ικανότητα αντιμετώπισης μη επανδρωμένων αεροσκαφών με hard kill χάρη στη χρήση μικρών πυραύλων που θα εκτοξεύονται προς τις απειλές. Τέλος, επιδιώκεται η ανάπτυξη ικανοτήτων χρήσης περιπλανώμενων πυρομαχικών και ελέγχου πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς.
Το AW249 διαθέτει ήδη από τη σχεδίασή του τις προϋποθέσεις για να επιχειρεί σε ναυτικό περιβάλλον, αλλά μια ειδικευμένη έκδοση θα περιλαμβάνει, για παράδειγμα, τη δυνατότητα αναδίπλωσης των πτερυγίων του κύριου στροφείου και άλλες προβλέψεις για τη φιλοξενία του σε καταστρώματα και υπόστεγα πλοίων.
Είναι επίσης ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι ο Ιταλικός Στρατός έχει στο πρόγραμμά του στόχο να αναπαράγει το πλαίσιο διασυνδεσιμότητας και multi-domain που δημιουργήθηκαν για το AW249, στο πρόγραμμα του νέου ΤΟΜΑ που επιδιώκει.
Κλείνοντας αυτή την αναφορά, το αποτέλεσμα μιας αποκλειστικής επίσκεψης στις εγκαταστάσεις της Leonardo στο Vergiate, η οποία έγινε με την ευγενική άδεια της εταιρείας και του Ιταλικού Στρατού, θα πρέπει να αναφερθεί ότι το πρόγραμμα AW249 φαίνεται να έχει ξεκινήσει καλά και αποτελεί «game changer» για τις μελλοντικές επιχειρήσεις του AVES και του Esercito γενικότερα. Οι παραδόσεις των πρώτων επτά ελικοπτέρων παραγωγής έχουν ανακοινωθεί για το 2027, ενώ είναι σίγουρο ότι, όταν γίνει αυτό, το Fenice θα προσελκύσει την προσοχή άλλων χωρών που αναζητούν ένα νέο επιθετικό ελικόπτερο.
Σήμερα η προσφορά στη διεθνή αγορά είναι ελάχιστη, καθώς, μετά την ακύρωση του FARA (Future Attack Reconnaissance Aircraft) από τον Αμερικανικό Στρατό, περιορίζεται στο AH-64 Apache. Το ελικόπτερο της Boeing στην έκδοση που προσφέρεται σήμερα, δηλαδή το μοντέλο Echo (-Ε) Apache Guardian, εξακολουθεί να βρίσκεται στην αιχμή της τεχνολογίας, αλλά η σχεδίαση έκανε την πρώτη της πτήση τον Σεπτέμβριο του 1975, δηλαδή πριν από 49 χρόνια. Επιπλέον, θεωρείται ιδιαίτερα δαπανηρό τόσο στην κτήση όσο και στη χρήση, ενώ οι διαδοχικές ανάγκες αναβάθμισης και εκσυγχρονισμού κοστίζουν σχεδόν όσο ένα καινούριο ελικόπτερο. Από την άλλη, το ευρωπαϊκό Airbus Tigre βρίσκεται ουσιαστικά εκτός παραγωγής, πλαίσιο στο οποίο η Leonardo έχει επισημάνει ευκαιρίες εμπορικής προώθησης στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή αλλά και τη Λατινική Αμερική.
Συνέντευξη με τον αντιστράτηγο Salvatore Annigliato, διοικητή της Αεροπορίας του Ιταλικού Στρατού (AVES).
Στρατηγέ Annigliato, για ποια σενάρια και επιχειρήσεις σχεδιάστηκε το AW249;
Ανστ/γός Annigliato: Το NEES (Nuovo Elicottero da Esplorazione e Scorta) έχει μελετηθεί ως μια πλατφόρμα ικανή να επιχειρεί αποτελεσματικά και με ασφάλεια είτε σε αποστολές αντιμετώπισης κρίσεων-CRO (Crisis Response Operations), στις οποίες ο Ιταλικός Στρατός έχει αποκτήσει μεγάλη εμπειρία σε διάφορα μέτωπα, είτε -κυρίως- στις επιχειρήσεις πολλαπλών διαστάσεων-MDO (Multi-Domain Operations). Προχωρήσαμε σε ανάλυση με τα πιο απαιτητικά σενάρια απέναντι σε «ισότιμους» αντιπάλους και σε περιβάλλον Anti-Access/Areal Denial (A2/AD) και καταλήξαμε σε έξι βασικούς «πυλώνες» χαρακτηριστικών που έγιναν σημείο αναφοράς για τη σχεδίαση.
- Ο πρώτος είναι η διαλειτουργικότητα μέσω συνδεσιμότητας και ικανότητας επιχειρήσεων σε πολλαπλές διαστάσεις χάρη σε προηγμένη αρχιτεκτονική C4, υποδομές επικοινωνιών LOS/BLOS (Line of Sight/Beyond Line of Sight) τεχνολογίας «software defined», ραδιοζεύξεις Link 16 και VMF (Variable Message Format), όλων «δεμένων» με το ψηφιακό σύστημα διαχείρισης μάχης.
- Ο δεύτερος πυλώνας είναι η υψηλή ευελιξία και ταχύτητα πτήσης σε πολύ χαμηλό επίπεδο, ώστε το ελικόπτερο να παραμένει κάτω από το ελάχιστο ύψος εμπλοκής των συστημάτων A2/AD.
- Ο τρίτος είναι η χρήση διαφόρων πυρομαχικών υψηλής αποτελεσματικότητας και ακρίβειας, που επιτρέπουν την προσβολή του εχθρού στο μέγιστο δυνατό βεληνεκές και, σε δεύτερη προτεραιότητα, επιλεκτικό πυρ σε περιβάλλον εδαφικών εμποδίων και αστικών περιοχών.
- Ο τέταρτος πυλώνας αφορά στη διαχείριση μη επανδρωμένων αεροχημάτων μέσω πλαισίου MUM-T, προκειμένου να προσφέρεται στα πληρώματα η καλύτερη δυνατή επίγνωση της κατάστασης στο πεδίο της μάχης.
- Ο πέμπτος αφορά στην επιβιωσιμότητα χάρη στην προηγμένη σουίτα αυτοπροστασίας και τα σχεδιαστικά χαρακτηριστικά που συμβάλλουν προς αυτή την κατεύθυνση.
- Τέλος, ο έκτος πυλώνας αφορά στην υποστηριξιμότητα, την υλικοτεχνική συνάφεια με άλλους στόλους, την εκτεταμένη χρήση αντικαταστάσιμων μονάδων γραμμής (LRU) και την εφαρμογή προδιαγραφόμενης από ευρήματα και όχι προληπτικής συντήρησης χάρη στο σύστημα παρακολούθησης (HUMS).
