Οι τακτικές αερομαχίας δεν είναι μία αυθαίρετη έννοια. Συμβαδίζουν με τις τεχνολογικές εξελίξεις κι είναι άμεσο αποτέλεσμα αυτών, δηλαδή ο καθένας δίνει τη μάχη (ή την αποφεύγει) ανάλογα με το τι δυνατότητες του εξασφαλίζουν τα όπλα του και τα λοιπά υποσυστήματα του αεροσκάφους του.
Τα όπλα αυτά συνεχώς αλλάζουν κι εξελίσσονται, και στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε ένα νέο όπλο που θα μπορούσε να μας κάνει κυριολεκτικά να ξεχάσουμε όλα όσα ξέραμε για την αεροπορική μάχη. Το λέιζερ.
Μίνι πύραυλοι και λέιζερ ως όπλα αυτοπροστασίας στην αερομαχία: Το μέλλον είναι εδώ
Μία σύγχρονη ιστορική αναδρομή είναι απαραίτη ωστόσο. Στη σύγχρονη αεροπορική αρένα, η κυριαρχία εξασφαλίζεται ουσιαστικά με την χρήση μαχητικών αεροσκαφών, που η αποστολή τους είναι να καταρρίψουν τα αντίστοιχα μαχητικά αεροσκάφη του αντιπάλου, χωρίς τα οποία δεν μπορεί να γίνει χρήση του εναέριου χώρου από άλλα αεροσκάφη, ελικόπτερα κτλ. Επίσης, τα εχθρικά μαχητικά μπορούν να καταρριφθούν και από άλλες αντιαεροπορικές πλατφόρμες σε στεριά και θάλασσα, πάντα για τον ίδιο σκοπό.
Μέχρι και τη δεκαετία του ’60, το κύριο όπλο των μαχητικών αεροσκαφών ήταν τα εσωτερικά τους πυροβόλα με τα οποία έβαλαν εναντίον των εχθρικών αεροσκαφών και τα κατέστρεφαν. Απαιτούνταν εξαιρετική εμπειρία και γνώση των πτητικών χαρακτηριστικών του αεροσκάφους προκειμένου ο πιλότος να καταφέρει να έρθει στην «ώρα έξι» (ακριβώς πίσω από το εχθρικό αεροσκάφος) προκειμένου να έχει ένα μικρό παράθυρο λίγων δευτερολέπτων ή και κλάσματος του δευτερολέπτου προκειμένου να μπορέσει να «ραντίσει» την περιοχή του στόχου με αρκετά βλήματα πυροβόλου ώστε να το καταρρίψει. Ωστόσο αν το κατάφερνε αυτό, το εχθρικό αεροσκάφος θα καταρρίπτονταν με βεβαιότητα χωρίς καμία ελπίδα ή άμυνα.
Αυτό το MiG-21PF-V με 14 καταρρίψεις είναι εθνικός θησαυρός για το Βιετνάμ
Αργότερα ήρθε η εποχή των κατευθυνόμενων πυραύλων. Πλέον η ικανότητα του πιλότου άρχισε να φθίνει ως κριτήριο για την εξέλιξη της αερομαχίας, παραμένοντας σημαντική ωστόσο. Όμως δεν ήταν πια απαραίτητο το φίλιο αεροσκάφος να βρεθεί ακριβώς ευθυγραμμισμένο με το εχθρικό για αρκετό χρόνο προκειμένου να το καταρρίψει. Μπορούσε να εκτοξεύσει τους πυραύλους του, κι αυτοί θα κατευθύνονταν αυτόματα στον στόχο τους ακολουθώντας την πορεία του.
Αν συνέβαινε αυτό, τότε το εχθρικό αεροσκάφος θα είχε καταρριφθεί με βεβαιότητα, συνεπώς αυτό που μετρούσε πλέον ήταν το πιο αεροσκάφος θα μπορέσει να βρεθεί πρώτο εντός των βέλτιστων παραμέτρων (υψόμετρο, κατεύθυνση, ταχύτητα) προκειμένου να εκτοξεύσει πρώτο τους πυραύλους του.
Καθώς όμως με τον τρόπο αυτό η εξέλιξη της αερομαχίας αποκτούσε μορφή τετελεσμένου και καθώς τα αεροσκάφη σταδιακά γίνονταν πολύ πιο πολύπλοκα κι ακριβά, όπως κι η εκπαίδευση των χειριστών τους, σχεδιάστηκαν και αναπτύχθηκαν για πρώτη φορά συστήματα αυτοπροστασίας τους, προκειμένου να μην είναι ακίνητοι στόχοι στους εχθρικούς πυραύλους, αλλά να έχουν κάποια άμυνα ενάντια τους.
Κατά βάση τα συστήματα αυτά ήταν διανομείς δυο ειδών αναλώσιμων: αφενός μεν θερμοβολίδες, που εκπέμπουν θερμότητα που προσομοιώνει την θερμότητα της εξαγωγής αερίων του κινητήρα του αεροσκάφους. Με τον τρόπο αυτό παραπλανούνται οι πύραυλοι μικρής εμβέλειας, που καθοδηγούνται από αισθητήρα έρευνας στο υπέρυθρο φάσμα (infra red – IR). Κι αφετέρου μεταλλικά αερόφυλλα (chaff) που αντανακλούν το σήμα του ραντάρ παραπλανώντας έτσι τα ραντάρ έρευνας που καθοδηγούν τους πύραυλους αυτούς, συνήθως μέσου ή μεγάλου βεληνεκούς.
Με τον τρόπο αυτό λοιπόν, για πρώτη φορά το αεροσκάφος στόχος έχει ένα είδος αυτοάμυνας, αν κι όπως γίνεται αντιληπτό, η αυτοάμυνα αυτή είναι καθαρά παθητικής φύσης. Δηλαδή σκοπός είναι να παραπλανηθεί ο επερχόμενος πύραυλος ώστε να αλλάξει κατεύθυνση και να εκραγεί κοντά στα αναλώσιμα και μακριά από το αεροσκάφος στόχο.
Η κατάσταση αυτή άλλαξε την περασμένη δεκαετία όταν μπήκαν για πρώτη φορά σε υπηρεσία σύγχρονες εκδόσεις πυραύλων μικρής εμβέλειας όπως ο AIM-9X Block II, ο οποίος διαθέτει λειτουργία αυτοάμυνας, προκειμένου να καταρρίπτει όχι εχθρικά μαχητικά, αλλά τους πύραυλους που εκτόξευσαν εναντίον του. Εδώ πλεόν δεν μιλάμε για παραπλάνηση του εχθρικού πύραυλου, αλλά για καταστροφή του πριν πλησιάσει τον στόχο του.
Επρόκειτο για μία νέα δυνατότητα που άλλαζε σε ουσιαστικό επίπεδο τους κανόνες του παιχνιδιού, αφού πλέον το φίλιο μαχητικό εναντίον του οποίου θα είχε εκτοξευτεί πύραυλος δεν έπρεπε πλέον προσπαθήσει να αποφύγει τον επερχόμενο πύραυλο ή / και να τον παραπλανήσει. Για τον σκοπό αυτό συνήθως θα έπρεπε να απορρίψει δεξαμενές καυσίμου ή / και οπλικό φορτίο (γεγονός που θα ισοδυναμούσε με ακύρωση της αποστολής του – mission kill), να ξεκινήσει βίαιους ελιγμούς για να σπάσει τον εγκλωβισμό και τελικά να κάνει και χρήση των αντιμέτρων του συστήματος αυτοπροστασίας του.
Τώρα πια μπορούσε να εξακολουθήσει στο προφίλ πτήσης του και απλά… να καταρρίψει τον επερχόμενο πύραυλο. Αν κι οπωσδήποτε δεν είναι τόσο απλό κι εύκολο στην πράξη όσο είναι στην θεωρία, ωστόσο το γεγονός παρέμενε ότι πλέον η εκτόξευση ενός πυραύλου δεν ισοδυναμούσε και με κατάρριψη του εχθρικού αεροσκάφους ή έστω ακύρωση της αποστολής του.
Καθώς δε ο αριθμος των πυραύλων που μπορούν να φέρουν τα σύγχρονα μαχητικά αεροσκάφη έχει αυξητική τάση, η νέα αυτή χρήση για αυτοάμυνα των πυραύλων που φέρει το φίλιο αεροσκάφος στόχος, θα ήταν πιο ρεαλιστική. Για παράδειγμα, με νέους τριπλούς φορείς, το F-16 μπορεί να φέρει συνολικά 10 πυραύλους (από 6 μέχρι πρότινος). Το F-15EX με την χρήση διπλων και τετραπλών φορέων μπορεί να φτάσει τους 22. Το F-35 με την χρήση πυραύλων του προγράμματος CUDA, μπορεί να φτάσει τους 12 εσωτερικά, κ.ο.κ.
Αυτή η δυνατότητα αυτοάμυνας λοιπόν έχει πια πάει σε άλλο εντελώς επίπεδο. Παρουσιάστηκε στις ΗΠΑ από την Lockheed Martin ένα σύστημα αντίστοιχης ενεργητικής αυτοάμυνας που καταρρίπτει (ή πιο σωστά αχρηστεύει) εχθρικούς επερχόμενους πύραυλους με την χρήση αυτή τη φορά όχι άλλων πυραύλων (αν κι η ικανότητα αυτή εξακολουθεί να υπάρχει) αλλά με την χρήση ακτίνας λέιζερ, κάτι που μέχρι πρότινος το βλέπαμε μόνο σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας.
Το σύστημα αυτό δεν είναι κάτι νέο, με την έννοια ότι αντίστοιχες εφαρμογές αναπτύσσονται επί δεκαετίες, ωστόσο τα συστήματα λέιζερ ήταν πάντα υπερβολικά ογκώδη και με ασύλληπτες απαιτήσεις ηλεκτρικής ενέργειας, συνεπώς το σενάριο όπου θα γινόταν χρήση τους από μικρά μαχητικά αεροσκάφη ήταν εντελώς απίθανο.
Το πρώτο εναέριο λέιζερ εξάλλου ήταν εγκατεστημένο επί αεροσκάφους Boeing 747 και αποσκοπούσε στην κατάρριψη όχι μικρών πυραύλων αέρος-αέρος σε μικρές αποστάσεις, αλλά διηπειρωτικών βαλλιστικών πυραύλων εκατοντάδες ή και χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά.
Οι εποχές αλλάζουν όμως, η τεχνολογία εξελίσσεται, η επιστήμη προχωράει και τίποτα δεν μένει στάσιμο κι αν μείνει, πεθαίνει. Αυτά που ξέραμε στο παρελθόν είναι πια ξεπερασμένα κι η τεχνολογία αιχμής του σήμερα είναι απαρχαιωμένη μόλις αύριο που θα έχει βγει κάτι άλλο.
Έτσι σήμερα, 30 χρόνια μετά, ένα σύστημα λέιζερ αρκετά ισχυρό ώστε να καταρρίψει έναν πύραυλο αέρος-αέρος, είναι εφικτό να σμικρυνθεί αρκετά ωστε να χωρέσει σε ένα ατρακτίδιο, και με απαιτήσεις ενέργειας τόσο μικρές ώστε η ηλεκτρική ενέργεια που θα παράγει ο κινητήρας ακόμα κι ενός μικρού μονοκινητήριου μαχητικού όπως το F-16 να είναι αρκετή.
Η εταιρεία Lockheed Martin, που είχε υπογράψει σχετικό συμβόλαιο έρευνας κι ανάπτυξης, για την περίσταση έδωσε στην δημοσιότητα ένα σχετικό βίντεο που αν και δεν απεικονίζονται πλάνα από πραγματικές δοκιμές αλλά ένα φανταστικό σενάριο, είναι ωστόσο αρκετά ενδεικτικά του τι είδους εφαρμογές και αξία θα μπορούσε να είχε ένα τέτοιο σύστημα.
Στο σενάριο λοιπόν, δυο μαχητικά αεροσκάφη που συνοδεύουν ένα αεροσκάφος εναέριου ανεφοδιασμού KC-47 Pegasus, εντοπίζουν, ιχνηλατούν και τελικά καταρρίπτουν δυο επερχόμενους πύραυλους με στόσο το KC-47. Ο πρώτος απεικονίζεται να εκτοξεύτηκε από εχθρικό πολεμικό πλοίο, κι ο δεύτερος από εχθρικό μαχητικό αεροσκάφος.
Παρόλο που είναι αντιληπτό πως πρόκειται για ένα εμφανώς διαφημιστικό βίντεο που σκοπό έχει να παρουσιάσει μία εξιδανικευμένη εξέλιξη στο συγκεκριμένο σενάριο, ωστόσο είναι προφανές ότι οι κανόνες του παιχνιδιού έχουν αλλάξει πλέον ολοκληρωτικά.
Όταν το σύστημα αυτό γίνει επιχειρησιακό και μπει σε υπηρεσία σε ικανούς αριθμούς, τίποτα πια δεν θα είναι το ίδιο στην αεροπορική μάχη. Δεν θα παίζουν ρόλο πλέον παράγοντες όπως η εμπειρία κι η ικανότητα του πιλότου αφού ο επερχόμενος πύραυλος θα μπορεί να εξουδετερωθεί είτε αυτός που κάθεται στο χειριστήριο είναι έμπειρος με χιλιάδες ώρες πτήσης, είτε άπειρος αλλά με στοιχειώδη ψυχραιμία.
Ούτε ο αριθμός των πυραύλων που θα μεταφέρει το εχθρικό αεροσκάφος θα παίζει ρόλο. Μπορεί να μεταφέρει δυο ή είκοσι δύο. Και πάλι θα μπορούν όλοι να ιχνηλατηθούν και εξουδετερωθούν, αχρηστεύοντας πλέον και τον ρόλο των παραδοσιακών βαρέων μαχητικών ως “missile trucks”, όπως το F-15 ή το Su-30/35.
Κατ’ επέκταση, ούτε τα συνολικά πτητικά χαρακτηριστικά των μαχητικών αεροσκαφών θα έχουν πλέον προτεραιότητα στην εξέλιξη μίας αερομαχίας. Πρακτικά, ακόμα και ένα μη μαχητικό αεροσκάφος όπως ένα C-130 θα μπορούσε να έχει πλήρεις ικανότητες αυτόαμυνας χωρίς κίνδυνο για το ίδιο ή την αποστολή του.
Σταδιακά, όλα τα νέα μαχητικά που θα σχεδιάζονται θα έχουν εξ αρχής προβλέψεις στην σχεδίαση και κατασκευή τους ώστε να ενσωματώνουν τέτοια όπλα, χωρίς το πρόβλημα της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας ή της μεταφοράς τους σε εξωτερικό ατρακτίδιο – που θα ακύρωνε την όλη έννοια του stealth.
Με την εξέλιξη της τεχνολογίας, τα όπλα αυτά θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν τελικά ακόμα και ενάντια όχι πια σε πύραυλους, αλλά… σε άλλα μαχητικά αεροσκάφη. Και τότε πια θα βλέπαμε απ’ ευθείας σκηνές βγαλμένες μέσα από το Star Wars.
Προς το παρόν βέβαια δεν ζούμε σε αυτήν την πραγματικότητα αλλά σε κάποια άλλη, όπου η Πολεμική Αεροπορία παραλαμβάνει το επόμενο διάστημα 18 μαχητικά αεροσκάφη Rafale, πιθανότατα με κάποιο μικρό αριθμό πυραύλων Meteor, και με τον τρόπο αυτό θεωρούμε ότι θα αποκτήσουμε ένα ουσιαστικό πλεονέκτημα στο Αιγαίο απέναντι στα F-16 της τουρκικής Αεροπορίας.
Σημειωτέον όμως ότι στο βίντεο της Lockheed Martin απεικονίζονται μαχητικά αεροσκάφη F-16 να φέρουν το εν θέματι ατρακτίδιο λέιζερ, που τους δίνει την δυνατότητα κατάρριψης εχθρικών επερχόμενων πυραύλων…
To τι θα συμβεί στο μέλλον βέβαια δεν το γνωρίζει κανείς. Αναμφίβολα θα αναπτυχθούν κάποια αντίμετρα ενάντια στα… αντίμετρα των ακτίνων λέιζερ. Όταν αναπτυσσόταν το πρώτο εναέριο λέιζερ επί Boeing 747 θεωρούνταν ότι οι εχθρικοί βαλλιστικοί πύραυλοι – στοχοι δεν θα μπορούσαν να αναβαθμιστούν ώστε να εκτελούν τόσο βίαιους ελιγμούς προκειμένου να σπάσουν τον εγκλωβισμό από το λέιζερ, αλλά ούτε και θα μπορούσαν να εξοπλιστούν με θωράκιση, διότι τότε για να είχε νόημα κάτι τέτοιο θα έπρεπε να αυξανόταν το βάρος τους τόσο πολύ ώστε η εμβέλειά τους θα μειωνόταν τόσο ώστε δεν θα είχαν αξία πια ως βαλλιστικοί πύραυλοι.
Κάτι παρόμοιο μάλλον μπορούμε να περιμένουμε κι εδώ. Ακόμα κι αν οι υπάρχοντες πύραυλοι αέρος-αέρος μπορούσαν ενδεχομένως να αναβαθμιστούν ώστε να πραγματοποιούν ελιγμούς στην περίπτωση που εγκλωβίζονταν κι αυτοί με την σειρά τους, αυτό θα ήταν αναμφίβολα εις βάρος της κινητικής τους ενέργειας και κατ’ επέκταση της εμβέλειάς τους, με αποτέλεσμα το αεροσκάφος φορέας να υποχρεωνόταν, για να αυξήσει τις πιθανότητες επιτυχίας, να τους βάλλει από μικρότερη απόσταση εκτιθέμενο έτσι σε κίνδυνο απείρως περισσότερο.
Επιπλέον είναι δύσκολο νεότερα και πιο εξελιγμένα συστήματα λέιζερ να μην μπορούσαν να ακολουθήσουν τυχόν τέτοιους ελιγμούς των πυραύλων στόχων. Τέλος, για θωράκιση σε πύραυλους αέρος-αέρος δεν το συζητάμε καν, για πολλούς και διαφόρους λόγους κάτι τέτοιο θα ήταν εντελώς μη πρακτικό κι ανέφικτο.
Λέιζερ και drones: τα “νύχια” και τα “δόντια” ενός μαχητικού 6ης Γενιάς
Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι με την εξέλιξη της τεχνολογίας, αυτό σήμερα θεωρούνταν το κορυφαίο οπλικό σύστημα, αύριο μπορεί να έχει θέση μόνο στο μουσείο. Για του λόγου το αληθές εξάλλου, σε πρόσφατο άρθρο μας είχαμε αναφέρει τα εξής: «Ο Meteor πριν από μερικά χρόνια θα μπορούσε να θεωρηθεί επαναστατικός. Όμως η τεχνολογία εξελίσσεται καταιγιστικά και ο αεροπορικός πόλεμος αλλάζει, με την εισαγωγή αυτόνομων αεροσκαφών, σμηνών από drones αλλά και όπλων laser. Σε μερικά χρόνια μπορεί να θυμόμαστε τον Meteor ως το καλύτερο υπόδειγμα μιας παλαιότερης γενιάς όπλων και τρόπου πολέμου.»
Κατά πάσα βεβαιότητα, το σενάριο αυτό δεν θα μας απασχολήσει στο άμεσο μέλλον, δηλαδή στην τρέχουσα και πιθανότατα και την επόμενη δεκαετία. Συνήθως οι τεχνολογικές εξελίξεις αργούν να έρθουν στην Ελλάδα κι όταν έρθουν με κάποιο τρόπο είτε έχουν ήδη ξεπεραστεί από νεότερες εξελίξεις, είτε έχουν ήδη επωφεληθεί εξίσου κι οι γείτονές μας, ή έχουν βρει άλλες δικές τους λύσεις.
Προς το παρόν λοιπόν δεν φαίνεται ότι θα αλλάξει κάτι άμεσα, αλλά είναι δεδομένο ότι δεν πρέπει να εφησυχάζουμε επ’ ουδενί, διότι οι εξελίξεις τρέχουν και δεν μας περιμένουν.
