Το μαθηματικό μοντέλο που εξηγεί γιατί οι ψευδείς ειδήσεις γίνονται viral

Μοντέλα παρόμοια με εκείνα που χρησιμοποιούνται για την παρακολούθηση μεταδοτικών ασθενειών δείχνουν τι συμβαίνει όταν τα κοινωνικά δίκτυα βομβαρδίζονται από πάρα πολλές πληροφορίες. Τα fake news που διακινούνται με αυτό το τρόπο, έχουν αποδείξει τη αξία τους ως πρώτης τάξης όπλα προπαγάνδας στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης στο εσωτερικό ή εξωτερικό μιας χώρας. Η κατανόηση των “εργαλείων” του εχθρού είναι εξαιρετικά χρήσιμη εάν θέλουμε να μιλάμε σοβαρά για την αντιμετώπιση ενός τέτοιου είδους πολέμου. Καλώς ή κακώς, η έκβαση μιας διαμάχης, δεν κρίνεται πλέον μόνο στο πεδίο της μάχης, αλλά και στη καθημερινή διαμόρφωση της κοινής γνώμης, κάτι που επανειλημμένως έχουμε θίξει μέσα από τη Π&Δ.
Η NASA έχει κατασκευάσει μια αποικία παιδιών-σκλάβων στον Άρη!
Οι φωτογραφίες που τραβήχτηκαν από έναν κινέζικο δορυφόρο αποκαλύπτουν μια εξωγήινη πόλη στο φεγγάρι!
Οι ερπετόμορφοι εξωγήινοι ελέγχουν την Αμερικανική Κυβέρνηση.
Τι κάνει τέτοιες εξωφρενικές ιστορίες να είναι εξαιρετικά δημοφιλείς; Είμαστε ένα ιδιαίτερα αφελές είδος ή απλά δεν δίνουμε σημασία και δεν φιλτράρουμε τίποτα; Ένα μοντέλο για τον τρόπο με τον οποίο οι ειδήσεις διαδίδονται στα κοινωνικά μέσα, το οποίο δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο στη Nature Human Behavior, δείχνει ότι σχεδόν οποιαδήποτε πληροφορία μπορεί να γίνει viral. Ακόμη και σε έναν τέλειο κόσμο, όπου όλοι θέλουν να μοιραστούν πραγματικά νέα και είναι σε θέση να αξιολογήσουν την αλήθεια κάθε είδησης, κάποια ψεύτικα νέα θα φτάσουν ακόμα και σε χιλιάδες (ή ακόμα και εκατομμύρια) ανθρώπων, απλώς και μόνο λόγω «υπερπροσφοράς» πληροφόρησης. Είναι συχνά αδύνατο να βλέπετε όλα όσα ανεβαίνουν στη ροή ειδήσεων ενός ατόμου, πόσο μάλλον να τα επιβεβαιώσετε.
«Εάν ζείτε σε έναν κόσμο όπου βομβαρδίζεστε με σκουπίδια – ακόμα και αν είστε καλοί στο να τα διακρίνετε – βλέπετε μόνο ένα μέρος αυτού που υπάρχει εκεί έξω και έτσι, μπορείτε να μοιραστείτε παραπληροφόρηση«, εξηγεί ο Filippo Menczer του Πανεπιστήμιου της Ιντιάνα (IU), ένας από τους δημιουργούς του μοντέλου. «Ο ανταγωνισμός είναι τόσο σκληρός ώστε τα καλά πράγματα δεν μπορούν να ανέλθουν στην κορυφή.»
Ωστόσο, οι ερευνητές καταδεικνύουν ότι μόνο τρεις παράγοντες μπορούν να εξηγήσουν την αδυναμία των ανθρώπων να διακρίνουν την αλήθεια από το ψεύδος.
Αυτά είναι:
-Η τεράστια ποσότητα πληροφοριών που κυκλοφορεί
-Το περιορισμένο χρονικό διάστημα που οι άνθρωποι μπορούν να αφιερώσουν στην εξέταση του τι θα κοινοποιήσουν.
-Η δομή των κοινωνικών δικτύων, δηλαδή η δυνατότητα που παρέχουν να φτάσει μια πληροφορία σε δυνητικά απεριόριστο κοινό.
Τα μαθηματικά μοντέλα για να εξερευνήσουν τον τρόπο με τον οποίο τα fake news διαδίδονται στα κοινωνικά δίκτυα είναι γνωστά ως μοντέλα βασισμένα σε άτομα. Αυτά τα μοντέλα προέρχονται από μια παλαιότερη κατηγορία προσομοιώσεων που μελετούν τον τρόπο διάδοσης των ασθενειών μέσα από μια κοινότητα. Σκεφτείτε ένα διάγραμμα στο οποίο κάθε άτομο αντιπροσωπεύεται από μια τελεία και συνδέεται μέσω γραμμών σε άλλες τελείες, που αντιπροσωπεύουν φίλους ή θαυμαστές.
Αν για παράδειγμα, η Alice «μολυνθεί» από έναν ιό της γρίπης ή από ένα κομμάτι ψεύτικων ειδήσεων, μπορεί να το μεταδώσει μέσω της (ηλεκτρονικής) επαφής της στους φίλους της, τον Bob και τον Clive. Ο Bob και ο Clive θα μπορούσαν με τη σειρά τους να το μεταδώσουν στις επαφές τους και ούτω καθεξής. Με τη συμπλήρωση αυτού του πλαισίου, οι επιστήμονες προσπαθούν να προσομοιώσουν πόσο μακριά μπορεί να εξαπλωθεί μια ψεύτικη είδηση.
Το 2014 ο μαθηματικός James Gleeson του Πανεπιστημίου του Limerick στην Ιρλανδία και άλλοι κατέδειξαν μια μαθηματική ομοιότητα μεταξύ μοντέλων ανάλογων με αυτό του Menczer, και των «αμμόλοφων» – τα συστήματα τα οποία οι φυσικοί αποκαλούν «αυτοοργανωμένη κρισιμότητα«. Ρίχνοντας την άμμο πάνω σε μια επίπεδη επιφάνεια, θα συσσωρευτεί μέχρι οι κλίσεις της να φτάσουν σε μια κρίσιμη γωνία. Μερικοί πρόσθετοι κόκκοι άμμου μπορεί να μην προκαλέσουν κάτι αξιοσημείωτο, αλλά ξαφνικά ένας μόνο κόκκος μπορεί προκαλέσει κατάρρευση του «λόφου». Κάπως έτσι και στο διαδίκτυο, μια ψευδή πληροφορία μπορεί να πέσει πάνω σε μια στοίβα άλλων πληροφοριών και να προκαλέσει «κατάρρευση», γινόμενη viral.
«Δεν χρειάζεται να υποθέσετε ότι ο λόγος για τον οποίο τα σκουπίδια εξαπλώνονται είναι επειδή οι άνθρωποι τους αρέσουν ή επειδή δεν καταλαβαίνουν τη διαφορά», εξηγεί ο Menczer. «Θα μπορούσατε να υποθέσετε ότι αν και οι άνθρωποι γνωρίζουν τη διαφορά, θα μοιραστούν ψευδή πράγματα, απλά και μόνο λόγω υπερφόρτωσης πληροφοριών».
Η «κοινωνική ενίσχυση» μπορεί να διασφαλίσει ότι η μεταδοτικότητα αυξάνεται έντονα μόλις περάσει ένα ορισμένο όριο έκθεσης. Για παράδειγμα, κάποιος ισχυρίζεται πως η NASA έχει αποικίες σκλάβων στον Άρη. Αν και εκ πρώτης όψεως ακούγεται γελοίο, εφόσον η «είδηση» αρχίσει να αναπαράγεται, θα αποκτήσει μεγαλύτερη πειστικότητα και επιπλέον αναπαραγωγή. Όταν φτάσει στην λεγόμενη αυτοοργανωμένη κρισιμότητα, θα ξεφύγει από κάθε έλεγχο.
Επομένως επειδή τα fake news εκ της φύσεως τους είναι δημιουργημένα για να προκαλέσουν -με αθέμιτα συνήθως μέσα- το ενδιαφέρον του αναγνώστη, το γεγονός ότι κυκλοφορούν πολλά εκεί έξω που μέσω της δομής των κοινωνικών δικτύων μπορούν να κοινοποιηθούν απεριόριστα, σε συνδυασμό με την αδυναμία ή την αδιαφορία για την εγκυρότητά τους, εξηγεί γιατί είναι τόσο «δημοφιλή» και εύκολα εξαπλώσιμα.