Τα έντονα οικονομικά προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζει η Άγκυρα σε συνδυασμό με την σκληρή κριτική την οποία δέχεται από την αντιπολίτευση οδηγούν τον πρόεδρο Ερντογάν σε αλλαγή στάσης στο θέμα της φιλοξενίας Σύρων προσφύγων στα εδάφη της Τουρκίας.
Με το ξέσπασμα του συριακού εμφυλίου η Τουρκία ήταν μεταξύ των χωρών που δέχθηκε μεγάλο μέρος των προσφυγικών ροών. Η (τότε) πολιτική του τούρκου προέδρου υπαγόρευε μια ιδιαίτερα ανοιχτή στάση της χώρας απέναντι στους σύρους πρόσφυγες οι οποίοι κατέφθαναν κατά χιλιάδες στα σύνορα της.
Αυτή η στάση υπαγορευόταν από τη στρατηγική της τουρκικής κυβέρνησης, σύμφωνα με την οποία το καθεστώς Άσαντ καταδυνάστευε τους πολίτες της Συρίας και παραβίαζε τα ανθρώπινα δικαιώματα τους. Η προστασία των Σύρων από την “ισχυρή” μουσουλμανική Τουρκία με τις διεθνείς βλέψεις, εξυπηρετούσε το αφήγημα της Άγκυρας τη δεδομένη στιγμή.
Έτσι, δημιουργήθηκαν σχετικά σύντομα πολυάριθμα προσφυγικά κέντρα στα σύνορα, δεν πραγματοποιήθηκαν απελάσεις και απαιτήθηκαν κονδύλια από την Ευρωπαϊκή Ένωση προκειμένου η Τουρκία να μην επιτρέψει να περάσουν τα κύματα των προσφύγων στην Ευρώπη, όπου και ήταν ο πραγματικός προορισμός τους.
Θυμόμαστε όλοι άλλωστε τις απειλές του τούρκου προέδρου, την εργαλειοποίηση των προσφύγων και των μεταναστών στα ελληνικά σύνορα αλλά και τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας που ακολούθησε. Αυτή η συμφωνία προβλέπει ότι όσοι μετανάστες έφταναν στην Ελλάδα χωρίς δικαίωμα ασύλου, επαναπροωθούνταν στην Τουρκία από τις ελληνικές αρχές. Πράγματι, αυτή η συμφωνία οδήγησε σε σημαντικότατη μείωση των μεταναστευτικών ροών προς τη χώρα μας – σε συνδυασμό βέβαια με την αποτελεσματική φύλαξη των θαλασσίων συνόρων της Ελλάδας από τις ελληνικές δυνάμεις και τη Frontex -.
Φυσικά ο πρόεδρος Ερντογάν δεν συμφώνησε με την Ευρώπη χωρίς όφελος. Η Τουρκία έχει λάβει μέχρι σήμερα 6 δις ευρώ για την υποδοχή και περίθαλψη των προσφύγων, με την Άγκυρα βεβαίως να αντιτείνει ότι έχουν δαπανηθεί πολλαπλάσια χρήματα και να ζητά μέχρι πρότινος περισσότερα ευρωπαϊκά κονδύλια.
Εκατομμύρια οι πρόσφυγες – πελώρια τα προβλήματα
Σύμφωνα με τον υπουργό Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϋλού, στην Τουρκία αυτή τη στιγμή βρίσκονται 3,7 εκατομμύρια πρόσφυγες από τη Συρία, με τους μισούς από αυτούς να είναι παιδιά κάτω των 18 ετών.
«Η Τουρκία δεν ήταν σε θέση να υπολογίσει τον ακριβή αριθμό προσφύγων. Της έχει κοστίσει ακριβά. Οι πρόσφυγες γίνονται ολοένα περισσότερο πολιτικό ζήτημα» εκτιμά ο Χουσεΐν Μπαγκτσί,ειδικός στις Διεθνείς Σχέσεις από το Τεχνικό Πανεπιστήμιο της Εγγύς Ανατολής, σε δηλώσεις του στην Deutsche Welle.
Ο Μπαγκτσί ασκεί κριτική και στις Βρυξέλλες: «Η ΕΕ υποθέτει ότι το πρόβλημα θα επιλυθεί με την αποστολή χρημάτων στην Τουρκία (…) Αλλά η Τουρκία από μόνη της δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το βάρος».
Το σημαντικό σε αυτήν τη συγκυρία είναι ότι η Τουρκία – με τα γνωστά οικονομικά προβλήματα – δείχνει ότι δεν θέλει ή δεν μπορεί να αντέξει το αυτό το “βάρος” των εκατομμυρίων Σύρων προσφύγων. Ήδη έχει ξεκινήσει ένα πρόγραμμα εθελούσιου επαναπατρισμού ενώ η αντιπολίτευση πιέζει για άμεσες απελάσεις.
Αντιδρώντας στην κριτική, ο πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε ότι «έχουμε επίγνωση των αναταραχών στην κοινωνία» ενώ ο υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου έκανε λόγο για ανάγκη διαβουλεύσεων με τον ΟΗΕ σχετικά με τον επαναπατρισμό προσφύγων στη Συρία.
Η εκκρεμότητα της συμφωνίας με την Ευρώπη για το προσφυγικό
Αυτό που απομένει να φανεί – και ενδιαφέρει ιδιαίτερα την Ελλάδα – είναι αν ο Ερντογάν τελικά θα εγκαταλείψει την τήρηση της συμφωνίας με την Ευρώπη και χρησιμοποιήσει τα εκατομμύρια προσφύγων για να ασκήσει αφόρητη πίεση στην ΕΕ. Εκτίμηση μας είναι ότι προς το παρόν η Τουρκία θα περιμένει, προκειμένου να συνεκτιμήσει τις κινήσεις οι οποίες γίνονται στη γεωπολιτική σκακιέρα. Καθοριστικό ρόλο θα παίξει και η νέα σύνθεση της γερμανικής κυβέρνησης, η οποία είναι μάλλον απίθανο να οριστικοποιηθεί πριν τα Χριστούγεννα.
Επιπλέον, οι παρασκηνιακές συζητήσεις με τη Ρωσία για την κατάσταση στη Ρωσία θα επηρεάσουν τις εξελίξεις στο προσφυγικό, καθώς η Τουρκία θέλει οπωσδήποτε να σταθεροποιήσει ενεργό ρόλο στη Συρία μακροπρόθεσμα.
Προς το παρόν, το πιθανότερο σενάριο είναι ότι μέρος των σύρων προσφύγων και αρκετά – αν όχι όλα – από τα εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά τα οποία έχουν γεννηθεί στους προσφυγικούς καταυλισμούς, θα ενταχθούν στην τουρκική κοινωνία. Ο κρίσιμος όμως όγκος των “ανεπιθύμητων”, πια, προσφύγων θα πρέπει να μετακινηθεί. Το “που” και το “πότε” είναι το κρίσιμο διακύβευμα για όλους τους “παίκτες” της περιοχής: την Ελλάδα, την Ευρώπη και την ίδια την Τουρκία.
