Η πρόσφατη έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε. επικαιροποιεί εκ νέου την διπλή πολιτική βέτο του De Gaulle (κατά το 1963 και 1967) στην επιθυμία των Βρετανών περί της ένταξής τους στην τότε ΕΟΚ. Αν και κατά το παρελθόν αντιμετωπίστηκε ως ισχυρό εμπόδιο προς την δημιουργία μιας ενωμένης Ευρώπης, σήμερα εμφαίνεται ως μία εξέχουσα πολιτική προσωπικότητα υψηλής διορατικότητας. Η επιστημονική κοινότητα, εστιάζοντας στην περίοδο της προεδρικής του θητείας μεταξύ 1958 και 1969, παρουσιάζεται διχασμένη μεταξύ των «συντηρητικών» και των «αναθεωρητών», όπως έχει επικρατήσει να λέγονται. Οι πρώτοι βλέπουν στον ευρωπαϊκό του οραματισμό μια αμιγώς γεωπολιτικοστρατιωτική κατευθυντήρια γραμμή. Οι δεύτεροι, χωρίς να αναιρούν την άποψη των πρώτων, ισχυρίζονται πως η εξωτερική του πολιτική καθορίστηκε από πρωτίστως οικονομικά κριτήρια.
Ο De Gaulle οπωσδήποτε δεν μπορεί να θεωρηθεί ως πρωτοπόρος της γαλλικής ιδέας περί ευρωπαϊκής ενοποίησης. Στις 28 Ιανουαρίου του 1925, ο τότε πρωθυπουργός Édouard Herriot είχε δημοσιοποιήσει την επιθυμία του περί δημιουργίας «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης», ενώ λίγο αργότερα (5 Σεπτεμβρίου του 1929) ο τότε Γάλλος υπουργός εξωτερικών Aristide Briand πρότεινε στο συμβούλιο της ΚτΕ την δημιουργία μιας «Ευρωπαϊκής Ομοσπονδιακής Ένωσης». Παρά την θετική αντίδραση του Γερμανού Καγκελάριου Gustav Stresemann, η πρόταση ουδέποτε υλοποιήθηκε λόγω της σιωπηρής άρνησης των Ιταλών και Βρετανών αντιπροσώπων. Η ίδιος ο De Gaulle ήταν τότε ένας απλός ταγματάρχης του γαλλικού στρατού χωρίς να έχει σχηματίσει κάποιο συγκεκριμένο πλάνο κοινής πορείας των ευρωπαϊκών κρατών.
Η πρώτη του σχετική αναφορά περί μιας ευρωπαϊκής ιδέας εκφράστηκε κατά την ιστορική του ομιλία στο Albert Hall του Λονδίνου την 11 η Νομεβρίου 1942, ημέρα της νίκης των συμμαχικών δυνάμεων στο el Alamein. Στο θέμα επανήλθε σε τρεις ακόμη ομιλίες του μεταξύ της 14 ης Ιουλίου 1943 (τρεις ημέρες μετά τη συμμαχική απόβαση στη Σικελία) και της 21 ης Απριλίου του 1944 (μόλις δύο εβδομάδες μετά την ταχεία σοβιετική επέλαση στην Ρουμανία). Δυο σημεία χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής: α) οι διαρκείς αναφορές του ως προς την ουσιώδη συνεισφορά της Γαλλίας στην προώθηση του ευρωπαϊκού πολιτισμού, καθώς και τον σημαντικό ρόλο της στο πλευρό των συμμαχικών δυνάμεων, και β) η μνεία περί μιας ενοποιημένης Ευρώπης όχι μόνο δεν αποτέλεσε ποτέ κεντρικό σημείο των λεγομένων του, αλλά έλαβε χώρα σε μόνο τέσσερις από τις συνολικά 41 ομιλίες ή συνεντεύξεις τύπου που πραγματοποίησε μεταξύ της 15 ης Ιουνίου του 1940 και 25 ης Αυγούστου του 1944. Αντιθέτως, εκτενή ήταν τα εγκώμιά του για τις απανωτές επιτυχίες των Βρετανών, Σοβιετικών και Αμερικανών εναντίον των δυνάμεων του Άξονα. Ως στρατιωτικός, οπωσδήποτε αντιλαμβανόταν την στρατηγική σπουδαιότητα αυτών των νικών, καθώς και τη δυσχερή διαπραγματευτική θέση στην οποία θα βρισκόταν η χώρα του μετά το τέλος των εχθροπραξιών.
Η εν γένει πολιτιστική και πολιτισμική κληρονομιά της Γαλλίας είναι δεδομένη και δεν χρήζει περαιτέρω σχολιασμού. Οι αναφορές του όμως στον κρίσιμο ρόλο της Γαλλίας κατά τον πόλεμο έχουν χαρακτηριστεί ως απατηλές, κάτι το οποίο απέχει μακράν της όποιας πραγματικότητας. Παρά την γαλλική συνθηκολόγηση τον Ιούνιο του 1940, ο De Gaulle εξακολούθησε, κυρίως από την Βόρεια Αφρική, να μάχεται εναντίον των Γερμανών, όπως και κατά της Vichy του Γάλλου στρατάρχη Philippe Pétain. Αναμφισβήτητα, σε όλες τις ομιλίες του απευθύνετο πρωτίστως και σκοπίμως προς τους συμπατριώτες του, γνωρίζοντας πως μια ισχυρή και αποτελεσματική αντίσταση εναντίον των Ναζί θα βελτίωνε τις διπλωματικές συνομιλίες της χώρας του μετά το τέλος του πολέμου. Οι Ελεύθερες γαλλικές δυνάμεις ήταν παρούσες στην Νορμανδία αλλά και συνέδραμαν στην απελευθέρωση του Παρισιού (19-25 Αυγούστου 1944).
Το ότι αποδέκτες των λεγομένων του δεν ήταν αποκλειστικά οι συμπατριώτες του καθίσταται σαφές στην ομιλία που εκφώνησε από την Αλγερία στις 18 Μαρτίου του 1944, αναφερόμενος, μεταξύ άλλων, στην περίφημη μάχη του Verdun, όπως και στην δράση των Συμμάχων κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ποιά όμως ήταν η σκοπιμότητα αυτών των αναφορών; Η μάχη του Verdun ήταν σίγουρα η μεγαλύτερη σε διάρκεια (έλαβε χώρα μεταξύ Φεβρουαρίου και Δεκεμβρίου του 1916), αλλά όχι και η πλέον κρίσιμη για την έκβαση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Δύο εξηγήσεις μπορούν να δοθούν: η πρώτη είναι πως ο De Gaulle υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας, όπου πολέμησε για τη χώρα του, τραυματίστηκε και αιχμαλωτίσθηκε. Η δεύτερη έχει να κάνει με το γεγονός πως οι Γάλλοι έδωσαν τη μάχη χωρίς την παρουσία ετέρων συμμαχικών δυνάμεων στο πλευρό τους· και, παρά τις τεράστιες απώλειες που υπέστησαν, αναδείχτηκαν θριαμβευτές, «σώζοντας τον κόσμο», όπως χαρακτηριστικά σχολίασε. Το ίδιο έπραξαν και οι Βρετανοί μετά το 1940, ενώ τώρα oi τύχες του πλανήτη είχαν πλέον περάσει στα χέρια των Αμερικανών και Σοβιετικών – οι οποίοι εισήχθησαν στον πόλεμο αφότου οι Γάλλοι είχαν ήδη συνθηκολογήσει. Οι δηλώσεις του De Gaulle μπορούν να ερμηνευθούν ως υποχρέωση των Συμμάχων να αντιμετωπίσουν την Γαλλία ως ισάξιο νικητή του πολέμου, συμμετέχοντας επί ίσοις στις διπλωματικές διαπραγματεύσεις μετά το πέρας του.
Το ότι ένα κοινό ευρωπαϊκό όραμα δεν υπήρξε το κυρίαρχο θέμα του περιεχομένου των ομιλιών του κατά την περίοδο 1940-1944 δεν μπορεί να θεωρηθεί ως άξιον απορίας. Ο πόλεμος μαινόταν και ακόμη η προσοχή όλων στρεφόταν προς τις εξελίξεις του στα διάφορα μέτωπα. Ήταν λοιπόν πρόωρη οποιαδήποτε σκέψη περί των όρων γερμανικής συνθηκολόγησης και των αποζημιώσεων όσων κρατών υπέστησαν πανωλεθρίες από την ναζιστική εισβολή. Οι περισσότερες αναφορές του De Gaulle σε μια πιθανή ενωμένη Ευρώπη υπάρχουν στην Τρίτη κατά σειράν ομιλία του, στις 18 Μαρτίου του 1944, περί τις δέκα ημέρες μετά τον πρώτο μη νυχτερινό βομβαρδισμό του Βερολίνου από αμερικανικές αεροπορικές επιδρομές. Οι τύχες του πολέμου ήδη έκλειναν προς το μέρος των συμμάχων, αν και ο πόλεμος συνεχίστηκε για περίπου έναν χρόνο ακόμη…
Θα ακολουθήσει αύριο το Β’ μέρος.
