Βιολογικός πόλεμος: Το όπλο του τρόμου (και όχι, δεν αναφερόμαστε στη COVID-19)

Με προφανή αφορμή την συζήτηση το τελευταίο διάστημα όσον αφορά την πανδημία του νέου κορωνοϊού SARS-CoV-2 (προκαλεί τη νόσο COVID-19), που συχνά αγγίζει ή και ξεπερνάει τα όρια της κακώς εννοούμενης συνωμοσιολογίας, περί δήθεν βιολογικού όπλου, κάτι που φυσικά δεν ισχύει, αναδημοσιεύουμε το παρακάτω άρθρο από το ιστορικό αρχείο Π&Δ, όπως δημοσιεύθηκε στο τεύχος 147 που κυκλοφόρησε τον Ιούνιο του 1997:
 
ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΟΠΛΑ, TO ΜΕΛΛΟΝ TOY TPOMOY
Αν και ο βιολογικός πόλεμος είναι, όπως θα ανακαλύψετε, μία παλιά ιστορία, ο Εικοστός Αιώνας και τα χρόνια που θα ακολουθήσουν θα αποτελέσουν την εποχή του βιολογικού τρόμου.
του Χρήστου Κτενά
1995 μ.Χ.
Στις 5 Σεπτεμβρίου ο Αμερικανός Λάρι Χάρις από το Οχάιο παρήγγειλε μέσω ταχυδρομείου από την εταιρία American Type Culture Collection το βακτήριο Yersinia pestis, που προκαλεί τη βουβωνική πανώλη. Η εταιρία — μια από τις πολλές που πουλάνε βιολογικά υλικά— του ταχυδρόμησε ύστερα από τρεις μέρες τρία φιαλίδια με βακτήρια. Την τέταρτη μέρα ο Χάρις τηλεφώνησε να ρωτήσει γιατί δεν είχε λάβει ακόμα την παραγγελία του. Τότε μόνο η εταιρία υποψιάστηκε πως ο πελάτης δεν είχε γνώση από εργαστηριακές παραγγελίες και ειδοποίησε τις Ομοσπονδιακές αρχές των Η.Π.Α. Ο Χάρις συνελήφθη και καταδικάστηκε για ταχυδρομική απάτη, καθώς είχε χρησιμοποιήσει ψευδή στοιχεία για να κάνει την παραγγελία. Ο Χάρις ήταν μέλος μιας νεοναζιστικής οργάνωσης.
1346 μ.Χ.
Ένα πρωινό, οι καταπέλτες έξω από την πόλη της Κάφα στην Κριμαία άρχισαν να ρίχνουν πάνω από τα τείχη όχι πέτρες αλλά νεκρά ζώα. Οι Τάταροι, που πολιορκούσαν την πόλη αρκετό καιρό, είχαν αποφασίσει να δοκιμάσουν μια παλιά αλλά αποτελεσματική μέθοδο. Σε λίγες μέρες, πανώλη ξέσπασε στην πόλη που έπεφτε εξαντλημένη στους πολιορκητές της. Ένα χρόνο αργότερα η πανώλη εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη αφανίζοντας 25 εκατομμύρια ανθρώπους.
Μια Παλιά Ιστορία
Ανάμεσα στα δύο περιστατικά, αλλά και από την αρχή της ιστορίας, η πανώλη έχει επανειλημμένα χρησιμοποιηθεί σαν όπλο στα πολλά περιστατικά που ο άνθρωπος χρησιμοποίησε τη φύση σαν όπλο. Οι αρχαίοι Ρωμαίοι έριχναν νεκρά ζώα στις πηγές για να τις μολύνουν. Οι Αγγλοι, το 1700, έδωσαν κουβέρτες γεμάτες από τον ιό της ευλογιάς στους Ινδιάνους και σχεδόν τους εξαφάνισαν. Ειρωνικά η μεθοδική ανάπτυξη των σύγχρονων βιολογικών όπλων ξεκίνησε από μια διεθνή συμφωνία απαγόρευσής τους, το πρωτόκολλο της Γενεύης του 1925. Σχεδόν ταυτόχρονα οι έρευνες για την παρασκευή βιολογικών όπλων αναβαθμίστηκαν.
Ήδη από το 1918 οι Ιάπωνες είχαν ιδρύσει τη στρατιωτική μονάδα «731» και με την κατάληψη της Μαντζουρίας, το 1931, ξεκίνησε πειράματα πάνω στον άμαχο πληθυσμό. Η δράση της συνεχίστηκε μέχρι το 1945 με χιλιάδες θύματα από κινέζους πολίτες μέχρι αμερικάνους και βρετανούς αιχμαλώτους. Οι Βρετανοί είχαν ξεκινήσει τις δικές τους έρευνες κυρίως με το βάκιλο του άνθρακα, από το 1934. Τα πειράματα διεξάγονταν στο νησάκι Gruinard κοντά στη βορειοδυτική Σκοτία. Όταν το 1943 ξέσπασε επιδημία άνθρακα στα πρόβατα της περιοχής απέναντι από το νησί, τα πειράματα σταμάτησαν. (Σημ. 1) Οι Αμερικάνοι είχαν ξεκινήσει έρευνες από το 1932, αν και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος δεν είχε τελικά στα κύρια θέατρα του πολέμου να επιδείξει χρήση βιολογικών όπλων. Με τη λήξη του όμως ξεκίνησε από τους νικητές η συλλογή στοιχείων από τις έρευνες των ηττημένων. Έτσι το 1951 η Αμερικάνικη Αεροπορία παραλαμβάνει μια «βόμβα καταστροφής γεωργικών καλλιεργειών». Η Βόρεια Κορέα λίγο καιρό μετά κατηγορεί τις Η.Π.Α. για χρήση βιολογικών όπλων στην εκεί εμπλοκή της στις αρχές της δεκαετίας του ’50. Νέα ώθηση στις αμερικανικές έρευνες δίνεται όταν το 1956 ο στρατάρχης Ζούκοφ σε ομιλία του στο σοβιετικό κοινοβούλιο ανακοίνωνε πως στους μελλοντικούς πολέμους θα γινόταν εκτεταμένη χρήση χημικών και βιολογικών όπλων αποκαλύπτοντας έτσι το σοβιετικό αντίστοιχο πρόγραμμα.
Οι αμερικανικές έρευνες συνεχίστηκαν κυρίως στο Fort Detrick στο Maryland και περιλάμβαναν ακόμα και μαζικά πειράματα διασποράς με μόλυνση του μετρό της Νέας Υόρκης και αεροψεκασμούς πάνω από το Σαν Φρανσίσκο. Το 1969 ο πρόεδρος Νίξον ανακοίνωσε πως οι Η.Π.Α. θα σταματούσαν την έρευνα και παραγωγή βιολογικών όπλων και θα κατέστρεφαν τα αποθέματά τους. Στο κλίμα προσέγγισης των υπερδυνάμεων εκείνης της εποχής υπογράφηκε το 1972 η Συμφωνία για τα Χημικά και Βιολογικά Όπλα. Τη συμφωνία υπέγραψαν 118 κράτη και σχεδόν αμέσως αποκλήθηκε η «ξεδοντιασμένη» συνθήκη καθώς δεν προέβλεπε κανένα μηχανισμό ελέγχου της εφαρμογής της. Φυσικά κανένα κράτος δε σταμάτησε τις έρευνές του. Στον πόλεμο του Βιετνάμ, όπως αναφέραμε, οι Αμερικανοί χρησιμοποίησαν χημικά όπλα και κάποιες ουσίες που ακόμα και σήμερα δεν έχουν προσδιοριστεί. (Σημ. 2)
Τον Απρίλιο του 1979 ένα ατύχημα σε ερευνητική εγκατάσταση στο Σβερντλόφσκ στη Σοβιετική Ένωση είχε σαν αποτέλεσμα την επιδημία άνθρακα στην περιοχή. Τα επόμενα χρόνια χημικά και βιολογικά όπλα χρησιμοποιήθηκαν σε μικρή έκταση στο Αφγανιστάν από τα σοβιετικά στρατεύματα. Πολύ αργότερα, το 1992, ο πρόεδρος Γέλτσιν παραδέχτηκε πως στο Σβερντλόφσκ γινόταν έρευνα βιολογικού πολέμου και ανακοίνωσε την καταστροφή του σχετικού οπλοστασίου. Από τη δεκαετία του ’80 στην κρατική παράνοια παραγωγής βιολογικών όπλων προστέθηκε και η παράνοια διαφόρων θρησκευτικών, πολιτικών και μυστικιστικών οργανώσεων. Το παράδειγμα του Λάρι Χάρις δεν είναι το μόνο. Το 1984 η Γαλλική Αστυνομία σε επιδρομή της σε σπίτι – καταφύγιο της τρομοκρατικής οργάνωσης «Φράξια Κόκκινος Στρατός» (RAF) ανακάλυψε δοχεία με κλωστρίδιο της αλλαντίασης, ένα βακτήριο που παράγει την τοξίνη της αλλαντίασης, την πιο τοξική οργανική ουσία στον κόσμο. Την ίδια χρονιά 750 πολίτες στο Ντάλες του Όρεγκον πάθαιναν τροφική δηλητηρίαση από σαλμονέλα, που όπως αποδείχθηκε είχε προέλθει από ψεκασμό τροφίμων σε τοπικά εστιατόρια με σαλμονέλα. Την ενέργεια την είχε κάνει μια θρησκευτική οργάνωση της περιοχής που είχε έρθει σε σύγκρουση με τους κατοίκους. Στις 20 Μαρτίου 1995 στο μετρό του Τόκιο η παραθρησκευτική οργάνωση Αούμ Σινρικίο εξαπέλυσε νευροτοξικό αέριο Σαρίν σκοτώνοντας 12 πολίτες και τραυματίζοντας πάνω από 5.000.
Το Αντικείμενο του Τρόμου
Τι είναι ακριβώς το βιολογικό όπλο;
Ως τέτοιο θεωρείται ό,τι περιλαμβάνει χρήση οργανισμού που έχει παθογόνο δράση στον άνθρωπο, σε οικόσιτα ζώα και σε καλλιέργειες. Περιλαμβάνεται ακόμα και η χρήση κάθε οργανικής ουσίας που παράγεται από οργανισμούς και έχει παθογόνο δράση.
Οι μικροοργανισμοί που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ένα βιολογικό πόλεμο είναι τα βακτήρια, οι ιοί, οι ρικέτσιες και οι μύκητες. Τα βακτήρια προκαλούν ασθένειες κυρίως με την παραγωγή τοξινών, χημικών ουσιών που προκαλούν βλάβες στους ιστούς του ξενιστή. Οι ουσίες αυτές μπορεί να έχουν ειδική δράση και να επηρεάζουν συγκεκριμένο σημείο της λειτουργίας του ξενιστή τους. Η τοξίνη της αλλαντίασης π.χ. εμποδίζει τα νεύρα να ενεργοποιήσουν τους μύες με αποτέλεσμα την παράλυση και το θάνατο. Η παθογόνος δράση των ιών οφείλεται στη σχέση τους με τα κύτταρα του ξενιστή. Ο ιός δεν μπορεί να αναπαραχθεί καθώς δε διαθέτει κανέναν ανάλογο μηχανισμό. Έτσι, εξαρτάται από την ικανότητά του να προσβάλλει ένα κύτταρο και να το χρησιμοποιήσει για να αναπαραχθεί. Μετά την αναπαραγωγή από το προσβεβλημένο κύτταρο πολλών αντιτύπων του ιού ακολουθεί ο θάνατός του και οι ιοί διασκορπίζονται στο περιβάλλον αναζητώντας νέους στόχους. Οι ιοί παρουσιάζουν μεγάλη εξειδίκευση και προσβάλλουν πολλές φορές συγκεκριμένα όργανα. Οι ρικέτσιες είναι ενδοκυτταρικά παράσιτα και μεταδίδονται στον άνθρωπο είτε από τσίμπημα εντόμων είτε από δάγκωμα άλλων θηλαστικών που έχουν επαφή με τα έντομα. π.χ. στον άνθρωπο ο επιδημικός τύφος μεταφέρεται με την ψείρα, ο κηλιδωτός πυρετός από τα τσιμπούρια, η ρικετσιακή ευλογιά από δάγκωμα μολυσμένου ποντικού.
Οι μύκητες προκαλούν συνήθως αντιδράσεις υπερευαισθησίας. Στον άνθρωπο επικίνδυνη είναι κυρίως η επαφή με τοξίνες που παράγουν οι μύκητες (μυκοτοξίνες) με κλασικό παράδειγμα τα δηλητηριώδη μανιτάρια. Η μόλυνση με οποιοδήποτε παθογόνο οργανισμό ή ουσία χρειάζεται μια μέθοδο με την οποία θα γίνει η είσοδος στο ξενιστή. Έτσι έχουμε μόλυνση μέσω αέρα είτε από αιωρούμενους μικροοργανισμούς είτε από τις τοξίνες τους. Η γρίπη, οι πνευμονίες και η διφθερίτιδα είναι γνωστές ασθένειες όπου ένα μόνο άτομο είναι δυνατό να μολύνει μια ολόκληρη πόλη μέσα σε λίγες εβδομάδες. Μόλυνση γίνεται ακόμα μέσω άμεσης επαφής μεταξύ δύο ξενιστών. Αλλες μεθοδολογίες μόλυνσης είναι η κατανάλωση τροφής και υγρών που έχουν μολυνθεί με τοξίνες. Το πρόβλημα είναι εντονότερο σε ομάδες που έχουν κοινή διατροφή, όπως π.χ. ο στρατός.
Ακόμα μόλυνση μπορεί να προέλθει από δάγκωμα ή τσίμπημα από μολυσμένα ζώα. Η αποτελεσματικότητα των βιολογικών ουσιών σαν όπλα είναι άμεση συνάρτηση της τοξικότητάς τους. Η τοξίνη της αλλαντίασης σκοτώνει σε ποσότητα ενός χιλιοστού του μιλιγκράμ. Η τοξικότητα αυτή είναι μεγαλύτερη από οποιαδήποτε άλλη ουσία φυσική ή τεχνητή που έχει χρησιμοποιηθεί σαν όπλο. Οι ζωντανοί μικροοργανισμοί, αν και χρειάζονται κάποιο χρόνο επώασης για να αρχίσουν να δρουν, επιφέρουν θανατηφόρες ασθένειες που μπορεί να φτάσουν και στο 90% των ασθενών. Με την εξέλιξη της βιολογίας είναι δυνατή η ανάπτυξη ανθεκτικών μικροοργανισμών σε κλασικές μεθόδους θεραπείας. Είναι ακόμα δυνατή η κατασκευή νέων μικροοργανισμών που θα φέρουν την παθογόνο δράση και για τους οποίους δε θα υπάρχει γνωστή θεραπεία. Κατασκευή και κόστος του τρόμου ο Λάρι Χάρις, ο φανατικός νεοναζί, προδόθηκε μόνος του.
Αλλά η αφελής προσπάθειά του δείχνει την ευκολία με την οποία επικίνδυνα βιολογικά υλικά είναι προσιτά στον καθένα. Έτσι στα περισσότερα ερευνητικά εργαστήρια σε πανεπιστήμια, νοσοκομεία και κέντρα ερευνών υπάρχουν νόμιμα καλλιέργειες τοξικών βακτηρίων και η ασφάλειά τους εναποτίθεται στην καλή πίστη της ερευνητικής κοινότητας. Ακόμα, συνεχώς γίνεται παρασκευή μεταλλαγμένων στελεχών που να συνδυάζουν ιδιότητες από πολλά διαφορετικά είδη. Η παρασκευή τελικά του βιολογικού όπλου είναι απλούστατη. Ένα αρχικό δείγμα λίγων γραμμαρίων μέσα σε λίγες μέρες μπορεί να δώσει τόνους του μικροοργανισμού. Ένα βακτήριο πολλαπλασιάζεται κάθε 20 λεπτά. Σε δέκα ώρες το πρώτο βακτήριο έχει γίνει ένα δισ. βακτήρια! (Και η θανάσιμη δόση είναι λίγες χιλιάδες.) Αν έχει την απαιτούμενη τροφή, θερμοκρασία και χώρο η εκθετική του ανάπτυξη δε σταματά. Στη φύση μια τέτοια ανεξέλεγκτη ανάπτυξη είναι απίθανη, καθώς δε βρίσκονται συγκεντρωμένες οι θρεπτικές ουσίες και οι περιβαλλοντικές συνθήκες που να το επιτρέπουν.
Σε ένα εργαστήριο όμως ή ακόμα καλύτερα σε μια βιοτεχνολογική βιομηχανία, η μαζική παραγωγή βακτηριδίων είναι απλή υπόθεση. Καθημερινά εκατοντάδες βιομηχανίες παράγουν τόνους βακτηριδίων για να συγκεντρώσουν πολύτιμες ουσίες που αυτά παράγουν σαν υποπροϊόντα. Στις ίδιες εγκαταστάσεις μπορούν να αναπτυχθούν και τα παθογόνα. Αλλά ακόμα και σε ερασιτεχνικό επίπεδο, ο οποιοσδήποτε με βασικές γνώσεις βιολογίας μπορεί να κάνει παραγωγή με ελάχιστα μέσα στο μπάνιο του σπιτιού του. Έτσι από τον τρομοκράτη και το φανατικό, μέχρι μια κυβέρνηση που θα χρησιμοποιήσει το επιστημονικό δυναμικό της και τις κρατικές εγκαταστάσεις, η απόσταση είναι μηδαμινή και η παραγωγή το ίδιο απλή. Είναι τόσο φτηνή και εύκολη η παραγωγή του βιολογικού υλικού που αποτελεί πρόκληση συγκρινόμενη με το κόστος των συμβατικών όπλων.
Η Κάθλιν Μπέλι, αναπληρώτρια διευθύντρια της επιτροπής Αφοπλισμού και Ελέγχου Εξοπλισμών των Η.Π.Α, διατυπώνει την άποψη πως με κόστος 10.000 δολαρίων και μέσα σε ένα χώρο 5×5 μέτρων είναι δυνατό να ξεκινήσει ένα οπλοστάσιο βιολογικών όπλων. Το κόστος παραγωγής έχει φυσικά και άμεση σχέση με το τελικό κόστος του όπλου στο πεδίο της μάχης. Εκεί το βιολογικό όπλο υπερέχει οποιουδήποτε άλλου, καθώς η ευκολία με την οποία διαχέεται και η υψηλή τοξικότητά του το κάνουν το πιο θανατηφόρο ανάλογα με το βάρος του. Έτσι η καθαρή τοξίνη της αλλαντίασης είναι 3 εκατομμύρια φορές πιο θανατηφόρα από ανάλογη ποσότητα του χημικού αερίου Σαρίν. Υπολογίζεται πως ένας πύραυλος SCUD με τοξίνη μπορεί να μολύνει μια περιοχή 3.700 τετραγωνικών χιλιομέτρων, δεκάξι φορές μεγαλύτερη από ανάλογο φορτίο Σαρίν. Τα νούμερα συνεχίζουν να είναι τρομακτικά. Για τη θανατηφόρο κάλυψη ενός τετραγωνικού χιλιομέτρου απαιτούνται 2.000 δολάρια με συμβατικά εκρηκτικά, 800 δολάρια με χρήση πυρηνικών όπλων, 600 δολάρια με χρήση χημικών και μόνο 1 δολάριο αν χρησιμοποιηθούν βιολογικά όπλα!
Συμβατικός πόλεμος
Τα βιολογικά όπλα είναι πάνω από όλα όπλα μαζικής καταστροφής. Η ευκολία όμως παραγωγής τους και χρήσης τους στο πεδίο της μάχης τα καθιστά ισοδύναμα των συμβατικών. Η διάθεση των βιολογικών όπλων στο μέτωπο γίνεται με δύο μορφές. Υγρή, που μπορεί να είναι κάποιο σκεύασμα με ζωντανά βακτήρια, είτε το πιο πρακτικό σε σκόνη που μπορεί να είναι σπόρια βακτηριδίων (μια ανθεκτική αφυδατωμένη μορφή τους που διατηρείται χωρίς θρεπτικό υλικό) ή καθαρή βακτηριδιακή τοξίνη. Και στις δύο μορφές η ενσωμάτωσή τους σε υπάρχοντα οπλικά συστήματα είναι απλούστατη. Δύο είναι τα βασικά προβλήματα χρήσης. Για να επιτευχθεί η καλύτερη διασπορά του βιολογικού παράγοντα πρέπει να διασκορπιστεί πάνω από τις εχθρικές δυνάμεις. Έτσι στα βιολογικά βλήματα χρησιμοποιούνται βαρομετρικοί πυροσωλήνες, που διαλύουν τη θήκη με το υγρό ή τη σκόνη σε υψόμετρο και αρχίζει η διασπορά.
Η δράση των βιολογικών παραγόντων ποικίλλει. Οι τοξίνες έχουν άμεση δράση και εισπνοή ελάχιστης ποσότητας φέρνει το θάνατο. Η χρήση βακτηριδίων και ιών ακολουθεί τα πρότυπα εκδήλωσης της ασθένειας που αυτά προκαλούν και συνήθως είναι από λίγες ώρες μέχρι μέρες για την εκδήλωση της ασθένειας. Η μη άμεση επίδραση έχει σοβαρά τακτικά πλεονεκτήματα. Μπορεί μια βιολογική επίθεση να γίνει στα μετόπισθεν λίγες μέρες πριν μια αντεπίθεση προκαλώντας μια επιδημία που θα μειώσει τη δυναμικότητα του εχθρού. Δεν είναι καν ανάγκη να χρησιμοποιηθούν θανατηφόρες ασθένειες. Ένα ισχυρό στέλεχος ιού γρίπης μπορεί να αχρηστεύσει ολόκληρα σώματα στρατού που θα μετατραπούν σε ομάδες πυρετικών και εξαντλημένων ασθενών. Η χρήση βιολογικών όπλων στα μετόπισθεν είναι μια ακόμα ειδική μορφή πολέμου. Εδώ δεν απαιτείται η χρησιμοποίηση βλημάτων καθώς τα βιολογικά όπλα έχουν μια ακόμα φρικιαστική δυνατότητα.
Η μόλυνση των τροφών και των αποθεμάτων νερού σε αστικές περιοχές είναι πολύ εύκολη και γίνεται με απλή πρόσμιξη των παθογόνων παραγόντων με αυτά. Τα βιολογικά όπλα, ενώ φέρουν το θάνατο σε υψηλά ποσοστά (ο ιός Έμπολα έχει ποσοστό θνησιμότητας 90%), στο πεδίο της μάχης έχουν σημαντικά αποτελέσματα ακόμα και σε ήπια μορφή. Αν τα στρατεύματα, που δέχονται επίθεση με βιολογικούς παράγοντες, χρησιμοποιήσουν μάσκες και ειδικές στολές για να προστατευτούν, αυτόματα μειώνεται η απόδοσή τους. Σε αεροπορικές επιχειρήσεις σε θερμό κλίμα μόνο η χρήση προστατευτικών στολών μειώνει κατά 80% τον αριθμό εξόδων αεροσκαφών. Ακόμη και με τις νέες προστατευτικές στολές που σχεδιάζονται σήμερα η μείωση είναι της τάξης του 50%. Το προσωπικό δεν μπορεί να εργαστεί αποδοτικά με τις βαριές και αποπνικτικές στολές. Ακόμα η μόλυνση μιας περιοχής απαιτεί τεράστια ποσά και προσωπικό για την απολύμανσή της, δηλαδή έχουμε αύξηση της δραστηριότητας!
Για να απολυμανθεί ένας διάδρομος απογείωσης 3.000 μέτρων απαιτούνται 80 τόνοι απολυμαντικού που με τη σειρά του είναι τοξικό και φθείρει τα μέταλλα των αεροσκαφών. Ακόμα και μόνο η απειλή χρήσης βιολογικών οπλών υπαγορεύει τη χρήση προστατευτικών που μειώνουν την αποτελεσματικότητα του στρατού. Εκτός από μερικά μοντέρνα άρματα μάχης και ΤΟΜΑ -ΤΟΜΠ όλα τα υπόλοιπα οχήματα δε διαθέτουν αξιόπιστη βιολογική προστασία, ενώ και αυτά που την διαθέτουν δεν μπορούν να την χρησιμοποιούν συνεχώς. Η απειλή χρήσης είναι ίσως το ίδιο αποτελεσματική με τη χρήση. Στρατιωτικές δυνάμεις και άμαχος πληθυσμός, που θα ζουν κάτω από συνεχή απειλή ενός αόρατου θανάτου, που με το παραμικρό θα φοράνε μάσκες και θα κρύβονται, που θα φοβούνται την τροφή, το νερό και τον αέρα που αναπνέουν, είναι ηττημένοι από την αρχή.
Οικονομικός πόλεμος
Οι Δυτικές χώρες στο όνομα του πολιτισμού, τυπικά, έχουν αρνηθεί τη χρήση βιολογικών όπλων στα πεδία της μάχης. Η δυνατότητα διεξαγωγής όμως πολιτικής με τη χρήση βιολογικών όπλων υπάρχει και σε μια «ειρηνική» συμβίωση κρατών. Χρησιμοποιώντας βιολογικούς παράγοντες μια χώρα μπορεί για παράδειγμα να καταστρέψει τη γεωργική παραγωγή μιας άλλης βυθίζοντάς την στην ανέχεια και την πολιτική εξάρτηση. Ένας φαινομενικά αθώος ψεκασμός από μεγάλο ύψος με ένα μύκητα που όμως θα είναι μεταλλαγμένος για να αντέχει στα γνωστά μυκητοκτόνα μπορεί να καταστρέψει την ετήσια παραγωγή μιας χώρας. Για τις μεγάλες γεωργικές χώρες αυτό σημαίνει και οικονομική καταστροφή. Οι Η.Π.Α. π.χ. έχουν μια γεωργική βιομηχανία με ετήσιο τζίρο 800 δις δολάρια. Μια επίθεση που δεν είναι ανιχνεύσιμη με βιολογικούς παράγοντες μπορεί να προκαλέσει τέτοιου μεγέθους ζημιά που να καταστρέψει οριστικά την αγροτική οικονομία ολόκληρων πολιτειών με αλυσιδωτές πολιτικές αντιδράσεις.
Η βιολογική επίθεση δεν είναι αναγκαίο να περιοριστεί σε μικροοργανισμούς. Μπορεί να είναι η εισαγωγή διαφόρων εντόμων που καταστρέφουν τις καλλιέργειες. Ήδη οι Η.Π.Α. χάνουν κάθε χρόνο γύρω στο 1 δις δολάρια από τις ζημιές που προκαλεί η μεσογειακή φρουτόμυγα, ένα έντομο που μεταφέρθηκε από την Ευρώπη με τους μετανάστες στην αρχή του αιώνα. Πολλές χώρες έχουν αυστηρότατους νόμους για την εισαγωγή ζώων και φυτών από το εξωτερικό, καθώς φοβούνται τα παράσιτα που μπορεί να μεταφέρουν Η Μαλαισία είναι ο τρίτος μεγαλύτερος εξαγωγέας καουτσούκ στον κόσμο. Ένας από τους μεγαλύτερους φόβους της χώρας είναι η μεταφορά ενός μύκητα από τη Βραζιλία που καταστρέφει τα καουτσουκόδεντρα. Υπολογίζεται πως μια μόλυνση μπορεί να εξαφανίσει την παραγωγή της Μαλαισίας σε δύο χρόνια. Το σημαντικό σε ένα τέτοιο βιολογικό πόλεμο είναι πως στην πράξη δεν μπορεί να αποδειχθεί. Κανείς δεν μπορεί να χρεώσει μια ξαφνική επιδημία σε βοοειδή, μια ασθένεια στα σιτηρά κ.λπ. σε μια άλλη χώρα. Η φύση από μόνη της κατά καιρούς παράγει μεταλλαγμένους ανθεκτικούς μικροοργανισμούς και κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει το τυχαίο γεγονός που εξίσου τυχαία θα είναι και σε όφελος μιας εχθρικής χώρας.
Το ιρακινό παράδειγμα
Τα βιολογικά όπλα είναι ακόμα μια απειλή ή έχουν γίνει πράξη από διάφορες χώρες; Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά τον πόλεμο στον Κόλπο, δεκάδες εμπειρογνώμονες του O.H.E. διέτρεξαν το Ιράκ αναζητώντας ίχνη ενός από τα πιο πολύπλοκα και απειλητικά οπλοστάσια που έχουν ποτέ συγκεντρωθεί. Σήμερα έχει αποδειχτεί (και το Ιράκ με επίσημες δηλώσεις παραδεχθεί) πως η στρατιωτική μηχανή του Σαντάμ είχε να επιδείξει τεράστιες ποσότητες χημικών και βιολογικών όπλων έτοιμες για χρήση. Το ιρακινό παράδειγμα ξεκινά πριν από την εισβολή στο Κουβέιτ. Κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν – Ιράκ και από το 1983 το Ιράκ είχε αρχίσει την τακτική χρήση χημικών όπλων. Χιλιάδες τόνοι αερίου μουστάρδας, Ταμπούν και Σαρίν είχαν εκτοξευθεί κατά των ιρανικών στρατευμάτων με εκατοντάδες χιλιάδες θύματα.
Το Ιράκ πέρασε από την αμυντική χρήση των χημικών σε επιθέσεις στα μετόπισθεν και τελικά το 1988 το Ιράν ζήτησε ανακωχή. Τη ίδια εποχή ένα εντατικό πρόγραμμα ανάπτυξης βιολογικών όπλων ακολουθούσε παράλληλη πορεία. Μέχρι το 1990 υπολογίζεται πως το Ιράκ είχε ξοδέψει πάνω από 100 εκατομμύρια δολάρια σε βιολογικές έρευνες και υπήρχε απόθεμα βιολογικών όπλων. (Η συσχέτιση μεταξύ βιολογικών και χημικών όπλων είναι συνεχής, καθώς χρησιμοποιούν κοινά συστήματα μεταφοράς και η έρευνα παραγωγής τους είναι συγγενής.) Μη επιβεβαιωμένες πληροφορίες αναφέρουν πως χρήση βιολογικών όπλων είχε γίνει και εναντίον Κούρδων στο βόρειο Ιράκ (η χρήση χημικών είναι βεβαιωμένη).
Για το μεγαλύτερο διάστημα μιας δεκαετίας, λοιπόν, το Ιράκ ερευνούσε, παρήγαγε και χρησιμοποιούσε χημικά και βιολογικά όπλα χωρίς η διεθνής κοινότητα να αντιδρά! Το Ιράκ φυσικά είχε υπογράψει τη σύμβαση του 1972 περί απαγόρευσης τέτοιων όπλων και την παραβίαζε ανοιχτά χωρίς να υποστεί καμία συνέπεια. Ο πόλεμος με τον ισλαμικό φανατισμό, που αντιπροσώπευε το Ιράν, ήταν σημαντικότερος από τις διεθνείς δεσμεύσεις. Όσο για τον κουρδικό πληθυσμό αυτό θεωρήθηκε εσωτερικό πρόβλημα του Ιράκ και αποσιωπήθηκε. Όταν το 1990 το αποθρασυμένο καθεστώς του Σαντάμ εισέβαλε στο Κουβέιτ απειλώντας την ισορροπία της πετρελαϊκής Μέσης Ανατολής, ο κόσμος έκπληκτος βρέθηκε αντιμέτωπος με το «αυγό του φιδιού» που είχε ραγίσει.
Στις 5 Ιανουαρίου 1991 σε προσωπικό γράμμα προς το Σαντάμ Χουσεΐν ο πρόεδρος των Η.Π.Α. Τζορτζ Μπους διατύπωνε μια προειδοποίηση: «Οι Η.Π.Α. δε θα ανεχτούν τη χρήση βιολογικών και χημικών όπλων… Ο αμερικανικός λαός θα απαιτήσει την ισχυρότερη δυνατή απάντηση. Εσείς και η χώρα σας θα πληρώσετε ένα τεράστιο τίμημα αν διατάξετε τέτοιου τύπου ασυνείδητες πράξεις». Στις 17 Ιανουαρίου του 1991 ξεκινούσε ο Πόλεμος του Κόλπου. Αν και οι εντυπωσιακές εικόνες με τα τροχιοδεικτικά πάνω από τον ουρανό της Βαγδάτης ήταν το θέαμα που συγκλόνιζε, οι κύριες αεροπορικές επιχειρήσεις της ημέρας ήταν αλλού. Πρώτοι στόχοι ήταν οι αποθήκες χημικών και βιολογικών όπλων και οι ερευνητικές εγκαταστάσεις. Μέχρι την τελευταία ώρα η συμμαχική διοίκηση μελετούσε το σύστημα βομβαρδισμού ώστε να καταστραφούν τα προστατευμένα καταφύγια χωρίς να υπάρξει διασπορά αερίων.
Σε μια τετραήμερη σειρά βομβαρδισμών από τις 17 έως τις 21 του μήνα, αλλεπάλληλες επιδρομές σε 24 εγκαταστάσεις πέτυχαν να απενεργοποιήσουν σημαντικό μέρος των ιρακινών αποθεμάτων. Τις επόμενες μέρες θα ξεκινούσε το κυνήγι των SCUD που ήταν και ο κύριος φορέας αυτών των όπλων σε μεγάλες αποστάσεις. Κατά τη διάρκεια του πολέμου οι συμμαχικές δυνάμεις έκαναν μερικές ανησυχητικές διαπιστώσεις. Καταρχήν δεν υπήρχε σύστημα προειδοποίησης για επίθεση με βιολογικά ή χημικά όπλα. Οι Αμερικανοί είχαν διαθέσει 60 θωρακισμένα οχήματα FOX που έκαναν έρευνα για παρουσία χημικών στον αέρα. Στην πράξη αποδείχτηκαν πως είτε δεν απέδιδαν σε συνθήκες μάχης, είτε πως για να εντοπίσουν επικίνδυνες ουσίες έπρεπε η συγκέντρωσή τους να είναι τόσο μεγάλη που ήδη είχε ξεπεραστεί η θανατηφόρα δόση! Ακόμα 45.000 συλλογές χημικής ανίχνευσης Μ256Α1, που είχαν δοθεί στο πεζικό, ήταν περίπλοκες στη χρήση, αργές στην ανίχνευση και ανακριβείς στις διαπιστώσεις.
Το ίδιο αναποτελεσματικό ήταν και το αυτοματοποιημένο σύστημα ανίχνευσης Μ8Α1. Τα αποτελέσματα ήταν τραγελαφικά. Πάνω από 14.000 συναγερμοί για επίθεση με επικίνδυνες ουσίες δόθηκαν κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων, στη συντριπτική πλειοψηφία λανθασμένοι. Ακόμα και οι λίγοι για τους οποίους υπήρχε υποψία πως ήταν ακριβείς δεν υπάρχουν εργαστηριακές αποδείξεις. Δεύτερη διαπίστωση ήταν πως δεν υπήρχε αποτελεσματική προστασία από τέτοια όπλα. Αν και 150.000 στρατιώτες είχαν εμβολιαστεί κατά του βακίλου του άνθρακα και είχαν μοιραστεί ειδικές προσωπίδες, δεν υπήρχε η κατάλληλη εκπαίδευση και συνεργασία για να αποδώσει η προστασία. Σε πολλούς συναγερμούς οι μάσκες και οι βαριές στολές προστασίας μέσα σε 15 λεπτά ήταν ανυπόφορες και προκαλούσαν αφυδάτωση και λιποθυμίες. Στο πεδίο οι στρατιώτες δεν μπορούσαν να χειριστούν με ευκολία τον προστατευτικό εξοπλισμό, πολλά άρματα δεν είχαν φίλτρα για καθαρισμό του αέρα, πολλά καταφύγια δεν είχαν κατάλληλο αερισμό και το στρατιωτικό προσωπικό δεν τηρούσε τους κανονισμούς ασφαλείας. Ακόμα και να υπήρχε έγκαιρη προειδοποίηση, το πρόβλημα προστασίας παρέμενε άλυτο. Το στρατιωτικό προσωπικό είχε φυσική ανοσία σε γνωστές ασθένειες, είχε εμβολιαστεί για μερικές άλλες, όμως σε μια επίθεση με άγνωστο παθογόνο ή γενετικά μεταλλαγμένο οργανισμό δεν υπήρχε άμυνα.
Μελέτες πάνω στην υγειονομική υποστήριξη έδειξαν αδυναμία του συστήματος να ανταποκριθεί σε μεγάλο αριθμό ασθενών που θα παρουσίαζαν χημική η τοξική δηλητηρίαση. Ακόμα και με χρησιμοποίηση εφεδρειών το υγειονομικό πρόβλημα παρέμενε, μια και ολόκληρη η περιοχή που θα μολυνόταν θα μόλυνε και τις ενισχύσεις, ενώ οι τραυματίες που θα μεταφέρονταν στα μετόπισθεν θα ήταν φορείς των παθογόνων οργανισμών. Και ενώ όλα αυτά τα προβλήματα αφορούσαν το στρατιωτικό σώμα, οι πολίτες στη Σαουδική Αραβία δεν είχαν καμία προστασία. Σε ολόκληρο τον πόλεμο του Κόλπου την καλύτερη οργανωμένη προφύλαξη την είχαν οι Ισραηλινοί (εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά) που κατάφεραν να εφοδιάσουν σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού τους με μάσκες.
Η κατάληξη του πολέμου είναι γνωστή. Χημικά και βιολογικά όπλα δε χρησιμοποιήθηκαν από τους Ιρακινούς, το Κουβέιτ απελευθερώθηκε και τα συμμαχικά στρατεύματα επέστρεψαν νικηφόρα στις πατρίδες τους.
Ήταν όμως έτσι;
Λίγο μετά την επιστροφή πολλοί αμερικάνοι βετεράνοι του Κόλπου άρχισαν να απευθύνονται στις στρατιωτικές υγειονομικές υπηρεσίες διαμαρτυρόμενοι για ένα σύνολο συμπτωμάτων που πολύ γρήγορα πήρε το όνομα «Σύνδρομο του Κόλπου». Απώλεια μνήμης, κόπωση, αναπνευστικά και γαστρεντερολογικά προβλήματα, δερματίτιδες, αιματουρίες, έλκη, νεοπλασίες άρχισαν να εμφανίζονται στο στρατιωτικό προσωπικό. Από τις 697.000 Αμερικανούς που βρέθηκαν στην περιοχή απρόθυμα, το υπουργείο Αμύνης των Η.Π.Α. ανακοίνωσε πως «περίπου 20.000 μπορεί να εκτέθηκαν σε χημικούς παράγοντες». Σιγά ανάλογες αναφορές άρχισαν να εμφανίζονται για παρόμοια συμπτώματα σε Βρετανούς, Γάλλους και Τσέχους που συμμετείχαν στις επιχειρήσεις. Το ίδιο εμφανίστηκε και σε ιρακινούς στρατιώτες. Εδώ και τρία χρόνια έχει συσταθεί ειδική επιτροπή που μελετά απόρρητα στοιχεία για να αποκαλυφθεί σε τι ακριβώς έχουν εκτεθεί εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες. Στο στρατιωτικό προσωπικό εμφανίστηκαν ακόμα και αρκετές γεννήσεις παιδιών με σοβαρές γενετικές ανωμαλίες. Ήδη η εμφάνιση σπανιότατων γενετικών συνδρομών είναι στα όρια των στατιστικά αναμενόμενων και τα περιστατικά αυξάνονται.
Τι τελικά έχει συμβεί στον Κόλπο;
Η πιο πρόσφατη θεωρία μιλάει για το φαινόμενο της τοξικής «σούπας». Στο αφιλόξενο τοπίο της ερήμου φαίνεται πως υπήρξε μια πρωτοφανής συγκέντρωση τοξικών ουσιών από διάφορες πήγες που προκάλεσαν το σύνδρομο. Οι 700 πετρελαιοπηγές που έκαιγαν για βδομάδες σκορπίζοντας τοξικούς καπνούς, η χρήση μη εγκεκριμένων εμβολίων και ουσιών για προληπτικούς λόγους (για την πιθανή επίθεση με βιολογικά όπλα), τα διάφορα χημικά για καθαρισμό και συντήρηση του πολύπλοκου εξοπλισμού, η υπερκατανάλωση χημικών σκευασμάτων για απολύμανση, αντίδοτα, καταπολέμηση κουνουπιών, δημιούργησαν μια συγκέντρωση ουσιών που ποτέ πριν δεν είχε παρατηρηθεί. Ακόμα, τις μέρες που τα συμμαχικά στρατεύματα έμπαιναν στο Ιράκ, μονάδες μηχανικού ανατίναζαν εγκαταστάσεις αποθήκευσης χημικών και βιολογικών όπλων, άλλες μονάδες στρατοπέδευαν κοντά σε ανοιχτές αποθήκες με τοξικές ουσίες και έγιναν αρματομαχίες με χρήση χιλιάδων βλημάτων εξαντλημένου ουρανίου. Στις εγκαταστάσεις, που είχαν γίνει τις πρώτες μέρες βομβαρδισμοί, βρέθηκαν εκατοντάδες βλήματα με χημικές ουσίες, αλλά άδεια με μόνο ίχνη μέσα. Ακόμα κυκλοφορούν φήμες πως περιορισμένη χρήση βιολογικών ουσιών έγινε τελικά από τους Ιρακινούς, αν και δεν υπάρχουν συγκεκριμένες αποδείξεις.
Έξι χρόνια μετά τη λήξη του πολέμου, το σύνδρομο του Κόλπου τώρα μόλις αρχίζει να δείχνει την επίδρασή του. Οι επιδημιολογικές μελέτες ακόμα γίνονται, οι οργανώσεις των αμερικανών βετεράνων κατηγορούν την κυβέρνηση πως προσπαθεί να συγκαλύψει το θέμα για να μην πληρώσει αποζημιώσεις. Ακόμα πολλοί βετεράνοι έχουν αποστρατευθεί και δεν μπορούν να απευθυνθούν στα στρατιωτικά νοσοκομεία για περίθαλψη.
Στα χρόνια αυτά οι συνεχείς επιθεωρήσεις του O.H.E. στο Ιράκ αποκάλυψαν μέρος μόνο ενός αχανούς οπλοστασίου. Στην εγκατάσταση Al Muthanna, που ήταν από τα μεγαλύτερα κέντρα παραγωγής, καταστράφηκαν 13.000 βλήματα 155 mm με αέριο μουστάρδας, 6.200 ρουκέτες με νευροτοξικό αέριο, 800 αεροπορικές βόμβες, 28 κεφάλες SCUD με Σαρίν, πάνω από 150 τόνοι Σαρίν και Ταμπούν και 250 τόνοι αερίου μουστάρδας.
Στα βιολογικά όπλα το Ιράκ παραδέχτηκε πως είχε σε αποθήκευση 5.300 γαλόνια κλωστριδίου της αλλαντίασης αρκετό για τη θανάτωση 15 δις ανθρώπων. Ακόμα υπήρχαν 158 γαλόνια σπορίων βακίλου του άνθρακα και αποθέματα βακτηριδίων σε δεκάδες σημεία στο Ιράκ για έρευνα και παραγωγή μεταλλαγμένων στελεχών.
Οι έρευνες του O.H.E. δεν έχουν τελειώσει. Αυτές που έχουν διεξαχθεί έγιναν μέσα σε ένα καθεστώς συνεχών προστριβών και αντιδικιών με τους Ιρακινούς. Πολλά ευρήματα βρέθηκαν θαμμένα, πεταμένα, κατεστραμμένα, σε μια προφανή προσπάθεια απόκρυψής τους. Ο γαμπρός του Σαντάμ Χουσεΐν, που το 1996 κατέφυγε στην Ιορδανία, μίλησε για εκατοντάδες βόμβες με «βιολογικό υλικό σε σκόνη» που έχουν ξεφύγει από τους ελέγχους. Πρόσφατα ο δρ. Taha Rihab, διευθυντής του ιρακινού βιολογικού προγράμματος, παραδέχθηκε πως σε ένα μυστικό εργοστάσιο στο Al Hakam, περίπου 100 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Βαγδάτης, είχε παραχθεί για πολεμικούς σκοπούς τοξίνη και άνθρακας.
Παράλληλα με τις αποκαλύψεις του O.H.E., το παράδειγμα του Λάρι Χάρις ξαναέρχεται στην επιφάνεια. Από το 1985 (που υπάρχουν στοιχεία) το Ιράκ προμηθευόταν δείγματα για το βιολογικό του πρόγραμμα κυρίως από τις Η.Π.Α.!! Με μια σειρά από νομότυπες παραγγελίες, η Ατομική επιτροπή του Ιράκ, το υπουργείο Παιδείας, τα πανεπιστήμια της Βαγδάτης και της Μπάσρα, η κρατική φαρμακοβιομηχανία, το υπουργείο Εμπορίου, η εγκατάσταση Al Muthanna (που εμφανίζεται σαν «πόλη αξιωματικών») και διάφορες εταιρίες προμηθεύονται μια σειρά από τοξικά βακτήρια, μύκητες, τοξίνες και υλικό για πειράματα μεταλλάξεων. Μαζί με παραγγελίες από αμερικανικές εταιρίες για αντλίες υψηλής πίεσης, μεγάλα ψεκαστικά συστήματα για γεωργικές καλλιέργειες με παράξενα αυστηρές προδιαγραφές, εγκαταστάσεις παραγωγής λιπασμάτων, παιδικών τροφών, εργαστήρια χημικών αναλύσεων αποδεικνύεται το απίστευτο: Πως το Ιράκ στήριξε το πολεμικό βιολογικό του πρόγραμμα πάνω σε υλικό που προμηθεύθηκε με άνεση από το εμπόριο και μάλιστα κυρίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Μια «αόρατη» προσπάθεια
Η ιρακινή μεθοδολογία παραγωγής βιολογικής έρευνας ήταν σχηματικά αόρατη.
Αν και πολλές εκθέσεις μυστικών υπηρεσιών από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 αναφέρουν λεπτομερώς τις ιρακινές προσπάθειες, μια συμφωνία κυρίων δεν επέτρεπε τη δημοσιοποίηση τους. Εφόσον οι Ιρακινοί κατασκεύαζαν τέτοια όπλα για «προσωπική» τους χρήση, δηλαδή μόνο για τις τοπικές συγκρούσεις δεν ήταν σωστό να ενοχληθούν. Το ενδιαφέρον ήταν πως το Ιράκ ερευνούσε και χημικά, και βιολογικά, και πυρηνικά όπλα. Ακόμα είχε το μεγαλύτερο πυραυλικό πρόγραμμα της Μέσης Ανατολής. Ο συνδυασμός όλων αυτών έδειχνε ξεκάθαρα τις φιλοδοξίες του Σαντάμ, αλλά κανείς δεν τόλμησε να σταματήσει ή να περιορίσει αυτά τα προγράμματα. Έτσι μια «αόρατη» εξοπλιστική μανία έγινε πράξη και μόνο με την ξεκάθαρη απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων από τις Η.Π.Α. δε χρησιμοποιήθηκαν τα μαζικής καταστροφής όπλα. Σήμερα, προγράμματα για «επιθετικά» βιολογικά όπλα έχουν κατηγορηθεί ότι διατηρούν το Ιράν, η Βόρειος Κορέα, το Ισραήλ, η Κίνα, η Λιβύη, η Συρία, η Ταϊβάν και η Ινδία. Ακόμα στην «αόρατη» αυτή προσπάθεια συμμετέχουν η Ρωσία και οι Η.Π.Α. αν και επισήμως το διαψεύδουν κατηγορηματικά. Μια ακόμα σειρά από χώρες αισθάνονται υποχρεωμένες να ασχοληθούν με βιολογικά όπλα με το επιχείρημα του «τρελού» γείτονα. Το Πακιστάν λόγω των ινδικών ερευνών, η Νότιος Κορέα λόγω της Βόρειας και ούτω καθεξής. Το μηδαμινό κόστος των βιολογικών (και χημικών) όπλων και η τρομακτική απόδοσή τους τα έχουν ονομάσει «πυρηνικά των φτωχών». Ενώ ένα μόνο πρωτόγονο πυρηνικό όπλο απαιτεί τουλάχιστον 200 εκατομμύρια δολάρια για να κατασκευαστεί (αν βρεθούν τα κρίσιμα υλικά και η τεχνογνωσία) με 10 μόνο εκατομμύρια δολάρια κατασκευάζεται τέτοιος αριθμός βιολογικών όπλων που σε καταστροφική ικανότητα είναι ισοδύναμα με το πυρηνικό οπλοστάσιο των Η.Π.Α.. Μια σειρά από χώρες στην Αφρική και στην Ασία έχουν όχι μόνο την τεχνογνωσία κατασκευής (που την έχουν όλοι), αλλά και το απαραίτητο πολιτικό σκηνικό για να αποφασίσουν με ευκολία τη χρήση βιολογικών όπλων. Αν σε τόσο μακρινές (από τα τηλεοπτικά μέσα) χώρες όπως το Ζαΐρ μαζικές σφαγές εκατοντάδων χιλιάδων περνάνε απαρατήρητες, αν το Αφγανιστάν έχει εξαφανιστεί, αν οι Ερυθροί Χμερ πριν από μια δεκαετία δολοφόνησαν το μισό πληθυσμό της Καμπότζης, γιατί είναι απίθανο ένας τοπικός πολέμαρχος να μην δελεαστεί από τα νέα όπλα; Η τρομοκρατία δεν πάει πίσω. Τα παραδείγματα της RAF και της Αούμ Σινρικίο είναι η επιφάνεια, κανείς δε γνωρίζει πού και πότε κάποιος θα πάρει την απόφαση για μαζική χρήση.
Αυτό που τελικά συγκρατεί τη μαζική χρήση βιολογικών όπλων είναι ένας συνδυασμός από αρχέγονες αναστολές και πραγματιστικούς φόβους. Αν επιτεθείς με βιολογικά όπλα θα σου επιτεθούν. Αν επιτεθείς με βιολογικά όπλα θα προκαλέσεις τέτοια καταστροφή που δε θα μπορείς ούτε σαν νικητής να αντιμετωπίσεις, αν χτυπήσεις πρώτος θα προκαλέσεις τις μεγάλες δυνάμεις. Αν και αυτά ισχύουν για την κλασική πολεμική σύρραξη, δεν έχουν καμία αξία σε κεκαλυμμένες εχθροπραξίες. «Ένα καλοκαιρινό πρωινό ένα μικροσκοπικό UΑV εκτοξεύεται λίγο έξω από τα σύνορα μιας χώρας. Τα ραντάρ δεν το ανιχνεύουν λόγω του μεγέθους και της κατασκευής του από σύνθετα υλικά. Σε μια διαδρομή 100 χιλιομέτρων ψεκάζει πάνω από τουριστικές περιοχές κάποιο μεταλλαγμένο βακτήριο. Σε λίγες μέρες χιλιάδες τουρίστες και ντόπιοι αρρωσταίνουν με γαστρεντερολογικά. Κανείς δεν πεθαίνει, όλοι μιλάνε για επιδημία που μπορεί να οφείλεται και στην κακή ποιότητα του νερού ή του φαγητού. Για δύο με τρία χρόνια η τουριστική βιομηχανία χάνει όλους τους πελάτες και η οικονομία της χώρας καταρρέει.» Το ίδιο σενάριο μπορεί να αφορά ένα παράσιτο σιτηρών, ελιάς ή σταφυλιών. Με μια μελετημένη κίνηση, που δεν ανιχνεύεται (τα μικρόβια δεν έχουν σημαία), μια χώρα χτυπημένη θεωρητικά από τη μοίρα διαλύεται μέσα σε λίγα χρόνια. Η αντιμετώπιση διεθνώς καταλήγει στην πρόληψη. Αν και υπάρχει μια κινητικότητα στις ερευνητικές δαπάνες ειδικά για νέα συστήματα ανίχνευσης βιολογικών όπλων το ζήτημα της τοξικότητας και ποικιλίας παραμένει. Έτσι σαν καλύτερη λύση προτείνεται η επισταμένη παρακολούθηση των δυνητικά επικίνδυνων χωρών που έχουν σε εξέλιξη βιολογικά όπλα. Αν και μια τέτοια παρακολούθηση δικαιούται να την κάνει ο O.H.E., η επιβολή κυρώσεων και ίσως η ανάγκη επέμβασης πέφτει κυρίως στις ισχυρές χώρες. Χώρες όμως που δεν μπορούν εύκολα να αρνηθούν τη συνυπευθυνότητά τους στην ανάπτυξη βιολογικών οπλοστασίων. Το 1996 τέθηκε σε ισχύ μια νέα συμφωνία για την καταστροφή και απαγόρευση των χημικών όπλων. Ήδη τη συμφωνία έχουν υπογράψει πάνω από 160 χώρες και επιτέλους περιέχει και μηχανισμούς επαλήθευσης. Μια ανάλογη συμφωνία για τα βιολογικά όπλα ήδη συζητείται και θα είναι το πρώτο βήμα για την αντιμετώπισή τους.
Η νέα και τόσο παλιά λογική
Τα βιολογικά όπλα μετά τον Πόλεμο του Κόλπου επανήλθαν αποφασιστικά στο προσκήνιο. Αν και τυπικά καμία χώρα δε δέχεται πως τα αναπτύσσει η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Η απλούστατη κατασκευή και χρήση τους ανατρέπει τη μέχρι σήμερα τακτική αφοπλισμού που επικρατούσε. Χώρες και καθεστώτα που θεωρούνται επικίνδυνα είχαν δυσκολία να προμηθευθούν κρίσιμα υλικά και εξελιγμένα οπλικά συστήματα. Το Ιράκ απέδειξε πόσο μια τέτοια τακτική καταστρατηγείται και ειδικά στα βιολογικά όπλα δεν έχει και καμία αξία έστω κι αν εφαρμοστεί.
Στην εποχή του «Ψυχρού Πολέμου» ο βασικός κίνδυνος ήταν τα πυρηνικά οπλοστάσια. Όμως αυτά ήταν συγκεντρωμένα σε δύο ανεπτυγμένες χώρες που διέθεταν μηχανισμούς πολιτικής ανάλυσης και αυτοσυγκράτησης. Αν και η παγκόσμια κοινότητα ζούσε στην ανασφάλεια, υπήρχε πάντα μια πολιτική επεξεργασία που περιόριζε σχετικά την πιθανότητα σύγκρουσης. Σήμερα η ανικανότητα της νέας τάξης πραγμάτων να διαχειριστεί αποτελεσματικά διεθνείς κρίσεις και η ελεύθερη πτώση πολλών χωρών στην ανέχεια δημιουργεί νέα πεδία σύγκρουσης. Οι κοσμικές φιλοδοξίες, οι παλιές τριβές, ο εθνικισμός δημιουργούν ένταση που έχει σαν επακόλουθο τον υπερεξοπλισμό. Τα βιολογικά όπλα σε αυτό το σκηνικό έρχονται να καταλάβουν τη θέση που είχαν παλιά τα πυρηνικά. Μόνο που τώρα οι ισορροπίες του τρόμου είναι σε τοπικό επίπεδο και μεταξύ χωρών που μπορεί να είναι σε νηπιακό στάδιο πολιτικής εξέλιξης. Η Ταϊβάν που αντιπαλεύει τη γιγάντια Κίνα ερευνά βιολογικά όπλα σαν εξισορροπιστικό παράγοντα ισχύος. Τα μεσανατολικά κράτη το ίδιο, καθώς διαβλέπουν την αναδιάρθρωση των τοπικών συμμαχιών. Τα αφρικανικά κράτη είναι σε νέο κύκλο συγκρούσεων μετά την αποτυχία των απελευθερωτικών κινημάτων να σχηματίσουν αξιόπιστες κυβερνήσεις και διοικήσεις. Ένα όπλο σαν το βιολογικό, που είναι φτηνό προσαρμόζεται στα υπάρχοντα οπλοστάσια και έχει τέτοια στρατηγική ισχύ που το κάνει και εργαλείο διαπραγμάτευσης, δυστυχώς, έχει μέλλον. Ακόμα η αποτυχία απόκτησης του «φτηνού ατομικού» όπλου, ωθεί πολλές χώρες που είχαν ανάλογα προγράμματα να επιδιώξουν μιαν άλλη στρατηγική ισχύ μέσω βιολογικών όπλων.
Η νέα λογική που αναπτύσσεται είναι τελικά η παλιά της ισχύος. Μόνο που τώρα δε μεγαλώνει απλά το οπλοστάσιο αλλά δίνεται η δυνατότητα σε κάθε χώρα ανεξαρτήτως μεγέθους να προβάλλει σαν στρατηγική υπερδύναμη. Ήδη αρκετές χώρες, και μερικές στην περιοχή μας, έχουν από καιρό καλλιεργήσει μια τέτοια λογική πιστεύοντας σε μελλοντική ανακατανομή ισχύος και γιατί όχι συνόρων. Ως πότε οι χώρες αυτές θα κρατηθούν μακριά από το δέλεαρ των νέων όπλων είναι άγνωστο. Σίγουρα όμως μια καλοκαιρινή μέρα, που ένα βούισμα στον ουρανό και ένα αεροπλανάκι σαν παιδικό παιχνίδι θα μοιάζουν απειλητικά, δεν είναι απίθανη.
Σημειώσεις
1. Ακόμα και σήμερα το νησί είναι αποκλεισμένο, καθώς η μόλυνση από άνθρακα παραμένει. Προσπάθειες καθαρισμού του νησιού με εμπρησμό της επιφανειακής βλάστησης απέτυχαν. Ο βάκιλος του άνθρακα δημιουργεί σπόρια που είναι πολύ ανθεκτικά σε αντίξοες περιβαλλοντικές συνθήκες.
2. Το 1984 βετεράνοι του Βιετνάμ συμβιβάστηκαν εξωδικαστικά με την κατασκευάστρια εταιρία του «Αgent Οrange», εισπράττοντας αποζημίωση 180 εκ. δολαρίων.
Βιβλιογραφία.
– The CBW chronicle, The Henry L. Stimson Centre
– Strategic exposure: Proliferation Around the Mediterranean, article, Rand institute.
– Integrating Counterproliferation into defence Planning, article Rand institute.
– Persian Gulf Veterans medical research issues, US Congress, subcommittee on Hospitals and health care.
– NBC detection, Armyfact, US Defence link http://www.dtic.mil/defencelink
– The Gulflink net, http://www.dtic.mil:80/gulflink
– The missing Gulflink files, http://www.insigniausa.com/gulflink.htm
– Nanotechnology and Global security, 4th Foresight conference on Molecular Nanotechnology
– Handbook of the medical aspects of NBC defensive operations.
– Iraq – national briefings, Missile resources
– The cover-up of Gulf War syndrome, H. Lindsey Arison
– Principles of War for the Battlefield of the Future, Barry L Schneider
– The Spectre of Biological Weapons, Leonard A. Cole, article, Scientific American
– Biological weapons: Weapons of the future?, edited by Brian Roberts SIPRI database
– Federation of American Scientists database
– The Riegle report, Sen. Donald W. Riegle
– The tiny victims of Desert storm, article, Life magazine
– Harvard Sussex program on CBW armament and arms limitation,
– http://fas-www.harvard.edu:80/~hsp/
– Μικροβιολογία, Στέφανος Ι Κολιάης
– Βιολογικός πόλεμος, Θανάσης Βέμπος π. ΠΤΗΣΗ τ.50
Περιοδικός και ημερήσιος τύπος 1990-97