Η προχθεσινή «κρατική» αεροπειρατεία στο αεροσκάφος της Ryanair στη Λευκορωσία αποκάλυψε, πέρα από την ασυδοσία του εκεί καθεστώτος του Λουκασένκο (του Προέδρου της χώρας και εν πολλοίς στηριζόμενο από τη Ρωσία) και τη διεθνή υποκρισία. Που σε ανάλογα περιστατικά από δυτικές χώρες απλώς είτε είχε σιγήσει είτε έχει ένθερμα μετέχει.
Ας δούμε αρχικά το περιστατικό της Λευκορωσίας. Αυτό όσο και αν ακούγεται παράξενο έχει «στηθεί» από τους Λευκορώσους με επίφαση νομιμότητας. Από τη πλευρά τους η αφήγηση είναι απλή. Είχαν πληροφορίες ότι ένα επιβατηγό αεροπλάνο που πετούσε πάνω από τη χώρα είχε βόμβα, το ειδοποίησαν και του έδωσαν -όπως είχαν δικαίωμα- εντολή να προσγειωθεί αμέσως, ενώ σήκωσαν και ένα μαχητικό για να το συνοδεύσει. Το τελευταίο είναι πλέον πάγια πρακτική όταν ένα αεροσκάφος κινδυνεύει. Όταν λοιπόν το επιβατηγό της Ryanair έφθασε στο αεροδρόμιο του Μινσκ, εκεί έγινε ο τυπικός έλεγχος σε όλο το αεροσκάφος και τις αποσκευές για βόμβα όπως και έλεγχος των επιβατών. Και εκεί… «τελείως τυχαία» οι αρχές της Λευκορωσίας ανακάλυψαν πως ένας επιβάτης διωκόταν για κακούργημα στη χώρα τους, οπότε τον συνέλαβαν.
Φυσικά το παραπάνω αφήγημα είναι προσχηματικό και όλοι κατανοούμε πως έχει κατασκευαστεί από τη Λευκορωσία για να συλλάβουν τον Ρόμαν Προτάσεβιτς, που βρίσκεται στην αντιπολίτευση και με έντονη δραστηριότητα κατά του Λουκασένκο. Το βασικό όμως παραμένει, πως δύσκολα θα αποδειχθεί ότι η όλη ιστορία είναι παράνομη. Καθώς με βάση την Συνθήκη του Σικάγο περί διεθνούς πολιτικής αεροπορίας (που αποτελεί τον πυρήνα λειτουργίας της) και ειδικά το άρθρο 3, κάθε κράτος διατηρεί την κυριαρχία του στον εναέριο χώρο του και μπορεί να απαιτήσει από αεροσκάφος να προσγειωθεί σε συγκεκριμένο αεροδρόμιο ενώ κάθε αεροσκάφος είναι υποχρεωμένο να τηρήσει αυτή την εντολή.
Οι αντιδράσεις βέβαια ήταν θυελλώδεις. Καταδικαστικές από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες (καθώς το αεροσκάφος της Ryanair ήταν καταχωρημένο στη Πολωνία και η εταιρία είναι ιρλανδική), απειλές για κυρώσεις, κατηγορίες για «κρατική» αεροπειρατεία και απαίτηση να απελευθερωθεί ο Προτάσοβιτς.
Σημαντικά αυτά και αναμενόμενα αν υπολογίσει κανείς τις κάκιστες σχέσεις Λευκορωσίας και δυτικών χωρών εδώ και χρόνια, όπως και την καταπίεση που ασκεί το συγκεκριμένο καθεστώς στους πολίτες του.
Αλλά ας πάμε λίγο πίσω στο χρόνο. Και συγκεκριμένα την 1η Ιουλίου 2013. Τότε ο Πρόεδρος της Βολιβίας Έβο Μοράλες ήταν σε επίσημη επίσκεψη στη Ρωσία και επέστρεφε με το προεδρικό αεροπλάνο, ένα Falcon 900, στη χώρα του, με διαδρομή που θα διέσχιζε τη δυτική Ευρώπη. Ξαφνικά και ενώ ήταν σε πτήση, Ισπανία, Γαλλία, Πορτογαλία και Ιταλία ανακοίνωσαν ταυτόχρονα πως δεν μπορούν να επιτρέψουν την υπερπτήση πάνω από τα εδάφη τους για «τεχνικούς λόγους». Το γιατί συνέβη αυτό εξηγήθηκε αργότερα. Οι ΗΠΑ είχαν υποψίες πως το αεροσκάφος του Μοράλες μετέφερε στη Βολιβία τον Edward Snowden, τον πασίγνωστο τέως αναλυτή της CIA ο οποίος είχε δώσει στη δημοσιότητα ένα τεράστιο αρχείο απόρρητων πληροφοριών που εξέθεταν τις ΗΠΑ: ότι παρακολουθούσαν ξένους ηγέτες, πολιτικά κόμματα και οργανώσεις, έχουν ένα παγκόσμιο δίκτυο υποκλοπών και παρακολουθήσεων και μάλιστα μαζικής χρήσης, με καταγραφή εκατομμυρίων λογαριασμών email, σταθερών και κινητών τηλεφώνων, ακόμη και online videogames. Αποκαλύψεις που σόκαραν τον πλανήτη για την έκταση αυτής της «μηχανής», το πόσο αυτοματοποιημένη, ανεξέλεγκτη και στιβαρή ήταν, παραβιάζοντας κάθε κανόνα ιδιωτικότητας, διεθνών καλών σχέσεων, κάθε έννοια δημοκρατικής λειτουργίας. Ο Snowden είχε βρει τότε καταφύγιο στη Ρωσία και όπως ήταν φυσικό οι ΗΠΑ τον αναζητούσαν με πάθος.
Τελικά με τα καύσιμα να τελειώνουν, το αεροσκάφος του Μοράλες υποχρεώθηκε να προσγειωθεί στη Βιέννη στην Αυστρία, όπου ερευνήθηκε για να διαπιστωθεί ότι δεν μετέφερε κανέναν, πέρα από τη συνοδεία του ίδιου. Οι Αυστριακοί για να σώσουν τα προσχήματα έστειλαν τον δικό τους Πρόεδρο, τον Heinz Fischer, να υποδεχθεί τον Μοράλες. Η υπόθεση βέβαια ήταν και αυτή μια καλά ενορχηστρωμένη «κρατική» αεροπειρατεία, στην περίπτωση αυτή μάλιστα και «πολυεθνική». Και χωρίς καμία νομική προστασία, καθώς η πτήση ήταν διπλωματική. Την ίδια μέρα όταν διακριβώθηκε ότι ο Snowden δεν ήταν εντός του αεροσκάφους, οι «τεχνικοί λόγοι» λύθηκαν και η πτήση συνεχίστηκε. Ενώ μήνες αργότερα, Γαλλία, Ισπανία, Πορτογαλία και Ιταλία ζήτησαν επισήμως συγγνώμη από τη Βολιβία για το περιστατικό.
Πάμε ακόμη πιο πίσω στο χρόνο, στην Τουρκία αυτή τη φορά, στις 10 Οκτωβρίου 2012. Επιβατηγό αεροσκάφος Airbus 320 των συριακών αερογραμμών, πετά από Μόσχα προς Δαμασκό. Πάνω από την Τουρκία, δύο μαχητικά F-16 το προσεγγίζουν και δίνεται εντολή να προσγειωθεί στην Άγκυρα. Η Τουρκία ανακοινώνει πως είχε πληροφορίες για παράνομη μεταφορά στρατιωτικού υλικού από τη Ρωσία στο καθεστώς του Άσαντ. Το αεροσκάφος ερευνάται, κάποιο φορτίο κατάσχεται και του επιτρέπεται να συνεχίσει την πτήση του, με τα 37 άτομα πλήρωμα και επιβάτες. Νόμιμη η ενέργεια όπως έχουμε ήδη εξηγήσει, η Συρία βέβαια εξερράγη όπως και η Ρωσία, κατηγορώντας την Τουρκία για «κρατική» αεροπειρατεία διαβεβαιώνοντας πως όλα ήταν νόμιμα στο φορτίο. Και πως μεταφερόταν εξαρτήματα για ένα πολιτικό ραντάρ, κάτι που δεν απαγορευόταν από τις διεθνείς συνθήκες (και πράγματι δεν απαγορεύεται αν και είναι από αυτά τα συστήματα που μπορεί να έχουν και στρατιωτική χρήση). Τι έκανε εδώ η δυτική κοινότητα; Επαίνεσε την Τουρκία για την παρέμβαση της, για την παρεμπόδιση «εξοπλισμού της Συρίας» και τα συναφή.
Συμπέρασμα; Η παράνομη και εξωφρενική ενέργεια των Λευκορώσων, που πράγματι προσβάλλει τόσο τη γραπτή όσο και την εθιμική παράδοση των πολιτικών αερομεταφορών, είναι απλώς ένα επεισόδιο από αρκετά παρόμοια, τα οποία όμως οι ίδιες χώρες που τα διέπραξαν, τώρα το καταδικάζουν. Κανενός οι πράξεις βέβαια δεν αποτελούν συγχωροχάρτι για τον επόμενο, αλλά σίγουρα είναι πικρόχολο να διαπιστώνει κανείς την «ευελιξία» των διεθνών κανόνων και ευαισθησιών.
