Η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο ενδιάμεσο μεταξύ κοσμογονικών αλλαγών. Θεωρείται θέμα χρόνου η αντικατάσταση του ανθρώπινου εργατικού δυναμικού με μηχανές, όχι μόνο σε χειρωνακτικές εργασίες αλλά σε πνευματικές. Αυτή η μετάβαση που μοιάζει αναπόφευκτη, έχει προβληματίσει τους επιστήμονες, κάποιοι εξ των οποίων εξετάζουν το ενδεχόμενο της χορήγησης στους πολίτες, ενός καθολικού μέσου εισοδήματος, ασχέτως αν εργάζονται ή όχι.
Τα στάδια του καπιταλισμού
Η εφεύρεση της ατμομηχανής, ήταν το πρώτο στάδιο και ακολουθήθηκε από την εφεύρεση του ηλεκτρισμού, που επέτρεψε την γιγάντωση της βιομηχανοποίησης. Το τρίτο στάδιο ήταν η ανακάλυψη του υπολογιστή και του διαδικτύου, που επέτρεψαν την παγκοσμιοποίηση, τουλάχιστον σε επίπεδο επικοινωνίας και ανταλλαγής πληροφοριών.
Το τέταρτο στάδιο
Το επόμενο στάδιο, είναι η μεταβίβαση της εργασίας από τους ανθρώπους στις μηχανές. Το πρόβλημα ωστόσο είναι πως οι άνθρωποι θα αγοράζουν αυτά που θα παράγουν οι μηχανές; Αυτό που έχει προταθεί ως λύση, είναι η υιοθέτηση ενός εγγυημένου εισοδήματος προς όλους τους πολίτες, είτε εργάζονται είτε όχι.
Παγκόσμιο εγγυημένο εισόδημα
Η χρήση μηχανών στη θέση ανθρώπων στην εργασία είναι ήδη γεγονός και η τάση αυτή αναμένεται να αυξηθεί. Για παράδειγμα, στις μεταφορές, κινδυνεύουν έως το 79% των θέσεων εργασίας. Στις κατασκευές το 88% και στη γεωργία το 99%. Επειδή λοιπόν όλοι αυτοί οι άνθρωποι αναμένεται να χάσουν τα εισοδήματά του, το βασικό εγγυημένο εισόδημα έχει προταθεί ως λύση. Το ύψος του θα καθορίζεται από τις οικονομικές δυνατότητες της χώρας, σε συνδυασμό με άλλους οικονομικούς παράγοντες όπως ακρίβεια, πληθωρισμός κτλ. Στις ΗΠΑ, αυτό το ποσό μπορεί να φτάνει τα $10.000 ετησίως, στην Ελβετία $2.600 μηνιαίως και στη Κένυα, $1.000 ετησίως.
Σε μια χώρα σαν τις ΗΠΑ, αυτό θα στοίχιζε στο κράτος περίπου $3,2 τρισεκατομμύρια το χρόνο. Αν εξαιρεθούν τα παιδιά, τα νοικοκυριά με εισόδημα πάνω από $100.000 ετησίως και οι συνταξιούχοι, το κόστος θα έπεφτε στα $1,5 τρισεκατομμύρια. Το επόμενο λογικό ερώτημα είναι που θα βρεθούν αυτά τα λεφτά; Η απάντηση είναι μέσω φορολόγησης, επενδύσεων, περικοπές δαπανών κτλ.
Τα πλεονεκτήματα του εγγυημένου εισοδήματος είναι πολλαπλά. Αρχικά, κανείς δεν θα ζει πλέον κάτω από το όριο της φτώχειας. Ενδεχομένως να οδηγήσει σε έκρηξη δημιουργικότητας και έρευνας, ενώ θα μειώσει τη διαφθορά και τη γραφειοκρατία, διότι θα το λαμβάνουν όλοι χωρίς εξαιρέσεις. Στον αντίποδα, υπάρχουν φόβοι πως κάθε θέληση για εργασία και δημιουργία θα εξαφανιστεί. Οι κυβερνήσεις ίσως να μην είναι σε θέση να εξασφαλίσουν τους σχετικούς πόρους, ενώ ο φόβος για πληθωριστικές εκρήξεις, ίσως έχει βάση.
Το πείραμα της Ναμίμπια
Το 2008, αποφασίστηκε η χορήγηση εγγυημένου εισοδήματος ($13) στα χωριά Otjivero-Οmitara. Τα αποτελέσματα ήταν μείωση του παιδικού υποσιτισμού από 42% σε 10%, μείωση του δείκτη φτώχειας από 86% σε 68%, αύξηση εισοδήματος κατά 29% (χωρίς να υπολογίζεται το εγγυημένο εισόδημα) και μείωση εγκληματικότητας κατά 36,5%.
Τον περασμένο χρόνο, έλαβε χώρα στην Ελβετία ένα δημοψήφισμα για τη παροχή εγγυημένου εισοδήματος σε όλους τους κατοίκους, ύψους $2.600 μηνιαίως. Αν και το αποτέλεσμα ήταν αρνητικό, ήταν η πρώτη φορά που επιχειρήθηκε να εφαρμοστεί σε μεγάλη κλίμακα.
Η μετάβαση στο τέταρτο στάδιο απαιτεί τη θεμελιώδη αποκοπή της ανθρώπινης εργασίας και του εισοδήματος. Εξαρτάται απόλυτα από την παροχή άνευ όρων βασικού εισοδήματος – ενός καθολικού μερίσματος που ξεπερνά το όριο της φτώχειας – που παρέχεται σε όλους.
Επομένως το δίλημμα είναι ορατό: Δίνουμε χρήματα άνευ όρων σε όλους ώστε να μπορούν να αγοράσουν αυτά που παράγουν οι μηχανές, ή επιμένουμε στην αντίληψη πως τα χρήματα πρέπει να κερδίζονται από την εργασία, τη στιγμή που διαφαίνεται ότι τα ρομπότ θα πάρουν τις δουλειές των ανθρώπων; Μπορεί να ακούγεται εξωπραγματικό (ειδικά για τα ελληνικά δεδομένα), αλλά το θέμα που καθολικού εγγυημένου εισοδήματος, συζητιέται μεταξύ επιστημόνων και τεχνοκρατών που βρίσκονται στα υψηλότερα κλιμάκια κρατών, οργανισμών και think tanks.
Η αλήθεια είναι πως τα μικρής έκτασης πειράματα όπως αυτό της Ναμίμπια, έχουν δείξε σε κάθε περίπτωση πως η φτώχεια μειώθηκε και η παραγωγικότητα αυξήθηκε. Ουδέποτε όμως έχει εφαρμοστεί κάτι παρόμοιο σε εθνική κλίμακα.
Τα ερωτήματα είναι πολλά και εν πολλοίς αναπάντητα. Η αφαίρεση του μόχθου για εργασία και δημιουργία χρήματος για τον άνθρωπο, θα τον οδηγήσει σε νέα επίπεδα δημιουργικότητας, ή θα μας μετατρέψει σε μια μάζα τεμπέληδων; Οι μέχρι τώρα ενδείξεις, κλίνουν προς το πρώτο ενδεχόμενο.
